장음표시 사용
101쪽
so pa s L C Ap. R. definitum, seu illius ideae partiales simul omnes, hoc est, definitio ponatur: sc idem est,
seu dicam , operam da ι seu , scientia , qua facultatem cognoscitivam propositis expli-σate legibus in veritate cognoscenda dirigit , operam do . Contra hanc legem duobus fere
modis peccari potest. i. Si definitio sit latior suo deunito, id est, s integra definitio etiam rebus a definitio diversis conveniat ; qualis foret haee r vocabula suntsigna idearum , quippe etiam staspilata , gemitus , gesticulationes idearum signa esse queunt . Ues haec : genus est essentialis plurium similitudo, nam hoc qumque de specie cum veritate affirmatur. 1. Si
definitio sit angustioν suo definito , id est : si
definitio non conveniat omnibus, de singulis, quae sub definitio continentur ; ut si dicas homo est animal ratione , doctrina preditiam , excluduntur enim alii homines non do. cti . Vel idea est reprasentatis distincta notarum objecti , quod non convenit ideae consulae . Utrumque porro hoc vitium facile vitatur , si , quod alioquin idea completa exigit g. 16. ὶ , tot duntaxat notae recenseantur quot praecise requiruntur ad hoc, ut res definita ab omni alia discerni possit; quando enim pauciores sunt notae allatast, definitio erit deficiens, latiusque patebie ; s plures: ea redundabit, ac justo angustior , fallem poti L smum, essicietur. Verbo, ut definitio perfecte si reciproea suo definito, necesse est, ut si adaquata, hoc est , ut soli, & omni defi.
3. Definitio constet genere proxima , ct d ferentia ultima , ut docet Cicero . Debet e- nim primum per definitionem declarari definitum , id quod eo facilius praestatur , quo ideae adhibentur clariores; sunt vero universales, qualis quoque est idea generis, clariores singularibus I. 6 . cor. x. . Accipitur
102쪽
Da DhFINITIONE , porro genus proximum , quia altiora genera. notas suscientes non continent, quarum proinde desectu definitio evaderet latior, ut pa . tet , si dicas : homo est vivens rationale ,
quod omni spiritui competit . Debet deinde per definitionem definitum discerni aia omni alia re ; unde necesse est , ut differentia, sive eae notae adserantur, quae illud discrimen es-ficiant: sufficit vero, ut illae notae recens ea tur , per quas definitum differt ab omni ali 1 re sub hoc genere proximo contenta, id quod philosephi per diserantiam ultima denotare volunt sic etsi homo per rarsonem non disserat a puro spiritu, quia tamen per eam discernitur ab omni eo, quod sub genere proximo animal continetur , bonam condes definitionem dicendo : homo est arti uaι ν--ά. . ' 'praditum . Talis enim disserentia eonjuncta eum genere proximo jam plenum efficit rei definitae ab omnibus aliis discrimen ; desectu differentiae ultimae vitiosa sunt hae definier nes: homo est animal quoddam 3 vocabula sun
signa idearum . 4. Definitio non sit negativa phaz enim ratio. ne non declararetur idea termino respondens;
sed indicaretur solum, quae idea termino illi subjecta non si ; unde palam quidem , fieret quid res definita non sit, non vero, quid si, quod tamen per definitionem consequi cupimus; ut si dicas: logica non est scientia , quo
tradis rutilas honesti a templum non est Ioeus aptus pro convivio . Lex haec , licet universe obtineat , in duobus tamen casibus exceptionem patitur. 3. Qiando affirmativa definitio in potestate non est, ut eum agitur de rebus per se obscuris, aut supra humanae mentis captum positis. Quando duo ad sunt contradictorie sbi opposta ; tum enim altero e rum jam affirmative definito, alterum recte
legati ge de nitur ε & ratio est : quia . satis
103쪽
nitionem praemissam jam cogniti definitio de eadem negatur ; sc ubi impossibile affirmative definitum fuerit dicendo in id, quod in no-
is essentialibus eontradierionem involuit, facile patebit, quid sit p bila priori oppositum,
si de eodem prior definitio negetur , dicendo : else id , quoa in notis essentialibus non inmoIuit contradictionem A sic pariter postquam definivi compositum esse id . quod constat ex artium reipsa inter se diversis, definiam simplex esse id , quod ex qui odi partibus non
LXXXVIII. per definitionem nom i m Iem teris minorum significatio figitur , definitio enim generatim ideam distinctam. & eompletam texis mino .cuidam respondentem significat -8 .. Igitur & definitio ; sive ut mere nominalis, sive ut jam reali sequi pollens . 86. schol. i. spectetur, praesentem termini significatum ita explicat, ut nullus de eo prudenter dubita di locus auditoribus, sive lectoribus relinquatur ; sed hoc est terminorum fgnificationem figere r ergo patet propositum.
