장음표시 사용
61쪽
MDe Meridiano circulo Cap. I C.
MERIDIANVS circulus a meridie nomen aecepit, quoniam est
terminus, di index temporis meridiani, quam primum enim eum
sol attigerit, meridies est: Est autem circulus Maximus transiens per utruque mundi polum , per Uerticem, Δ Imum caeli; item per puncta duo Septentrionis, & Austri, quae in horizonte illius loci notantur, cuius est Meridianus e centrum eius est idem cum centro Mundi; poli vero sunt puncta duo ortus,&occasus aequinoctialis in hori Zonte notata: distant enim ab eo undique per gr. so. sicuti necesse est e est autem de genere fixorum circulorum, quia nullo sicuti etiam hori ZOn cietur motu, verum omnes alij circuli intra hos duos , uti materialis sphaera demonstrat, conuoluuntur Praeterea est de genere pluralium circulorum , innumeri namque in mundo sunt Meridiani, sicut etiam horizontes ; omnes tamen per Mundi polos, & vertices transire debent; Que admodum in Pepone omnes illae diuisiones transeunt per eius pedem, ac florem, veluti duos ipsius polos. In eo tamen Meridiani , & hori Zontes differunt, quod tot sint horizontes in Mundo, quot sunt in terra loca, at vero non tot Meridiani, quot loca: innumera enim loea, sub eodem Meridiano existunt, ut facile in materiali sphaera cognoscere est: Unicus tamen sphaerae materialis Meridianus Omncs Metidianos Mundi ob sphaerae conuersionem repraesentare potest: in ea enim conuersi O-
ne omnia terrε loca sub ipso tanquam sub proprio successive constituuntur. tandem meridianus recta proprio hori Zonti insistit., bifariamque se mutuo diuidunt. Vt autem quilibet habitator proprij meridiani positionem ac situ in in mundo perfecte inueniat, atque cognoscat, ei necesse est prius me ridianam lineam inuenire. quae nihil aliud est, quam veluti vestigium quod dam ipsius meridiani in hori Eonte sensibili impressum .per hanc vero linea, non solum circuli meridiani, sed totius mundi siluationem in qua uis habitatione facile erit cognoscere ; quae cognitio iucunda aeque, atque ad mul ea utilis est. porro cum plures huiusce lineat in uestigandae modi sint. Primo proponam rationem Astronomicam, quae caeteris certior, & e Xa ctior est. In plano igitur horizontali seu ad Libellam constituto, describantur ut in figura sequenti vides plures circuli, ex eodem centro E, ex quo postea erigatur stylus perpendiculari si quod tunc fiet, quando eius vertex F. aequid illabit ab una ex illis periferijs, tune autem aequid istabit, quando posito altero circini pede in tribus locis circumferentiae illius, alter pes seruato eodem interuallo apicem styli accurate tetigerit . quam ui S etiam auxilio Amusiis idem essici possit. his paratis, hora quapiam ante meridiana Observetur extremitas umbrς donec pr cise circumferentiam aliquam attingat , qualis esset umbra, E G. quae praecise exteriorem circulum pungit: Rursus pomeridiano tempore, umbrae apex observetur, donec iterum ad D eund c m
64쪽
eundem circulum exacte pertineat , cuiusmodi est umbra E Η. quod si umbra longior sit, quam
ut intra circulos recipiatur, stylus e it decurtandus. plures 'e' ro circuli deseribuntur ut tutior ac certior obseruatio succedat ,
Hilae igitur duobus punctis di-
