장음표시 사용
241쪽
quo nunc uti litur, spatium secipiamus, quoil aut in multis annis su aut in antio aut in mensibus aut in mense aut in diebus vel die aut in noctibiis li vel nocte aut in horis vel hora vel momento. Vserum hoc tompus nostrum philosophi in duo tempora diviserunt, in praelori luna et suturum. Praesens aulem esse negaverunt, quod in eo, quod praesens dicimus, si quid iam aliqua sex parte consectum est, prast teritum sit; si quid mox perstet habeat. suturum sit. lla Vergilius: lot iam volventibus annis: quod enim volvitur. non stat, quod non Alat. praesens non habetur. Oratores autem tempus nostrum in tria tempora dividunt. Praeteritum, praesens, suturaim. Ae praeteritum tempus in tria tempora dividunt: in illud tempus vetus atque obsoletum et is perantiquum, delude in illud, quod licet velus sit et a nostra memoria remo luna. lam n in littoris conliuetur, postremo in illud. quod nuper gestum est et cuius de his qui vivunt pleii lite meminserunt. Praesens vero tempus in duo dividunt, in praesens et magis praesens. Magis praesenA tempus l: nunc, nunc insurgite remis. Iloc est, quod ait et item quae inflent is in praesentia et eum maxime fiant': instans enim tempus praesens est, ut ait luno ad luturnam. cum iam sala Turnum tenerent: atque instantibus ripe sat s. Denique ut sciamus illam praesentia sata dixisse. addidit postea tempus, quod magis praesens esset: si quid praesentius audes.l raesens ergo tempus duo tempora habere dixerunt, praesens et magis prae- γ sens. Futurum autem tempus in duo diviserunt, in ocius et serius. id est in id, quod mox futurum est, et in id, quod lardius suturum pst. Atque haec tria tempora eum partibus suis hic in hoc adiributo, quod do tempore est,
Et item communiter in tempore perspiciendo longinquitas est conside- N. randaJ Tempus esse diximus spatium, quod in annis, mensi hus. diehus, nis-etibus horis lite versetur. In hoc, inquit. communiter tempore longinquitatem eius debemus inspicere: in qua longinquitate duo oportet adtendere, utrum in illo spatio huius negotii magnitudo potuerit inpleri et utrum tot simul res potuerint ellici Quod enim in robus dissicile est, aut numero aut eis magnitudine sit ne esse eSi. 27. Occasio est autem pars temporis, habens in se alicuius rei idoneam faciendi aut non faciendi opportunitatem J in illa mensura temporis ex motu caeli saeta ex artibus nostris vel ipsius mundi iptiuitas proveniens occasionem parit sapiendi aliquid vel non faciendi. in temporo enim mensura ac spatium M. consideratur, in occasione qualitas temporis . ex qua DpImrtunitas nascitur faciendi aliquid vel non faciendi. Hoc itaque inter se distant lempus et occasio. genere autem similia sunt. Verum haec o casio, ut diximus. ex actibus nostris vel ipsius mundi parit nobis ad aliquid opportunitatem. Verum haec Oeeasio vel opportunitas in tria genera distribuitur, publicum, commune. Usingulare. I ublicum est. uiquit. quod ad totam pertinet civitatem, si aut bellum sit aut ludi aut a lupii illos sestus: in hac utique Imblica occasione est opportunitas aliquid faciendi vel non faciendi. commune est, inquit, quod
7 Aen. l, '. 34. Ib ibid. b, IS9. l7 ibul. l0, 624. tu ibid. l2, 152.2 uel in die F vel in noeta V a uel in hora F G ex aliqua parte F, ex p. ali pia O 8 quod non stat om. D pr. m. habet 0 ei futurum O
I 2 graium est nuper O la Ib ni minerunt. Praesens tempus est nune magis prae sens. nunc nune insurgit Byr. m., unde E Vibondum: Praesens tempus est nune praesen nunc magis praesens: nunc nune etc. 15 ut: Nune O 22 mox sui . sest ei in
242쪽
ex actibus mundi I rovenit, ui. Iri messis sit, si vindemia, calor, li frigus. Singulare Butem est, inquit. quod uni cuique potest provenire privat in , sim latiae sint, sacrisiicium, funus. l eonvivium, somnus. Et recto in privata oceaAione somnum etiam posui L Non enim ox t Pressitate temporis, sed Oxo corporis atque animi ratione dormitur: interdum enim lassi aut maesti per diem dormimus. interdum solliciti atque occupati nocte vigilamus. Triplox itaque occasio: publica, communis. privata. Ex his occasionibus multa possumus argumenta colligere. Modus autem est, in quo, quemadmodum et quo nilinio factum Rit, qiia tu riturJ Modum Cicero diligenter inspexit adque ita desinivit. ut nemo umquam. Namque modum in duohus inspiciendum docet. in modo laeti et in animo facientis, ut, si dicas 'clam'. est quid om modus facti. spinil quasi res occulte geratur. verum in eo est et animus facientiR insidiosus. latens atque instructus dolis. Ita in eo. quod 'clam' dicimus, et modus et animus inve intur. 