장음표시 사용
251쪽
conclusio nominatur, ut puta: si illo tempore. quo vos me istud secisse dicitis, ego trans mare sui. relinquitur ut id ego non secerim nec potuerim sacere . Hic itaque simplox res est. in superioribus vero duplex, in conplexione scilicet et enumeratione. Et conplexio quidem apert duas res continet: aullior est, inquit, aut illud: si hoc est . cur facis' si illud est . cur non iacis' bEnumeratio etiam . quamquam multas in se res haheat conlocatas, duplex tamen esti Ea enim omnia, quae tollis, quamvis multa sint . in una tamen parte ponuntur: in altera id quod concludis. sive aliquid de rebus sit sive contrarium rei, ut supra docuimus. Atque hoc diligenter videre oportebitJ I raeceptum dat, ut necessaria loargumenta non sola dicendi specie faciamus, id est, ne conplexio vel en ulme- ratio in solo genere dicendi posita esse videatur, sed ut rationes ipsae et regnecessariae sint. et hoc genere dicendi proserantur. triplici scilicet, aut per conplexionem aut per enumerationem aut per simplicem conclusionem. Dictum itaque de necessario argumento et quale sit et quot modis dictio- ibi is proferatur: nunc de prohabili in ripit disputatio. hiod ut m lius intellegamus, propi r vim expositionis havc prius nobis etiam pictura cernantur: Materia attribula personae attributa iasgotio
est lud inpinpDr con- Per Per ea restraria paria quae sub eandem ratio. n 'in ea lini MDi tum est de necessariis arguntento et de eius modis, tribus scilicet: nunc de probabili arginitento dicamus. in quo solo virtus Omnis lutei conlinetur. 1 t supra enim diximus, necessariu in in t r homineS non est, Praesertim
cum etiam ipsum probetur. 1 robabili itaque solo omnis sides nititur, adeo ut Graeci oui imia et sinem oratoris sic definierint. πιστικῶς εἰπεῖν, id est. Μprobabiliter ad sidem dicere. Probabile autem per se ipsum non potest deliniri neque in praeceptum quoddam exprimi. sed probabile erit argumentum pro moribus patriae, Populi. tempuris. Neque pnim Omnibus ui urit adque idem probabile est: aliud enim iustiana Romanis, aliud barbaris videtur. Ita
est, cur saeis ' si illud est . cur non laci, uiei. si illud est . rvr iacis 3 si lioe est, cur non tacis' O; nos priore loco lioe restituimus, oblueratum ex illo quod proxime praecedit ovi illud; es etiam p. 233. I 4 si quamquami eum B lT eernat ir Bβυl8 achema myrae entauimus, ut exstat in antiquissimo D 3I de liti ius modi modis m. m. D corr. scilicet tribus D 3b πιστικως εἰπεἐν scripsi: Nicrι- - εmε DN, ilicTix-XENTE F, πιθανως προς πίστιν λθειν O M ultui Bromunis iustum β'
252쪽
que ut probati ilia argumenta faciamus, primum nobis patria inspicienda est, in qua sumus, et eius patriae inspiciendi mores: deinde inspicienda est civi-las, quae pars patriae est: omnis enim civitas habet proprios mores: deinde
inspiciendum est tempus: tempora enim saepe mutantur: postremo etiam . et , aput quem dicimus. cognoscenda natura est, ut secundum mores eius
prohabilia argumenta faciamus. Itaque haec praecedunt, ante plam probabilia argirinenta tiro seramus. Verum ipsum probabile argumenturii primo in tria dividitur. id est in id, si uod sere solet fieri, et in id, quod in opinion opositum est, et in id, quod habet ad haec quandam similitudinem: deinde inio quattuor, signum, dredibile, iudicatum, conparabile. Verum illa tria res sunt, quibus probabile conficitur argumentum: illa autem quattuor, illlae Secillitur, rerum harum ulla clus sunt. Primo ita pie illa tria videamus, in quae probabile dividitur argumentum. Per id, quod sere solet fieri, proba hile argiunentii in sic sit, si ea ad fidem colligas, illiae in actus consuetudin is versantur, ut puta: si mater est, diligit filium: si avarus est. neglegit iustiirandum . Ita et Terentius meretrices malas, avaros lenones, tristes senes.
