장음표시 사용
201쪽
Ds TasTIM, SEM. ExTIRN. mur cons. s. r 77. sthol. 3. Verum ut in ipsis rebus testimonio sensuum absque errandi pericato fidamus , necesse est, ut discanuas certum a dubio qaovis in casu infallibiliter distetan e ; id porro ad sequentia attendendo haud difficulter consectilemur.
i. Spectandus , ad quem sensus nobis ab Auctore concessi sunt ; dati mimia um nobis sunt sensus , ut .supra dictum est , primario ad nostri conservationem, usiisque via se necessarios, non ad .comparandas scientias
Pure theoreticas , Suantumvis inae ad meliorem animi .culturam plurimum inciant: huie porro fini aptissime semper sensus congruunt. nam & summa Iernicitate., totque modis diri verss , dolore videlicetis aut voluptate, ju- eundis , vel injucuviis affectionibus mentem de rebus , quae ad conservationem vitae vel necessariae , . vel utiles, vel noxiae sunt, admonent, aliorum cum nostro corpora conin venientiam, ,sive discordiam . evidenter edocent. Inde quo corpus nobis est propius , eo. fortius ', quis vero remotius , eo debilius nos afficit s . remotiora quippe universim minus prodesse, vel obesse nostri corporis conserva
itioni possunt. a. Spectindum est .ebjesum poeuliare cuinjuslibet sensus ., lini libet. namque sensus. ecnaturali sua institutione ad res duntaxat liis quas , easque determinatas nobis exhibendas ordinatur . unde .deeipi nos mirum non est cum illius ope res alias, ad quas ille dire-
se non extendit , cognoscere volumus . Multi cum Malebranchio acerrime conten dunt , ab oculis nobis perpetuo imponi, atque argumentum ducunt ab eoi quod eorum
202쪽
. II. CAν. Reenuneiatio de objectorum magnitudine , ae distantia potissimum L lsa sit - At vero , si
rem accurate expendamus , deprehendemus utique p roprium ocmorum objectum solos aes.se colores, licet, ut consuetudo fert, ex an gulo per radios luminis in oculi .retina sormato de ipsa etiam objecti colorati magnitu. dine . aut distantia Iudicare fere soleamus iverum hoc judiciunt non magis ad visum. quam ad auditum pertinet, si quidem ex diversae quoque soni intensione , ' aut remissione de magnitudine , dc distantia corporis sonori Per frequenter judicium ferimus. Pod si jam eiusmodi judicia falsa esse contingat , nullo
iure oculis, aut auribus culpa attribui poterit , cum ea organa simili in casu non siro .
sed alieno, tactus nimirum munere fungi pro pemodum invita cogantur; digitimempe, pedes , palmi , cubiti , quae pro rerum mensuris universim adhibentur , sunt partes corporis humani, in quibus sensus tauus praecipue viget , atque ad eas spectat explorare magnitudines, & distantias objectorum , mensurando videlicet per suam propriam extensionem eam , quae est in objecto , ad quod applicantur. Nisi igitur testimonium occulorum de rei cujuspiam magnitudine confirmetur per
testimonium manus, aut aleterius paTtis mensurabilis, certam sdem noci meretur : neque tamen propterea oculi sunt fallaces, aut eorum functio impersecta , cum ex se ipsis , dc ex directa maturae institutione ii .nobis solum . concessi sint ad indicandos colores, & solum per accidens ad discernendas magnitudines a& distantias adhiberi possint. ' i ,3. Ipsa ratio consulenda est , . quae ivelut judex sensuum externorum renunciationes in examen vocare debet: quodsi ea ex aliis aliunde certis principiis contrarium iudicet is estimo strum sensuum a bsaue haesitatione rejici ς
203쪽
Da TasTIM. SENs. Ex TERN. eiendum est . Sic eum nobis oculi solem exhisabent, ut discum, cujus diameter duos circite 'pedes complectamrs hoc visus testimonium nullum obtinet apud nos momentum, quia nempe ratio nostra ex evidentissimis aliunde argumentis invicte colligit 'sistem esse corpus pliatricum , de in immensum tellure majus . . ) Spectandum est tristimonium, sensurim pracedens s quod si sensatio quaepiam' praesens pugnet cum iis , quae alias ope sensuum percepimus , gravis adest suspicandi caussa , vel objectum non esse debito modo collatum, vel mutationem quampiam seu in objecto, seu in organo nostro evenisse : est proinde testimonium praesens dubium , atque adeo judicium eo usque retinendum , donec veritas clarius
fus alterius ; nam si duo testimonia actualia diversorum sensuum inter se opponantur, ma nifeste patet, alterutrum eorum dubium etiasse : quod vero illud si , potissimum ratione objecti habita n. i. 3 decidi poterit . Si
cum oculi remum aqua immersum exhibet curvum , eodem simul tempore tactus eum repra
feniat rectum; credimus vero 'huic prae illo , quia partium in corpore distantias , cohaesonem, totiusque magnitudinem explorare prori
prie ad tactum pertinet ; sic quoque infans primum se ipsum in speculo , aut aqua videns alium intus latere judicat infantem 'sed ubi speculum , aut aquam saepius contigerit , emendat judicium , & contra oculorum testimonium tactui fidem habet.