15 Similiter omnes modi ex modo laeti et ex animo inspiciendi sunt. Verum in ipso animo duo rursus debemus inspicere. prudentiam et inprudentia in . id est utrum aliquid consilio an animi inpulsu secerit. In his enim causa laeti quaeritur, quam duplicem esse supra diximus circa facientis voluntatem. ratiocinationem scilicet et inpulsion m. Ita ratiocinatio orit prudentia animi, re inpulsio vero inprudentia. Verum lite erunt ex prudentia modi clam palam. vi persuasiones. Haec omnia prudenter adnussa sunt, id est, ut r g fieret. consilium ante praecessit. Inprudentia porro ad purgationem iungitur, quae pars veniae est: cuius purgationis partes tres sunt inspiciendae, inscientia, casus. necessitas. In his quoque modis sartum quidem manifestum est, sed 2. , animus invenitur invitus. Adiungitur ad inprudentiae modos otiam ad laetio, quam paullo ante personae diximus attribulam: quam adsectionem esse diximus animi aut corporis repontina de causa permulationem. Verum hic, quoniam in modo animus ali nitendus est, animi solas circa adsectionem posuit commutationes, id est molestiam, iracundiam, amorem. Ita pie his adsectio si nibus animi inprudentos in factum inpellimur. et recte inprudentes: quipi eadfectio est repentina animi commutatio. Ergo quod rPPsentitatim est, prospici non potest: si prospici non potest, inprudentia eSt. Facultates sunt autom, is libus facilius sit aut sino quibus aliquid eoiuiei non potestJ Facultates Cicero distilici qualitate desinivit illiasque illis poteta ab tias dedit: ut sit primum genus facultatum illud. sine lituo aliquid lieri lion potest, aliud. quo aliquid facilius conpleatur. Etenim haec duo prima proponamus. siit, non sit': iam ex eo, quod sit, rursus duo descendunt, 'facile iit, difficile sit . Ita in duobus ponilur facultas, in ponere, id est in sto. quod sit, et in specie, id est in eo, quod facile sit. Illud autem, quod disti-40 cile si, ita potest argumentis torqueri, ut illud videatur esse, quod non sit: et idcirco in hoc non sunt positae facultates. Dupliciter igitur facultates esso teneamus, primo illas, sine quibus aliquid fieri non potest, deinde illas, qui-I ut si messis sit si uindeinia calor frigus D ealoe erasum et supere sit sim. 2 positum): ut at messis sit. si calor. si vii, lemia. si stigns F, ut si messis fili,ealor, si itindemia, frigus Bo: libri quoque Tulliani hic eorrupti sunt 2 est autem O si mei: ut si O T est oeeasio F 8 eolligere argumenta D s et Om. DFII modo D Ili similiter et F ex modo ei animi ex animo D 17 seceris O 18 lioluntatem faeieniis F 22 eonsilium autem ante V 23 veniasti ab aliis rhetoribus dicitur status venialis, depreenti vias et deprecatio'. Capp. inspiciendum D eo'. ex inspieiendae 27 repentina aliqua de causa F 30 inpraidenter his V inpellimur DF: impelluntur 33 snni nutem Dr sunt aut BFD anta . . D 36 aliquit D an in ante genore D a. l.
243쪽
bus aliquid conpletur et facile coiipletur: ut si quis velit rhetoricam discere. prima ei erit ad discendum lacultas, sine qua esstici non potest, id est animus, ingenium , instrumenta i artis ipsius et magister: deinde erunt illae facultates. quibus facilius sit, si sit doctus et benivolus magister. Ita et ad mortem sa- cultas, sine qua lieri non potest, venenum: qua facilius sit, venenum cum bpoculo. Si autem in pane detur venenum, pars illa est, quae difficile sit, quae ita potest argumentis torqueri, ut pars illa videatur esse, quae non sii: quod quidem Cicero pro Cluentio disputavit, cum negavit in pane dari venena
potuisse. Hoc autem Scire et tenere debemus, etiam tempus et locum et cetera praeter modum facultates esse posse. si generaliter considerentur, non Ioex Specie vel ex opportunitatibus SutS; necesse est enim et quodcumque tempuS et quemcumque locum suiSse, cum .aliquid factum est. Alioqui facultas lirima non erit faciendi, nisi ista sint. Ita Cicero in Rosciana non potuit' inquit occidere patrem Roscius, quia absens fuit': hic argumentum a loco secit. Deinde ait 'age nunc , ideamus reliquas facultates . Ergo iam et locus ibsacultas est, sed facultas, Si generaliter consideretur: at si opportunitas eius
fuerit inspecta, lunc ex loco argument3 Sumentur.