edaces parasitos esse s memoravit. Haec itaque ad iidem dicta sunt per id. quod sere solet fieri. Deinde per id. quod in opinione positum est, probabile argumentum sic sit, si ad iidem non ea, quae in usu sunt agendi, Sed ea, quae 20 in opinione sunt posita, colligamus: si dicas inferos esse et impiis apud inseros poenas: Si dicas omnes, qui philosophenti ir, contra deos sacere: multi enim credunt, quod philosophi contra deos faciant. I lenim si deos adserunt et me sorte stultum esse dicunt, quoniam me talem deus esSe voluit, contra deos faciunt, cum me reprehendunt. Deinde in re publica cum bella aut paxque ex dei voluntate contingant, ipsi autem mulla eripiant persuadere, contra deos faciunt, si id non agendum adsci int, quod deorum voluntate contingit. Ergo, ut diximus, ex his, piae in opinione sunt posita. probabile colligitur argu
mentum, si dicas inferos esse vel non esse, deos esses vel nou esse, mundum natum, mundum non esse natum. Istae opiniones δογματα dicuntur: δοκωm enim graece Opinor et δόγμα si opinio nuncupatur. Adeo manifestum est omnia. quae in mundo aguntur, argumentis probabilibus persuaderi, quando eti mphilosophorum professionibus ex opinione nomen inpositum est, ut δογματα dicantur. Tertium illud est, ut doceamus, quemadmodum probabile fiat argumentum ex eo. iluod habet ad haec iluandam similitudinem, id est, per sim militudinem. ut puta: si is, qui patriam prodit. poenam meretur, ille, qui patriam defendit, praemium meretur. Verum hic ex altero alteri sides sit, et sic luasi fuerat nominandum, sed Cicero non quemadmodum fieret argumentum. sed unde foret. indicavit. cum ait: 'ituit iplod habet ad haec is iandam similitudinem': id haec . id est ad superiora, ad id quod sere solet fieri. et ad id ii quod in opinione positum est. Etenim hoc argumentum tertium, ubi ex altero alterum probamus, nunc tale potest esse, ut soleat fieri, nunc tale, ut in opinione positum esse videatur. ut soleat fieri: si is, qui patriam prodit, poenam meretur, ille . qui patriam defendit, praemium meretur. It in opinione sic: si impiis aput inferos tormenta praeparata sunt, innocentibus quies parata
2 ciuitas est B 6 fort. praecedant 8 lleri in id D 12 harum Di: harum irium L BFO in qua D 15 pater F illium om. D II commemorauit o2l philosophantur V 24 et aut ni 2b eupiant nos: cupiunt libri 26 asserunt agendum B quod de eorum V 27 ex iis O 29 δοκῶ nos: ΛorvA DRFO, sed D rM inras. 30 opinor D: opinio BFD AorΦ. Λor Haeta corr. m. st opinio nuncupatur D: δογματα opiniones nuncupantur Γβυ 32 professionibus mei: persuasion thus Oad id est om. F 35 si his DF illeJ is V patriam Om. F ' 38 cum ait Om. 40 tertium om. Hi 4l soleat DB: soleat sero F, sere soleat O 42 ut fere soluai 'DO 43 illeJ is F sio Ut sit DB 44 quies praeparata O
253쪽
't.' Itaque hoc, quod habet ad haec quandam similitudinem, id est similitudo tribus modis probabile efficit arguinetitum: aut per contraria aut per paria aut per eas res, quae sub eandem rationem cadunt. Per contraria sic: uiam si iis . qui inprudentes laeserunt. ignosci convenit, iis, qui necessario profuerunt, haberi gratiam non oportet'. Hic contraria sunt prodesse et no- 5cere: sed ipsa contraria non faciunt argumentum, nisi habeant inter se ali- luam similitudinem: hic itaque animorum similitudo est. Nam si ille inprudeliter obfuit, hic necessitate profuit: neque