C cc.. ii gente in eodem circulo. nota' d1culariter meridianus illius lo- ei erigitur, ac per verticem elotis, diuidatur arcus, G H. bif -.ri .i in D ducta enim linea B E D. ipsa erit meridiana l1nea quaesita; hoe est, erit communis sectio meridiani circuli eum sensibilitari et In te, supra quam perpen transit Ex parte veto ubi B in quolibet horizonte ad Boreales mundi partes sito, est pars mondi Australis, & punctus meridiei; ex parte vero OPPO fita ubi, D, e it plaga Borealis, & punctus septentrionis. Hac igitur ratione Astronomice meridiani et reuli positionem reperire solent Cuius haec ratio est : quia duae umbrae E G, E H, sunt aequales, Ergo etiam sol tempore Vm
brarum harum , erat aeque alius supra horizontem,ergo tempore matuti no dum umbra m E a efficiebat, erat atque eleuatus , ac tempore Vmorae
E H, pomeridiano; ted quando sol est hisee duobus momentis aeque altus,
tunc etiam aeque distat a meridiano circulo,& consequenter a puncto B. lIneae meridianae Lustrali; quoniam sol aequabiliter ascendit vique ad meridiem, & nostea aequabiliter tantundem descendit, ut in sphaera materiat Ividere poteris in Tropicis,& Equatore, dum sol aut dropicoS,aut AEquat rem pereurrite videbis enim partes horum et rculorum a meridiano aequ distantes, esse ab horia onte sque Eleuatas. cum igitur sol id temporiS aequia distet a meridiano. necessario etia umbrarum vertices G. H. altitudinibus solis e regione respondentes aeque distabunt a puncto Boreali talineae meridianae; quare diuiso arcu G H. bifariam in D. punctum D. atqui diltabit ab H & G. Rursus quia punctum E, est horia ontis Physici centrum. tranJa bit necessario per ipsum meridianus , ac proinde linea meridiana I ducta igitur linea D E B. ipsa erit meridiana quaesita in plano horrizontali. EX qua meridiani positio recte cognoscetur. . In planis porro non horizontalibus, sed rectis ad hori Zontem, seu ertuealibus, uti sunt parietes Domorum. linea meridiana est linea perpes dicu laris ad hori Zontem descendens, quia meridianus circulus, Omne S huiusmodi muros secat in linea quae est hom ronti perpendicularis: quae sectaQci vestigium eius in talibus muris; ut autem eam reperias, Oblato parieti eo
65쪽
fige stylum , postea diligenter nota momentum illud quo umbra styli Ep.
lineae meridianae E D. in hortaontali plano, ad unguem congruet: atquOeodem momento nota apicem umbrae styli muro confixi; ae descendente per notam ibi factam perpediculo, duc lineam Perpendicularem, haec enim erit inibi meridiana linea. Alium modum docet Gemma Frisius Cap. 6. de usu globi Astronomici, pulcherripium quidem, &astronomicum breuitatis causa eum praetermitto P quo eadem opera non solum meridianum, sed AEquatorem, & poli altitudinem ingeniose, di recte inuestigat. Sed per sphaeram materialem in plano horizontali sic lineam Meridianam reperies: obserua duas solis
altitudines aequales, unam antemeridianam, alteram pomeridianam , uti supra cum de horizonte, docuimus; & in utraque nota umbram meridiani in plano horiZontali proposito cadentem,quae erit rectar illud diligenter curandum est, ut sphaera in utraque Obseruatione maneat in uncteodemq. loco, sed tantummodo ibidem persisters gyretur . Iam duae designatae umbrae, si producantur versus sphaeram se mutuo secabunt; In puncto igitur sectionis facto centro, describe arcum inter utramque umbram,vel ad par tem Borealem, vel ad Australem; hunc arcum bifariam seca, nam per punis ctum diuisionis, & centrum, ducta recta linea, ipsa erit meridiana.
