Isaaci Vossii Variarum observationum liber

91쪽

81 DE ARTIBUS ET SCIENTIIS culpa, sive alia de causa, frustra omnes fuere hactenus quid in posterum siet, tempus docebit. Longum minis iuerit caeteras Serum seu Sinensium, ut

vulgo nominantur, arteSd scientias commemorare, quarumtamen minima pars Christianis innotuit Sedram sustici. unt ut sciamus quid perennis literarum usus & perpetuus antiquorum librorum intellectus praestare valeat. Non est ut existimemus naturam magis benevolam Seribus praestantius illis ingenium aut aptiorem aliis gentibus ad addi lcen. das artei concessisse indolem iteris& nunquam interrupto earum usui adscribendum est quod illi rerum peritia caeteris antistent mortalibus. Si Graecisin Latinis debeatur literis ut in Christiano orbe ad ma)us culmen provectae sint scientiae quam alibi aequum omnino est ut hac in parte cedamus Sinensibus, utpote quorum longe antiquior sit literatura.

Quam illa vetusta sit docent illorum annales, , illis etiam tacentibus, ipsa artium multitudo praestantia satis e. clarat. Nec tamen negaverim in quibusdam Matheleos partibus & praesertim Astronomia aliquid scire Christianos, quod minus exacte sciunt inenses Nempe cum haec sci. cntia omnium apud nos sit antiquissima, utpote quam a Chaldaeis AEgyptiis Graeci acceperint, mirum videri non debet, si hac in parte plus quam aliae gentes excellant Christiani. Sola hac scientia sustulti nomen & famam inter Sinenses obtinuerunt Christiani, transsatis praesertim Eu. clidis& Archimedis libris, qui mirum in modum placuere

Sinensibus. Praecipue tamen inclaruere accuratiore Eclip-tium calculo, Chaldaeorum& Babyloniorum olim invento,

sed per Ptolemaeum nobis tradito. Et sane nisi Ptolemari magna superesset Syntaxis, quam vulgo Almagestum o

cant nullus vel Arabum vel Christianorum exacte Eclypsium momenta sciret subducere. Itaque hac in parte sortuna plus savit Europaeis, quam Sinensibus, quorum libri continentes historiam, mathesin astronomiam, musicam,&complures alias scientias, exceptis tamen iis qui ad agri

culturam,

92쪽

S IN ARUM. 83

cultarum, rem medicam pertinerent, combusti suere jam ante mille& nongentos annos, jussu regis Chingi multis quidem aliis celebrati operibus, praesertim constructione vasti istius muri, cuius fama totum implevit terrarum orbem; sed tamen nimia laborantis ambitione, utpote qui non pateretur aliorum qui praecessissent regum& praestantium virorum, vel facta Vel scripta superesse, ut

nempe deleta illorum memoria, suorum tantum facinorum ad posteritatem transmitteret gloriam, unusque esset pro omnibus. Vivit etiamnum: nunquam in animis binarum

extinguetur fatalis iste tot ingeniis daboribus ignis, adeoque magnum unestum ipsis videtur hoc librorum fuisse

incendium, ut ne in futura quidem mundi conflagratione tantum opum periturum existiment. Pulveris nitrati di tormentorum majorumis minorum,

quibus vulgo utimur, inventum qui Christianis adscribunt,& illi quoque plurimum falluntur 3 cum constet jam a mille& sexcentis pene annis, omnia haec Sinensibus suisi cognitissima. Reperiri apud eos tormenta exquisitissimi operis, iam ante octo vel plura secula fabricata certum est; laeeui mirum hoc videatur, etiam apud Siamenses, qui artem hanc a Seribus acceperunt, vidisse se affirmat Tabernerius testis certissimus, ante quinque vel sex secula constructa

tormenta. Idem etiam affirmat nitratum quem vocant pulverem, multo apud illos praestantiorem confici, quam apud Christianos. In Artificiis quae pulveris hu)us beneficio ab

iis peraguntur quantum excellant, norunt omne qui iderunt, unanimiter affirmantes nullius esse momenti quae a

