장음표시 사용
101쪽
finitae quotidie fiunt hujus naturae fermentationes . Quid enim hujusmodi in immenso illo promptuario tot subtilissimorum spirituum , seu substantiarum in ter sese permixtarum , & in sese semper agentium non fiet Res censeri deberet prodigio similis, si haec
aliquando interrumperetur termentandi vieissitudo. zor. Hasce omnes aerei aequilibrii rumpend i caussas in atmosphaera existere , infinitis modis inter sis combinari , ex iisque naturale inter diversos aerim tractus aequilibrium rumpi , res est plane certa . Si in iis ergo exissensibus caussis praeterea demonstrem susscientem omnium ventorum rationem ; ab iis quosacile deducantur, & explicentur universa ventorum phaenomena , vires, directiones , periodi; tum Veroplane constabit propositio. Haec cum dico , Vim et
iam electrieam intelligo inter ventorum caussas a no
bis assertam. De illa statim sermo erit. ordine rem
VI. I. In diversis partibus vastissimi atmosphaerae
tractus continuas sere esse caloris, frigoris, densit iis , raritatis , ponderis , elasticitatis vicissitudines e multiplicique ratione alternas hasce vicissitudines , aeris status , & qualitates inter se combinari, & secundum intensionem , loeum , durationis tempus variari communis est observatio. zo3. II. Si igitur vastam aliquam provinciam, &atmosphaeram , velut aereum mare elasti eum, illi i
cumbentem consideres r Italiam v. gr. ejusque atmosphaeram ab alpibus ad extremam usque Calabriam protensam , & maribus undique sere circumdatam mente concipias: relatas qualitatum , & rupti aequi librii aeris vicissitudines animadvertes .ao . III. Aeris densitate in aliquo atmosphaerae tra diu v. gr. ad alpes ob majus frigus, aut pondus au cta ; maior etiam illic intendetur ejus elasticitas.. Ii adjacentes igitur regiones, Italiae provincias, ubi imcumbens aer est rarior, minus elasticus , minusque idcirco resistens , irruet, & perenniter fluet o quamdiu ruptum non reparetur sequi librium. os. Iv. Familiare totius rei exemplum ad eam i nos , & ad ignem illic accensum assidentes habemus.
A tergo semper experimur ventum, seu aerem versus caminum fluentem . Neeessariam id esse scimus rupti aequilibrii consequentiam . Calidior in camino est
102쪽
est aer ,' rarior, minus elastieus, minus resistens: Di gidior ex adverso , densior magis elasticus est qui a
tergo existit in aperta , & libera camera. Continua hinc & perennis versus ea minum posterioris aeris irruptio, fluxio, ventus: Quo quidem in exemplo sequentia facile vides a I. rupti aequilibrii ea uitast x. ex rupto sequi librio sequi semper ventum. 3. tamdiu hunc fluere , quamdiu illud non reparetur: 4. fluentis aeris vim, & velocitatem semper esse in rupti aequilibrii, seu inaequalitatis virium ratione: s. si alterne rumpatur , & re reparetur aequilibrium ἐalterna etiam fiet spirantis, & eessantis venti vici iasitudo: 6. Saepe etiam aerem e camino superne efflumentem , & iterum sei sescentem cireulatione facta Versus C meram , & caminum fluere aeeidet i 7. Si aeris in camino existentis elasticitas tota destruer tur ψ circumstans aer toto atmosphaerae pondere, seu vi elastiea in caminum flueret .aos. g. Aer in postrema hac hypothesi in vaeuum fluens 13os. pedes in uno minuto secundo praeter propter conficeret. Eam esse aeris in vacuum fluentis velocitatem observatione, & ealculo deduxit Papin ain: velocius igitur flueret, quam propagetur sinnus. Secundum observationes Londini factas maxima ventorum velocitas est 6ε. pedum in singulis minutis secundis. Ex observationibus Lutetiae Parisiorum habitis ad 32. tantum pedes ascendere existimatur b . Quamcumque statuas veram et velocitas aeris in vacuum ad maximam velocitatem major est , quam I9. ad I. Vacuum quidem in atmosphaera non existit persectum: aeris tamen raritate aliquo in tractu a cta, aut elasticitate diminuta, imperfectum quoddam inducitur vacuum, seu tale virium discrimen , qua te esse conspicitur inter spatium elastico aere plenum , & spatium imperfecte vacuum. Cum haec inaequalitas virium agendi ex una parte, resistendi ex