ille voluit Ohesse neque hic voluit prodesse. Ergo si ignoscitur ei, qui non voluntate, sed inprudentia laesit. et illi gratia non habenda est . qui non voluntate profuit, sed necessitate. Per 10 paria Sic, cum non ex contrariiS rebus, Sed ex similliniis per naturam prohabile colligimus argumentum, ut puta: nam ut locus in mari sine portu navi-hus intutus est, sic animus, qui sine fide est, amicis esse non potest portuosus. Ex his autem, quae sui, eandem rationem cadunt, probabile facimus argumentum, cum ea sibi conserimus. quae ad aliquid sunt, ut puta locare ibeonducere, emere vendere. Haec verba ad se invicem spectant: itaque t ex unius rei ratione alterius rei rationem probare debemus, ut puta: nescio qui patre vendente emit silium . iniquam rem ilicitur secisse. Hic facis argumen-lum probabile: nam si is, qui vendidit, rem iniquam secit . et hic, qui emit. rem iniquam secit. Deinde quod Cicero posuit exemplum: aput Rhodios pomino torium, res vilis, utilis. erat. et Hormoeroon vir amplissimus id conduxit por-lorium: defenditur, quod rem turpem non secerit. Facis itaque argumentum per eas res, quae sub eandem l rationem cadunt: nam si Rhodiis turpe non suit locare, ne IIermocreonti is iidem turpe rst conducere.' Sive autem, inquit, vera sint sive salsa ea, unde sarinius argumetitum, nihil ad nos, dummodo ad fidem facietida in probabilia esse videantur. Falsum est, sed verisimile . si dicas: non occidit Medea filios: quippe mater filios numquam potuisset occidere. Hic salsum est, quod adseris: tamen secisti argumentum probabile per id, quod sere solet fieri, ut Medea filios non occidisse credatur. Aut si dicas: quia multus in calceis pulvis suit, ex itinere regressus est. Ve- 30rum est argumentum pro habile, si di eas: quoniam cicatrix est. vulnus fueriti P esse est. Nunc autem ut probabilis argumenti omnes partes scire possimus, haec nobis quoque animadvertenda pictura est:
prohabito id quod fere solet fieri
quod habet ad haec quandam similitudinem
1 lioc F sup. I. 4 liis his mei imprudenter O 8 offuit DF II simillimis mei: similibus o l3 non potest esse BO IT nescio quis, qui O 21 res utilis uilis V 26 sed ed. Ascens. : siue mei 34 picturam dedimus secundum D
254쪽
30. Omne ait terra, ut certas quasdam iii partes tribuamusJ Supra diximus probabile argumentum in tres partes dividi, in id, quod sere sesset lieri, in id. quod in opinione positum est. et in id, quod liabet ad haec quandam Manilituditiein: sed has tres partes ipsas res esse diximus, de quibus proha b bile sit argumentum. Verum in his tribus robus haec rursus quattuor conlata sunt, id est . quod ex illis rebus conlicitur, aut signum dicitur aut credibile aut iudicatum aut conparabile. Atque ut sciamus haec quattuor illis tribus esse conexa, id quod lere solet fieri, nihil aliud habet in se nisi aut signum aut credibile: deinde id, quod in opinione positum est. nihil in se habet nisi tu iudieat uni: postremo id, quod habet ad haec qua nidam similitudin m. nihil aliud habet nisi conparabit . Videmus itaque haec quattuor in illis tribus