Christianis eduntur spectacula, si cum mirandis Sinensium conserantur operibus, utpote qui longo perenni exercitio tantum in hac arte profecerint, ut quibus voluerint coloribus tingendo flammas,in quascunque placuerit inducendo formasti figuras, quascunque etiam in nudo aere sciant repraesentare picturas. Non tantum hujus pulveris in omni .

bus suis bellis prodigunt Europaei, quantum Sinenses in M 1 ludicris

93쪽

8 DE ARTI Bus ET SCIENTI Is ludicris istis spectaculis. Quatenus tamen pulvis iste ni tratus bellicis inservit usibus, certum est hac in parte cedere Europaeis, qui in rebus bellicis longe sunt superiores Sinen sibus. In postremo hoc quod cum cythis gessere bello, inexplodendis regendis tormentis Christianorum ad utos fuisse constat opera Iactant tamen illi etiam Iaac peritia olim se excelluisse Verumne sit istud, necne, nondum constat. Interim ut non magnifice de bellica hujus gentis virtute sentiamus, hoc dixisse sussciat, nullos mortales a militia aeque semper abhorruisse ac Sinenses. Ad custodi am prodigiosi istius muri qui totum a Septentrione cingit regnum, constat decies centena militum millia iam a bis sere annorum millibus suis destinata, sed non nisi vilissimi culpae alicui obnoxii ad hanc starionem relegabantur, cum nihil contemtius habeant militia. Ipsi otioin voluptatibus dediti, unum id semper sectati sunt, ut Gongad simul jucunda, sibi contingat vita. Nec tamen, quod alibi sere solet fieri, exitio ipsis suere Voluptates quin potius otia eorum laudabiliavi ut plurimum literata suere,in volupta, te istiusmodi, ut ad conservandam potius quam perdendam eorum facerent rempublicam Soli illi inter omnes fuere mortales, qui pluribus quam quatuor annorum milli-hus regnum S rempublicam suam sine armis in summa pace& tranquillitate conservaverunt, ut merito omnium homi

num beatissimos dixeris, utpote qui inter perpetua gaudia voluptates majorem tutiorem sibi parare biverint felicitatem quam ulla alia gens bellis etiam ex voto succedentibus. Quamdiu reliquo humano generi ignoti suere Seres tamdiu etiam suere felices. Cum enim sine invidia magna non possit subsistere magna felicitas, ideo omnibus seculis. itis est suere hospitibus, non admittentes ullos advenaes aut si admitterent, omnem prorius redeundi spem praeripientes. Ut vero nihil est in rebus mortalium sempiternum, ita quo, que hoe regnum sensit senectutis mala. Quintum jam in cipit suere secutum, ex quo Tartari intestinis hoc regno

laborant

94쪽

SINA Ru M. 8s laborante discordiis, superato muro, totam pene occuparunt Serum ditionem. Tum demum Asiaticis 6 Europaeis innotuit regni husus conditio& incredibilis opulentia. An te quadraginta sere annos denuo ingresti, totum hoc invaseruntis occuparunt imperium, quod etiamnum tenent..tandi sorsan illic regnaturi, donec ipsi deliciis Sertini fracti imbelles fiant, meres aerumnis oppressiis satigati. militares allumant animos. Ex hodierna tamen Serum conditione non est ut regnum hoc post quatuor annorum millium elicitatem, miscrum esse dicamus i sed miseri infelicesi Ili dicetidi sunt cives, quorum sors nastendi non in florentia sed in calamitosa incidit tempora. Haec de Seribus seu Sinensibus, ut vulgo appellantur, antiqua eorum literatura, quantumvis breviter dicta, suffacere nihilominus existimo, ut cognoscamus gentem hanc artium & scientiarum praestantia, tanto caeteris esse praeserendam gentibus, quanto apud illos vctustior sit perpetuus nunquam interruptus literarum usus, me quo pereunt artes priusquam aliquam attingant dignitatem. Exemplo sint plerique alii universi orbis populi, nulla artium aut scientiarum instructi peritia, quam non aut a Sit S aut a Grae- eis acceperint. Qui itaque nostro hoc seculo, missa Graeca& Latina Literatura, vernacula sua mox perituras obtrudunt & commendant linguas, illi unum hoc assectare r- denturo omnes perdant iteras sublatoque itastrumento per

quod propagentur scientiae, ad pristinam genus humanumiredeat simplicitatem, nec quidquam in posterum sciamus, nisi quod subitus& naturalis nobis suggesseritinstinctus CAT.