CHo χἰ Atque inde est , eur nonnulli eum is teribus definitionem nominalem eam esse putent . quae significationem termini explicat . Ceterum quanti momenti sit, fixos , de coα- stantes vocabulorum significatus habere , vel ex
iis patet, quae silpra se. s. ὶ copi uia diximus . Sed de alia quoque est definitionum utilitas in omni omnino diseiplina latissime patens. De finitiones imprimili nominales prima praebent ratiocinandi principia , ut inde dedueantur , quae de rebus cognosci possunt 3 nam ubi natura ideatis per definitionem vocabuli statum
est, variae inde consecutiones deducuntur, aτVeritates deteguntur, quarum omnium collectio
Perlegam , completamque scientiam iuia haς
104쪽
Da Day Isi riori . . Eefinitione , tamquam sandamento innixaniconstituit: ut v. g. est geometria, quae omnis initium ducit a des nitione puncti , 6c lineae 3 unde ea tamen ad sublimissimas veritates , quas evidentissime demonstrat , progreditur : idem quoque magna ex Parte in metaphysica obtinet , ubi ea , ut oportet , methodo scientifica pertractatur. Id unum laincn cavendum hae jure , ne Veritates , quae ex sola e sientis ideati per definitionem expressa profluunt , ad rerum
exsistentias, realesque earum naturas 'ante trans
seramur, quam rei non modo possibilitas, sed ipsa quoque exsistentia demonsti e tur . Definitiones deinde reales , cum modum , quo res quaelibet oriri possie , caussisque distincte explicent g. So. , ad id conducunt , ut eoiarum , quae rei insant , aut inesse possunt , rationes inveniantur. At vero licet definitiones in quamvis scientia usum praestent maximum . non ideo tamen nimium accumulari debent, ut est ingens ea in re nonnullorum libido ; nam Praeterquam, quod ideae simplices alioqui definiri nequeant g. 84. cor. 3. ) , inulta de se eam praeserunt claritatem, 'uae definitionis o pe magis obscurarim quam illustrari possit : de prosecto , si non darentur quaedεm , quae amplius definiri nec debeant , nec possint , nec cesse foret , ut absque ulla verum sensum amis
quam asseque i spe in infinitum progredita
105쪽
. LXXXIX. Disi A est vel ideae complexaedi'isiot partiales . s. schol. , Vel ideae universalis in sua subiecta g. 62. cor. 2. di. stributio . Idea, quae distribuitur, divisum rillae vero, in quas ea fit distributio , membra Aimidontia dieuntur. Sic divido phil sphiam
in theoreticam, & practicam : IOIIcam in naturalem , & artificiosam.
