Commentarii de rebus in scientia naturali et medicina gestis

501쪽

Ouanta ili 0rum , qui artem chirurgicam in no

conatis miserorum sauciatorum militum exemcent, saepius sit ignorantia, ii in primis cogit ouerunt, quibus ista perlustrandi data filii occasio , velit eo magis perspexerunt, qui istis praefuerunt. Quae satis cognoscens huic malo medendi consiliuni iniit Cl. Auctor, ideoque eo texi pore, quo ipsi multum otii erat, praelectioniblis estrurgiae studiosis varia proposuit, ex quibus laudem hoc enatum

est opus. Itaque sectione prima de chirurgi ossiciis p. i.

apud sauciatos in uniuersutia obseruandis agitur, ubi, qua ratione ex audiatis laesionis ratiostem explorare, eam disquirere, et, si haemorrhagia adfuit vel adhue adest, ligaturam eaute relinquere vel renouare, tandemque quo modo vitam instituere et inter se vivere debeant chirurgi, demonstrafur. Sectione secunda vulnera in genere considerantur. Vulnera p. vero ratione laesionis vel simpli dia, vel domplicata, vel penetrantia, indeque diuersinode sunt consideranda et sananda. In sanandis autem vulneribus variaε istaeque vel b onae atque iuuandae, vel malae ac auertendae occurrunt mutationes, variisque indigent remediis. Quam ob rem de medieamentis externis p. et internis sectio agit tertia, ubi quoad externa balsamorum, unguentorum, caeterorumque insignis numerus et ratio adhibendi, atque, quoad interna, plures formulae, illisque utendi modus recensetur. Quibus p. tis. propositis seitione quarta de vulnerum dilatatione, eorumque a peregrinii corporibus purgatione multis disseritur. Ex vulneribus vero rotundis ut sata essiciantur, requiritur, ut eo melius peregrina Corpora, qualia sunt frusta vestimentorum, globus plumbeus caeteraque commode eximi, si ac fa ossa reponi, haemorrhagiae cohiberi, suppuratione purgari et tandem sanari possint vulnera. Cum vero in omni

vulnere sanguis inuat, inde sectione quinta de hae

502쪽

morrhagia vulnerum et aneurysmate agitur. Quoli bet in vulnere et vasa arteriosa et venosa ut discindantur vel laedantur necesse est; ideoque ex sangui. nis copia modoque essiuendi iudicare debet chirurgus, num vasa arteriosa vel Venosa, illaque vel exteriora vel interiora , maiora vel minora sanguinem

fundant; quibus cognitis de auxiliis, sanguinis fluxum cohibentibus, sollicitus esse debet; quae in primis sunt linamenta, fasciae, alcohol vini, fungus

P.2M. caeteraque. Artuum autem arteriae maiores laesae,

quales sunt brachialis et cruralis, ut deuinciantur membrumque relinquatur, suadet Cl. Austar, cum, membra sic seruata suisse, experientia compertum

habeat; his subnectit aneu smatis et veri et spurii

p.rs 7. dignoscendi curandique rationem. Haec omnia linamentorum, puluillorum, emplastrorum, fascia rum caeterique apparatus chirurgici postulant cognitionem, quae sectione sexta et quidem ad ductum p.3Is. uxNCRBLo in libru de fusiliis exponitur. Quo facto vulnerum, gladio inflictorum, sectione septima traditur sanatio. Vulnera vero caesim illata plerum quo, nisi peregrina eo Ora id impediant, adduci, sui et glutinari possunt; quomodo haec peragenda, vulnerum labia tendinumque discissorum fines sine

connectenda atque sananda, variis simul additis em P. 12. cheiresibus demonstratur. Haec excipiunt selope- torum vulnera in sectione octaua, in quibus praecipue , ut partes laesae bene considerentur et explorentur, necesse est, quoniam ab earum disterentia plurimum dependet in curatione. Quando enim ossa simul distracta suerunt, tunc multa Cautione es laboribus opus est, indeque artuum, ubi ossa fuerunt laesa, deligationem, et qua ratione haemorrhagiis quoque sit obueniendum, fusius describit Auctor. P, 8s , Pari ratione alias globis plumbeis laesas partes uactandi rationes, et quo modo praecipue maxilla

insom

503쪽

inferior diffracta et lingua disrupta sanari debeas, et quid in oculis, auribus caeterisque capitis partibus globo plumbeo laesis sit ossiciendum, ostendit.

