Commentarii de rebus in scientia naturali et medicina gestis

71쪽

bus , vel aer internus externa si vel hic illi cedere cogatur. Plerumque tamen ' assirmat, causias omnes, exspirationem perficienses, validius agere. quam quae inspirationem efficiant ; hinc exspirationem plerumque paullo celeriorem et sortiorem esse inspiratione, et inter inspirationem et exspirationem minus temporis interuallum, quam inter exspirationem et inspirationem interesse, diutiusque posse contineri spiritum exspiratione, quam inspira

tione, finita. Ceterum ex hac theoria facilius etiam, quam ex alia quavis, rptionem reddi posse, mΘnet, primae adimalis, in lucem recens editi, vel ex matris ventre exscissi, inspirationis. Et quum hoc ipso sua sententia haud parum confirmetur, enarrat experimentum eo consilio a se institutam, ut intelligeret. an laetus in utero iam aliquantum moueret thoracem, quasi praeludens respirationi. item an, quod nonnullis videtur, compressio tho racis in partu necessario praecedere debeat animalis, partu in sturam expulsi, respirationem. Aperuit p. 9S. nempe uterum Canis praegrandiS grauidae, uiuae. ac robustae, in quo aliquot caniculas vivas, bene valentes, et sere persectas reperit; eas saepius quidem sortiter se commouere ae conforquere pertransparentes amnii chortique tunicas vidit, sed quotiescunque requiescerent, ne minimuin quidem in illis aut thoracis, aut abdominis motum pe

culiarem, mouendiue conatum , animaduertere

potuit; deinde caute incisis membranis, quibus inclusae erant, ut liquor amnii essiveret, vidit caniculam, aeri nunc expositam, simulac aures eius satis denudatae essent, haerensque in eis sorsan liquorem uxisset, sine ulla caussa sensibili accedente statim

inspirare coepisse cum clamore et eiulatu. Tandem V. Cl de respirationis usibus disputat. Ordinariae ac mere daturalis respirationis, de qua sola ha- P. I Q

72쪽

ctenus egit, Vsus potiores agnoscit sanguinis motum, ciborum in ventriculo digestionem, chyli in infestinis, bilisque in hepcte secretionem, sangui nis per vasa hepatis promotionem, chylique ex sua

cisterna in ductum thoracicum faciliorem transgressum, ef in hoc ductu ascensum, nec non Odorum perceptionem. Ad respirationem vero Volunta-P. IO7. riam quod attinet, exspirationis quidem sortioris Vsus recenset hos, ut flatus ore excitari possit, ut suae ingrata vel incommoda nobis sunt, ex ore eticere, Ut excrementa etiam ex infimo ventre expellere, utque sonos articulatos loquelae caussa for mare que mus; inipirationis autem paullo fortioris vel frequentius repetitae usus existimat esse aeris ad sanguinem admistionem, motusque sanguinis per pulmones moderationem. Namque in inspiratione, inquit primo iacilior sanguini aditus in vasa sanguifera pulmonalia, et per ea transitus paratur, deinceps autem, ubi fortior fuerit, vesiculis pulmonis ultra terminum modumque naturalem instatis, vasa sanguisera, qt ea quidem praecipue, qu dretis instar vesiculis illas ambeunt, comprimuntur, et hoc ipso sanguinis e dextro corde assiuentis motus aliquantum retardatur et semperatur; atque hoc temporis articulo aeris quaedam particulae ex

ipsis pulmonum vesiculis in ipsa vasa sanguifera interlabentia, sub valvulis forsan quibusdam minutissimis, in sanguinem sese insinuant, eique commiscentur. p. lost. In quinta dissertation s de foliorum in plantis perfectioribur mechanismo et usu ') agitur. Principio CL

HOL LM ANNUS varia ad mentianismum soliorum

spectantia recenset, quae et a se ipso et ab aliis dudum obseruata sunt; ea tanquam satis hodie nota

praeis

73쪽

praeterimus. Deinde ad usus foliorum enarrandos pergit. Eum Vsumciuem Cl. so NNEΥus ') detexit, ut particulas aqueas in aere dispersas hauriant et sugant, quibus et ipsa et ceterae partes plantas nutriantur , egregri e confirmat, vi s indicando, per quas particulae illae folium ingrediuntur. Sunt nempe hae viae eaedem, per quas aeris bullulae e P. I 3 folio erumpere cernuntur, si id aquae, aere purgatae, submersum, campanae antliae pneumaticae includitur, et aer sub campana extrahitur. Insuper et modum, quo fieri possit, ut particulae aqueae ex