28. Adiunctum.negotio autem intellegitur, quod maiusJ Attributa negotio iam duo transacta sunt, continentia cum ipso negotio et illa, quae ingestione negotii continentur. Ac prima quidem cum attribulis suis persona re transacta est, id est quis a deinde 'quid' et cur continentia cum negotio demonstravimus: deinde quando. ubi, quemadmodum, quibus adminiculis in gestione negotii posita docuimus. Ita septem prima illa elementa in duobus negotio attributis videmus inclusa: nec iam videtur relictum, quam quid in aliis duobus negotio altributis ad argumentum considerare debeamus, id raest in his . quae adiuncta negotio nominantur . et in his, quae gestum negο- tium cor Secuntur. Verum et in his eadem Septem quae et in superioribus considerare debemus . nec aliquod negotium sine his septem elementis umquam poterit inveniri, ut quivis homo sine liniamentis suis. Itaque cum in nostro negotio ex omni circumstantia argumenta secerimus et fides in aliquo auclaudicarit, ex alienis argumenta sumenda sunt: quae cum adsilinuntur, aut isdem laciunt aut augent. Verum haec cum aliena sint, id est extra nostram cauSam, ridendum eSt, qua nostro negotio parte copulentur: quae copulatio . respectus dicitur, quem respectum Graeci dicunt. Etenim, cum etiam ista aliena negotia septem illa elementa contineant, quae in nostro negotio Meontinentur, non possunt sibi omnia convenire. Sed quaedam in hoc, quaedam considerare debemus in alieno negotio, quae σχέσει nostrum negotium reSpiciant, ut prae iso et cognito copulationis genere ad argumentum nostri negotii facta conlatione copulentur. Verum huius respectus novem modi sunt, scilicet ut sit adiunctum negotio nostro et quod maius est et quod minus, 40 quod simile, quod aeque magnum. quod disparatum, quod contrarium, et genus et pars et eventus. Haec itaque novem omnia τῶν πρός τι sunt, id
Ili similis est locus S. 93.l et ovi. D addiscere D 2 erit et FO ad discendum DB: adtendenda
ad discendi Basil. et O T potest et 8 uenina D 12 cumJ ubi alioquin D BF sacienda F rosciana B F: roscia D, roscia ita B3 14 quia DF: quoniam O, cum B 18 autem negotio id BO Is duo iam B traiiscursa sunt F 22 ubi quando O 23 Item septem illa prima O 24 iam ampliu D, BFO quam add. Christ quod BFO 26 in iis bis O 29 lineamentis O m fecerimus nos: ceperimus libri. sed LP ceper m. 2 in ras. 35 aliena a negotio BO M in hocJ haeo D, item F, aed hic m. 2 in ras. 3T qua rasura ea quae D σχέσει acripsi: cxεcin DB F, per σχεσιν UO 38 respicii F praecognito O 42 τῶν πρός τι Orolli: T. N. p. CTI D
244쪽
est ad aliquid: itaque quasi seinper in hinis sunt et ' rect . Nisi enim ad aliquid nullus potest esse respectus. Ita cum die imus maius, tunc intellegimus
maius. Si minus consideremus: rursus tunc intellegimus minus, si maius consideremus. Ita et reliqua ex aliorum eonlatione cognoscimus. Verum 5 nunc videamus, quemadmodum hos respectus negotiorum considerare debemus. IMaius es minus et aeque magnum ex vi et ex numero ei ex figura negotii sicut ex statura corporis consideratur J Ilaec tria. id est maius et mimis et aeque magnum, tribus modis considerare debemus, vi, numero, figlira. 10 Vis singulis nominibus verbisque constat et persona: omnis enim res et omne dictum iactumve habet vim suam. Etenim si dicas parricidium, stati iIi quantum hoe sit et in qua vi sit. animo aestimamus: ita homicidii im, adulterium et reliqua facile quid sint, cum fuerint audita. cognoscimus. Similiter et Personae habent vim suam. Etenim eum dixeris Ciceronem. statim ex boni virii 5 mi Sideratione, quae in illo vis sit, agnoscimus. D inde cum dixeris Catilinam, ex consideratione pessimi hominis statim, quae in illo vis sit, agnoscimus. Numerus est, cum minus ac maius non P x vi, sed ex rerum vel ex personarum numero demonstramus. Figura est, quae in toto negotio consideratur. id est per omnia illa septem elementa, ut consideres. quid laetum is sit, quis secerit, ubi secerit. quando sererit, quemadmodum secerit et reliqua: quae, inquit, figura totius negotii ita est . ut corporis statura, in qua statura omnia liniamenta corporis continentur. Itaque ut melius intellegamus, notum proponamus exemplum, illud scilicet, quod Cicero negotio suo adiunxit. Nam cum Catilinam diceret occidendum, ex adiuncto, quid maius vel minusta esset, argumenta collegit: quod utique maius et minus et aeque magnum exvi, numero, figura iam dudum diximus adprobandum. Ita et Cicero: An vero P. Scipio pontifex maximus Tiberium Gracchum mediocriter labes actantem statum rei publicae l, rivatus interfecit: Catilinam Orbem terrae caede adque incendiis vastare clam Pientem nos consules perseremus ' Hic ex vi rerum intellegimus minus esse statum rei publieae quam orbem terrarum . deinde similiter ex vi intellegimus minus esse labefactare quam vastare. Ita et ex vi PerSonarum. cum Gracchus et Catilina nominantur. Catilina magis limendus agnoscitur. Ire aeterea ex numero intellegimus maius esse duos consules quam Scipionem. M Hie liguram non posuit totius negotii, id est, quemadmodum occiderit Gracchum Scipio. ubi occiderit, quando occiderit, unde occid rit: verum haec. quia nihil proderant . praetermisit atque uno verbo conclusit, quod ait 'interfecit': cuius verbi considerata vi maius esse intellegimus intersiicere quam ex urbe eicere. Verum in aliis exemplis et ex figura debet fieri conparatio, ut vi maius aliquid minusve demonstres. si dicas: illud tunc factum est, ibi factum est, ita lactum est, propterea satium est' et reliqua, quae in elementis principalibus continentur. 26 in Catil. I, S. 3.