Dum aliorum hominum s si e renim aliis plu, rimis, ac fere omnibus , quos organis aeque
persectis instructos esse tuto credere licet , aliud appareat, aeque mihi, sana ratio exigit, ut me potius unum prae tot aliis falli judi, horchenaa Log. I cem
204쪽
94 .: PARs ἰL CAp. v. . eem'; secus enim natura ipsa potissimam hominum partem per se se in errores induce. ret , quod sine absurdo ne cogitari quidem
.potest..s C H o L. Non attuli hic eriterium , quod com- . plures in debita organorum constitutione re. Ponum, a jentes s attςndendum esse vel maxime , num sensus nostri valentes , ac vegeti
sint; id siquidem ipsum est , - fere sem.
Per nos latet , neque praeter dicta adjumenta ulla datur certa norma , ad quam nostrum ea de re judicium exigi possit. Refert P. Bussierfuisse hominem, cui ad annum aetatis sere Iriis. gesimum omnia objecta alio, ac ceteris hominibus, colore imbuta apparuerunt, quin tamen id a quoquam animadverteretur : invaletudine eo circiter tempore correpto albuginis quaedam species ex oculis decidit , simulque glaucoma , quo adhuc ignorans laborabat , dispata it , ex seo vero tempore longe diverses in iisdem rebus , quas toties ante viderat, Lot res deprehendit . Iam quaeso , potuitne hie ante sua na aegrotationem de recta oculorum suorum coystitutione certus esse λ eensuerit id sane , at non sine gravissimo errore: deinde
annon idem ipsum quod homini huic per a. liquod temporis intervallum consigit , quod-Τue toto facile vitae spatio perdurare potuis.
et, aliis etiam nonnumquam accidet ὶ Patetigitur , quemadmodum , ut testimonium senis suum: sit certum , xequiritur , ut ii sint rite
constituti ue ita quoque ad id ipsum in casa
quovis singulari discernendum opus esse aliis rursus adminiculis, quae tandem ad suprara reducentur.
205쪽
. CLXXIX. Auctorisas est testimonium alteis Tius, quatenus nos movet ad aliquod judicium ferendum ; & quia testimonium vel a Deo , vel ab homine proficisci potest, ea duplex elidi vina , & humana. CLXXX. Auctoritas nonstituisur per scien-ziam, Θ veriloquium testantis s sic enim a natura comparati sumus , ut ad assensum relationi cuipiam praestanduin non ante movea mur, quam firmiter persuasi simus narrantem Neque decipi, neque nos decipere velle, illud autem scientia rei. quae narratur : hoc veriloquium, seu veracitas praestat: igitur auctoritatem quamcumque per icientiam, & veriloquium testantis constitui ia aperto est. Co Rox L. Quo igitur quis certior est de scientia, de veracitate testantis, eo major compara te ad illum erit alterius auctoritas. CLXXXI. Auctoritas diυina paris certisu uinem metaphysicam; cum enim in Deum nulla cadat imperfectio, ut in theologia naturali demonstratur, nullo pacto fieri potest , ut is vel rei alicujus scientia , vel veri dicendi volvata te umquam destituatur: quare Dei auctoritas, quae per haec constituitur .praee. , nullo in casu fallere potests sed ejusmodi in .dicium parit certitudinem metaphysicam .i61. in t igitur auctoritas divina parit certitudinem metaphysicam. Qui dauciori tas , 5e quotuinpleta Quod einius coninstituti Vum Quam certa auctori tas diis vina t
206쪽
i96 PARs 'H. C A P. VI. Quando, C ci a OL α. Evidens igitur est auctoritatem Dei qu Ioquentis esse indicium veritatis omnibus iu- 'in' . . meris absolutum , ib iis videlicet rebus speritatis etandum , quae per revelationem divinam nobis innotescunt , atqde assensum ob eamdem praeiti tum metaphysica quoque certitudine pol-
An ai: - CLXXX l . Auctorisas humana in s spector)t- ctata quandoque fallere potes ; cum enim qiii libet homo in se consideratus ob intellectus num o humani brevitatean errandi periculo expositus quam , fieri potest , ut quis de iis rebus , quas
4 'λ' --, sit satis instructus cum diem
voluntas humana in malum propendeat , Variisque affectionibus, ut spe, me tu , Commo dorum, aut partium studio c. persaepe agatur, fieri rursum potest , ut quis consulto e- tiam falsim pro vero propinando nobis imponat : quare cum ex alterutro horum fonte consequi necesse sit, ut assentientes ejusmodi auctoritati fallamur, manifestum est, auctoritatem humanam in se spectatam quandoque fallere posse.