95쪽

De Origine in Progressu Fudieris Belti apad

Europaeos. Uam antiquus sit pulveris bellici apud Seras usus, diximus praecedenti capite superest ut videamus quam ille ioter Europaeas sit vetu stus gentes Ante quatuor sere secula primum hunc innotuisse existimant plerique, nec desunt qui Roserio Baconi aut nescio quibus aliis in ventum hoc ineptistime tribuant. Quod in caeteris artibus, id ipsum quoque hi observandum, ut non uni adscriba mus, id quod infinitis debetur millibus. Nulla est ars, nulla scientia&ausim dicere nullum inVentum, quod totum uni acceptum seramus homini, imo ne uni quidem populo aut seculo. Cum tam late pateant artes scientiae quam ipsa rerum pateat natura, illa vero complectatur omne id quod videmus quod non videmus; non est ut existimemus illam unquam uni mortali vel populo vel seculo totam se revelasse, cum nequidem omnium aetatum gentium si mul con)unctae observationes vel minimam naturae explicent partem,cum nulla sit proportio finiti ad infinitum. Rerum illa parens, vel sibi soli, vel sublimioribus quam humana fert conditio arcana sua reservat intellectibus. Avida tamen gloriae mortalitas hanc semper scrutatur, si propriis ne queant emergere inventis, insidiantur alienis; si pudorvi conscientia vetent ut ea sibi tribuant, libenter tamen ista suae adscribunt artati, iraesertim iis inter quos nascuntur, ut laudando suos& ipsi vicissim laudentur, tum meritis non post int, hac saltem ratione Inclarescant. Si quis omnes, quae superiunt, percurrat artes scientias, inveniet eas minutis

96쪽

APu Eu Ro Paeos. 87 minutis ortas principiis, sed perpetua temporum4 seculoruli successitone, adjuvantibus etiam multis populis, auctas quidem, sed ita pedetentim, ut fere illorum qui ea auxere lateant nomina, vel quod augmenta istaec ad comparandam nominis aeternitatem, non essent satis illustria, vel nimium multis id quod pauciso aliquando etiam uni debebatur, tibi

vindicantibus..

Quod in caeteris artibus, idem quoque in bellico seu ni. trato eVenit igne, cuJuSut ortus ita mioque progesius ignorantur auctores Certum est Ai lium ante mille quin gentos exti tusse annos, nec dubito quin etiam multo sit an liquior, licet ars emittendi quam longissime' usus beneficio lapides aut glandes ferreas esset etiamnum ignota. Sed neque ut nunc, ita quoque olim eadem semper fuit composi.tionis ratio Ex iis qui supersunt primus, nisi fallor, qui hu)us conficiendi rationem tradidit, is cli Julius Africanus

septimo Cestorum libro Verba ejus, quia scriptor ille nondum lucem aspexit, non pigebit ad Icri here. Sic itaque ille praedicti libri capite qs. 'Aυ- - άυ -- ται - .

batur hic pulvis, sunt sulphur vivum, nitrum seu sal squilis,cu lapis Ceraunius, omnia mortari pis lais in minutiss-mum pulverem reda ta Ceraunius seu Pyrites erat loco carbonum,nec desunt hodie qui illo ipso lapide vicem carbo. num supplere fuerint conati quo succestu nescio. Quod vero adderςtur succus Sycamini nigrae ct bitumen Zacynthluna l& aha, ides fiebat ut pertinacior.& diuturnior excitarctur.

1lamma.

97쪽

88 Dc ORIGINE PULVERIS BELLICI flamma. Si quidem cum ad sola facienda incendia istoc ute rentur pulvere longe alia ejus ratio esse debebat ac hodierni quo exploduntur tormenta, qui ipse celerrimam quidem.

sed tamen brevi cessantem exigit accensionem Clarum est itaque ignem nitratum notum fuisse jam ante mille luingentos sere annos. Cum constet Africanum longaevum uisieri Cestorum libros absolviste diu antequam suam ederet Chronographiam, ut alibi ostendimus. Et tamen cum Africanus non uerit pulum is hu)us inventor, credibile est longe illo esse antiquiorem.