esse; nec haec tantum sibi copulata sunt, sed omnia, quae in argumento sunt probabili, li etiam argumentis attribulis liersonae et attributis negotio constat cesfio conexa. Nam quattuor negotio esse diximus altriblita, continenis tia cum ipso negotio, in gestione n gotii, adiuncta negotio, quae gestum negotitim consecuntur. itaque in conlitientibus cum ipso negotio et in gestione negotii signum est: in iis . quae gestum negotium consecuntur. iudicatum est: in iis autem, quae adiuncta sunt negotio, conparabile est: in attributis vero personae credibile est. Ita videmus et locos argument milia set res et exitus di certis rationibus si hi esse copulata. Nulla itaque videatu ' Esse confusio, quod
probabile argumentum iam duduiu in tria divisimus. nunc in quattuor, quia id. quod sere solet fieri. duo in se continet. signum et credibile: quod in Opinione positum est. unum liabet in se. id est iudicatum: quod liabet ad haec quandam similitudinem, similiter in se unum continet. id est conparata bile. Itaque probabile argumentum in quattuor partes nunc dividitur: nam aut signum est aut credibile aut iudicatum aut conparabile. Signum est, quod sub sensum aliquem caditJ uiti liae sensus sunt in
homine. Vi S. auditus, odoratio, sapor, tactus. Itaque quidquid sub hos sen-Ε cadit. cum ad argumentum fuerit auractum. Signum est: quod Rignum M per Se non ad Se valet, sed ex eo aliud proiiciscitur. id sest, aliud adseritur: ut puta, si agatur, an nescio quis ex itinere vellerit, et adseras eum venisse: nam in calceis eius multus pulvis est. Pulvis hic signum est. et Signum, quod sub sensum oculorum cadat. Aut si dicas: quia cruentus est, hominem occidit. Deinde si dicas: seditio laeta sest: nam tumultusas auditus est. Hic tumultus signum est, sed signum. quod sub aurium sensum cadat: ita et reliqua similia. Vorum hoc argumenti gemis. id est signum. non satis ad iidem valet. sed alterius firmioris argumenti indiget ad probationem. Ita probabile quidem est argumentum, sed iion validum: semperque hoc argumento Coniectura tractatur: et ideo aut aliud firmius argumentum aut te-4 3 Stimonium requirit. Sed quod paulo ante dixi. signum esse in eo. quod sere solet fieri . utique cum dico: ex itinere venit: nam multus in calceis pulvis si , et 'homitaem Oecidit: nam cruentus est , argumentum facio ex his, quae sere solent fieri. Nam et qui ex itinere venerit. solet fieri ut pulverulentus sit. et qui ii Ominem occiderit, solet seri ut cruentus sit. Ex signo vero in
3 et in qiaod D 5 robus om. eod. Basu. in sit O tollata sit ni qiiii litor F eolloesia B 8 eo noxa in id D in se habet F 9 nihil aliud in se Fit videamus BO 13 ari mentis tributis D 14 diximus esse O ili in ei in D BFO IT et 18 in his mei 27 aliquid D 28 et laetus - 29 ad Om. D 32 puluis est D a. l. 33 sensu B eadit BFG 36 radii BFO, aed L in F ead. m. a. l. 37 indiget approbatione ne B B M est om. F 3sstrgumenti genere F coniecturaJ i. e. status coniectus alia q2 ex iis O 43 et Om. B uenit νυ 44 oi eiderii F: oecidit DBO
255쪽
omnia tempora circa factum laeere possumus argumentum. ut puta: oecidisti hominem. quia cruentus es': et hic cruor signum est, 'occidisti autem hominem' tempus praeteritum. Deinde occidis liomii em: nam vulnus insigis': hic 'vulnus infigis ' signum est. occidis hominem' tempus praesens. Deinde occidere vis hominem: nam armatus ine dis': hic 'armatus incedis signum est. 5 occidere vis hominem' tempus futurum. Ila signum ad omne tempus argu
