장음표시 사용
121쪽
potest: verum hae de re oportunius in tractatu de luna agendum erit. a. Terrestrem globum a sole umbram proij rere manifeltum est; quid enim aliud nox ipsa est, quam terrae umbra λ quae circa terr am alternatim cailluminatione, seu eum die promouetur. cum enim terra sit corpuS opacusae proinde lumini sit imperuium, necessiario ex parte soli aversa , lumine Privabitur, sieque tenebras, & umbram, quae nihil aliud sunt, quam luci SPrivationes , ex illa parte effundet. hanc etiam umbram luaares Eclypses
manifestam reddunt; nihil enim est aliud lunaris Eclypsis , quam defectus luminis solaris in luna, qui ei accidit, eo quod in umbram terrae incurrat zeu ius rei evidens est signum, quod quoties luna defectum patitur, ibi semper esse cGmperitur, ubi directe umbra terrae proijcitur; est enim luna deficiens semper ex ea terrae parte soli aversa, quae umbram essicit , estqueis semper soli e diametro penitus Opposita, quam etiam in partem umbra prothcitur. quod praeterea Astronomorum obseruationes,& Eclypsium calculationes, ac certa: pr dictiones supponunt,atque demonstrant. 3. Haec umbra terrestris est contea ; c quod ut probe percipiatur repete dum est cap. s. de Lumine, & Vmbra ex tractatu de Mundo. quod inde patet, quia haec umbra est finita, non enim ascendit usque ad caelum superiorum Planetaru, Martis,&c. si enim illuc ascenderet Planetas i nos obru braret , lumineque eOS non secus, ac lunam priuaret; quod tamen non contingit r erit igitur haec umbra finita. praeterea est etiam rotunda, nam in faeie lunae deficientis, confinium umbracie u dcfectus, cum parte non deficiente, est semper linea circulariS, quae cur uita S aliunde prouenire nequit, qua ab umbrae rotunditate ; quod euidens signum est umbram hanc esse non solum longam, sed etiam rotundam : sed cum sit etiam finita , sequitur necessario eam esse conicam, idest, veluti corpuS quoddam oblungum, rotundum , atque acuminatum ἱ sicuti secunda figura num. 7. citati cap. representat. 6. Porro ex hoc Vmbrae eono, duo consequuntur maxime notanda: unum est terram esse rotundam: alterum, solem esse terra maiorem: ut pacet ex
eodem num. T. cap. s. de quibus consectarijs suis locis tracta imus. 3. Cum igitur sol sit terra maior,illuminabit plusquam hemisphaerium is, seu plusquam dimidium eius; ut patet ex pra legato loco quantum autem i iud sit, quod ultra hemisphaerium collustratur, perpulchre docet amcumen, siue anguluS umbrae, quantus enim est ipse angulus , tantus est ex-eessius ille collustratus , quod ex sequenti descriptione , quamuis minime vera, idest, quamuis non habeat reapse, veras proportioneS. sic demonstro, sol sit circa Λ. centrum. terra sit RNEF M, eius centi u I. diameter, N M,
dirimat hemisphaerium illuminatum M R N, versus solem: linea E F, fit
diametro parallela , claudatque portionem terrae N E F M, quam ultra hemisphaerium sol illustrat ; haec autem terrae portio est instar fasciolae cuiusdam terram praeeingentis, euius latitudo erat arcus N E, vel M F. qua itur auiae quantus sit hic arcus, haec enim est quantitas portio iis illius. pars
124쪽
autem terrae E F umbrosa erit, umbraque terrae erit, E F C. iam dieo angulum umbrae C, tot gradus aut minuta continere , quot sunt in duobus arcu bus simul N E. M F, id est, eundem arcum angulo C, subtendi: hoc autem est nihil aliud quam angulum C, quantitatem illam eontinere: quod sic patebit ; consideretur quadrilaterum, I E C F, in quo duo anguli ad E , N F, sunt recti per I 8. I. Elem. ergo reliqui duo anguli ad I, & C, sunt simul ar- quales duobus recti S, quia quodlibet quadrilaterum habet suos , angulos