et recte D se, fort. sunt et reeiproee 2 itaque Bo 6 debeamus F 7 et numero O8 sieul extatura s ut numero BF: ut numerus D 10 uis BF bi si ii s. l. D, Vis est quae o consistat D personis F res Om. D 12 nnimi Dib catilina D eorr. 20 qui laeerit D/' 22 lineamenta D 23 suo negotio O4 quod maius V 26 figuram - adprobandam An nero mea: An tremo uir amplissimus O 20 Catilinam fueroJ orbem υ 32 et ora. BF9 34 ex Bret DF el maius D 38 huius Di, vi nidetur 39 comparatio fieri P m
245쪽
Simile autem ex specie conparabili aut ex conserenda atque adsimilanda natura iudicaturJ cum facimus argumentum ex adiunctis negotio per similitudinem. iii qua similitudine qualitas consideranda est: superiora enim maius
et minus et aeque magnum ex quantilBte cognoscimus. Nec putemus hoc esse par, quod Simile. Etenim par ex mensura desinita et ex conparata bii triusque quantitate cognoscimus, Simile autem non in eo, quantum sit, sed in eo, quale Sit, attendimus. Ita non ex mensura sit simile, sed ex vultu et
superna quadam facie declaratur. Simile itaque duobus modis considerare debemus, in specie formarum et in natura rerum. Et Scriptores quidem artium simile genus ponunt sub similia tria, εἰκονα, id est imaginem. παρα- is
βολήν, id i est conlationem, id est exemplum. Per imaginein
simile sit, cum ex simili specie vultus vultibuS conparamuS, ut, os umerosque deo similis. Per conlationum simile facimus. cum rerum diversarum conserimus et copulamus non Speciem, sed naturam, ut, qualis mugitus, fugit cum saucius aram tauru S: aut: 15
Poenorum qualis in arvis saucius ille gravi venantum vulnere pectus,
Hic enim Vergilius, ut probaret Turnum rubus omnibus fractis non deiectum. sed iratum magis, quia vix hoc creditur, negotio suo iidem fecit ex adiunci a mnegotio per similitudinem, quae sit in parte naturae. Sic, inquit, et leo magis irascitur, postquam suerit vulneratus. Per exemplum autem tunc simile facimus, si in exemplo ipso qualitas ostendatur. Saepe enim exemplum in quantitate versatur, id est iii vi vel numero . vel figura. invenitur tamen et qualitas in exemplo, ut Cicero, cum circa bellum causarum similium con- 25 parat naturas, ait: ut Helena, inquit, Troianis. Sic tu, Antoni, i ius belli semen suisti. Contrarium est, quod positum in genere diverso ab eo, cui contrarium dicitur, plurimum distat, ut frigus calori, vitae morsJ Aristoteles opposita genus posuit. contrarium, disparatum, ad aliquid' sub oppositis. Contrarium auporro Aristoteles sic definivit: sub eodem genere species multum inter se diversae , hac ratione, ut Omnia ad uitiam illud genus reserantur, quod supra omnes res principale Graeci ponunt, id est ον, quod Latini 'eus' vocant, id est, quod esse posSit. Verum contraria tribus modis inveniri possunt: cum aut sub eodem genere SpecieS multum inter Se distant, aut cum sub singulis x, generibus diversis species etiam diversae Sunt, aut cum duo genera inter se diversa sunt. Itaque hic Cicero in diversis generibus posita contraria demonstravit, frigus et calorem: his autem genuS qualitas, Sed diversa. Deinde similiter sub diversis generibus species longe inter se diversas posuit, id est
vitam et mortem. Vitae autem genus bonum, mortis malum. Itaque contra- 40ria Sunt, quae Se e regione Spectant et quae ex diverso posita plena sunt.
Sub disparato autein Aristoteles duas species posuit, privantia et uegantia.
t 2 Verg. Aeli. I, 589. 14 ibid. 2, 223. t 6 ibid. 12, 4. 26 or. Phil. II, g. lib.
