장음표시 사용
211쪽
tu tamen non iure occidisti. Iudicatio est, utrum, cum eum Clodius volu serit occidere, iuste tamen a Milone occisus esse videatur, ut Cicero de Oresie
exemplum dedit. 14. Firmamentum est firmissima argumentatio defensoris et i aptissima ad iudicationemJ Firmamentum, si verum sit, valde prodest, sed soli dessen- 5sori: accusator enim pro lirmamento adsertionem liabet. Sed hoc, ut diximus, raro in causam cadit. Cuiusmodi autem sit firmamentum, ipse Cicero docet: iit si velit dicere Orestes eiusmodi animum matris suae fuisse in patrem suum, in se ipsum ac sorores, in regnum' et reliqua.
Et ceteris quidem in constitutionibus ad hunc modum iudicationes re- iuperienturJ 0uoniam Omnis ratio de facto iam consessio est. idcirco in omni-hus constitutionibus dicit iudicationem de infirmatione rationis fieri praeter in
conliectura: in coniectura enim facti nulla consessio est. Duare in coniectura eadem erit iudicatio, quae quaestio: sactum eSt. non est sactum, saetiim ne sit '0uot autem in causa constitutiones aut earum liartes eruntJ qualitatis is scilicet partes: reliquae enim constitutiones partes non habent. Ergo quot in causa constitutiones vel partes erunt, tot necesse erit inveniri quaestiones, rationes, iudicationes, firmamenta. His omnibus in causa repertis. tum denique singulae partes totius causae considerandae suntJ Sub dixersa significantia Cicero partes posuit. Aliae regunt enim partes oratoris ossicii, aliae partes qualitatis, aliae paries cauSae, aliae partes orationis. Itaque partes causae Sunt, ut suscepto negotio per rerum ordinem ea, quae dicenda sunt, diligentur inspicias. 0uod cum pertractaveris, id est cum causae partes inspexeris . tum demum tibi ordinandae sunt partes orationis: non enim, inquit, quia primum exordium est, sola tibi di primo erunt consideranda principia et Scribenda, sed considerato omni negotio, tunc apposite sumere exordium debebis. Eae partes esse sex omnino nobis videntur J Multi enim quattuor esse dixerunt, id est exordium, narrationem, quaestiones, epilogos. Cicero autem
sex esse dicit. id sest exordium. narrationem, partitionem, eonfirmationem. Mireprehensionem, conclusionem'. epilolgos Scilicet, et recte ' onfirmationem et 'reprehensionem . Hoc enim maximum est Oratoris ollicium, ut argumenta sua primum adserat, deinde adversariorum dissolvat. Uuare, inquit, quoniam primum exordium est, principio in exordium praecepta trademus. Exordium est oratio animum auditoris idonee conparans ad reliquam 35
dictionemJ Optima delinitio est, quae a genere incipit, deinde descendit ad
Speciem, poStremo ita Priapria conplectitur, ut excludat omnino id, quod cum aliis potest esse commune, ut hic sex partes orationis Cicero ponit. Orator porro duo agit: aut fidem facit aut animos commovet. 0uare in quattuor illis inediis partibus fides sit, in narratione . in partitione, in confirma- 4otione, in reprehensione: in exordio vero vel epilogis animi commoventur. Ital iure non O cum eum F: eum D, cum BO 2 ut om. O 4 ... .issima Di, fort. adpositissima G haee D T lirmam. ipsum sit B ipse Chriar: ipsum libri S ui si meti si O Orestes dicere O matri O suisse ut in .sn D ut sup .lin. est 10 Et in ceteris quidem const. O reppertulitur F li consesso B F corr.ea consessio et O 12 praeter mei: praeterquam O Ib Quod D 16 paries post Scit. Om. B partes ante nou Om. F I9 lum om. libri Tuinavi 2I enim sunt O; in F enim post sunt s. l. est 24 oriuindue D 26 primo erunt tibi Onegotio omni R 27 debemus BF 28 eae mei: lute O 20 quaestioues mei:
quaestionem O, argumentationem coni. Capp. ex Isid. II, 7, I. 29 et 31 epilogos DFr epiloguin BO 30 narrationem Om. Bi 34 iu exordium scripsi: exordium DF, exordii BF corr. et O; Cicero: in rationem exordiendi praecepta dabimus 40 modiis D, Om. ut 4l in ante repreli. Om. uel DBr et Fo
212쪽
que iit definiat exordium, a genere incipit: exordium est' inquit ' oratio : amnis enim pars oratio est. Deinde sic descendit ad speciem . ita ut excludat quattuor illas partes medias, quibus sidus sit: animum impiit auditoris idonee conparans . Sed quia et in epilogis animi conparantur, ita proprium 5 conplectitur, ut excludat etiam epilogos ad reliquam' inquit dictionem . ita ergo exordii plena desinitio est: exordium est oratio animum auditoris idonee conparans ad relliltiam diction in . Verum cum aliquid sieri volumus.