simul aequales quatuor rectiS, ex schol. propos. 31 primi Elem. quare an gulus I, tanto minor erit duobus rectis, quantus fuerit an au ias C; siue mi-Mor erit duobus rectis, quantitate anguli C, quare arcus E F, qui angulo, I, subtenditur ex centro, ac propterea eius quantitatem indicat, tanto minor erit duobus angulis rectis, hoc est tanto mi nor erit gr. I 8o, siue semicirculo, N E F M, quantus fuerit angulus C; siue dixeris, tanti erunt duo arcus simul, N E, M F, qui eonflant excessum ultra dimidium illustratum. qui excessus ex astronomicis demonstrationibus , & calculis reperitur esse minuta , 8. quare tot S arcus ERF illustratus , erit graduum , I 8o, 3 8 . arcus vero N E,& M F, singuli erunt, i ', min. quare Lonula illa, N E F M, lata erit tantummodo min. I ψ', idest, quarta fere pars gradus, quae erunt mi iaria astronomica i . sol igitur ultra terrae hemisphaerium illuminathmc inde in gyrum mi iaria I s. astronomica , quae omnia probari possunt etiam practice, ut in Apparatu docui: constructa enim qualibet figura in qua corpus in uminans sit vicumque maius illuminato, & ductis reliquis lineis , & umbra etiam delineata, semper reperi s si per circinum recte a cuminatum diligenter operatus fueris angulum umbrae, tot gradus , vel min. comprae hendere, quot fuerint in excessu, vltra haemisphaerium, illu
6. Quantitatem umbrae terrestris, seu longitudinem explorare oporter. huius rei gratia duo supponere oportet quae inferius suo ἰOco eruntdcino monstranda. quorum primum est, solis centrum a centro terrae distare, In mediocri distantia, sem solasne tris terrae et i r. alterum est semidiametrum
125쪽
rigura ponenda interpag. 3. & 3.ad signum qs
126쪽
molistranda. quorum primum est, solis centrum a centro terrae distare, In mediocri diliantia, semidiametris terrae II i. alterum est semidiametrum
127쪽
solis ad semidiametrum terrs habere proportionem quam habet, I ad s.fi igitur accurate figura describatur, quae hasce habeat rationes, qualis est praesens ad sinistra, ita tim apparebit umbrae longitudo explorada; ibi enim umbra in a tutum desinet, ubi rad ij solis extremi terram contingentes concurrent, reperies'; umbram elongari per terrae semidiametros fere a 3 4. , t Idem autem Geometriee ijsdem suppositis assequeris in hune mcdum, in figura superiori, qua usi sumus ad illuminat Ionem terrae in uestigandam , ducatur linea O I, parallela ipsi B E, eritque parare logranum, B E 1 O .nii etiam duae O B, Ι Ε, sunt parallelae, quia perpediculares sunt eidem B E, per I 8. 3. Elem. confiderentur praeterea duo triangula A B C, & A OI, quae similia sunt. per cor oll. l. sexti; igitur per quartam sexti, est ut AC ad I C, ita A B, ad Ο Β, siue ad ipsi aequalem, I E, diuidendo ut A I, ad I C, ita Α O, ad O B, siue i E, est autem ex suppositione A B, Υ - , parrium , quam lium Ι E, est una; quare Α Ο, erit Α - , est igitur eadem ratio ad I, quq
lineae, A L quae continet semidiametrOS terrae, II qa, ad alium numerum ,
qui explicet quantitatem umbrae terrestri S, qui per regulam auream reperitur esse quasi is , scilicet semid. terrae. tanta igitur est terrestris umbrae a terra proceritas, cum igitur inuestiganda est alicuius astri umbra, fiat ut ex dessus diametri solis supra diametrum astri, ad astri diametrum, ita di flatia solis ab astro ad aliud per auream regulam , illud enim erit umbrae l5gitudo. vide infra in cap. de Lunae magnitudine; necnon in cap. de loco solis; ubi plura de hac Vmbra, & modo eam describendi tradantur. Tandem eo i siderandus est huius umbrae motus ,' cum enim ea sit penitu S soli aversa, erit semper eius apex in gradu ec ypticae solis opp sito , progredieturque consequenter ad motum solis secundum signorum ordiae m. atque haec ad hanc umbram collustrandam sufficiant.
De Terrae Figura . . bap. IIII.