1 Simili D comparabili. Comparabile autem ex B assimulanda BO 2 ad iiiiieio D: BF 9 3 in ea Byo maius minus D 4 congnoscemus D G in eo quod quantum sit sed in eo quod quale F 9 in natura nos: inatura D, naturai 0 sub simili F icon DBF, sed in D ras. post oti l I per icona uel imaginem O l3 similes D corr. l T sautius F is factis D pr. m. 22 similem D2ου ab eo DF: ab eodem Bo et edd. Cic. vitiose contrarium esse BO. 30 ad Om. Di
obpositis positis 32 rationem D 33 principale Di: principales id est, τὼ ον υ eiis D 36 diversi species D 42 priliata et F
246쪽
Privantia sunt, ut visio caecitas, felicitas infelicitas. Visio et felicitas habitus sunt: caecitas et infelicitas id agunt, ut prima id, quod hahuerunt, non haheant: num litam enim caecitas sitat necesse est, nisi visio ante tollatur, nec est infelicitas, nisi prius felicitas excludatur. Idcirco ergo haec privantia no-5 minata sunt, quod primorum privationem sectitula demonstrent. Negantial orro sunt. quae negatione separantur, ut 'Sapit non sapit, sedet non sedet'. Negatio hic illud agit, ut primum neget, non tamen constituat secundum. Nam cum ait 'non sedet . solum sedere negat, non tamen constituit, utrum
stet an ambulet, sed sussicit ei negare, quod sedeat. Hic autem Cicero inio disparato sola negantia posuit, id est sapere, non sapere': esse tamen inter disparata et privantia nosse debemus. Genus est, quod partes aliquas amplectitur, ut cupiditas, pars quae subest generi, ut amor, avaritiaJ Notum est quid sit genus, id est . sub quo multae sunt partes: partes sunt autem eae, quae sub genere i sunt. Verumi; eum de his facimus argumentum, ex adiunctis negotio facimus argumentum. Quotiens autem de genere quaestio est. ex specie faciendum est argumentum: quotiens de specie quaestio est, ex genere faciendum est argumentum, ut Cicero, cum pro Roscio ageret, id est speciem suscepisset Roscius enim ad illium spi ei es est . argumentum fecit ex genere. li cum dixit iam seros moresis in filium cadere non potuisse: filius enim genus, Roscius species est. Ita et
cum de genere quaestio est, ex specie colligendum est argumentum, ut si quaeratur. an omnes matres ament filios suos . et tu ex specie facias argumentum: 'adeo omnes matres non amant filios suos, ut Medea filios suos otiam oceiderit': ita et in reliquis. aes Eventus est exitus alicuius negotii. in quo quaeri solet, quid ex quaquere evenerit . eveniat, eventurum sit J Eventum illum accipiamus, qui unicuique rei naturaliter videtur adiunctus, qui rem suam, postquam res ipSacontigerit, necesse est consequatur: et tunc vero de eventu sacere possumus argumentum, si ipse eventus certus sit. Alio liti si eventum illum accipiamus. 3o qui ex casu venit, fieri inde non potest argumentum . quod ad iii iactum negotio esse Imssit. Facis itaque de eventu argumentum . si eum, quem probaveris insolentem, futurum spondeas adrogantem. Ita insolentiae eventum adrogantiam doces: quam rursus adrogantiam ad odium causam esse demonstras. Quare hoc in genere, ut commode, quid eventurum Sit, ante animo COR-35 cipi possit, quid quaque ex re soleat evenire, considerandum estJ Ut, inquit, ex eventu facile possimus argumenta colligere, primo, inquit. ipsi nobiscum
pertractare et considerare debemus. quis unius cuiusque rei esse soleat eventus. et ut Sciamus naturalem eventum, non sortuitum, nobis considerandum: denique soleat' inquit evenire . Consuetudo perpetua est: quod perpetuum 40 est, fortuitum esse non potest. Ergo considerandus nobis erit in rebus singulis certus et naturalis eventus. Quarta autem pars est ex iis, quas negotiis dicebamus esse attributas.
consecutioJ Negotio quattuor esse diximus altributa: dictum iam de tribus altributis; et ostendimus. quae essent continentia cum ipso negotio, in ge-
I iiisio caeci in s relicitas in litas D, selicitas infelicitas. uisio et caecitas F, eaeeitas, infelicitas BO 5 secundo D 9 an/in ras. 14 partes semel habent DF autem sunt O eae F: ea BDO sunt Om. Di II quotiens - argumentum sm.
Basil., inclusu O parum caute 10 dicit O 21 ui Om. D 22 iiij tum Fre re uenerit D euenturiimque Bo, sed O quel aecipimus D 27 res illa F28 tum B 29 alioquin D BF 31 saeiis D 32 insilentiae D 34 eommodi D 36 possumus D, possis M primo inquit D: primo um 37 et considerare Ont. F 39 denique soleat mei: denique quid quaque ex re soleat O42 ex his mei 44 et Dr est BFO
247쪽
stione Iiegotii, adii in ta negotio: niinc ile liis docendi in st, quae gestum 1aegoti uiti coiiserti lilii r. Quod qllident qliarti in attrib illam videtur clini paparte pugnare. quae in primo attributo est post negotium; Srim is enim quinque esse in primo attributo. summam negotii. Pansam ipsius summae et sa- cliim triplox: ante negotium . in negotio, post negotium. Hoc μxtremum sa-1 tun . quod est post noxialium. videtur similo esse fili te attribulo. de quo liuiae agimus. quod dicitur runSeeutio. Nam utrii in lite post negotium est: si ii ii ac distant. quod gi lira tiost negotium saeta illius consideranda sunt. de quo agitur et qui aliquid fecisse memoratur : hic autem lacia congideranda sunt, Fod μxtranea. Itaque consideranda Sunt . quae gestum negotium conse- loipiantur. llaec in diu dii is seu per debemus altendero, in personis et in na-li ira gesti largotii. In personis sic, si animadvertamus. qiud de gesto negotiolio mines secerint aut sensserint aut tu licarint, ut de facto Milonis. ut de lege Clodii. In natura ipsius negotii sic. si res illa saria sit, cui necesse sit eventum aliquem esso coniunctum: i ut parricidium furor necesse est consequatur: et is rursus parricidam veri simile noli eSt dormisse: haec enim gpstum negotium conserunt lir: quae non in personis animadversa sunt, sed in natura gesti negotii. In his itaque duobus et Cic pro animadvortenda dixit ea. quae gestum negotium conse lintur. Ac primo de personis.