alia, a summa quidem illa inter vacuum, & plenum differentia admodum distans, per infinitos fere gra-
103쪽
dos possit augeri, atque minui aeris fluxio a maiori densitate, &e laterio in minorem resistentiae tractum facta a celeritate illa pedum Igos. erit quidem longissime remota , iatis tamen superque erit adsummam quamcumque ventorMm celeritatem hucusque notam producendum, di effectus quoscumque agen
zor. Quae hucusque dixi , ex quotidianis constant
experimentis, observationibus communibus , materialium caussarum viribus, ct theoria . Si haec arte noe
stra peraguntur , quid non natura . Quot & quanti in telluris superficie , & atmosphaera naturales camini , aut tales rerum positiones , quae observata illa circa caminos phaenomena edant , & longe plura - possint, atque maiora ' Plus saepissime calescit in una, quam in vicina regione aer e phaenomena habes observatis ad caminum similia. E vicina igitur provincia frigidiori fluet in primam ex rupto aequilibrio aer: en ventum ex sua causa productum. Durat illa caloris inaequalitas per aliquot dies λ ad quasdam diei horas intenditur, minuitur, interrumpitur , inliau ratur λ Exigua est aut magna inaequalitas illa virium , seu frigoris & caloris aequilibrium tandem rem
stituitur λ Quid hisce vero ussitatius st Habes igitur in quotidianis hisce vicissitudinibus ventum peron
nem , auctum , imminutum , intermittentem , insta ratum , vehementem, aut tenuem, & tranquillum tandem aerem . Aer ille a frigidiori tractu fluens 1 mea lidiori vicissim calescit, vires amittit , raret cit, iur- sum pellitur , in altiori regione aeris iterum addensatus in primum, unde fluxerat , tractum regreditur, ut iterum refluat En circulantem ventum , veluti in camino saepe aerem , & aereum Vorticem , qui a multiplici locorum dispositione produci potest.2o8. Alterne saepe in iis provinciis, aut aer S tra ctibus mutatur pondus, frigus, elasticitas: en igitur ventum priori directa , aut obliqua Oppossitum . Sae pissime fit, ut frigus aliqua in parte intendatur, quin inivicina regione crescat calor . Perinde tamen iu est Ad aequilibrium rumpendum , dc ventos producendos. Fieri etiam potest, & quotidie eveniet, ut eX yro: vincia , seu tractu aeris minus elastico in magis elassicum spiret ventus . Id cum fiet, ventus ex tertio aliquo atmosphaerae tractu magis , duobus reliquis,
104쪽
e lassicci per secundum in tertium spitet opus est .ao9. Si quae dixi, & electricae etiam materiae indoin
lem , vires, vicissitud mes, agendi rationem, uno ver bo , electricitatem artistcialem , & naturalem fuse a nobis inserius disserendas tecum penitius mediteris ex iis caussis sponte veluti iluere animadvertes mirabilia alio iii in ventorum phaenomena , vires vici si
situdines. Nili ego me nimium amo, & mihi illudo, nihil in metheoris hisce video , quod ex praedictarum cauilarum genidi i ita tu , dc combination , necessitate quadam non consequatur . Dabimus statim rei totius specimen. 2Io. Naturalem electri ei talem ventorum etiam causam existere , aliasque juvare caussas , non levibus conjecturis mihi persuadeo. Hujusmodi sunt vis ipsius mei vaporis electrici, Ac electricorum phaenomen rum indoles ipsa scilicet materia ab uno in aliud corpus , aut locum fluens flatum per se se emeit tenuissimum quidem , dum illa etiam est valde debilis , qualem arte excitamus ; intensissima igitur illa naturalis electricitas in atmosphaera, & globo telluris existens, & inibi saepissime excitata , vitibusque tuis fulmina , tonitrus, terraemotus, ct hujul