primum definire debemus. quid sit illud, quod fieri volumus, ut hic des pxordio definivit. quid esset exordium. Exordium t est' inquit oratio animum in auditoris idonee conparans ad reliquam dictionem. Deinde debemus desinire, quid inde fiat, ut hic fecit: quod eveniet' inquit, 'si eum benivolum, adipntum, docilem secerit . Sed quia non bene aliquid facimus, nisi prius sciamus, ubi faciendum sit, prius ostendit, ubi faciendum sit, postremo quem admodum faciendum sit. Ait ergo tunc nos optime exordiri, si causarumla genera cognoscamus, hoc est, ubi faciendum sit. Genera causarum quinque sunt: honestum, admirabile, hii mile, ancep8, obscurumJ Hic quaestio nascitur: cum supra dixerit genera causarum tria esse, demonstrativum, deliberativum, iudiciale, cur hic rursus genera causarum quinque esse dixit ' Verum haec quaestio occulta nimis ratione ut dineto ficili dispulatione dissolvitur. Animadvertere enim debemus, quid Cicero secutus sit. Res multae sunt: quarum una substantia, reliquae accidunt. Iuique cum substantiae acciderit una qualitas, potest et alia accidere, sed quae non sit in eodem genere, in quo prima qualitas fuit. Ut puta, si dicas: soliorum genera duo sunt, de membrana et de charta. Hic solium substantia est: zb accessit ei una qualitas, membrana et charta. ll Potest tamen eidem substantiae, id est solio, alia qualitas accedere, quae non sit in eodem genere, in quo prima qualitas, si dicas: soliorum genera tria sunt: est oblongum, est latum, est quadratum. Quare, si circa primam qualitatem numerus desinitionis varietur, vilium est: sin autem ita eadem substantia circa alias qualitates 30 lnumerus definitionis varietur, non est vitium, ut hic ait primum: 'causarum genera tria sunt . Causa hic substantia est, accidit ei una qualitas, ut sit demonstrativum genus, deliberativum, iudiciale. Deinde ait: causarum genera quinque sunt . Licet eadem sit substantia, alia tamen ei qualitas accidit. In iudiciali enim sive alio genere causae invenitur et lionestum causae genus et
admirabile et humile et anceps et obseurum. Ergo duplici hoc modo possumus intellegere, aut quod substantiae multae saepe accidunt qualitates, aut quod multae qualitates substantiales sunt, id est quod eis qualitatibus possunt allae accidere qualitates. Ut hic substantia est causa: accidit causae, nisit iudicialis: itaque iudicialis qualitas est. Ilursus haec ipsa qualitas substan-40 lialis est. Nam accidit ei, ut liabeat in se aut honestum causae genus aut admirabile aut humile aut anceps aut obscurum. Item in deliberativo genere
causae vel demonstrativo potest ii su venire. 0uare nullus hic error est generis causarum circa desinitionem numeri, si quidem substantiae nunc plures accidant qualitates, ut supra docuimus, nunc multae sint qualitates substantiales,
M id est, quibus possint aliae incidere qualitates, quod similiter supra docuimus.
I inquit Om. BO 3 illas medias partes F, partes illas med. O Ib cognoseimiis F Is sunt quinque O 20 animaduertere - secutus sit Bi ante Verum haec habet 2I reliquae, quae O ex coni. GI p. accidentia B eorr. 24 duo sunt - foliorum genera D. 279 om. ni 25 qualitas de membrana et de charta O26 accedere mei, ut modo dixit aeeessii): necidere o 27 si ut iri a BO 34 indietate D 36 aceedunt D pr. m. 4l idem B F 42 usu uenire DBy: usu euenire F, hoc ipsum uenire B O 44 aecidunt O sunt o 4ri possunt B FO
213쪽
Ergo quinque genera dixit esse causarum. honestum. admirabile. humile, anceps. Obscurum: et diffinit genera ipsa. II in ostiim' inquil causae genus est, cui statini sine oratione nostrata vel auditoris animusJ Desinitio nunc ex rebus ilisis, nunc ex eventu rerum colligitur. llas ita alie delinitiones Cicero non ex rebus ipsis, sed Θx eventu brorum c illigit: Raepe enim honestis vel non honestis rumorum opinionibus abutimur. Et quia rumori facile creditur, perlueml autem rumor usque ad iudicem, Drator porro apud iudicem agit, necessario non rei honestum sequi debet, sed opinionem, qua se etiam iudici nota est. Ergo Cicero honestum rausae genus non ex rebus delinit, Sed ex eventu rerum . qui uolus est iudici. 10 Honestum' inquit 'causae genus est, cui statim sine Oratione nostra lavet auditoris antinus . Ergo si et statim et sine oratione nostra favet iudex, Opinionem sequitur, id e&t eventum rerum.