l rimo ' inquit quod factum est. ipio id nomine appellari conveniat J NUlique hoc conseiluitiir: res enim prima est. dein nomen. Homo autem necesse ost rei nomen imponat: ita Cicero de nomine congliluendo disputat in divitiatione: non tam . inquit. liaec accusatio quam de sensio est existimanda.
I einde' inquit eius laeti qui sint principes et inventores, qui denique 25 auctoritalis Pius et inventionis conprobatores atque aemuliJ Haec quoque postrem Sint nec Me est: neque enim potest inveniri nisi ipsud latet. Est porro piod latet animadvertendum: itaque qui fuerint illi, qui primi illud secerint. unde nunc agitur: qui deinde factum probavorint ac spolii sint. Si optimi sunt, laudas sartum: si pessimi. reprehendis. Ut Cieero in divinatione dicit an
semper liomines nobiles accusasse et eos cum magno commodo rei publicae magnam Semper gloriam cOI Secutos.
I ei nil inquit 'ecqua ite Pa re alit eius rei sit lexJ Lex etiam consequitur: lex Pnim sempor in rem . quia res talis visa est. constituitur. Verum quod ait de ea re'. totum est: quod ait 'eius rei', pars est. Interdum enim totum assactum utiqua lege aut damnatur aut absolvitur. interdum pars laeti. Deinde quod ait 'consit titilo, actio, iudicium. Scientia. artificium'. et haec omniag stlim negotium consecuntur. Nam et consuetudo rei iani ante gestae est. t rursus rem g slam solet altilua actio conse pii vel iiidicium, ut praeiudiri lim Ilatu tu Psse videatur. lieinde necesse est antes aliquid nori, ut ex eo inscientia curis ripi alii r v l artificium. Verum haec omnia et in P rROnarum artibus pervidenda sunt et in negotii ipsius natura. Idcirco ait: li inde natura ius rei, sexenire vulgo soleat an ins dentor et raroJ Ait negotii ipsius animadvertendam esse naturam, id est, qui soleat eventus sa-23 3. 5. 3l secii initim locum or. S. M. 1 de iis dieendum D 2 eonfeci intur DB : consequantur u momorabitur D, sed hi expunctis la iiiiii 'iueri ut D BFD l4 elodii homines sererini V lssest non non sit DBO 20 primum O 2l deinde Fυ 22 nomen rei Boimponat F: .. ponal D, poniit Do 33 haecqua D . eiquae F, et quid requae D34 in rem mei: in re o quial quae F 38 eonsequenti ir D 42 puidenda F, proiii deiida D 43 Deinde quid ex natura eius euenire O rei Om. B
248쪽
ctum istud consequi. Sed hic eventus ab illo eventu, quem in adiunctis negotio demonstravimus, hoc distat, quod ille eventus naturaliter ceriis rebus
adfixus est et rem suam quadam vi ac necessitate consequitur : hic autem eventus interdum necessarius et naturalis est, ut 'parrietilium iuror necesse 5 est consequatur': interdum varius et commutabilis, ut 'amor noceat ne- esse est , et ui 'non noceat necesse est': saepe enim malum eventum amor habet. saepe bonum. Denique ut ostenderet Cicero eventum istum ex natura negotii ita esset considerandum, ut scias et in contrarium posse converti. deinde'. inquit. natura eius, evenire vulgo soleat an insolenter et raro.