modi alia pnaenomena edens , ventum infinite fere vehementiorem , hoc est, eos ventos , quos in atmosphaera experimur , essicere poterit . 21 I. A. Materia electrica aeri magnopere resistit , eum Que propellit, cum ipsa excitatur , dc in corpore , loco ve aliquo accumulatur a citissime etiam ab
uno ad alium locum movetur , & si per aerem sibi
viam faciat, illum protrudit et at immensam pene vaporis electrici vim tu atmosphaera , & globo esse ,
plurimis de caussis inibi alterari, accumulari, ab uno ad alium locum transvolare , a tellure ad aerem,& vieissim omni plane directionum genere transfluore, atque eri plodi, res sunt de quibus dubitare amisplius non permittunt numerosa experimenta circa rem electricam inferius a nobis exponenda . Ex iis praeter innumera alia illud consequitur ad rem nostram iaciens aerem multi sci ratione, viribus , at que directione ab eleArica materia agitari, protr
di , & moveri; quod ipsum. est , ventos emeere . 2Ia. 3. cum vix ullum in atmosphaera sit metheois ron, in quod ele Aricitas non influat , ut ex toto
105쪽
hoc tractatu palam fiet ; aliaque eX parte vent rum proprietates electricae materiae genio sint planes conformes, iique generentur , ubi praesens semper est vis electrica , ubi densissima existit, & saepissime alteratur ἔ in eam etiam, tamquam in caussae partem 'referenda sunt mirabilia ventorum phaenomena. Sed postremum hoc ventorum principium tum plane intelligetur, cum omnia de electricis viribus inserius dicenda rite perpendantur . Unum interim referre sufficiet in assertae caussae confirmationem . Malacia illa , procellosas tempestates in mari ut plurimum praecedens , cessat, cum materia electrica agere , &diffundi in atmosphaera incipit e tum vero malaciae succedit ventus , eo semper magis impetuosus , quo copiosior, seu vividior excitetur electricitas. a I. I.
Praecipua Ventorum pbaenomena ex allatis caussis explicata.
2I3. Non melius expositas confirmabimus eaussas, quarum existentia in atmosphaera est indubia, quam si ex iis sponte consequi appareat definitos superius Ventos, singulares eorum proprietates. Et primo quidem ventorum directio a positione tractuum atmosphaerae pendet , inter quos ruptum est sequi librium . Illae positiones esse possunt secundum hori- Eontis planum in omnes caeli plagas, vel etiam sursum, aut deorsum, recta , aut obliqua . Situs montium , Unde originem saepe habent venti, determinat eorum directionem. Ventos enim e tellure etiam gi gni , & spirare , compertum est, & explicatarum caussarum fert conditio. Ab alto alios terram veluti ingruere, vulgare est experimentum. Communiores sunt, aut esse nobis videntur horizontales venti; propterea quod eos tantum animadvertimus , qui terram, ubi vivimus fluendo veluti radunt , & exprima eorum origine , vel ex obstaculis fiunt tamdem quoad sensum horigontales . Saepe enim Vero
106쪽
PHT SICA. IOIprimitiva directio in aliam reflexione vertitur r id quod ab objectu corporum , ab angusta , & dispositione montium , aut vallium , ab oppositi venti a-- ctione, & similibus aliis caussis pendet: fitque 1 emper secundum reflexionis leges alibi traditas. s. II. ar . Venti e terra saepe sursum spirant Id vero est caussarum genio conforme. Et primo quidem intra terram plurimas , & frequentissimae fiunt multi
plicis generis fermentationes, quae partim ex calori bus , cc ignibus subterraneis per immensas voragines, dc canales hac illac transcurrentibus , plurimosque tecum diversarum materiarum halitus , adferentibus proveniunt , partim ex plurimorum multiplicis generis corpusculorum permixtione enascuntur. Ex hisce fermentationibus terrestria corpora incalescentia plurimam exhalationum copiam in aerem recta , aut o lique emittunt: quarum motu, & calore aer , quem offendunt, movetur , calescit, rarefit, elaterio dilatatur , & ventum efficit multiplici directione varium.