XC. Idem divisum sub diverso respectu
cordiis consideratum varie quandoque distribui po- visiol test; id si fiat , habentur condivisiones , atque membra eon dividentia r se idea respectu habito ad modum repraesentandi dividitur in claram , & obscuram e in relatione ver' ad objectum in universalem, & singularem si item in abstractam, dc concretam. Id XCl. Quod si membrum dividens rursus in subdi. alia distribuatur: oritur subdivisio, quae qtiandoque diutius continuari potest: sic idea e - ira rursum dividitur in distinctam . & eo M-fam s distincta porro in adaquatam, & ina datiquatam e item universalis in genericam , o e cam , & disserauesalem. Ruae ScΗo L. Utilitas divisionis major est , quam a
Rilma multis ex illimetur et numquam enim res ipsa I, 3 peinoscitur , quam si singulae ejusdem partes successiva meditatione perlustrentur . Profecto inde fit , ut mens nostra clare , ac illincte pervideat id in singulis partibus , quod in objecto integro propter nimiam ejusionem 'bscure solani, aut Goniuse in. tori
106쪽
eueri posset. Quid quod , dum objectum ex
omni sui parte contemplandum offertur , via, praecludatur vitio , in quod homines quotidie fere ruere videmus , cuin id , quod non nistunt, aut alteri parti convenit , ipsi toti attribuunt . Universim denique . ut recte cogitemus , aut loquamur , fierentissima divisione
. . utendum .est s sermones enim nostri ut plurimum suiu de objectis admodum complexis , quae multis ex partibus considerari debent . quodque de illis relate ad, unam partem cum veritate affirmatur, frequenter salsum est, re- late ad aliam partem . Ut porro lim nobis .etommoda adserat divisio, certis ea legibus adstringi debet . quas Ipse oratorum .Princeps De ἰn- Praescribit: has ubi retulero, ad alteram lacu, vς t iaetatis cognoscitivae operationem c S. Ponendam gradum iaciam. Leges legitima Divisionis . r. Divisio μabeat brevitatem , quae vetat δne ad partes minimas descendatur; sicut enim maxima , ita minima difficulter comprehendimus, nimia quo partium quam plurimarum enumeratio ita repente Obruit mentem , ut
claritatis loco , quae unice per divisionem quaeritur, permagna obscuritas , & confusio
a. Divisio Aabeat absolutionem, enumerando nimirum omnia membra , quae sub diviso continentur, ita ut ea simul sumta ex venedi visum , atque cum eo reciproca finis enim divisionis , qui in eo consistit , ut ope successivae partialium idearum contemplatio nis tota idea complexa melius pervideatur . omissa una, aut altera parte minime attingeretur: sic male dividis somines in mus eos, de Ioetas, dantiir enim , qui in neutram classem
referri possunt ; vel natas objectorum in e
107쪽
3. Diviis habeat paucitatem , quae in eo consistit , ut nullum membrorum otiose , ac superflue adducatur id vero contingit, quando membra dividentia se invicem complectuntur ,.ut unum de altero affrmari possit. Necesse est igitur , ut ponantur membra , quorum unum non contineatur in altero, secus enim unum bis , adeoque superflue pone Tetur , nempe una Vice explicite , dc altera implicite : sic mala est divisio in simplex , compositum , & cogitansi cogitans enim in simplici jam continetur . Item si globum terrestrem dividas in Europam , Germaniam , Asiam, Africam, Americam s Europa quippe sontinet Germaniam. Uitio porro huic facile
medemur per subdivisiones g. sμὶ : est scilicet distributio primum facienda in membra
maxime generalia ; tum vero, cum ad quodvis eorum ventum fuerit , evolvenda erunt
ea , quae in illo includuntur et se dividatur primum ens in simplex , & compositum i tum plax subdividatur in euitans, & non eui- 'leans e aut globus terrestris in Europam ,
siam , Africam , Americam Europa de in in Germaniam , Galliam , Italiam dic. rursum Germani dcc. in suas Provincias
108쪽
XCII. Quod si duas ideas menti obversa nistes inter se comparamus , dc quam iam inter iudi-ulas convenientiam, aut repugnantiam dete- cium egimus, fit persaepe, ut huic convenientiae, aut repugnantiae mente annuamus , atque convenientes quidem ideas per assirmationem, quae in ipso hoc. annutu consistit , coniungamus ,& repugnantes per negationem separemus Tum vero νιdicare dicimur. JuιΠcium proin de est ille actus, quo mens duas ideas annutu convenientiae visae praestito per assirmationem conjungit, vel annutu repugnantiae visae praestito per negationem separat. Sic judicio cogitando. anima humana est spiritus , vel anima humana non est coυ iCo RoLL. i. Iudicium a simplici repraesentatio . ne, sive idea discernitur a li c. enim nihil affirmat. aut negat s 99. 48. IO. . : Co ROLL. 2. Iudicium non qst sola perceptio convenientiae , aut disconvenientiae duarum
idearum, ut vult Lockius , & ejus compilator Clericus s etenim cum mens judicat, . quasi . de .cidit perceptam idearum convenientiam , aut repugnantiam reipsa dari , atque ideo per ip- sam. hane decisionem aliquid quodam modo addit huic perceptioni : & nonne frequenter , mente ad alia conversa , judicio abstinemus etii ea idearum inter se relatio nobis clare reluceat λ ;CC RO L D. 3. Qu*dlibet judicium . vel assirmatiηvum, vel negati Vui .est Morchenau Log. E SCHOL.