r. D VERI, atque imperitum vulgus, sensus aestimatione per sua si, temram esse planum quoddam ad caelum undique attinens, falso existimant: Quorum mundi fabricam habe S in secunda figura cap. i. de sphaera Elementari, in qua terra secundum eos esset p anum A C, caesum vero esset circulus A B C. pag. 7 o. fi enim id esset; primo sequeretur magnum incon ueniens, neminem scilicet praeterv nnm 9 in tali terrae planitie habitare, aut confistere posse quod prima facie mirum videbitur) nam si terra esse etale planum, in eius medio esset centrum mundi, quia huiusmodi planum . secat caelum, ac mundum bifariam. atqui omnia grauia descendunt ad cenistrum mundi nisi impediantur: igitur quodvis graue positum in illa planitie extra centrum illud , ad illud delabere ur , quia nihil obstaretia quare solus ille habitator, qui in medio terrae, atque adeo in centro esset, ibi manere, ae eonsistere posset, is enim centro mundi ha reret. caeteri vero in plano illo
128쪽
non possient erecti insistere , quia ut erecti insistamus, ne eesse est nostri eor. poris longitudinem esse in linea perpendiculari,quae directionis dicitur, ita
ut pedes centrum aspiciant, eaput vero sursum ad caelum. Secundo sequeretur eodem temporis momento solem, ae caetera sydera omnibus tam orientalibus, quam occidentalibus Oriri, atque occidere, Omnes enim uni eum haberent horizontem, planum illud videlicet terrae: quod tamen aliter contingit; nam primo orientalibus,deinde alijs locis successive, & postremo occidentalibus apparet, & occultatur, ut manifeste in eelypsibus cernitur ; nam si nobis, v. g. in meridie sol eclypsetur, Orientalibus eadem,eelypsis post mcridiem accidet, di tanto post meridiem tardius, quanto ii
fuerint orientaliores. idem etiam aecidit in Lunae defectibus . constat autem certis relationibus tardius eaS apparere ad orientem, quam ad oeeidelem, tardius, id est, pluribus horis, secundum horologium, illius loci orientali oris : absolute enim omnibus eodem temporis momento fiunt. imo Astronomi praedicunt quot horis prius uni loco, quam alteri apparitura sit. qui etiam ex hac eclypsium varia apparitione, explorant, quae nam loca sint alijs locis orientali ora, & quanto, quod est longitudinem regionum is explicare. quae omnia si terra plana esset aliter se haverent: sed quia rotunda est, ut mox patebit, re sol circa eam uniformiter ,& suecesiue reuolui tur, ideo prius unis, quam alteris oritur, de Occidit. Tertio si est et tantum unus horizon, omnes easdem stella, videremus: atqui certum est fellas se Iias videre eos, qui magis ad Austrum habitant, v. g stellam Canopum vident AZgypti j, quam n OS minime conspicimus. terra igitur nullo modo planum est.
a. Dicendum igitur terram es e rotundam, ac sphaeri eam, non quidem Geometrice, sed rudi quodammodo, eum eius superficium valles,ac m. tes asperam reddant. cuius primum sit argumentum , quod ut modo dicerbamus, sol, stellae, eelypses, circa terram omnibus habitatoribus ita sucincessive apparent, perinde ac si circa sphaeram rotundissimam m uerentur, hoc est regulariter, & uniformiter, Ita ut locis, v. gr. per II. graduS magis orientalibus, una hora prius appareant: atque hoc accidit, ubique terrarii secundum terrae gyrum ab oriente in occasum productum. quod patet ex eclypsium praedictione infallibili, seeundum quam non omnibuS eadem hora, sed diuersis appariturae praenunciantur; quae certa praedictio supponitrerram esse rotundam. accedit etiam experientia nautarum Lusitanorum, de aliorum, qui dum totum terrae ambitum circumnauigant, eandem stellarum uniformem, ac regularem apparitionem ubique obseruant. quq omnia euincunt terram, & quidem maxime ab oriente in occidentem ess
Quod vero fit etiam a septentrione in Austrum rotunda, similis praee
dentibus ratio persuadet, nam ambulantibus nCbis , v. g. septentrionem sversuS altitudines poli regulariter, ae uniformiter crescunt, perinde ac si
circa sphaeram progrederemur. hac ratione si Parma , ubi polus arcticus
129쪽
eleuatur fere gr. 43'. ad Boream milliarijs 6o,qnae gradum unum emeiat,
proficiscamur, pariter polus gradu uno amplius eleuabitur supra hori-Σontem, eritque propterea eleuatus gradus 46. quod si alia 6o, milliaria ulterius perrexerimuS, alio itidem gradu eleuabitur,eritque eleuatio gr. 7. idem accidit proficiscentibus ad alterum polum. idque non in Europa solum, sed in Africa, Asia, Novo orbe,& ubique terrarum, ut quotidianae
nautarum, ae viatorum relationes testatissimae comprobant. Terra igitur non solum ab oriente in occasum, verum etiam a Borea, in meridiem, ac
proinde usquequaque sphaerica est. s. Vmbra terrae, ut supra ostendimus, eonida est , & proba uimus ab e . elypfibus; quae eclypses fiunt circa fere omnes terrae partes, igitur terraessicit umbram conicam ad omnes partes ; unde necessario sequitur ipsam esse undique rotundam: umbra enim conica cum habeat rotunditatem, habebit necessario pro basi umbrosum corpus etiam rotundum: sed eum hic conus undique a terra prosjciatur, fit ut terra necessario sit undique pariter rotunda. q. Idem ex plurimis itinerum, ae nauigationum, quae hae tempestate, cirea maria, ac terraS habentur, relationibus comprobatur: qui enim rotam per Antipoda S terram circumnauigant , ac tandem ad eundem Iocum aliunde reuertuntur eandem ubique terrenae molis faciem, & figuram conspiciunt, ijsque semper, & ubique omnia circa stellarum ortus, Scoccasus uniformiter , ac regulariter apparuerunt: quae nullo modo fieri possent, nisi terra esset sphaerica. s. Tandem ratio physica idem attestatur, eum enim terra sit grauissima, ac ideo omnes eiuS partes pariter deorsum, idest, ad centrum mundi grauitent, fit ut singulae quantum possitnt, descendere conentur; ex quo sequitur extremarum atque extimarum partium a centro aequi distantia , quae aliud nihil est, quam sphaericitas. Porro quamuis montes hanc sphae. xieitatem impolitam essiciant, quia tamen summa eorum altitudo respectu totius terrenae molis, ut ostendemus infra, est pene insensibilis sphaeri ea nihilominus, saltem physice appellanda est. Illud etiam notandum omnes allatas rationes, posse etiam probare extimam aquae, seu maris superficiem esse sphaericam. Demum, & illud scitu dignum, Parmen idem Eleatem primum Omnium ante Christi natiuitatem anno circiter, 33, hane terrae globositatem demonstrasse ; ex nostra Mathem.Chronolog. De cMutatione rotunditatis terrae. Corollarium.