Credibile est . quod sine ullo teste audi loris opinione firmaturJ si Credibile est, inquit, argumentum, quod per se ipsum facit fidem neque ad probandum desiderat testem, sed facile. cum prolatum suerit. 3νtit opinionem rael sententiam iudicis persuadetur. Hoe credibile in eo esse diximus, quod sere solet fieri, et rursus in attribuitis personae. Ita in exemplo. quod subdidit Cicero, utrumque videamus: nemo est' inquit qui non liberos suos incolumes et beatos essE cupiat'. Utique et solet fieri ut nemo sit, qui non amet liberos suos, et attributum personae est, id est fortunae, quod liberi nomi- unantur . et quod ait 'nemo est . Iudicatum est, ubi res adsensione aut auctoritate aut iudicio alicuius aut aliquorum conprobatur. Iudicatum in iis posuimus, quae gestum negotium consec intur. 'ludicatum est' inquit 'res adsensione aut auctoritate aut iudicio alicuius aut aliquorum comprobala'. lam et hic in tria divisit iudicatum. NNam adsensio in religione est. auctoritas incommuni, iudicium in adprobato: in tria enim iudicat uni divisit, in religiosum, in commune, in adprobat ulti. Religiosuin est, inquit, si quid de re aliqua iurati iudices iudicarunt. et ideo religiosum, quia iurati iudicarunt, quod adsentiri nos necesse est. Animadvertamus tamen. ut iudicium gestum seniper negotium consequatur. 25 Commune est, quod omnes vulgo probarintJ Commune est. inquit. quod ex more vulgi iusti auctoritatem tenet, ut necesse est maioribus natu adsurgi. ut Supplicum misereri: hoc ut sequamur, habemus vulgi auctoritatem. Deinde hoe etiam animadvertamus, quod consuetudo quaecumque rem S inper aliquam consequatur. Inter id, quod sere solet fieri. et commune hoc interest: mid, quod sere solet fieri, ex quadam natura est. commune iudicato stringitur. Adprobatum est, quod homines, cum dubium esset . quale haberi oporteret J Adprobatiani est, inquit, quod cum dubium esset circa ipialitatem ho- nam malamve . ad unam partem homines inclinarunt: ut, inquit. cum Sororem Horatius occidissset et de facio eius populus esset incerius, tamen ahsoli I- Mius est. Deinde: ut Tiberius Gracchus. censur cum insciente collega quosdam senatu movisset et de eiu A sacto dii hilaretur. postea lamen eius lactum Populus adprobavit: nam eum consulem socii. Ita religiosum et commune et adprobatiim, quia in iudicato sunt, gestum Semper negotium tonset ntur. Conparabile autem est, quod in rebus diversis similem aliquam rationem 40
continet J Dictum est iam de signo, de credibili, de iudicato: restat extremum, ut de eonparabili dicat. Conparabile est, quod res inter se diversas
1 possumus sacere F 3 pra teritum lempus esi F q hic nitidimus uuintis iii figis om. DB; hignum est iii illius insigis F 9 sdem incit BO adprobandam D, ad se probalidum V l4 et Om. F in ris. fieri seres' qui non liberos suos amet F, quitiamei leberos suos D lli sortiina D. naturae F l Tubi DF: Om. BO tri comprobuia tio in his Dn is est inquit - coii prohata mei: inquii est res ele. O 20 hie F . lituo DB 22 adprobatum B F: ad iudiea. ium DBi 23 si quit D= 24 iudicaueritiit o quod Om. D 25 negotium semper O 26 probarunt BO 27 necesse est nox: necesse sit DBFD 23 supneum F, supplicium D lioe ut DF: haec ut BO 3l constringitur F 34 inest nauerunt BFO 36 quum censor O sciente mei quosdam tu n senatu mei 37 populus eius laetum E 38 relegiosum D
256쪽
aliqua ratione coniungit. Haec comparatio. id est similitudo, partis habet tres, imaginem. quam Graeci εἰκονα appellant: collationem. quam Graeci παραβολήν appellant, exemplum, quod Graeci παράδειγμα appellant.