aere resorptae solium expandant, Conseruent, nutriant, melius, quam hactenus naum est, declarat, dum commonet, inter fibras, quibus duplex folii reticulum constat, infinite mustas, pulpae vi xidioris utriculos ubiuis interiacere, extremisque earum apicibus adhaerescere, et sic haustas a poris solii particulas fluidas nutritias per patulas has, et communicantes inter se, vias facile posse diffundi. Simul ex eo, quod hodie constat, multo maiorem p.r33roris copi m ex terra et corporibus terrestribus ascendere, quam ex aere descendere, rationem reddit Uir doctissimus, cur in plerisque arborum foliis superficies inferior superiore asperior sit, et paten tioribus poris vel meatibus instructa, et propterea absorbendis ex aere particulis aquosis aptior. Et quoniam in foliorum utriculis semper multum aeris p. i 3 latet, ex aequilibrio inter hunc aerem, eumque, qui radicibus arboris incumbit, vel in plantae tubu lis ligneis haeret, tunc sublato, cum aer iste per poros soliorum calore expellitur . explicat haec phaenomena ab H ALE svo obseruata, quod nempe copiosi br succi nutritii effluxus in arbore semper

fiat, si soliis suis integris ornata sit quam si haec

vid. Comment. nostr. Vul. III, p, 669.

74쪽

defecerint, et de die, quam noctu, et coelo interdiu sermo, quam nubilo aut pluuio, Tandem quaestionem, an folia respirationi plantarum serviant, p. I 36. attingens, suam de plantarum respiratione et tracheis sententiam sic exponit, ut quidem haud inficias eat, in quibusdam plantarum maiorum et persectiorum generibus praeter subtilissimos illos, succo nutritio vehendo destinatos, tubulos adesita et alios tubulos illis multo ampliores, qui in hunc usum non ostii videantur. et in ligno, etiam recenti, quercu S, iuglandis, betulae, sagi albae, taxi, immo in lignis valde compactis quarundam arborum exotica rum nudis saepe oculis cerni queant; attamen in his plantarum generibus,tri quibus ne minimam qui dem eiusmodi tubulorum diuersitatem obseruare licet , tracheas proprie sic dictas neges, omnesque harum plantarum tubulos, si plantae recentes et virides sint, succo tantum nutritio repletos esse, nullumque aerem, iii si qui ei succo intermistus sit, admittere contendat, disi eosdem λ succo suo priuatos, aerem non solum facile admittere, sed et eundem cum aliis quidis quibusculique transmittere,

concedat.

In sexto commentation o congelation iniurabis:

est areficialis, memorabiliora quaedam phae mena rct censentur. Omnium, quae in aquarum Congelatione Oecurrunt, phaenomenorum rationem viti-

viam in t arctissum cohaesione earum particularum, quae ante congelationem facillime inter se moueri Poterant, quaerendam esse recte affirmat Cl. Auctor. Etsi vero huius cohaesionis Caussa nos omni no lateat, tamen quum per eandem et situm parti- Cylarum aquae mutuum mirifice mutari, ex aquae gela.

75쪽

gelascentis dilatatione et opacitate facile euincaturi non sine verisimilitudine sumi poste putat, exiguas P, I 4r. aquae particulas esse oblongas teretes, et quasi anguillaris sormae, easque, ex parallelo situ, quem, donee aqua fluida sit, habeant. in positiones ad se tinuicem obliquas dimoueri, incipienti' congelatione; . quanquam eas angulum LX graduum semper Inter se inuicem efficere Cl. DE MAIR AN non concedata Quibus de caussa generali congelationis praemissis, phaenomenorum aliquot singularium mentionem facit Cl. Auctor. Primo memorabile est, insertam P. I 43. massam aqueam totam subito in glaciem conuerti, simulac ea in locum paullo salidiorem transferatur, vel manu calida cingatur vel potius , ut iam CLDE M AIR AN recte annotasse videtur, simulac tan-rtillum commoueatur . Glacies haec ab initio imὸν llior est, ad adipis suilli instar. et paullo post indurescit, I et si frigori exposita manet. Requiritur autem ad hoc phaenomenon', ut massa haud magna aquea hieHrndaeri frigidiori sic exponatur, ut ea successius ste quabilem frigoris gradum induat. Utrum statim ab initio glacies ista maius iam spatium occupet, quZm qua, ex qua facta est, an successive indurescendo dilatetur , Auctor quidem reperire noh-

dum potuit: sed posterius famen ipsi probabilius

videtur. Hoc autem phaenomeno 'bseruato, grain P ΙΑ - dinem imitari ipsi licuit . aquam tunc, cum si Ρουμ . scies eius lamellam glacialem ostendere coepit, si phone aeque frigido hauriendo, et ex sphonis an gusto tubulo in aerem sic expellendo, ut gutineaqueae per magnam altitudinem cadere possint; nam' que inter cadendum in grandinem magis mii Sueduram abeunt. Aliud phaenomenon notatu dignum p. I 48. est, quod frigoris gradus, quoruni aqua gelasser

vel nix sponto liquescere incipit, semper sit idem idque V. C. multis experimentis dehuo confirmiuit,