Pergratum lectori fore existimavi, si rem seitu dignissimam exposue
ro, quam pridem aediu Obseruaui, praesertim cum nullDS , quod sciam , eam literis mandauerit e nos de ea in locis Arist. Mathematicis plin iam satis fuse tractauimus; unde quae sequuntur summatim describemus Ea igitur est, Terrae totius superficiem , quae ob montes, ac val le S aspera, atque ruditer sphaerica est , in dies, iam inde a mundi exordio paulatim re-L duci
130쪽
duei ad perfectam sphaericitatem, ita ut aliquando naturaliter neeesu fu turum sit eam a mari inundari, atque inhabitabilem reddi. Primum igitatur ut rei causas probe teneamuS , illud ex sacris literis statuendum; Or-
hem terrae in suo primordio , fuisse perfectiori sphaeri ea figura praedictum,
id est, absque montium, ac vallium inaequalitaribus ; tunc enim tota mari. obtegebatu , minimeque ideo apta animantium terrestrium habitationi; tunc autem habitabilis reddita est, cum ipsius conditoris nutu, maxima terrae par S ex .vn' loco in alium tran Stata est, unde illic marium eo ne avitates, isti e vero montium subumitate S apparuerudi quo faβo aquae Omnes , quae priuS totam terrae sectem. tegebant, in loca illa decliuiorae , ae concaua recesserunt; quae aquarum congregatio mare appellatum est. hinc nonnulli aut horis grauissimi asserere non dubitarunt, montes ex illa terra conflatos esse, quae mariS concauitatem priuSOccupabat. ex quibus. 'quitur terram sic montuosam, esse extra naturalem suam figuram, atq; in statu quodam violento. pri terea cum terra fit graivor quam aqua, nullat ipsius partes deberent e sta eminentiores quam sit maris superficies, &tamen re vera terra mari a Itior est, maxime vero montanae regiones; qui altera violentia terrae, & aquae ineste quare utique valde conuenietis est, terram , di aquam ad earum primigenium statum, ac. figuram quotidi reuerti. Porro eausam huius restaurationis dicimus esse aquas ., tum fluuiales , . tum etiam pluuiales, ut ex sequentibus obseruationibus fiet manifestum. Primo videmus flumina quotidie montium radices corrodere, ac suffo, detre, ita ut passim ex omnibus montibus magna S efficia0t ruinas, ac prς
eipitia, sicque terra c ut est apud Iobum ea. I o alluvione paulatim con, sumitur. humum vero illam ex montibus delapsam semper ad loca huimiliora fluuij deducunt. Ex his fluminum. corrosioni bona seuntur tardissimae illae,sed tamen magnae ruinae, quae Labinae a labendo dicuntux; quibus non raro pagi, ac vici integri in fluuios praecipites des abuntur.
a. Quotidie cernimus aqua S pluuias montium superficies d ima dedu-eςre ; hinc fit, ut a litores montes sint etiam caeteris duriores, ac lapidosi imagis, qua duritie aquis melius resistunt. hine pariter fit ut antiqua inci . montibus aedificia, fundamentis eorum paulatim detectis, non admodum id tu tu na evadant. hae de causa Romani Capitoli j fundamenta modo tota supra terram extant, quae olim alte sub terram descendebant vide hac de re Georgium Agricolam ii. 3 .ea. I. ubi plura scitu digna reperies. sed iam ad plana descendamus. In planis igitur contrariumomnino accidere videmus, atq; in montibus, plana videlicet loea quotidie magis eleugri, quoniam aquae terram, quam secum ex montanis detrahunt,in planis.& alijs etiam decliuioribus .
Iocis deponunt. hinc cernimus gntiqua in hisce locis aedificia,esie iam pe- tota sepulta, contra quam in editioribus locis accidat: sic Romae ad radices ἡ