Admirabili'. a pio est alienus animus eorum, qui audituri sunt Et haec delinitio do animis iudicum est. Admirabile est. inquit. PauMe genus, cum is ibile senili tui . quem ob magnitudinem criminis dessendi nullus poςse credebat. Itaque hie iudices benivoli faciendi sunt. illumile . quod neglegitur ab auditore et non magno opere altendendum videturJ Humile causae genus est. si de re abiecta sit controvPrsia. in hoc genere altenti auditores faciendi sunt. Haec quoque definitio dμ animis iudi- re
Anceps, in ipio aut iudicatio dubia est aut eausa Pl honestalis et turpitudinis particepsJ Haec doli uilio Di ab ipsis rebus sumpta est. Verum an 'PS. inquit. causa duobus modis est, si aut iudicatio dubia sit aut inhonestissima materia. ut in or stis thsemat , quia noli una ratio esst, iudicatio quoque sit radubia. Occidisti . luro occidi: nam illa patrem meum occidit. Etiam si patrem occidit. lion iures a lilio mater occisa est.' Iudicatio, an cum illa patrem occiderit, iuste a filio occisa hidstatur. De itide potest ot haec esse ratio: luro occidi: nam ut id sapor in Apollo respondit. in lirniatio rationis: Etiamsi id Apollo refluandit. non iuste a lilio mater occisa ost Iudicatio. au cum MApollo responderi l. iuste mater a lilio videatur occisa. Ergo iii hoc themat iudicatio dubia sest. D imio sit aliceps causae g tius. si habeat iu se causam et licinesta lig et turpitiidinis: si lenoni A lilius sortiiser saeiat ol praemium petat . Honestum est. quod sortiter fecit, turpρ, quoil silius lenouis. In hoc quoque genere causae hynivoletitiam rotiparare ite hemus. ISDbscurum . in quo aut lardi auditores sunt aut difficilioribus ad cognoscendum negotiis causa implicata est Uuod ohseurum est, tribus modis semper obscurum est: si aut is . qui euarrat. non intellegit. aut is, cui narratur, tardior est, aut si res ipsa perplexa est. Verum hic duo posuit: superfluum enim suerat, ruria de oratore hic perserto loquatur. aliti uid de eius is inpruit sentia die re. Ille ita pio iuilices dociles sacer si homus. Ergo Dytendit primum qui l essol exordium. animorum . inquit, commotio: deinde Ostendit quid inde si ut, aut attentus aut docilis aut benivolus: deinde ubi fiat. id est in generibus quinque causarum. Et ostendit . quae essent genera. Nunc per quid faciendum, id est, per principium et insinuationem: itaque brevitor Qquid in hae lectione contineatur . explicabimus.
2 ileti niuit B pr. m. 4 auditoris fauet O ipsis ovi. B 6 eollegit D et F r. honesii ii et non honesti II T abutimur II: abutemur DV 8 porro eum apud F 9 Opiuione D I 0 deliniuit BO l4 admirabile est O alienatus Boin nullius D 2S ratio esse Ο 33 turpitudinis participem Capp. 39 Per Pieria sit D DF. corruptum eae perplexasi 40 si aliquid -- - dieeret BO aliquii D 45 ita ine mei: utique
214쪽
Exorilita ili' iiiiiiiit in illio iiiviiliti ir, in principium pi insinuation seni Juorum illiorum lianc iliss miliani lenea inus . t plod in principio a porte et . iii ipse ait. protinus titilleos nobiς aut attentos aut docili A aut hi nivolos conparamus. in insinuatione vero necuit et pnhus lani e irruitionibus. Hoc quos que conpendi uni l nere t dei, mus, quod in omnibus causae generibus principio nobi ς utent hini est, in admirabili v ro nunc insinuatione, nunc princi . pio: principio tunc. si auditores non omnino serunt alionali. insinuatione lune, si veheuienter erunt alienati. 6. Benivolsentia quattuor ex locis comparaturJ nenivolos. inquit. iiiiii. in chs quattuor loris lacero dobomus vel possumus. a nostra porsona, ah adversariorum . a iudicum. ah ipsa causa. Rursus a nostra persona cluattuor ex totis benivolentiam iudieis poςsumuq eonparare: si de nostris' in piit 'sartispi ossa eiis sin adrogantia diro mus'. Pl na enim gloria in hiς duobus est, in laciis set officiis. Omicium psi. quod ex legibus vol ex natura nee esse Est noAis impleri . factum vero ost. quod supra quam debemus praestamus. Ergo si de nostris factis et officiis, sed sine adrogantia dicemuR. Deinde. si crimina inquit ii data et alii pias minus honosias suspiciones in iste las dilusemus . id misi Pa. quae ad deformation 'in persona o nostrae pra i r iudicialem qtia si iniit in suerint obiecta. diluomus. Deindo si aliquid suturum mali pra dicamuς. 