An non- CLXXXIII. Atiaorisas fumana certis ira tum est infalliό ilis , paritque certitudj- infal. i. nem, ac evidentiam moralem ; etsi enim quibilis. libet homo seorsum acceptus errori obnoxiusi sit, concurrunt tamen e quandoque adjuncta, ut nemo eorum testimonio refragari de-- beat, quin ut id homini sana ratione uterrei impossibile evadat : suadetur nempe ea efficacitate verit ks, ut de ea nullo modo dubitate possinuis, etsi tota, quae in objecto inest, ob scuritas non tollatur ; sed hoc ad certitudinem, & evidentiam moralem susscit ..isit.& schol. . Quod si quis plura requirat , nastis veritatum , ac judiciorum naturas Consen dit, aut tu vanam logo machiam declinat,
207쪽
DE AUC T O RIT A T Iς se Noe f. Et prosecta si oculoriim aliorumque sen-- suum testimonio sua eoivstet firmitas, accerti tu ' do , cur eam testimonio hominum certis in ad- nctis denegemus aequalem enim utrinque rpsa nobis natura quodam moJo necessitatem imponit , ut uni aeque a re alteri testi inonio veritatem subesse nobis persuadeamus. Indidit nempe natura omnibus hominibus eam animi comparationem , ut veritatem discernere pol -- sint , quando, ea ipsorum captum , ac intelligentiam non excedit, earnque aliis enuncient,
nisi prava quadam a flectione in transversum a gant in undσfieri nequit, ut omnes simul sal sam pro Vero accipiant , aut illud malitiose, nobis obtrudant . Si quis . ad ea , quae in se, experitur, animum advertat , siseerusque esse; velit , lateri cogitur . se tam procul ab omnii de exsistentia urbis Romanae dubitatione abesse,. quam parum de exsistentia solis supra horizon- . tem, dum eum suis intuetur ocuIis , ambigere . potest .s profecto sicut fieri omnino non potest, .ut serio judicem, omnes cujusdam typographi .eharacteres fortuito casu projectos ita feliciteaeonvenire posse ut inde oratio quaepiam taeeronis, aut Virgilii aeneis prodeat, ita qu que impossibile est, ut serio judicem , Omnes homines, cum asserunt Romam exsistere , simul falli, aut in id , ut me fallant, conspi-- xasse e igitur ita hoe casu nullo modo liber - . sum , ut seria mente unanimi tot hominum testimonio sontradicam, aut non assentiar: id quod ad certitudinem, & evidentiam . moralem, omnino sufficit . Intereat tamen fatendum est, evidentiae huic non eam ineste vivacitatem . qua metaphysica , aut physica gaudere solet tnon tamen Ppopterea. minus vere , ac realiter nostrum ea consensum elicit: nempe non sum magis certus solem exsistere , quando eum video, quam certus sim dari Romam, quando id omnes asarmam s. sed tamen prior illa certit
208쪽
398 P a s II. C A ν. VI. do vivaesiorem in me impressionem efficit, tita haee . Et hine desiimi debet , quem sensum contineat id, qaod vulgo dici solet: νnaissis a nobis credi ia , quoia videtur , folum auditur : sensio videlicea huius axiomatis est : nos longe vivaeius assici eo , quod oculis usurpamus, quam eo, quod solum audita percipimus L non autem illud prae hoemigis verum nobis videri At quaenam, quae ἀxet aliquis , sunt ea adjuncta, in quibus a toritas humana certa evaditi accipe igitur Charactarer eertα Auctoritatis humana 'r.ὶ Ob3ectum , elaeo μod testimo , ver-- fatur , Adi ros facti p. neque enim in rebas. scientificis ullum habet auctoritas. humana pondusia sit praeterea ejusmodi , ut eorum , qui testantur , captum: nom superet , qtisdium obtinetur , quando iis. naque vires interuli gentiae , neque copia indagandi veritatem. desuerit. a. , Numer- testantium sin tantus , - ID lis adjunctis prudenter major desiderami --