Similis videtur fuisse compositio ignis istius artificialis quem vasis fictilibus inclusum in munimenta& portas hostium h machini S explodebant Reges Persarum, ut clesia testatur Elianus lib. s. c. Longe enim verisimilius illumenaphtha seu bitumine liquido admixto nitro suisse com positum, quam ut vermibus seu anguibus Indi fluminis hunc

acceptum feramus. Nempe ut nunc ita quoque olim usi. tatum, ut quaecunque arcana quaeque sibi solis nota esse cupiunt homines, ea omnia fabulis involvant.

Totis tribus post Africanum seculis, eorum qui supersunt scriptorum nemo quod sciam ignis hujus nitrati siccit mentionem. Quanta siet ejus potentia, id demum sub Anastasio patuit Dyrrachano utpote qui classem Vitaliani Gothi ignis huius combusserit beneficio. Neque nimcredendum zonarae aut aliis qui classem istam Gothicam

ope speculorum comburentium constructorum a Proclo Philosopho incensam fuisse scribunt. Quantumvis enim multa&bene constructa conseras specula, nunquam tamen istiusmodi efficias incendium. Verba ipsa in vita Anastasii haec sunt; 'E p οὐ Βισαλιλ ο Θυιξ ει σαρα ce σωλμβων ἀὐ

98쪽

ΑPu au ROPAEOS. 89ολύ- ὰ πυρίν τέ ωνῆ φάνη, Rectius Chronico meum vetus, quod igni sulphureo totum hoc adscribit. Idem quo que testatur Ioannes Mallela in Chronico ipso inedito, sed

quod nunc non sit ad manum. Occultabant nempe Graeci artem componendi huius ignis, ut postea dicamus, ideoque factum hoc speculis adscripsere comburentibus. Artem emittendi nitratum hunc pulverem ex Siphonibus seu tubis aeneis aut serreis Graeci referunt ad annum Christi GL v vel paulo antea. Imperante Constantino Bogonato

dicunt fuisse Callinicum quendam Egyptium, Heliopolitanum, qui relicta ea urbe Constantinopolim profugus, conficiendi huius pulveris rationem primus Christianis tradiderit . Quod autem nonnulli ex Syriacum advenisse scribunt, id perinde est, cum constet Nomum Heliopolitanum Syriae fuisse attributum, illo praesertim seculo, ut locum non habeat altera Syriaca Heliopolis, hac enim ratione AEgypti us non suisset iste Callinicus. . Recte vero profugum vocant, a Saracenis quippe tum tenebatur AEgyptus. Nec dubitandum quin ab is artem hanc hauserit Callinicus: Sed neque de eo dubitandum, qui a Sinensibus tormento

rum usum acceperint Saraceni Crebrae tum Sinensium erant navigationes, nec Taprobanam tantum, sed inrabi. cum Sinum classibus adibant, necdum cum exteris gentibus Vetito commercio, ut docent illorum historiae. Quantum autem hoc commentum profuerit Saracenis tot regiones

subactae, tot terra marique de Christianis partae satis te stantur victoriae. . Substitere tamen nonnihil illarum progressus, postquam Callinicus eandem arten docuit Christi anos Nec tamen ille, ut nonnulli Volunt, censendus ignis hu)us inventor, sed propagator potius, cum ignis istius ni trali usus longe, ut diximus, sit antiquior; sed cum per illum modus explodendi ignem hunc e tubis aeneis primum Christianis innotuerit, utique est Verisimile cum longa aetate artes perficiantur, rationem componendiis coniiciendillusus ignis,quo aptior ad explodenda cum fragore tormenta