20 quo modo ips ir ro: moneo, praedico, ante denuntio. Postr in a tangi ra persona holai volentiam conparamus, si, itur iit. pro nobis supplici utamur oratione. Dpinde ab adversariorum persona tribus Ex locis boni volentiam iudiciμ conparamus. si eos aut in odium aut in conlomptionem aut in invidiam ii duxerimus. in odium sie, si seorum lurpia vPl crudelia lacla pris-rs seramus: in invidiam sic, si eorum pol ni iam. gratiam, P cuniam proseramus. Et quoniam haec in lordum non modo non crimini. sed setiam decori sunt, recte addidit horum Omnium usum adrogantem: multae enim res per se malae sunt. multae, eum sint mediae. Px eventu horiae vel malae fiunt. Deinde in contemptionem sic adversarios adducimus. si eos contemnendos an esse dicamus. quod aut neglegentes sint aut ignavi. Ab iudicum persona vero duohus ex locis benivolentiam conparaunis, si eorum bene gesta sine adulation se pros ramus et si dicamus prasessentis iudicii magnam esse expectationem. Postremo ab ipso negotio duo hus sex locis benivolontiam conparamus, si nostram causam laudando extollamus. adversariorum vituperandom deprimBINUS. Attentos autem faciemus, si domonstrahimu A sta, quae dicturi erimus. magna, nova. incredibilia esseJ Nunc docet quem ad modum alienios iudicos sapere debeamus: alipillos. inquit, iudices la imus . si nOR magna promittamus esse dicturos. ut ait Vprgilius: maius opus moveo: deinde si nova ιο nος dicturos esse dicamus. Ini ritum Ρnim etiam si magna non sit rPs. lamen nova animos auditorum facit attentoq. Postremo. si iner ilibilia: neressario etenim ali tile audiendου ira esl, quod vix eredi posse prona illo. Deinde si haec, inquit, magna. nova. incredibilia dicamus nunc 'ad omnis pertinere', ut saepe i icero id, de quo agatur, non ad solum reum, sed ad omnium
20 Vere. Aet. l. Κ. 3ει. 39 Aen. 7, 45. tu a quattuor DRFo, sed a in D s. l. 15 est vero F Is praei ieemus Fo23 eontentionem D. contomptionem V partim in ras. 25 gratiami glorium F26 dedecori F. aed prius de in ras. 32 expositionem F, sed expert. s. l. 38 taetremn DF: taetemus fio promittamus B ante ni nil habet 30 dicturos esse No Uirgilius BFD 40 enim om. B di postremum V 42 posse credi o omnes υ 44 id nos : ait DBFD agatur mei: agitur o non solum ad BF
215쪽
fortunas dicit pertinere: nunc ad eos, qui audiunt', ut Cicero saepe ait, hoc ideo agi, ut a iudicibus iudicia transferantia: mmc ad aliquos inlustres , si dicamus rem istam ad sacerdotes, ad Senatores vel alios liuiusmodi pertinere: nunc 'ad deos inmortales , ut Cicero de domo sua dicit, rem ad deos pertinere, ne ipsi Ciceronem domo expulisse videantur: nunc 'ad summam rem 5 publicam pertinere . Ergo his omnibus attentos ii iudices facimus. Nec non, impiit, etiam tunc attentos iudices facimus, cuni nos breviter dicturos esse promittimus. Et ne mentiri nos iudices putent, quod breviter nos i dicturos esse promittimus, 'exponere' inquit 'debemus iudicationem aut iudicationes. si plures erunt'. Deinde ostendit, quo pacto dociles auditores sacere debea- 10 mus: Si, inquit, in principiis ea, quae Sunt nobiS dicenda, ponamus, ut nobis
iudices ad cognoscendum negotium conparemus. Praeterea, inquit, cum dο-ciles iudices facimus, simul atteiitos iudices sacere debemus. Ita ipse Cicero in Cluentiana facit dociles iudices, cum ait: Assim ad verti, iudices,
omnem accusatoris orationem in duas divisam e S Sc partes. i5
Deinde sacit attentos, cum ait: quarum altera mihi niti et magno opere considere videbatur invidia inveterata iudicii Iuniani. ei reliqua. Tunc etenim, inquit, iudex melius docilis siet, si et attentus fuerit essectus. IIaec de principiis: nunc nobis de insinuatione dicendum est. t T. Insinuatione est igitur utendum, cum admirabile genus causae estJ χ0Diximus principiorum triplicem esse sinem, scilicet, ut aut benivolos iudices aut attentos aut dociles faciamus. Idem nobis ut in. insinuationo faciendum est, sed hoc interest, quod in principiis haec aperte facimus, in insinuationuocculte et quibusdam circumitioitibus: nec in alio causae genere nisi in admirabili, tunc cum animi iudicum erunt vehementer Ossensi. Ergo, inquit, 25 insinuatione tunc erit nobis utendum, cum animi iudicum fuerint Ossensi. Et ostendit, is tibiis rebus offensos iudicum animos poS3umus agnoscere; prius enim vulnus inspiciendum est: sic adponenda medicina. Tribus, inquit, vel maxime causis animi iudicum ossenduntur. Verum cum ait 'maxime , ostendit et aliis causis offendi iudices, sed his plerum lue: si aut in negotio ipso .m inest aliqua turpitudo, ut res ipsa praeter personas aut iudicis aut agentis pariat olfensionem: aut si iam aliquid iudicibus ab iis, qui primum dixerint. persuasum videtur et ideo is, qui post dicturus est, non libenter auditur: aut si illi, qui audituri sunt, alios audiendo coeperint esse deseMi. 0uare, cum
haec animadverteris, singula haec dicendi arte sanabis. : Si causae turpitudo contrahet ossensionemJ Duobus modis causa contrahit turpitudinem: aut enim res turpis est aut pei Sona. Si, inquit, persona turpis hierit, aut alium hominem subiclas, Iui amatur, aut rem Pro PerSona. Deinde si res tui liis fuerit, aut aliam rem, quae honesta est, subicies aut pro re hominem. Si utruinque turpe fuerit, et res et perSuna. Commodum erit lura uSam non suscipere: tamen si quid leviter turpe fuerit, potest suscipi.