Cum vero vulneribus varia superuenire soleant syn Ptomata, quae vel noxia et praecauenda, vel utilia et dirigenda sunt, inde qua ratione ea omnia chirurgus perpendere et in salutem aegrotorum conuertore P. y debeat, sectione demonstratur nona, quae inscribis tur: de vulnerum eorumque symptomatum curatione ; ubi variis mutationibas.et symptomatibus vulnerum caesim, punctim vel globo plumbeo instit forum consideratis commune vulnerum symptoma, inflammatio et sebris, cum ea coniuncta, in censum veniunt. Iusta necessario requiritur inflammatio, quae P S 3 3

vero, si nimia fit, gangraenae et sphaceli metum ineutit, quibus ingruentibus vel iam praesentibus variis istisque valentioribus hic propositis auxiliis

mox est obueniendum. Haud raro vero ali quomque in vulneribus sanandis occurrunt notatu digna

symptomata, qualia sunt motus conuulsiui, ut spasmus P. y8 s.

cynicus, sebres et intermittentes et continuae et lentae; quorum cum variae sint causae, istis quoquo variis et externis et internis est occurrendum remediis. Quae vero corpore retuso luseruntur vulnera, ubi eutis quidem interdum disrumpitur, interdum autem, ea integra, partes subiacentos, ut Caro, ossa, nerui, vasa caetoraque grauiter assiciuntur, sectisne p.6Ir. decima explicantur, quibuscum simul membrorum conquassatorum atque ablatorum coniungitur consideratio. Vulnera haec multis stipantur sympto matibus; inde qua ratione eis, hac vel illa parte laesa, variis partim encheiresibus, partim v riis remediis sit obueniendum, Cl. Auctor demonstrat; in primis autem in membro ita colliso atque conquassato, ut quasi cutis, caro, arteriae, venae et ossa ipa contrita, esse videantur, ex Auctoris opinionu laxe nuis P. S.

504쪽

quam ad eius abscissionem est accedendum, sed medicamentorun et manuum auxiliis, ab ipse prolatis, membri conserva io est tentanda. Ρxae reliquis veru annotari meretur methodus, qua homines, qui-p.676. bus tota maxilla inferior globo, ex tormento maiori proiecto ita fuit abrupta, ut lingua propendeat, mirum sane in modum ad Auctoris mentem conseruari possunt. Non minor'm capitis laesiones, contusion 's, vulnera eorumque deligatio et curatio mereri videntur attentionem, quae sectione undecima

proponuntur. Capitis laesiones interdum 'xiguae et leues periculum profecto inferunt maximum, in deque iure quodam eorum urgenda est disquisitio, qu e praecipue in eo consistit, ut mox integumen' P. 682 torum usque ad os fiat Cunciso i qua, quRe partes

laesae sunt, non detogitur solum, sed quoque multa mala symptota at , qualia sunt oedema, emphysema, orysipelas caeteraque auertuntur. Praeter ea

maiori quoque certitudine cognoscere possumus, num modiolo vel trepano sic dictu opus sit, cuius P. 697. ηpplicatio nulla intione est differenda, neque tamdiu expost indum, donec symptomata istaque maligniora eum postulent: siquidem mala tunc tempo-xis iam altiores egerunt radices, quam quod illis mederi possimus. Pari omnino industria disquirenda sunt vulnera, quae usque in colli, pectoris et abdominis penetrant caua, sectione duodecima, proposita, P 7 qu0rum Curatio praecipue pro partium ibidem occurrentium diuersitate diuersa esse solet: in primis

vero vulnera usque in peeloris cauitatem penetraritia et vulnera abdomini illata, cum plerumque Viscera simul laesa habeant coniuncta, eo attentius p 77 sunt tractanda, quoniam singulares prorsuS enchei-xeses, hic fusius explanatae, ad vulnera ista sanan-P 8O9. da requiruntur. Sectione porro decima tertia ad ustorum traditur sanatio, quae ratione rei laedentis au