2Is. Secundo: tellus etiam intra eius prosunditatem , dc prope superficiem innumeris cavernis , t acu bus subterranne is , vorstginibus, cryptis scatet, quae per spiramenta quaedam, fatiscentes terrae meatus, rescissuras communicant cum externo aere . E rum plurimae labentibus subterraneis aquis , multipheique vaporum, & liquorum genere pervadunturi fermentatione igitur , ct subterranei ignia ope hujusmodi liquores incalescunt, in vapores resolvuntur, & nerangustos, multiplices tamen canales magna vi in Eerem recta , aut oblique erumpunt: ad aeoli pilae mmdum, cujus beneficio ventum etiam pro instrumenti, re liquoris tenuitate satis validum efficimus ; non exiguam igitur ventorum vim ex naturalibus hisce, di immensiis aeoli pilis erumpere necesse est .a16. Subterranea etiam sunt quampluri a flumina magno interdum impetu quibusdam in locis transfluentia, & praeeipiti lapsu ex alto cadentia. Aerem
haec per eorum canales existentem maxime commovent , agitant, di sursum per fatiscentis terrae fissuras, & spiracula propellunt. Relatis modo causis ii. 4 ven
107쪽
venti adscribendi sunt, qui e terra plerumque erum inpune , de quorum eκ istentia , ct numero plena sunt historicorum , & observatorum monumenta . Id de Senta in Dalmatia, & de rupe quadam in Cyrenai ca provincia refert Plinius ta . De quibusdam cavernis in Danhrgasa Britanniae comitatu , ventum ita vehementem erumpere , ut vestes disjiciat, & secum
deferat , author est Gilbertus . Similia plurima de Neapolitano regno, Germania, Polonia , Catalaunia, de Sueciae lacubus, oceano Sinensi referunt alii apud Muscbembroe si ). Caelo etiam , & aere sereno , tranquillo mari , subsidentibus fluctibus insignis interdum
in Oceani laqua servor observatur , quam plurima rum exhalationum sensibilis evaporatio subsequitur , quae vehementem tempestatem paulatim excitat, &producit, ut oculatus testis refert Fienus apud Regnauli sc) . Plurimum haec eadem caussa in typhones confert , infame illud in mari indi eo ad Sinam, &Iaponiam ventorum & tempestatum genus . Typh nes tepor quidam, & sensibilis aqyarum fervor, sum ma etiam hyeme , & sulphuris.odor praecedit , ut factae in locis observationes testantur d) . Atmosia phaerae idcirco elasticitas mirum in modum destrua tur opus est . Et hinc contrarii illi venti , seu vehementissimae aeris fluxiones omni ex parte an se se mutuo confligentes , & conflictu ipso electricitatem excitantes, & tempestatem auSentes.
H7. Sol intra tropicos sese semper volvens ab ose
108쪽
solem rarescit, & dilatatur et aer idcirco, quem sol post se relinquit versus orientem , ab lente sole in pristinum irigus , & densitatem r stitutus , vi sua elastica versus occiduum aerem sol i consequenter rerupon3entem, Iariorem minusque propterea resistentem illabitur: aliusque semper & alius in labentis locum ab oriente stecedit aer et indeque generatur ventus in zona illa perennis. Ex eadem etiam caussa fiet, ut in zonam torridam confluat aer ex oriente a tropi cis , regionibusque extra tropicos , & prope illos sitis verius aequatorem: hoc eli, quod ventus ille in zona torrida perennis ab ortu non semper directe spiret , sed inter tropicos veluti libretur , modoque ad unum, modo ad alium magis conversat inter trumque Varius a .