gueat numerum tamen non faciunt et ianv quam plurimi, cum omnes rem, ab uno, deis. iumunt. i
non testimonium ex prava quadam animί --fectione proficiscatur s mens enim ejusmodi m tibus agitata vel verum non videt , vel , si videat, occultat. . Testimonium sit um animo, ct non nisi a paucissimis , quales numquam desunt , in dM-bium Hereur quod sit neque illi, quorum causta sis agitur, quorum lue proinde id dubium reddi vel ' maxime intere let contradicant, maximum veritati pondus aceeditia CLXXXIV. Auctoritas hum in hisce cμα- Doribin insignita est indicium s ieiens ve-
209쪽
Da Aue TORITATE. assrhasis externa s est enim j nsallibilis , parit- que certitudinem , ac evidentiam moralem f. habet igitur ea, quae ad indicium veritatis sufficiens requiruntur.
Scuoia Veritatis nimirum externa s internae non esse , patet alioquin s at neque omnis exterinnae , ejus videt ieet solum , quam nec sensibus externis, nec sensa naturae commutat, nec ratiocinio et illis deducto consequi valemus. Verbo , ea nobis auctoritas humana vera esse indubitanter persuadet , quae ad facta , ac hiastorias attinent , iisque in suscipiendis eonsi. Iiis, expediendis negotiis, ac cogno ndis illis, quae ad vitae usus requirantur, dirigimur. sint in ejusmodx rebus, omnem l 'mano fidem abrogarer 'Is pros non modo .s ceterorum commercioe velati perversi, ac-a- . berrantis animi homo excludi mereretur , - 'rum etiam sibi ipsi quam mxxime noxius, ψ, rei ; ex plerisque' enim rebus a Deo homini. bus ad ulum concessis nassam utilitatum capere, de nota nisi inselicem, brevem e in tel- . iure vitam degere posset, cum nemo sit , quil ipse propriis sensibus omnes res ad vitam necessarias explorare queat , proptereaque in . compluribus oceatam bus, aliorum, instructiona non egeat .. Atque exinde' patet, Deum opti-mum voluisse, ut nobiω hominum testimonium quindoque serviat ad veritatem certo , detegenis Idam, eamque etiam dedisse hominibas faculta- tem deurminandi, quid huic testimonioe inena a debeat, ut fidem mereatur . Haec de auctutitate humana dictae pro . hoc loco sumium plura de eodem argumentoe diemus in partα tertia, ubi de fide agendum erit ..
210쪽
COGNITIONE VERITATIS: g: CLXXXV.
UM veritas. indiciorum ope detecta menti obversat ux , eamdem incere . 4icimur vero, in casu vel inius ' vel opinamur . vel credέ-m us,: triplex inde oritu cognitionis species: scienti , ac fides , praecipuum ultimN hujus partis argumentum . CLXXXVI. Potis simam fere cognitionum nostrarum partem, lectioni librorum .debemus: quare , cumi de cognitione veritatis generatim hisc loco agamus, ea quoque. adserant tiri oportet, Auae. ad evolvendos stili lecti e Ii-hros Verumque eorum i sensum assequendum sei tu ngcessaria sunt. I. I
CLXXXVII. . Denique , quando ut in-aperto est, veritatis cognitio cum ignorantia, de errore consistere nequaquam potest non erit inutile praecipuas utriusque caussas, fontesque detegete ; bis enim intellectis eam facilius dispellemus ; hune vero vitabimus at qΗ'. b c x li0ne cognitionein nostram pro humani intellectus viribus ampli ui in pen , &lius extendemus . His in tironum Commodum, ne quidpiam desit, breve de concereatione litteraria caput subnectemus.