1 dieii om. O 6 omnis D T attentos tunc F 8 Et ne - promittimus Om. F qilodi quam B l6 milii niti Dm . inniti Fm magno opere h. l. Di T inuidiam 1, 18 et re . mei: etc. O 20 igitur iitendum est BO 21 ut Om. D22 et insinuationem V 23 haee DF: hoc BO 24 circuitionibus Bo nisindmirabili illuc animi iudicum eum eruui F 26 nobis erit F . 27 possimus Oprimo scorr. primum F 31 iudices D agentum D 32 ab his mei di x runt O 34 coeperunt ΓF essu defessi uisensi D pr. m. , esse sessi B, esse offensi D corr. FO 35 singula haec ni Fi singula hae DDO 36 contrahii F coulrallitur turpit. D 4l est turpe F
216쪽
Deinde, inquit. debebis dissimulare de defensione: postquam mitiores reddideris auditores, paulati in ingredi in eandem defensionem et dicere ea, qua8 adversariis displiceant. tibi etiam displic re. sed nihil horum ad tuum negotium pertinere. Deinde . inquit, occulte et de adversariis detrahere de he-5 his. Postremo, impiit. de simili negotio aliquorum iudiciuna adferri oportet,ii xemplum. Animadvertere tamen debemus. ut et in insinuatione quattuor. locis praec perit benivolentiam conparandani, id est ab ipsa l causa. a nostra persona, ab adversariorum, a iudicum. A eausa dixit posse benivolentiam conparari, ubi ait: aut pro eo immine, in quo Ossenditur, alium hominem, io qui diligitur . interponi oportet' set reliqua. Deinde ostendit, quem ad modum a nostra persona benivolentiam comparemus, tuni ait: et dissimulare te id desensurum, quod existimaris: deinde. ubi l iam mitior factus erit auditor. ingredi pedetemptim in defensionem et dicere, ea, quae indignentur adversarii, tibi quoque indigna videri. Ab adversariorum vero persona docet quen ad- is modum benivolentiam conparemus, cum dicit: et negare te quidquain de adversariis esse dicturum. neque hoc neque illud, ut neque 3 perte laedas eos, qui diliguntur, et tamen id obscure faciens, quoad possis, abalienes ab iis auditorum voluntatem. Postremo docet, ut a iudicum p0rsona benivolentiam conparemus, cum ait: 'et aliquorum iudicium simili de re aut auctoritatem is proferre imitatione dignam. Verum quod ait. 'deinde eandem aut similem
aut maiorem aut minorem agi rem in praesentia demonstrare': etenim Semper post exemplum laetenda est comparatio. Comparatio Porro nunc a Pari, nune a maiori, nunc a minori semper fiat necesse est.
Ostendit . quod primum fuit. Si per causae turpitudinem auditores onta sensi extitissent . quibus modis ab iis posset helii volentia conparari. Nunc inquit. si oratio adversariorum dictis fidem secerit et ideo iudices , identur abalienati. tribus modis benivolentiam conparalnus, si aut de eo argni lento. quod sibi firmissimum crediderant ad ver sarii, te dicturum esse promittas, aut si ab eo dicto incipias, quod adversarius nuper dixerit, aut si . inquit, cum D admiratione dubites, cui potissimum respondeas quaestioni. Cum enim. inquiti te iudices viderint paratum ad respondendum, existimabunt sibi non recte ab iis, qui ante dixerunt. id. quod crediderant, suisse persuasum. Postremo docet, quo pacto benivolentiam nobis a iudicibus conparemus, si sorte ipsi iudices defetigali fuerint multos audiendo. Primo, inquit. oportebitas polliceri brevius te, quam paratus fueris, esse dicturum . Deinde. si ila se habebit negotium , utile erit rebus nyvis vel ridiculis risum iudicibus aut iocum movere, atque id duplici modo: aut ex tempore, si sorte clamor aut strepitus alicunde suerit exortus. aut cogitatis paratisque. ut vel ali fabula lucipias vel apologo ad praesens negotium pertinentibus. Fabulae sunt, quas sere vide- ιο mus extitisse ex Phaedris. Medeis, Clytaeninestris aliisque similibus. Apologi sunt ex rebus humilibus conpositae iii taedam formae ac Species ad viven-I de desensione D: depensionem. Et F, defensionem no li iudicium naure ML v. 19: iudieu in libri 6 et Om. F 10 et reliqua mei: eio. o II eomparamus β' id ie O 12 existimaris mei: existimeris de sensurusJ D l3 pedetentim Oin defensione D eorr. 15 quidqtiam h. l. D II saeies B alienes Gab his mei I 8 a F eorr. eae ad sex ab Is iudiei iam F: iudieum BD 20 Gnsimilem O et libri Tulliani, uem B ante rasuram 24 Additum in D ante ostendii lemma: Sin oratio adversariorum ete. 25 ab his mei possit DV 27 comparemus Fo do eo Capp.: ab eo mei 29 nuperrimo Cie. 31 aestimabunt met32 ab his mei μει persuasum O habet lemmae Sin auditoris studium ete. 34 desaligati BFD ab paratus F, ut eoni. Cayp.r om. DB fueras DB si aetin F 38 aliunde D eogitatus paratiisque DFU; lectio prima in B ineeria estas fort. uel ab apologo 40 elytemestris DBF 4l uidendum F
217쪽
ilum, iit exstat illa de mure et leone. Ergo si, influit, negotii dignitas patietur, risum vel iocul a movere oportebit: Sin autem tale negotium suerit, ut iocandum non sit, a re aliqua tristi ac severa commo lum erit incipere. Nam ut' inquit 'cibi fastidium nunc dulci re, nunc Subamara relevatur', ita, inquit, studium audiendi apud iudices nunc rebus ridiculis, nunc asperioribus 5 redintegratur.