76쪽

quum illud Rdhuc a nonnullis in dubium vocari animaduertitiet. Haud minus memorabile, quamuis frequens in nostro climate, phaenomenon confli- euundi figurae in fenestris nostrorum conclauium tempore hiemali e congelatis ibi vaporibus natae. Eas a salium subtilissimorum, variis corporum, praesertim animaliqm , exhalationibus admixtorum determinatis, quas semper affectant, figuris unice p.rss. oriri, Auctor statuit. Salibus etiam, et praecipue salis ammoniaci particulis, in aere volitantibus, haud parum probabiliter attribuit ortum figurae hexago- P. I 63. nae nivis. Porro de grandinis, quae aestate potissimum decidit, genesi, in qua multa sunt admiratio ne digna, eruditas coniectura proponit. Sub finem congelationes artificiales paucis attingit, et sin gul res nonnullas de virtute salium refrigerante ob- P. I 68. seruationes indicat; sed modum, quo salia infensio. rem illum frigoris gradum nivi et contiguis corporibus conellient , neque se ipsum inuenire, neque eum, quem alii commenti sunt, se intelligere adhuc potuisse ingenue profitetur.

Septima dissextatio exhibet supplimenta quaeON

ad commentationem de corporum marinorum, aliorumque peregrimorum, in terra continente origine. Vbi de ea. quae hic commemoratur. commentatione ad leChores nostros retulimus , diximus, Cl. H OLLM AN-Nu M lianc seuero sententiam; quod in iis locis terrae contin*ntis, in quibus magna corporum mari-noxum petrefactorum copia reperitur, olim fundus maris fuerit, eamquo sententiam ipsum egregie exornasse. Iam huic sententiae plus adhuc roboris abdit. Nam primo obseruat, certam nunc esse zo mum Ammonis vulgo sie dictorum ex testis marinis i origu id Commentar. nostri Vol. Iv. p. I97. seqq.

77쪽

Originem, postquam Cl. IANus PLANeus talis p. I76. figurae testas in littore maris Ariminensis detexit; lieet haud dissimulet Cl. HOLI MANNus, minimam

tantum earum testarum partem, quas ille pro cornibus Ammonis venditat, hoc nomen mereri, et inter p. rhas,quae illud mereantur,nullam,quae non admodum exigua sit, adhuc esse repertam. Dein reser proxime Gottingam nuper inuentum esse lapidum figuratorum genus, quod innumeris cochleis marinis tum aliis, tum etiam cornibus Ammonis variae magnitudinis quasi fartum sit, adeo ut vel ex primo horum Iapi- p. 183. dum obtutu nemo non iudicare debeat, sieri non Potuisse, ut qualicunque inundatione fanta copia marinarum cochlearum in istum angustum locussi conuecta sit. Aliud argumentum sententiae suae Cl. Auctori praebent corpora marina in vertice montis Prope oppidum Mundam nupere eruta, inter. p. I 86 quae notabilis maxime est glosiopetra utrinque serrata, eximiae magnitudinis, cum radicibus suis fere integris. Quum satis hodie constet, haec petre-sacta esse dentes carchariae, et quum huius glosso- petrae intuitus cuilibet persuadeas, eam ex vivo potius monstri corpore excidisse, quam ex semiputrido decerptam esse: negari vix potest, montem istum tunc temporis, cum bellua illa super eo natauerit, ad magnam profunditatem aquis marinis te Actum suisse. Ultimum argumentum petit ab Ooli, P. I9o. this, quorum magni montium tractus pleni sunt, qtqui, quum fatis lapillus e grano arenae, straeis super strata materiae lapideae successive inuoluto, oriatu

indicio sunt, loca, ubi effodiuntur, per longum tempus aquis submeria olim fuisse.

78쪽

Dissicultates circa modernorum systema de sen- . sibilitate et irritabilitate humani corporis orbi medico propositae ab AN T O NIO DE HAENS. C. A. Maiestatis Consiliario et Archiatro, neC non medicinae in alma et antiquissima uniuersitate Vindobonense Proselibre primario. Viennae Austriae, sumptibus Her- manni Iosephi Κrucliten, I 76 I. 8 mai. Pl. II .

larissi Og HAEM, cum ei multa irritabilitatis detegendae causis, pericula ab Ill. HALLERO instituta minus probarentur, nec, quae assumuntur,

hinc derivari posse viderentur, huius libelli conscribendi consilium cepit, ut veri inueniendi et pericula meliora impqsterum instituendi iacultatem aliis daret. In prologo igitur, non solum latinitatis.

quam obscuritas rerum recusaret, neglectae veniam

rogat, sed etiam fatetur, se experimentorum suorum integram fidem praestare non posse, atque aliorum correctionem libenter expectare. lam virum clariora attulerit, an spem nobis aliquam Cl. HALLER I defendendi reliquerit, cognoscamus.