Λlij praeterea extant modi huius iucundae inquisitionis , qui quamuis Α-stronomici non sint neque adeo exacti, sunt tamen dignissimi qui seiantur. Primus sit is qui per alicuius Arboris incisionem perficitur ; cuius rei gratia eligatur arbor quaepiam io libera agri planicie longe a parietibus, ubi arbor illa undique a sole libere semper fuerit collustrata, & ealefacta ; eius
etiam truncus sit rectus , & teres: truncus igitur hic medius secetur, ita ut
sectio sit horizonti parallela, infectorque pars trunci erecta in suo naturali
statu remaneate iam sectio, quae in summitat eius erit, bene complanetur, & ecce apparebunt tibi in eius plano plure S circuli, & quidem eccentrici, id est,errea idem centrum non consistentes, sed ex una parte ad inuicem propinquiores,ex altera vero laxiores erunt; pars igitur illa, quae de-siores habet circulos ad Septentrionalem mundi plagam ver g t; Opposita vero quae rariores , ad mgrsdIonalem. Quare si a parte densiore ad rariorem ducta fuerit linea , erit ipsa meridiana, quod ego in Prunt arbore expertus sum. quq omnia in apposita figura cernere licebit. Porro non solum plantarum auxilio sagax natura noS ad hane inueinstigationem comparauit, verum etiam metalliS , ac lapidibus mirum In modum eam indidit, ut eam postea hominum solertia perscrutaretur, ac reuelaret. Ferrum igitur metallum adeo rude, ac durum, quam mirum est,rine lineam, seu has mundi plagas, quodammodo mortales edocere: nam D 1 si acum
66쪽
si 1 cum ferream subtilissimam super aquae superficiem in vase aliquo quie pcentem , ita artificiose, ae dextere deponamus, ut non demergatur, sed s pernatet, ea postquam in superficie aquae lentissime in gyrum se commouerit, tandem ita conquiescet, ut eX una parte Boream, ex altera Austrum ostendat, seu iuxta meridianam lineam conquiescet. De modo ponendi a , cum in aquam ut innatet, infra dicemus in Problematibus, interim media acu exiguum suber traiectum eam in summo aquae innare faciat. Idem praestabit quae uis ferrea hasta, si ex filo ita cin loco ab omni aeris eo minotione carente suspendatur, ut in aequilibrio pendeat, tandem enim iuxta meridianam longitudinem requiescet. Iam vero in re tam praeclara, lapidcS neutiqiram metallis concedere natura permisit. Enimuero qaam mirabilis est illa Magnetis lapidis proprietas , qua si libere moueri possit, ex una eademque se in per sui parte Boream, ex altera vero iiii aversa Meridiem aspicit: ut autem id efiiciat insuperficie aquae maneatis ponatur prius tabella , quae innatet e super hanc Magnes, quasi in nauicula libere nauigare possit, nam tandem quotiescu-que id fiat, semper ita consistet, ut unam eandemque sui ipsius partem
Boreae, alteram vero huic auersam Austro obvertat. Hanc porro miram proprietatem liberaliter acubus ferreis solo attactu ita communicat, ut eam illae longe perfectiorem a se ipsis, quam a magnete ostentent: ut autem acu S ferrea, quae hanc virtutem a magnete imbib
rit, rectius meridiapi positionem indieare possit, ita fabricari debet, ut in apice alicuius styli atqui librata insistens libere circunuerti possit: quales in viatori js Horologijs industrij Germani fabricatas imponunt. hoc enim modo acus haec collocata, tandem se iuxta meridiei lineam sistet. In quo quidem miraculo, nouum aliud Cosminus admirandum obseruatum est : nam non eodem modo, ubique terrarum acus huiusmodi meridianae lineat alludunt ; sed alicubi exacte ipsi congruunt: alicubi vero ab ea varie declinant: In Italia, ac regio albus ei adiacentibus declinat grad. 6. ut apposita figura indicat; in qua linea SM. est vera meridiana, linea vero A B, est linea supra quam tandem aeu S magnetica conquiescit, quae a Septentrio. De versus Ortum euariat gr. 6. particula enim, S A, est grad. 6. a meridie vero in Occasum totidem gradibus exorbitat, est enim M B, 6 gr. qua cautione adhibita, per eam recte meridianam comperiemus e ut in passim, ac vulgo fit dum Horologijs solaribus , ae Germanicis F-
In hac porro meridianae lineae inuentione pera eum magneticum ea uendum est a duobus. Primo a ferri , cuiuspiam propinquitate, v. g. a ferreis gratibus, aut alijS huiusmodi, quae in muris pai. sim reperiuntur. Secundo a lateribus , lateres enim sunt magnetici, idque,
67쪽
varie, pro varia eorum coctura, quare non secuS ac ferrum, magneticum aeuina suo situ deturbant. unde fit ut lineae meridianae in planis murorum horizontalibus hoc modo repertae, non parum, ut me docuit experientia,
Multa autem alia scitu iucundissima , ac noua de hac re habentur apud Gulielmum Guilbertum Londinensem de Magnetica Philosophia. Cum igitur arcanis tot modis in plantis, metallis, lapibus , natura nos ad inuentum istud instruxerit, quid aliud significare voluit, quam in ximi illud momenti esse , secumque multas afferre utilitates , ac iucunditate S ;Quod quidem si hae in re fari fas est) diuinitus etiam ostensum e '; Ange.