505쪽

partium laesarum et varium sanandi modum et varia auxilia et remedia exigunt. De variis tandem rebus P.Sa in no comiis occurrentibus sectione decima quarta agitur, quarum praecipua haec sunt, glandulae colli induratae, abscessus, furunculi, bubones, testiculi tumidi, herniarum varia genera, tumores cystici seu tunicati, ganglia, ulcera phagedaenica, herpes, perniones, Ulauus, panaritium; quorum omnium signa diagnostica et causae recensentur, et, qua ratione

eis succurri possit, breuiter indicatur.

XIII.

IOANN. BAPT. BOII AD SCH Philos et Med.

Doct. S. S. C. R. A. Mai. in Commercialibus Consiliarii in Vniuers. Pragensi Hist. Nat. Professoris, Facult. Med. Decani, nec non Acad. Bolanic. Florentinae Sodalis de quibusdam animalibus marinis eorumque proprietatibus, orbi litterario vel nondum vel minus notis, Liber, cum non nullis tabulis aeri incisis ab Auctore super vivis animalibus delineatis. Dresdae ap. G. C. Walther. 176 I. in to. I Alph. cum Ia labb. aeneis.

Septimus iam agitur annus, ex quo Auctor Celeberrimus, facto per totam Bohemiam itinere, et suborto paulo post per totam Germaniam cruentissimo bello, Italiam tandem fato profugus, ad littora Sicula venit, et elegantissimam omnis generis super animalibus marinis obseruationum suppellecti lem inde reportauit. Quam ut publici usus saceret et instituti itineris redderet rationem, hunc, in quo

abs se visa animalia et illustrata offert, foras dedit li-

506쪽

brum, cuius argumentum breuiter delineabimus. Et quidem in praefatione Cl. Auctor errorem reuocat, quem errauit, dum loliginis ouaria pro sepiae ovis habuerit, orbique litterario venditauerit.

Cuius rei culpam non negligentiae, neque malo erga ARisTOTELEM, falsitatis crimine abs se accusatum, an,

mo , sed temporis angustiae et occasioni uuam murinam obseruandi minus opportunae adscribendam esse praetendit. Anno enim I 7 8 in uuis marinis, quas Neapoli inense martio curatius inspexit, se piolas nullas deprehendit, cum foetus eo tempore immaturi sint; anno autem sequenti, mense augusto, quo iam exivere ex matre, in Hollandia obseruationes instituens rursus nullas reperiit, persuasus, adeo ARISTOTELEM do sepiarum ouis falsa omnino prodidisse. Itaque iniuriam optimo seni factam solemniter deprecatus, historiae naturalis , quotquot habentur cultoreS, Prezatur, ne in vituperandis veterum super naturae quodam Opere aut facto narrationibus praecipites sint, sed, antequam iudicauerint, rem saepius, mutatis loci atque temporis rationibus , sub examen reuocent. p. I. De Lernaea agmen ducit prolixa capite primo tractatio, quo nomine ONNAEus animal insigni-uit, quod Veteres pro lepore marino habere solent. Italis hodie Cesto det mare appellatum. Longitudo Lernaeae sex vel octo pollices, latitudo tres, cum aliquot lineis, adaequat. Color ut plurimum fuscus, maculis subinde liuescentibus interspersis,

raro purpureus est: caput oblongum, duobus munitum tentaculis veris , reliquis duobus spuriis ex labio animalis carnoso antrorsum exporrecto pro lu- P. q. bitu formatis: collum conuexo planum, pollicem cum quatuor lineis longum, et unum latum, in inferiori dextraque parte membrana Crassa, carnosa