Libellus constat duabus partibus, quarum altera octo, altera duas continet di cultates ab ipso obiectas. Pars i defenfbilitate. Di ustor primor tendines dicuntur insenstibiles, tendo ν. g. Achillis irritatur, r0 Lur, vellisa tur, stat et o causistisque, pro Varite a)Jfinditur: absciraditur totvr, abisque eo, quod inde dolor nascatur, imo non dantur vulnera, quae citius faciliusque curentur. Haec disputatio varia continet. Primum, plura pericula HALLERUM in animalibus,

quam in hominibus instituisse, eaquo quod probari possit Cl. RADNicsκY experimeptis, leuioribus

79쪽

sundamentis initi: deinde H ALLER u M reprehen dendum esse, qui rem neget a viris in arte medendi elaris et ab ipso soERHAAVIO allatam, eoSdem

que in constituenda significatione vocis τῶ νευρῆ,

τοῦ συνδεσριου et τεαντος, errori S arguat, et Prλο- terea mutet naturam paronychiae, cum dolorem

ab illa ortum non aponeurosibus tendinibusque, sodneruis solum tribuat. Pugnat vero Noster, in PR' P. 9.ronychia dolorem esse aponeurosium neque suspicioni laesionis neruorum locum esse, quippe quae grauiora semper symptomata iuncta habeat, ideoque

H ALLERUM parum paronychiae naturam perspexisse, cum tendines doloris expertos esse contendat. Asteri quoque, ut rem confirmet, verba GER AR DI L. B. V AN SKIET EN T. I. p 39.

a o quibus pateat, dolorem et periculum in paronychia in primis a tendinibus atque aponeuros bus repetendum esse. Etenim quin nerui tendines quo P. . resecti dolorem nullum afferant experimenti H A L L E R I A N i fide minime dubitatur, sed quaeritur, an neruus dissectus et dolore carens etiam insensilis

sit 8 quod negatur, sicuti etiam similis de tendine integre abscisio conclusio. Aliud autem eiusdem e perimentum, quo tendines sensum non recipere demonstratur, obseruatione Cl. PETITI ab. Acad. Reg. Sc. Par. An. IT 28 relata) impugnatur, qua tendinis achillis alia parte integra manente, alia vero abscissa dolorem grauiorem seeutum esse, apparuit : cuius suspicionem minime in neruum conuenire, cum haec obseruatio eiusmodi sit, ut tendinem et suae naturae indole doluisse cogatur. Iam grauiori, de quo nunc videamus, argumento Noster ad sensibilitatem neruorum probandam Vtitur, tendinem achillis atque pedis articuloS, ne uos ideoque dolorem recipere : id quod etiam ne

gal HALLL Rus: WINs Lo ius ad testimonium citatur,

80쪽

estatur, qui neruum poplitaeum ad has partes decumrere docet. Laudatur etiam PAR AEus lib. I op. 19. QRP- i) d0lorem tendinum confirmans. Quod

vero attinet ad HA ERr experimenta in animali bus capta, ea, an et in homines transferri possint. contrariam obseruantibus PARA Eo atque PETI'

ro, addubitatur obiiciturque illi periculum institu. tum in auibus quibusdam, in quibus illud fallax esse poste, ipse agnouisset. De periculis in eorpore humano fallis copiosius disputatur. Nam testimo

REN et Ros INSONII nihil valere putatur, cum

ille alio loco tendines la sos dolorem afferre fateatur ; hi vero minime tendinum sensibilitatem, quippe cuius leuiorem gradum ponunt, excludant. Quae itaque restent quinque HA Eni in homini bus capta pericula, ex quibus tendinum insensibilitatem derivet, iisdem sexcenta grauissimorum me

SCHLICHTINGII opponi posse. Porro hanc opinionem insensibilitatis tendinum vitio laborare, vel hinc mani festo apparero, quod, ut et aliae partes sensibiles sensu destituantur, interdum accidat Veluti peritonaeum, cutis, musculi abdominales in p. et S. hydrope tque grauiditate; nerui et cutis in spina vent0sa, manus in vulnere fragmentis vitri quin etiam acubus sine doloris setasu ex illa protraόtis, et cerebrum, cui octo dierum spatio cultellus inhaesis p. 3 r. set. Illud quoque periculum, ex quo HALLE Rus insensibilitatem tendinum apparere . iudicat, cum propter haemorrhagiae periculum, oleum therebinthinae affusum cutem quidem. sed tendines minime, laesisset, in jubium vocare annititur Noster, dum pugnat hoo oleum dolores mulcere potius quam excitare, nec fieri facile potuisse, ut