li etenim ij, qui sacram AEdem Lauretanam illuc ubi nunc religiosissime colitur , comportarunt, inibi sic eam constituere, ut una ipsius faeies ad Me. ridiem, altera et auersa ad Septentrionem directe, atque exacte obvertatur ; & consequenter alij duo parietes super duabus meridianis lineis litifint, ae meridianiS circulis congruant. Quod & Historici narrant, & ego cum inibi religionis causa agerem, per magneticam pyxidem diligenter experiens, magna, ac religiosa, animi vo luptate comperi ita se rem habere. Templum pariter Salomonis, quod septem mundi miraculis longe mirabilius extitit , & quod Dium ipsum Architectorum habuit, ad quatuor mundi plagas ita constitutum erat, ut duo ipsius latera opposita lineis meridianis incumberent; hac enim ratione, ut sacrae literae loquuntur, ipsius fions, ac Porta maior erat O rientalis ; huic opposita, Occidentalis ; reliquae duae facies , Septentrionem gna , altera Meridiem ad unguem aspiciebant; Atque haec de linea hac meridiana . Vsus autem meridiani hi sunt: primo dirimit totam mundi sphaeram in duo hemisphaeria, Orientale videlicet, & Occidentale. a. Indicat ipsum meridiei instans, sole enim ipsum supra horizontem a tringente, meridie S est, similite r& mediae noctis tempus, sole enim Meridiani semicirculum inferum adeunte, media nox est. I. Solis circulationcs stuperas, id est, arcum diurnum, siue diem artificia. lem bifariam dirimit , in arcum semidi ut num matutinum, & lemi diursum Vesperti nurn Similiter lationes solis inferas, id est, arcus nocturnos in partes aequas partitur: ut in sphaera materiali videre est, si confidere S aequatorem, ac duDS tropico S, qua parte supra horizontem exiliunt a meridiano in aequalia secari: & similiter infra horigontem . sunt autem hi tres circuli, tres solis circulationes , ut postea explicabimus siue tres diurnae conuersiones, & sicuti eas meridianus diuidit, sic etiam caeteras omnes, qua S toto anno sol singulis diebus peragit & quarum circuli in sphaera non ponuntur, idem meridianus partitur. . A meridiano circulo initium diei naturalis sumunt Astronomi; cum autem dies naturalis sit integra solis circa mundum reuolutio, dies Asir comicus sole meridianum occupante incipiet, atque ad eundem sole ite-
68쪽
rum redeunte desinet. A meridie autem potius, quam ab hori et onte diem inchoare maluerunt Astronomi, quoniam in omni regione , atque habitatione sol semper eodem modo ad meridianum se habet , ad hori χontem vero varietates subit; quare dies ad meridiem relatus ubique uniformis, ac stabius est, ad horizontem vero relatus variationibu S Obnoxius est,quae Astronomis negotium facessunt. Quapropter sapienter faciunt pleraeque nationes , Hispani, Calli, Belgae , Germani , Poloni, qui hoe diei gener
1. Metitur maximas astrorum altitudines supra horizontem ; eum enim eum Astra attingunt, tunc maxime ab hori Zonte attolluntur, tantaque est eorum meridiana altitudo, quae est omnium maxima, quantus est meridiani arcus ab hori Zonte usque ad Astrum interiectus. Hanc porro, tum is Solis , tum Astrorum meridianam eleuationem reperies primo per Quadrantem Astronomicum propos. g. apparatus hoc modo. Illud Astronomice constitue, idcit , in placi. quOpiam hori Zontali , ut latus Λ B. in adrantis sit hodii ZOnti parallelum, &simul supra lineam meridianam inibi accurate ductam , latus vero A D. sit perpendiculariter erectum , cuius gratia perpendiculum D I.