versus Oxtremitatem corporis, quod pallii instar, propo

507쪽

prope obtegit, protensa instructum, quam pro lubitu distendit, reflectit, contrahit, et circum Codipus fere undiquaque animal circumuoluit. Genitalia in dextro animalis latere prope labium oris comspiciuntur, virilo per Dramen aestu Venereo et Pamlo ante mortem sese exserens, muliebre medianto sulco orasso, vaginae instar ad aliud foramen uteri praebens orificium, viam ducens. Venter ternae G P. 6. planus est ex albo susco colore tinctus, striis variis directis et transuersis, ut in limace, notatus. In ventris principio rima est diret a. quae os recondiu et a labio capitis carnoso efformatur. Substantia ventris, dorsi, labii oris, capitis atque colli fibrosa, porosa, item mirabilem in modum reto refert, compressa liquorem limpidum salsum, et, an, malo Contrectato, mugo sum undiquaque stillans: insigni documento, interstitia fibrarum ubiuis cohaerere atque Cum panniculo quadrupedum adiposo maximo conuenire. Ventre disiecto statim in conspectum veniunt pharynx, Ventriculus primus et secundus, intestinum duodenum, cum reliquis intestinis. Ven, P.

triculo primo superiacent ganglia duo, quibus elo- Matis alia tria ganglia sub oesophago et proxime ad internum dorsi parietem sese produnt, quarto demum ganglio supra vaginam sito. Mire ganglia

haec inter se concatenantur et ductum aliquem continuum sistunt, quem Auctar, insectorum anatomoedoctus, pro medulla spinali habet. Ventriculum P. II cum aperiret Auctor, liquorem salsum viri descentem in eo deprehendit , sorte a variis fucis marinis, quos animal deglutit, ortum. In ventriculo secundo, in quem citissima nutrimoniorum solidorum . Primo transmigratio fieri videtur, cochleolas et conchas diuersi generis reperiit, praeterea portion τε vari s Cartilagineas, lutescentes, faciem ossium eu

iusdam piscis prae se serentes. Sed quum hase

508쪽

portiones summa attentione lustrasset, vidissetque in

nonnullis ternaearum ventriculis ne unicam quidem cochleolam superesse, oro dentibus plane destituto, tandem haud exigua cum voluptate reperit, quod memoratae portiones cartilagineae totidem ventriculi dentes essent, interno ventriculi parieti accreti. p. 2 o. Namque disiecta huius ventriculi substantia tres dentium cartilagineorum ordines conspiziuntur, quo quum primus dentes minores, medius maioreS, et tertius denique minimos continet. Priores dentium Ordines in omnium ternaearum ventriculo secundo adiunt, ita dispositi, ut contracto in annulum ventrigulo, eorum apices se inuicem tangant. Vnde deglutitae conchulae colliduntur, franguntur et atteruntur. Sed tertius dentium ordo in nonnullis deficit, incertum an natura sic disponente, an diu-Ρ. 22. tumo usu auulsi et excreti Z Hinc patet ratio, cur ingesta per os nutrimenta ex primo ventriculo citis Sme in alterum transeant Z Cum enim animal cochleolis, stronabis, turbinibusque duris et acutis vescatur, necesse est, ut res istae statim in alterum ventriculum descendant, ne primi, quod dentibus caret, parietes lacerent atque perforent, si diu ibi subsistant. Ventriculo secundo adhaeret intestinum, duodeno in reliquis animalibus aemulum, quod in varios gyros inter hepatis substantiam conuoluitur, et in anum demum abit. Omnia intestina,

ab hepate separata, octo pollices longitudine assequuntur; et membranacea atque pellueida sunt, ep. 2 6. fibris admodum tenaciter contexta. Uterus ternaeae,

ab aliorum animalium utero, quippe qui potissimum

cauus est, ex fibris robustis muscularibus fortibusquennembranis constructus, valde differt. Namque internaea medullaris substantia, tenui membrana extrinsecus cincta, totam uteri molem replet, nullam peculiarem relinquens cauitatem, praeter canaliculos