109쪽
P.AEs I. CAp. VIII., Scuo L. Quod in primo, de secundo dictum est, nihil quidem dissicultatis patitur , ubi negotium est cum ideis simplicibus , aut
non admodum complexis ; verum in casu opposito incauti facile in errorem inducuntur . Sciendam igitur : quantumcumque idea sit eomposita, lateque patens ut si mihi repraesentena Aominem , primum νιῶ domestica angustiis pressus animum ad litterarum studia applicat, sum facto insigni in iis progressu egregia doctrit a famam , ae splendidum in repubi ea munus consequitur: non propterea ipsa in judicium degenerat , sed manet , quae fuerat . idea, cum nondum aliquid assirmet , aut neget ; sed soluin modo objectum pluribus adjunctis vestitum repraesentet . Ipsum alterius hominis judicium, quamdiu duntaxat menti meael repraesentatur, comparate ad me nihil nisi idea est : audio exempli caussa ab illis dici , dara impos , qui religionem revelatam exstinctam cupiunt , quamdiu mihi hoc aliorum judicium solum repraesento, quin annuam, vel abnuam, nihil in mea mente , nisi idea exsistit s sit ut primum cogito : ita est : funt ire pii, qui r Istionem r/υalaiam axstinctam cupiunt s judicium ferro . Animadversio haec cum in vita civili , tum in morali magni est momenti , servitque ad excludendas animo anxietates, quibus ii obnoxii sunt, qui, dum ejusmodi ideas sibi quandoque nee liberas in judiciorum loco habent, de admissa tulpa s stra anguntur. XCIII. In iudicio duae ideae ivel per amrmationem conjunguntur, vel per negationem praedi. separantur , idque visa earum vel consentenis ς tit ita , vel repugnantia g. praee. ): igitur ut judicium rite sermeatur, requiritur , ut prae ter duas ideas conjungendas, aut separandas. quarum illa , de qua aliquid a firmatur , vel negatur , altera prat/icatum audit ,
110쪽
Da IUBICI . non apparenter tantum , sed reipsa adsit , mentique re lueeat earum inter se vel convenientia , vel repugnantia. Sic ut rite judicem , debeo non santum ideas anima huma
na, dc spiritus, sed earum quoque conveniea tiam menti praesentem habere .sCHO L. Atque hine fluit lex universim in serendis judiciis accuratissime observandas ut videlicet numquam judicium formemus , ante. quam idearum convenientiam , aut repugnan- etiam intime pervideamus: quare eleganter Tullius praecipit : ,, ne incognita pro cognitisa, habeamus , hisque temere assentiamus, quod vitium effugere qui volet, omnes autem Uel- ,, te debent, adhibebit ad considerandas res deis tempus, 3c diligentiam. , , Quoties hoc monitum negligimus , gravissimo errandi periculo non absque insignis temeritatis nota exP niniur . Est equidem hoc adeo apertum , ut - non facile a quopiam in dubium trahatur; pauci tamen interea sunt , qui illud ipso etiam usu comprobent . Ex una nimirum parte magna ad judicandum aviditate rapimur , cum
haec sit species quaedam judiciariae potestatis , ac jurisdictionis , quam amor proprius quam qui maxime exercere ambit ; verum quam potestas haee est scenica , similisque magistratui comico , qui incognita potissimum caussa pronunciat sententiam 3 Ex altera vero parte' naturalis quidam animi torpor , desidia , ac - vanitas laboris impatiens nos avocat a sedula 'earum rerum contemplatione , de quibus' iudi- ' care aggredimur . Quid aliud faciunt ii , a quibus novellas, ut ajunt, accipimus Nonne judicant de negotiis regnorum , provinciarumque gravissimis λ De consiliis in aulis Pris ci pum occulte agitatis λ Quid vero de his satie' exploratum habent Quis est etiam infima det plebe homo, qui bedi tempore, licet artis bes.