flare , ac libere iuxta alias,A D, radens descendere , Latia S autem, C B. meridie
versus aspiciat Splendente iam in meridie Sole, Dio-pra Quadranti adhaerer ssusque deque tollatur, donec solis radius per utrumque pinnularum foramen aque illabatur: in quo Dioptrae iii tu , Latus ipsus C E. Indicabit in Quadrante gradus altitudinis meridianae , qui essent, v. g. in arcu D E. grad. 36. tanta enim est eleuatio supra hori Eontcm, quantus est arcus quadrantis a puncto D, usq; ad Dio.
Qiod sit tydus minus collucens ob ij ciatur, tune vice radii ipsius, utemur radio viluali, id est. per utrumque rimulam in pinnularum summitatibus excisam , in astrum collini, abissimus , atque interim latus E C Dioptrae in Quadrante meridianae altitudinis gradus, ac graduum partes indigitabit. Alio praeterea modo,& quidem subtiliori idem hoc pacto obseruabimus.
inuenta uti sup ei ius docuimus P in plano quopiam horizontali, linea me
69쪽
ridiana, erigatur ex ea stylu S plano perpendicularis; eum enim 3ptius umbra lineam meridianam occupauerit, habebit sol meridianam altitudinem; notetur igitur tunc temporiS extremum umbrae in ipsa meridiana existens. atque in eodem plano a pede styli ducatur linea perpendicularis meridiat, qtineae, sitque ipsi stylo aequaliS , tandem ab extremo umbrae praenotato, du-eatur linea usque ad extremum lineae stylo aequalis: v. g. sit in plano meridiana, A B, stylus, B C, recta B D, sty io aequalis ad angulos rectos ipsi meridianae ; umbra styli pertineat ad A, 6c ab Α, extremo umbrae ducta sit, A D. erit angulus, D A B. altitudo sol iS meridiana. & quoniam uti propos.
a. Appar. quantitaS angulorum desumitur ex areu illi sub tento: facto centro in A. describatur arcu , F E. atque quct gradu S contineat, expendatur per eandem propositionem , tot enim gradibus solis meridiana altitudo eonstabit. Ratio est, quia si cogi emu S triangulum, A B D, ex plano in quo iacet assurgere manente latere, A B, fixo tanquam axe huius motus, ita velatus, D B, congruat, stylo B C. tra ibit latus, A D. per styli verticem, quia punctum, D. eongruet macroni, C. styli; & proinde linea, A D. radio Solis per eunde in verticem, & in A. tandentem congruet unde manifeste solis altitudinem supra hori Zontale planum indicabit e igitur quanta est inclinatio lineae, A D, sine quantus est angulus ad A, siue arcus , F E, tanta erit meridiana altitudo solis: nam in hac trianguli eleuatione angulus ad A. nihil est variatus; quare etiamsi triangulum non assurgat, nihilominus angulus ad A, siue arcus eius, F E, quaatitatem quaesitam patefaciet. pose sumus autem expedite praedictum arcum cognoscere, hoc modo, accipiat ut cir ei no linea, A E in lirumenta propos . F. appar. & et Equalis in latere, A D, huius trianguli sumatur, qu A sit v. g, A F. deinde circino accipiatur
arcus F E, applicetiarque arcui Q adrantis instrumenti, facto initio ab E, sitque, v. gr. arcus illi aequalis E Κ, qui gr.