Ac separatim quidem quae de principio et de insinuatione dicenda iide-hantur, haec sere suntJ Supra, inquit, quid in principiis faciendum esset,
quid in insinuatione, separatim disputavimus: nunc, inquit, breviter in utrumque praecepta dabimus. l0Εxordium sententiarum et gravitatis plurimum debet habereJ Sententiarum, inquit, non illarum, quae generaliter dicuntur, ut est illud: obsequium amicos, veritast odium Parit: - Praeceptum est autem, ne quid in principiis generaliter dicatur -, sed hic sententias accipiamus sensus atque inventiones plurimas atque easdem graves. Praeterea, inquit, ut com- is mendati simus auditoribus, in exordio Omnia illa habere debemus, quae nobis vel orationi nostrae pariant dignitatem.
Splendoris et festivitatis et concinnitudinis minimumJ In exordio, inquit, nihil splendidum, nihil diligenter accuratum habere debemus, ne ipsa dicendi diligentia dissidentiam negotii demonstremus. Docuit quid in principiis. quid et iiii insinuatione, quid generaliter in utroque observare debemus: quare. Postquam ostendit quid faciendum esset, praecipit rursus quid non faciendum sit. Vitia vero' inquit, 'haec sunt certissima exordiorum . Cum ait 'certissima', ostendit et supra se nonnihil de vitiis exordii dixisse. Ait enim. splendoris et festivitatis et concinnitudinis minimum' in exordio esse debhbil. Verum haec maxima vitia exordiorum esse dicit atque haec omnino vitanda
esse praecipit: vulgare, commune, commutabile, longum, Separatum, translatum, contra praecepta.
Vulgare est, quod in pluris causas potest accommodariJ Id est, quod
dicitur generale principium et quod non unius, Sed omnium potest esse Call- .ad sarii in , Si sic incipias: Iovem ego Optimum maximum , aut vellem, si fieri posset, iudices. Commune, quod nihilo minus in hanc quam in contrariam partem rausae potest convenireJ Inter vulgare et commune hoc interest: vulgare omnium
controversiarum est, commune in eadem controversia utriusque partis: ita-as lue commune specie includitur, vulgare vero generale est. 0uare commune
erit, quod tam a nobis quam ab adversariis dici potest. Commutabile, quod ab adversario potest leviter mutatum ex contraria parte dici J Commutabile est, inquit, quod non quidem ab adversariis dici pro Se P0Mil. ut a te prolatum est, sed commutato verbo vel addito possit in in
Longum est, quod plurimis verbis aut sententiis ultra quam satis est
12 Terent. Andr. I, l, qt. 3l Cic. div. in Caec. g. 43. I existat D, exstat F, sed si in ras. illa Om. F, eraso post mure vocabulo a ae DFr et O , om. B in rasura l dulci re mei: dulci re mitigatur O I et insinuat. O s in insinuationem sop. disputabimus D l4 sensum F lb Praeterea mei: propterea O 16 nuditoribus. In D l T vel meir et O 22 praoeepit DBio raciendum non sii O 23 inquit Om. D 29 plures nFo 33 Commune est υ hanc quam D pr. m. : aliquam D BF in Om. mei 36 concluditur B 37 ah B: om. DF 38 Commutabile est Fo 40 ut D pr. m. : ita ut
218쪽
prodiiciturJ Meminimus in duobus esse orationem nostram, nune in verbis singulis. nunc in craniunctis, quae Sentyntiae dici intur. Itaque, inquit. longum est, quod nimis aut in verbis aut in sputentiis involuti ni est. Separatum, quod non ex ipsa causa duclum est nec sicut aliquod mem-5 hrum adnexum orationi J Separatum est. quod non est proprii negotii nequo eius causae. qua de agitur, ut si homicida libi accusandus sit et tu ali adulterii facinoribus exordium sumas. Translatum est, quod aliud conficit illiani causae genus postulat J l Et supra dixit: quare, cum tam diversa sint genera causarum. exordiri quoilueio dispari ratione in uno quoque necesse est.' Ergo translatum ost. inquit. cum ignorato genere causae aut dociles pro allentis aut attentos pro henivolis sa etendoq nobis iudices putamus. Contra praeceptum est, quod nihil eorum Pnicit, quorum causa de pxordiis praecepta traduntur J Contra praeceptum est, inquit, quod iudieimiis animos si hi non conparat, interdum etiam infestos facii. Quare finitis exordii praeceptis nune nobis de narratione dicendum Pst. 19. Narratio est rerum gestarum aut ut gestarum expositioJ Desinit quid sit narratio. In desinitione vero. ut Ra ope iam diximus, omnia. quae ad r m definiendam pertinent. colligi ad ius includi debent. Duar luoniam non tantum re illa narrantur. quae vere gesta sunt, sed eliam illa. piae non sunt gesta, Redgeri potuerunt. ideo ait 'narratio est rerum gestarum aut ut x starum expositio.' Gestarum expositio est negotiorum rivilium et historiariim: ut gestarum rerum expositio est comoediarum. sahularum si thematum, quae in auditorio dicuntur. Ergo tria genera narrationis esse dicit: unum, quod sit in causaera expositione. ut est illud: C. Quintius frater huius est Ι . 