509쪽

quosdam soras conspicuos. Diameter uteri maior quinque linearum est. Ouarium, quatuor linearum in diametro, innumera corpuscula fusea, oblonga, liquori viridescenti innatantia, diuersae magnitudinis continebat. Ab ouario canaliculus tenuis, quinque lineaS l0ngus, vaginam et uterum ingreditur quidem,

sed ex eo in ovarium impediri regressum Auctor credit. In partibus genitalibus maris, quas poste de' P. 3 2. scribit, hoc singulare est, ut penis nullis testiculis, mullis vinculis seminalibus semen recipientibus, nullo etiam canali aut urethra qua semen elici posset, praeditus sit. Quomodo, pene sic comparato, laeeu datio fieri p ossit, pluribus Auctor suspicando refert ut qui c0itum ηnimalis obseruare opportune non potuit. Arbitrutur nempe, ternaeam testiculum cum epidi dymid ς ad vi*xum, non vero ad penem. Collocatum ligbere, ut, dum ex impervio pene semen ela-ςulari non possit, hoc immediate, per ponis succusesiones, ex epididymi de effusum ouuliS in utero aspergatur, Ponis autem non solidus factus, sed semi- canale instructus 'st, ut in actuali venere minime

totum vaginae sp 36ψm repleat, sed Duulis per illam p. 36.

transitum prgebeat. Viscus, quod Auctor pro corde habet, g musculosa cordis aliorum animalium substantia multum differt; non enim ex fibris adeo compaais rubentibus , sed ex membrana serti rugosa contextum, intus variis quidem fibris columnisque Carneis,

attamen unico tantum ventriculo praeditum est. V serum , arteriarum Venarumque, rationem excutere

Auctor in praesens non potuit. Cor eum reliquis partibus ab iniuriis externis osse quodam Conch formi defenditur, quod unicum est in toto lemaeae

corpore, et unam conchae bi ualuae testam repraesentat, maique membrana forti . cellulosa, integumenti loco, qbductum. Intus os hocce, in concaua parte, colore margaritarum nitet, Vt valvam cuiusdam

510쪽

dam coneliae illud esse crederes, si a corpore con P. 39. chae auulsam in littore maris reperires. Osii Iernaeae, si valvae eius tres insident margaritae, quas Auctor fusius describens, de margaritarum origine pavea disputat, easque pro veris concharum Calculis habet. Pulmones in dorso sub osse conchisormi liberi fluctuant , et eleuato osse non secus ac in piscibus branchiae, a quibus haud multum disserunt, conspici possint, falciformes, bilobi, duobus crassis albicantibus praediti ligamentis. Patet ex his,

characterem genericum ab Ill. LINNA Eo animali assignatum eidem non omnimode competere. Neque enim corpus teres est, neque frons perforata,

nisi os pro foramine frontis sumas. Melius hanc eius descriptionem dares: GrFus subctustum, do sum labiosum, tentacula in fronte duo auriformia. H bitat in littoribus scopulosis, quibus insidet, et capite eleuato de loco in locum cochlearum more mouetur, atque ab undis saeuientibus in littus, quum proiicitur, ob grauissimum foetorem carnemque p. 4 . duram esui non est. In fine Auctor exponit, quid

ternaea. cum lepore marino veterum habeat commm

ne, cuius rei causa APULEII, RON DELETII, ALDROvANDI, AELIANI, PLINII et DIOSCO

RI Dis super lepore marino descriptiones sub examen reuocat, quidue in iis erratum sit, candide sat tur. Cetera animal, quod a veteribus admodum perhibetur venenosum, habet quidem noxiam indolem, sed a sola contrectations minime lethalem. Omnia enim mala, quae Cl. EO HAD se H inde expertus est, in eo consistebant, ut contrectato animale odorem laeti dissimum, nauseam, vomituritionem, denique tumorem manuum et laciei sentiret; quae quidem mala, postquam per aliquot temporis spatium ab attactu animalis abstinuit, ultro cessarunt, praeterea pili ipsi e mento deciderunt eo ia