in Vulgo . id est passim, is quenter. Ergo firmius argumentum est. si de quo agimus, eventus frequentius consequatur, si dicas: amor magis nocet'. Praeterea hoc setamus interesse inter istum eventum et illum superiorem. quod hic totius negotii l eventus sest, ille vero unius cuiusque rei. Ait enim supra: quare hoc in genere, ut commode. quid eventurum sit. ante animota concipi possit. quid quaque ex re soleat evenire, considerandum est . Postea homines id sua auctoritate conprobare, an osset dere in iis consuerintJ Et hic eventus, qui naturam negotii consequitur . qualis aput homines habeatur. id est bonus iis malus. adtendeiidum est. 'Ita et supra dixit adtendendunt. qui homines primum secerint . qui deinde conprohaverint: non N enim ex eo. quia aliquid consequitur, argumentum est. sed quia aut honum aut malum est quod consequitur, id est . sed quia late est . ita semper non ex re, sed ex qualitate vi argumentum. Et celera, quae factum aliquod similiter confestim aut ex intervallo solent consequiJ Interdum enim vicinus, interdum tardior est eventus: ut puta. ra si quem voluero occidere. vicinus est eventus, ut mox me oderit. Deinde si trado alicui disciplinam. lardior hic eventus: primo enim fortassis offenditur. deinde amat ac diligit. Deinde postremum adtendendii in est J Dat postremum hreve et commune praeceptum, utrum aliquid lionesturn sit an utile. in his esse conside- ο randum, quae gestum negotium eonsecuntur. Verum quae sint paries honestatis atque utilitatis. in deliberativae praeceptis se demonstraturum esse promittit. 29. Omnis autem argumentatio. quae ex iis locis. quos commemoravimus. sumetur. aut probabilis aut necessaria debebit esseJ Ait supra, cum dera confirmatione loqueretur huius' inquit partis certa sunt praecepta, quae in singula causarum genera dividentur; verum tamen non incommodum videtur quandam silvam atque maleriam universe ante permixtam et confusam exponere omnium argumentationum. Tria nobis in confirmatione traduntur. materia. argumentum, argumentatio. Materiam uobis iam tradidit. id est εο locos, de quibus argumenta caperemus, quos locos divisit in attributa personae et attributa negotio. Attributa personae undecim esse dixit, negotio quattuor: atque horum omnium partes enumeravit ac tradidit. Nunc itaque dictu-34 supral cap. 24. 4 iit Oin. D n ei non ni F est ut saepe L . sed ut det. 9 inquit quid ex natura O eius rei B F l4 eommode F: eommodi DR . eommodius molli concipi concepi D) mei: eolligi O lo offendi B O in his mei tonsueuerint D BFO ir natura D quales D 2l id est sed quia tale est D: id est, non quia est. quod consequitur, sed quia tale est BFυ 23 aliquid F 28 Deinde postremo Bo 2s in iis O 3l deliberatiui FD esse mei: om. O 33 commemorabimus D 36 diuiduntur dentur DB 37 uniuersae on , uniuersam B FO4I et in attribilia O
249쪽
rus est de argumento. Nec nos consululat, quod pro argumento argumentationem ponit. Antiqui genus ponebant argumentationem. Sub argumentatione vero argument tim et argumentationem. Itaque linc verbo i ommuniter ute-hantur, ut pro argumento recte argumentatio diceretur. Verum antequam
dicamus, quae genera Sint argumentorum, dicamus prius, ili id considerares et conferre debeamus, ut argumenta faciamus. Secundum Aristotelem decem categoriae sunt. id est decem res, in quibus omnia, quae in mundo Sunt, continentur. ll llarum rerum una SuhStantia est, reliquae novem qualitates id est, quae siuistantiae accidant. Ita tuu cum res nuda eSt. nihil aliud quam
res eSi. Tunc autem ex ea lacere pOSsumus argumentum, si eius itualitatem ioinspiciamus. Ita pie omnia verba vel nomina haluuit res suas, habent et qualitates: quae qualitates cum sibi conveniunt, faciunt argumentum. cum non conveniunt, non faciunt argumentum: ut puta, ponamus 'occidit'. 'Occidit res est: huius rei quae sit qualitas adteii damus, id eSt, quaedam asperitas, quaedam immanitas. Deinde ponamus inimicum'. Rursus inimicus' rus est, ibeius rei porro is tali las similiter aspera atque crudelis. Itaque quoniam utraque sibi haec qualitas convenit, factum est argumentium. Ita duae similes qualiuiles cum si hi fuerint copulatae, faciunt aliam ipta litatem, id est occidit. quia inimicus fuit': quae qualitas est, iit argumentum probabile esse videatur. Ila si dicas, occidit, quia gladio percussit'. argumentum eSt. quia mutriusque rei qualitas est similis. Aluisiui, cum in eo. quod est Occidit, iam nota sit et res et qualitas rei, deinde 'onas virgam . cuilis res et qualitas nota est: quoniam similes sibi non sunt istae qualitates, conii inciae in unum non faciunt argumentum, si dicas: percussit virga et occidit . Semlier itaque
non res, sed qualitates rerum debemuS adtendere atque conferre, ut argil menta faciamus. Argumentorum Porro genera duo, probabile et necessa
rium. Probabile est, quod veri similitudine fidem facit, ut puta quia inimicus fuit, occidit . Verum de probabili post dicenatis, nunc autem de argumento necessario disputabimus.