3O. ConsInet: altitudo igitur quaesita meridiana totidem g a. erit: sicque in QTadrante, auteriam in semicirculo eiusdem instrumenti, si argu liari esset obtusus, semper ab Dque novae diuisionis laboro,
apparebit in grad. S minutis quwtiras cuiusuis a reus, seu anguli. Hisce duobus praedictis modis, id est, per Quadrantem, di per umbram styli in plano hori Eontali, caeterae
quoque altitudines non meridianae irii uestigari possunt, neglecta tunc meridiana linea : sed in secu ndo modo per umbram sty i, satis est adcipere viri-bram ipsam pro latere uno trianguli AR D. vii quilibet suo marte facile ex qui poterit. a it s. hinius inuestigationis modos, veluti implicatiores , deludustriam illas facio. In
70쪽
ε In ipso meridiano sex puncta maxime notanda existunt; duo mundi poli, Vertex, & Imum caeli; Septetrio, & Meridies. Quorum postrema, 4. eo-d m modi, se habent in om ii terrae loco, ubique enim Septentrio, & Mericli s apud communes meridiani, & horizontis sectiones existunt Vertex vero, & Ιmum, ubique distant per Quadrantes, id est, gra. 9 O. ab horizonte, ille supra, hic infra: siue sunt poli horizontis. At vero duo poli variam pro locorum varietate sortiuntur ab horizonte altitudinem , quς altitudo, ut si ora innuimus, sumenda est in circulo meridiano,quia tanta est poli altitudo , aut depressio, quanta est Meridiani portio ab horizonte ad utrum
Ouoniam vero cognitio altitudinis poli cumbuis regionis, seu horizontis , magni est in rebus Astronomicis momenti, eius hoc loco expeditiore, ae certiorem inuentionem exponam. Quadrans igitur noster, Astronomiis c in plano hori Zontali collocetur, uti supra dictum est, id est, supra linea meridianam perpendie ulariter, sed ita ut latuS B C, versus Septentrionems nectet: hac enim ratione erit constitutus in plano circuli meridiani, siue meridianum referet , & proinde polum conspicuum directe aspiciet. quo parato , initio alicuius nocti S longiori Si & serenae, oculuS per rimulas pinnularum Dioptrae aspiciens ad stellam quampiam ex temper apparentibus coli, mei; nam Dioptra interim stellae altitudinem in arcu D E B indicabit, u iae sit v. g. D E, grad. 3 6. postea post hora S circiter, I a. eandem stellam reuisset, eam enim iterum Quadranti appropinquantem inueniet: in eam i pitur cum exacte e regione Quadrantis fuerit, iterum collimet, notando eius nouam altitudinem v. g. D G. Dioptra enim punctum G, v. g. attinget.
post haec, arcum, E G. qui inter binas altitudines intercipitur bifariam diauidat, sitq; diuisio in H. punctum, H. directe polum aspiciet; & arcus D H. erit poli qua sita sublimitas. eui ς qualis necessario erit alterius poli depre Iio. huius ratio est, quia stellae illae ad polum, conspicuum sitae, sunt sempiternae apparitionis , ac proinde prope polum diurnas conuersiones abs luunt; quare singulis duodenis hori S ad meridianum reuertuntur ; quae igi tur initio noctis Meridianum seu Quadrantem pertransierit , eadem post
horas tr. semicirculum absoluens, ad eundem meridianum, sed tamen in . alia altitudine reuertetur; cum autem gyri eius sint circumpo lares , erit polus inter utramque altitudinem veluti centrum, medius. si vero continia it ob cruatam liellam pr2piu S horizontem descend cre, consultum fucrit, aliam ab hori Eonte remotiorem, ac polum quam Proxime circundantem, assumere . quae enim hori Zontem magis appetunt, eae ob insidentcs horigo ii vapores restactionem patiuntur, ac proinde iusto altiores collimantibus apparent: unde , &obseruationi filiae iam inducerent. Sed etiam ex materiali sphaera, idem reperies sic; Habeas primo gradum Eclypticae, quem sol
obtinet tunc , cum hanc poli altitudinem quaeris: nos infra in Eclypti ea , officio V. id docemus gradum hunc meridiano applica. Iam sphaera Astro-κomice sita, sole. autem meridiem eiu ciente, ac sphaeram illustrante , ita meridianum