f. IV. 218. Alius aliquando ventus in telluris su persese,
alius & penitus contrarius in nubium regione spirat 3 pro diversa eorum ea usa, origine, & directionis principio . Eam porro ventorum varietatem , &eκ eo , quem prope nos sentimus, ct ex opposito nobiam transcursu saepe dignose imus . Validior rupti aequilibrii pars, superiorem ventum creans, est ad austrum V. gr. ut Ventus , di nubes in Septentrionem moveantur ἰ dum e contrario causa terrestris venti ad hoream existens nos versus austrum propellit . Multoties etiam fit , ut duo aut plures venti oppositis directionibus ex diversis mundi plagis sbi invicem magis vel minus directe adversentur, & occumrant . Quo in casu plurima enasci possunt phaenomeria: primo uterque Ventus aliquantulum infringitur, validior tamen debiliorem vel penitus destruit , eius que causam secum alio defert , vel aliam directionem assumere compellit. Secundo: plurimi inde nascuntur violentissimi turbines , & periculosi vortices. Si enim ventus vento ex adverso occurrenν , quasi per latus elabatur, intermedius aer duplici directi
109쪽
ne accepta in turbinem, seu vertiginem revolvitur, paulo intra eXplicavidam. s. V. I9. Per tota Peruani regni littora 7 . & am plius leucas extensa unus semper spirat ventus ab austro, seu plaga fere Sud-ου-s , e mari scilicet pacifico Tonae temperatae australis . Geographicum illius regionis situm scienti res est conceptu facilis. Longissima illa per uana littora in Eona torrida ia-
ent, ab aequatore ad austrum recta fere protensa rIittorale illud solum 7oo. leucas longum, Ira. Is. Σ . latum, totum est arenosum et acus nautica ad id transemeandum opus est et eoque in . solo post hominum memoriam pluere numquam visum est eaelum e licet per plurimos anni menses rarioribus nubibus semperiit obductum . Id praeterea littorale solum immensa illa continua, dic altissima andium catena, tamquam
murus a natara extructus, a septentrione ad austrum producta, a ventis omnibus toto semicirculo orie
tali spirantibus tuetur . Ex hae loeorum positio iacile explicatur , re intelligitur phaenomenon. In toto illo littore aer semper est ealore aestuans, Per
inde ut reliquum atmosphaerae paei fico mari in Eona torrida incumbens e ratiorque est minus elasticus , quam aer ultra australem tropicum praedicto mari incumbens , & ad austrum fere extensus . Est igitur semper aequilibrium inter illius littoris, & maris pamcisci in torrida Eona atmosphaerana r ex hujus Prinpterea aequilibrii, & andium a Qui reo ad Chyle usque obiectu , ex areu solummodo hori Eontis circum plagam Sud-ovvest spirare potest ventus. Atque eum eadem semper maneat rupti aequilibrii eaussa ; idem semper est ventus. Arenosi etiam illius soli, eiusque atmosphaerae calor , dc eonstans ventus vapores inibi addensari , & in pluviam resolvi non permittunt :unde in altissimos & frigidissimos andes semper prinpulsi , Bc delati in eopiosissimos illic solvuntur im
xxo. Plurimis in locis ad solis ortum lenis multinties
110쪽
ties ab oriente spirat aer r qui in eamdem caulam referri debet , ac generalis Gnae Torridae ventus . Graecorum Etesae , quae aestivo tempore in Graecia littoribus regnant , e leptentrionalium nivium sol tione pendere videnturi interea enim sol Tropicum Cancri percurrens , septentrionales regiones , quarum plurimis per aliquot dies , hebdomadas , mentes non occidit, magnopere calefacit, immensamque nivium copiam, quibus erant obductae, resolvit. Cur tamen,
inquis, in aliis regionibus septentrionalibus ejusdem, ac Graeeia, climatis & latitudinis, non idem regnat ventus Rela. Id ex peculiari Graeeiae ad septentrionales regiones situ , ex maris aegaei, Ionii, propontidis positione, ex montium Graeciam dividentium,aut circumdantium objectu pendet . filius hyberno tempore in Graeciam ab austro spirat ventus , quem di- eunt Chelidonium , qui ex simili etiam causa prove nit; sol enim Tropicum ea pricorni eo tempore per eurrens in australis Africae montibus Μonomota pae , quae Graeciae opponitur, nives solvit, contrariumque
22 T. In oceano Athlant leo a Tropieo usque ad 4o. latitudinis gradus ab occidente in orientem recurrit ventus ἰ subsolanus enim , eurus , & caecias in alti iasimas Americae rupes, & montes impacti in Orientalem plagam regrediuntur, navibusque ab America in Europam vela facientibus maxime favent: seu pintius amerieana sub dicta altitudine atmosphaera, eum frigidior deprehendatur , quam illa sit oceani , aut etiam Europae sub aequali latitudine , ex majori ela sticitate in atlanticum versus oecidentem semper idiruit, fluendoque ventum illum efficit sere perennem.
122. Periodiei venti per Indi eum mare spirantes ex relatis etiam pendent causis. Idem dieendum de ventis procellosis, quorum praecipui sunt Ecnephias , Turbo, Prester, Exhidria . Est autem Ecnephias ve
rus magno, & repentino eum impetu e nube erumpens . Eum experientia edocti praedicunt nautas ex
parva quadam , & subnigra nube, quae sensim ereicit, & dilatatur: illa eminus visa, illi eo vela tollisunt , & mala , si licet, demittunt; vix enim et se