99쪽

DE ORIGINE' Pu LVERIS BELLICI redderetur, plurimum fuisse immutatam. Necdum tamen istac tempestate notum erat lapides seu globos serreos aut plumbeos in hoste, iaculari. .ibebant quidem majora tor. menta seu Siphonas quei proris navium aptabant ad inse 'renda incendia, ct praeterea minores quas ad ἀφωνα stumanuarias appellabant Siphonas, haud absumtes hodiernis muschetiis quas in faciem hostium explodebant, sed nullauiquam mentio occurrit globorum seu glandium, quibus bella hac tempestate peraguntur, quaeque sero demum innotuerunt, ut mox dicemus empto incendio terrorem potius quam perniciem vilica ista commenta hostibus in terebant. Sed vero cum ignis iste multum contineret pinguis humoris utpote naphta liquidam plurimo constans bitumine, multo acriora edebat incendia quam faciat pulvis hodiernus, etiam post explosionem flammam quam diutillime conservans, & ipsos quoque armatos, & demum quidquid am geret penitus comburens Hinc est quod Graeci igium lusiac humidum seu hee in vel etiam marinum appet hirunt Latini Ver ignem Graecum Ccarunr,

ac si a Graecis primum esset repertus. Constantinus Porphyrogenta eius in scripto de administrando impcrio, cum cap. s. Callinico B, yptio acceptum erat hoc benefi-eium, idem tamen cap. 1. Constantino Magno inuem tum hoc aclicribit cur scilicet id revelatum fuerit ab An.

gelo, addens illum usum hujus ignis solis indulsisse Ro- amnis, nec permisisse ut hic alibi quam apud solos conficeretur ByZantinos poenamque statuisse gravissimam omnibus iis qui ignem hunc ad Barbaros deferrent, aut artem

coiificienci illos docerent.

Leo Imperator in acticis c Constantinus Porphyr gennetus in ulm.ichicis hactenus ineditio complures alii, ignis hujus per Siphones tam manuarios quam nrajoresemillim tonitruo similem facientis se orem saepe faciunt mentionem, sed de apidibus seu globis metallicis simul explosis altum onmmo apud omnes silentium.

100쪽

Apum fiuROPAEO8. INe illo quidem bello quod Ludovicus Sanctus cum AEgyptiis ante quadringentes S gesta annoculitatum id fuisse certo colligas ex Ionvillio oculato teste, qui solo hoc factitio igne e machinis emisi superatos a Saracenis suisse docet Christianos. Hus de hoc bello siquis legat

Commentarios, haud facile ullum nostro hoc seculo inve niat exemplum, in quo tantundem bellicum potuisse osten. dat pulverem, atque istoc tempore incendiarius potuerit ignis, etiam nullis armatus globis. Nec dubitandum quin

naphtha aitumen copiose in Syria proveniens ad aliisicioses istiusmodi parandos plurimum priuerint ignes, quibus cum destituantur Christant,utpote qui naphtha penitus

careant, altero Vero non nisi adulterino utuntur, mirum videri non debet si in perniciosis istiusmodi commensis longe inferiores Asiaticis sint populis. Qui id quod vulgo petro leum dicitur idem esse existimant ac sit naphtha illis ego tum credam, ubi parem usus virtutem est ostenderinta Naphtha in ipsis quoque ubi oritur ardet sontibus, nec tantum aspectu ignium, sed solaribus percussa radiis flammam concipit. Provenit illa non tantum in campo Babylonio, sed an stagno Comagenes, de quo vide Plinium lib. II cap.ro . De hoc quoque vel limo vel maltha vel napitha intelligendus est Tibulli locus in Panegyrico Messalae; Ardet Areccaeis aut uηda Cyresia campo. Areca est Comagenes oppidum haud proculEuphrate AρηυPtolomeo, nisi malis Atarai, ut habent libri manu exarati. Erech vel Arach Genes. c. I O. Hinc Areccaei campi longe lateque extens, utpote cum etiam desi Arech suetit dicta Cyrestia vel Cyristia unda est stagnum Samosatenum, quod dicto loco describit Plinius. Quia vero in confinio Comagenes mirestidis tum fuit hoc stagnum. ideo a Tibullo unda Cyristia appellatur Probum vero Cyristis, Cyristia Gyristica per simplicem scaevam cani nam, nomen siquidem ei a Cyro oppido, usus olim N, Theodo-