0uintii sui l. et huic similia. Verum quoniam narratio causae non id solum agit, ut res gestas explicet, verum etiam mulla suturis praestruit quaestioni hus, animadvertamus. ut Cicero utrumque complexus sit. In quo ipsa caum' inquit: hoc ad roriim expositionem: t omnis ratio controvprsiae continetur': hoe ad D quai stiones pertinet. Ergo unum narrationis g nus est, in quo ipsa eausa pinnanis ratio controversiae continetur: aliud genus narrationis est. quod extra rausam est, sed ad causam facit, ut est illud: Agonis est quaedam Lilyhae lana liberia Veneris Erycinae. Haec narratio extra causam est: agitur enim qui magis debeat arcusare: sed tamen ad causam facit: locus aes enim introducitur. in quo se aecili iis iniuriam a Verre passum esse comm morat. qua se laesum accusare debere contendit. Verum haec narratio extra causam quattuor modis sit: aut criminationis causa aut Rimilitudinis aut delectationis aut amplificalionis. Criminationis causa sit. tit: Dio quidam fuit 1 ales iniis: P. Asellitis mortuus est C. Sacerdote praetor P. in Similitudinis causa fit, ut est illud: sic iste multo sceler alior et ne in
B Fo 22 gestaraim expo . est DB: gestarum eApos. est rerum V. gest. rerum ex P.
est O ut J non F, aeri ni a. l. 24 sit mei: si o 32 lilybitana DRUI3 eusam D 34 saeli DNFr saeit, id est, pertinet D 37 eusam F 38 fit ut mei: sic O 39 p. pasellus D, xed p. expunctum, pasellus nF; est Drux ex Cic. Verr. aci. II, I, 3. 27, ubi imitur: Dio quidam fuit Halaesinus, qui, cum eius filio prae
tore C. Saeerdote hereditas a propinquo permagna venisset et . Unde verba P. Aselli is mortuus est' venerint exputare non P sumtis.
219쪽
quior quam ille Hadrianus, aliquanto etiam felicior suit. Digressio et haec videri potest, Sed non est, quia non interponitur narratio, quae ' causae est. Delectationis causa sit non alienae ab eo negotio, quo de agitur, ut si prata, Si nemora, si sontes rivosque deseribas et hanc ipsam descriptionem ad causam adplices. Amplificationis causa fit, ut est illud de s Eriphyla, quae visum ornamentum adamavit. Amplifleat crimen Verris, quod
cum illa rem visam adamaverit, Verres mulla etiam non visa concupierit.
Ergo secundum genuS narratiotiis hoc est . quae digressio dicitur, quae sit aut criminationis aut similitudinis aut delectationis aut amplificationis causa. Tertium genus narrandi eSt, quod extra oratorem est. Ηοe est, quod ait laemo- iolum a civilibus causis': est autem poetarum vel histori6graplibrum, dat tamen cursim etiam in hanc narrationem praeci pta. Haec, inquit, narratio relinotai a civilibus causis duo membra habet: nam aut propter negotia exponenda j sumitur aut in personis αrprimendis versatur, iluod est comoediographorum vel tragoediograptioriam. Versidici vero in utroque versantur; nam ibVergilius Aeneae et mores et sacta deserit,il. Ergo haec narratio extra oratorem in duo dividitur, in negotia et in personas. Verum illa narratio, quae in negotiis est, tres habet partes: sabulam, historiam, argumentum.' Fa- billam dicit esse, quae nihil veri nec veri simile continet, et dat exemplum: euius modi est: Nangues ingentes alites, iuncti iugo . Verum hic quaestio est, cum in desii nitione generali narrati is dixerit mar- ratio est rerum gestarum aut ut gestarum expositio ', cur in sabulae desinitione, quae utique, quoniam et η Sa narratio est. generi similis esse debuit. ait fabula est, in qua nec verae nec veri similes res continentur'. Deinde 25Miistoria est, inquit, quae res veras continet, sed a nostra memoria remotas ,
et dat exemplum: 'luod genus: Appius indixit Carthaginiensibus bellum.
Argumetitum est, quod quidem non est factum, sed fieri potuisse creditur, ut in Terentio adulescentis vita narratur: m
nam is postquam excessit ex ephebis, it Sosia'. Negotii ergo narratio tres partes hahet, fabulam, historiam, argumentum. Fabula nihil veri nec veri simile continet, historia i gesta praeteritorum, argumentum non verum, Sed veri simile. Illa autem narratio. quae versatur in personis exprimendis, talis esse, a binquit, debet, ut in narratione rerum vis et animus personae agentis osten-
I Adrianus fio degressio O, item n. R. a causae est det....tionis deliberalionis eorr. m. 2i causa D, causa scausae B deliberationis. delectationis causa BFO, fori. extra causam est. Delectationis c. aliena DII 6 erephria D amplifiea-
uii F s simultitudinis D 1l aJ ac D 12 etiam cursim O narratione D14 sumitur BF: sumitur: aut propter personas O, D 'ost tragoediogr. habet uel propter
perso s. ilem F sed m. 2 lv. lin. ς nos aut in personis exprimendis versatur supple-
v us eae v. 35; cf. efiam Ge. S. 27 tb net mei: et O 20 eiusmodi F 2 linnetiugo D 22 esι Om. D 27 iuod genus DB: quod quo corr. genere F. quod gemis est O 28 in bellum D 32 negotii DF: a negotiis BD 33 hisi.