Necessarium est. inquit. piod aliter ac dicitur nec fieri nec probari potest:
. neceSSariunt argumentum ad fidem cogit ac trahit. lirobabile aut mi inrepitatque liersuadet. Necessarium porro tale est argumentum. Si ea proferas, quorum talis sit natura, ut sic fieri necesse Sit, si dicas: si natuq est, morietur: si peperit, cum viro concubuit'. Haec necesse eSt ut se consequantur: quod si necesse habet credere, necessarium factum est argumentum. Illud a1 tamen Seire debemus, argumentum necesSarium Paene non eSSe Soluin lite esse inter homines probabile. Nempe nobis necessarium videtur ex vero constare. : nam si probabile ex veri simili, ex vero neceSse eSt necessarium. Inter homines autem verum latet totumque suspicionibus geritur: ergo necessarium esse non potest argumentum. Sed tantum inter homines potest ne- Cessarium. Illantilm Secundum opinionem humanam valet. Alioqui secundum Christialiorum opinionem non est necesAarium argumentum. Si peperit, cum viro concubuit': neque hoc rursus, si natus est, morietur . Nam aput eos matri festum est sine viro natum et non mortuum. Ergo necesSarium argumentum illud est, quod iam opinione persuasum eSi. Atque ut Sci3S lioc neceS-ε
l0 possumus G I 2 cum non conueniti ni - argumentum mei: Om. O
om. II alioquin BF est Om. F 25 noli res D rerum Om. F 26 genera duo D: g. duo sunt NO, duo g. sunt F 30 quod aliter ac dicitur nos: aliter dictum quod D in ras. m. 2 BF . cluod aliter ac dictum est F corr. et O ab habet D pr. m. r
habes DynFG 40 non potest esse Bo sed quantum D 4l alioquin D DF 42 cristianorum Dn pep merit D 44 argitin. illul D, illud argum . no
250쪽
sarium t non esse onis ino necessarium. osterulit Cicero etiam hoc hominibus itersuaderi, eum ait: necessarie demonstrantur ea. quae aliter ac dicuntur nec fieri nec probari possunt'. Ergo si probantur, lain non erunt necessaria: quidquid enim probatur, potuit et non credi. Itaque necessarium argumen-b tum teneamus illud, quod facile populo persuadet orator. IIoc necessarium tribus modis lier docet, quos modos in genere dictionis ponit: hic enim iam dictio est: superius in materia locos posuit, de quibus conducia ad argumentationem dictio nasceretur. Fieri itaque necessarium argumentum docet aulper conplexionem aut per enumerationem aut per Simplicem conclusionem. 10 Conplexi a est, in qua utrii in concesseris. reprehendeturJ Conplexiosorma dictionis est posita in rationibus necessariis. erum conplexio duplici latere constat. unde quidquid fuerit electum. necesse est ut contrarium sit. In conplexione itaque i duo genera sunt proponendi, nunc per simplex, nunc per necessarium. Simplex lioc modo: si huc est, cur illud satis' si illud est. 13 cur hoc facis' ' deinde per necessarium sic: aut hoc concedas necesse est aut illud'. Ita hic exemplum conplexionis considerare debemus factum per simpl0x: si inprobus est' inquit. cur uteris' si probus, cur accusas Ita et in Verrinis Cicero: aut amicos, inquit. consit ea re Siculos neces Reest aut inimicos: si amici sunt, credamus testibus: si inimici rasulit. inviti pecunias contulerunt. Enumeratio est . in qua pluribus rebus expositis et ceteris iussirmatis una reliqua necessario confiirmatur J Enumeratio quoque forma dictionis est. pD- sita in rationibus nec sessariis: vorum in enumerali ne multa ponuntur. Pl exclusis multis uniuit, quod reliquum est. confirmatur. ut puta: Si hoc non est. ra si illud et illud non est. restat igitur ut istud sit. Ila in V rrinis: si neque Carho alligit neque Sulla vidit neque in aera rium relatum est,
restat igitur, ut tu. Verres, pecuniam sustuleris. Verum enumeratio duobus modis si . eum aut mullis rei rebus sexclusis unam, quae reliqua est, confirmas. aut cum omnibus rei rebus exclusis contrarium confirmas. an Mullis rei rebus exclusis una, iniae reli sua est. confirmatur, ut supra ipse Ci- ero contra Hermagoran : ita tu aut nullum causae g nus est aut iudiciale solum
aut et iudiciale et demonstrali viam et deliberativum . Hic multa prium Pravit. sed exclusis duabus rebus reliquam tertiam confirmavit. Nullum' inquit causae genus esse non potes dicere . quia artis praecepta das: unum essem non potes dicer , quia hoc et hoc: r linii litur ergo' inquit ut omnia tria genera causarum sitit . Ergo hic mullis rei rebus sublatis postrema est confirmata. Deinde omnibus mu l rebus exclusis contrarium sic coneluditur, ut hic ipsum positum exemplum est: Necesse est' inquit aut inimicitiarum causa ab hoc esse occisum aut metuq aut spei aut alicuius amici gratia. aut, si ho-ι' rum nihil est . ab hoc non esse occisum . Hic res est occisio; huius rei omnis res sustulit, id ost causas occidendi: postremo contrarium conclusit: si igitur horum iiihil est. ii ora ocridit . Sim Plex autem conclusio ex necessaria consecutio no consscitur J Et in hoc necessarium est argumentum, sed in una re positum, et ideo simplex18 secundum or. II, S. lbn. 25 l. 36. 36 cap. s. I hoc in hominibus G li quod mei: quo O in reprelienditur O 13 sunt genera O l4 Per simplex hoo modo F 16 ill ut D itaque F O II sinprobus O l8 eonniearo 1 3: eonfitere D BFη, eonfiteri Us 23 enumerationem D2b istut D 26 altingit D sylla DF 29 omnibus add. Christ, es. ν. 37