gesta praeteritorii in BF: histo. . . rum in extremis rerum dispicitur Di, historia torii in D corr. m. 2, fort. historia meinoi iam gestarum rerum 3b illa vero n. F36 uis et nitimus p. ag. ostendatur scrinsimus: uis et animos pers. agentis ostendat D. ut in et animos pers. agentia ostendat F, uim tuis B pers. agentis et et in B a. i. Rnimos ostendat BO
220쪽
datur . ei dat exenili luin de Terentio, ubi Deilleae et Miciovis Senum persona
venit ad ni e saepe elanii latis: quid agis, Micio'
cur perdi S adulesceti te in nobis' b et reliqua. In his omnibus rigor et austeritas Rersonae obiurgantis ostenditur. Verum ne nos perturbet, quod et in illa narratione . quae in negotiis est, saepe etiam persona describitur sitam deseribitur Catilina, describitur Sor. torius et reliqui J, et in illa rursus narratione, quae de persi uis est, geSta etiam narrantur, uon, inquam, nos perturbent, quia mixta sunt: Sed antinio advertere debemus, quid propter quid dicatur. Saelie enim persona describitur, ut negotium patescat, saepe gesta narrantur. ut apertius; quali A sit persona, videatur. Sed ad praeceptum narrationis illius revertitur, quae ipsam causam continet et totius controversiae narrationen . 20. Oportet igitur eam tris habere virtutes, ut brevis, ut aperta, ut prο- is babilis sitJ Τres virtutes sunt narrationis, ut brevis sit narratio, ut 3 perta. ut probabilis, verum ut haec tria semper omnia sint. non unitin aliquod ex iribus. Itaque istae virtutes narrationis. licet et aliis partibus orationis convenia it, narrationis taliteri sunt propriae: aliarii iii autem partiun orationis virtutes narrationi convenire non possunt. 0uaelibet reprehensio. quaelibeto confirmatio, quaelibet criiuinatio potest habere haec tria, sed quasi aliena. ipsae autem quae habent, narrationi non conveniunt. ut inductiones, ut ratiocinationes et reliqua liuius modi, quae fidei sunt, non adfectus. Igitur tres istae virtutes narrationi oratoriae coii venire possunt et illi narrationi, quae extra civiles causas est. Namque historia et brevis esse debet in Oxpositionera et aperta et probabilis, ut Sallustius sibi omnia tu Catilina tribuit: quam verissime potero, paucis absolvam. cum aliis historiographis singula tradidisset in libro primo uistoriarum: dat Catoni brevitalem Romani generis disertissimus paucis absolvit', Fannio vero veritatem. Sed antequam dicamus, ut brevis narratio fiat, ut aperta, ut probabilis.. M principio docendum videtur. ipi id sit narratio oratoria, quid agat vel ipiti distet a reliquis partibus orationis. Oraiio. qu e negotium explicat atque insinuat audienti. narratio dicitur, explicans ilia id gestum sit aut per verum aut per veri simile, id est . aut per id εiuod gestum est, aut per id quod geri potuit: ipiae oratio tametsi partibus ratione plenis inclinet in actoris commo-35 dum, non tamen ad pugnam continuo easdem partes ducit; negotium enim iudici insinuatur, non pars negotii. Agitiiri enim, ut causam iudex nurit causa vero duarum partium est. Sed suptilitas exponentis alii iii id, quod suae parti prosit. insinuat: nam iudex sic ab uno audit, quasi pxtra partem. Et vere is optimus patronus in narrando. qui ita narrat, ut et adversarius ita
ιο narrare potuisse credatur: verum talis Oratio esse non puteSi, cum crimina 3 Adelph. l. l. 35. 25 Catil. 4. 27 Hist. D. I, 2.l mieonis F, demieionis D, mitionis D 2 contrario mei: contrarietate O3 clamans Terent. b rigor mei: et rigor o obiurgatis D H in om B s narrantur. Non 9 10 saepe euim gesta F 14 tres O uirtutes mei: rea O M libri Tulliani 16 semper omnia mei: semper per omnia o II narrationis Om. O18 rationis Di Is narrationis D 20 criminatio om. F 2l ipsae BF: ipsa BD indictiones D eorr. ratioein. J narrationes F 22 esseeius F, vi videtur. aed et eae corr. 24 est eausas F 25 Salustius BFO 26 uerissime F:hr euissimaa D, breuissime BO liistoriograsis DF 27 dat mei: om. O 30 dicendum D FO quo B corr. e liuid 3i distat F 33 similem D ad ratione De narratione EF, narratiotiis O inelinetur BFD ab dueit D eom. eae dieit 38 partem. Et nos: parte . . D, partesed D , partem sed BFD 3s patronus est BO