Imago est oratio circa res diversas, i aut corporum aut naturarum mi paransb similitudinem, ut, os ii meros lite deo similis. vel qualis mugitus, fugit cum saucius aram taurus. Conlatio est oratio, quae res inter se diversas ex simili conparatione coniungit, ut est illud: Ac veluti magno tu populo cum saepe coorta est seditio. io Exemplum est, quo rem aliquam alicuius hominis aut negotii aut toritate vel casu aut hortamur aut dehortamur. Hortamur sic, ut:
Antenor potuit mediis elapsus Achivis lIllyricos penetrare Sinu S. Delioriamur sic: at non viderunt moenia Troiae is Neptuni fabricata manu considere in ignis' Haec quidem nos exempla grammaticalibus artibus Supposuimus. Cicero autem tunc se exempla iis, quae sunt in conparabili, suppositurum eme promittit, cum coeperit de elocutione tractare: nunc autem de inventione traciatus est.
is Ac lans quidem coiisirmationis, ut facultas tulitJ Ea omnia, quae ad confirmationem pertinebant, demonstrata sunt. inquit . ut rei ipsius natura flagitabat. Sed hic confuse omnia prolata: singillatim se autem circa Singulas causas traditurum esse praecepta in secundo libro promittit. In Praesentia tantummodo numerum et modos et parti H Numerum ac-25 cipimus attributa personae undecim, negotio quattuor: dein genera argumentorum duo, necessarium, probabile: modos autem accipiamus, id esι in neceMario argumento, conplexionem, enumerationem, simplicem conclusionem;
deinde in probabili argumento, id quod sere solet neri. quod in opinione positum est, quod habet ad haec quandam similitudinem: partes autem accipia- ω mus. signum, credibile, iudicatum, coliparabile et ea, quae sub his sunt. Atque iuveniri quidem omnis ex his locis argumentatio poteritJ Possunt quidem omnia iam arguinei la ex his locis. quos praecipimus, inveniri, Sed haec ipsa argumenta debemus. inquit, arti liciosa dictione distinguere. quia et suave et necessarium est. Itaque nunc pauca de dialectica ad rhetoricam trans-M Iaturus est. habebitque locum de syllogismis, ad quos capiendos et tenendos lectorem vellenienter hortatur, ut ipse ait: quod non rei solum magna est
utilitas. sed praecipiendi quoque summa difficultas.' Diximus itaque argumentum probabile in quattuor dividi, signum, credibile. iudicatum, conparabile. Credibile esse diximus in attributis personae: signum esse diximus invi duobus negotio attributis, in continentibus cum ipso negotio et in i gestione negotii: eonparabile esse diximus in adiunctis negotio, iudicat uni vero in iis. quae gestum negotium consecuntur. Itaque Oinne argumentum Iactum ex attributis personae credibile dicetur: deinde omne argumentum factum ex continentibus cum ipso negotio et ex iis quae iii gestione negotii sunt, signum di
257쪽
eetur: deinde omne argituisti tuni facium ex iis, quae negotio adiuncta sunt. coiit arat,ile ilicetiar: postri mo olitiae argitinentuin laetum ex iis. iluae liegotio adiuncta sunt et negotium consecuntur. iudicatum dicetur, sed cum proba bile fuerit. Alioqui in omnibus attributis tam personae quam negotio et necessarium ESse poterit argumentum, cuius tres partes Esse diximus. conple-5xionem, Enum rationem, simplicem conclusionem.
3l. Omnis igitur argumentatio aut per inductionem tractanda est aut per ratiocinationemJ l e materia et argumento iani dictum est: nunc tertium illud est, ut de argumentation dicamus, quae pertinet ad elocutionein set quam Cicero ex t dialectica sumptam in rhetoricam posuit laxiorem. Argumentatio iis est itaque artifici iun non inveniendi, Aod dicendi: haec duobus modis sit, ni ilper inductionem aut per ratiocinationem. lla et Aristoteles in argii mentatione duo esse dixit. ἐπαγωγὴν καὶ συλλογισμόν. Atque Aristoteles breviter ac strictim omne exemplum inductionem esse dixit, quod animus auditoris ab eo, quod non dubium est, ad credendum id, quod dubium est, inducatur. is I uo itaque sunt genera argumentandi, inductio et ratiocinatio. Verum inductione philosos,hi utuntur: et hic nunc ad exemplum induello philosophica inducitur ad lioc. ut intellegamus, quid sit inductio vel quemadmodum fiat. Post autem praecipiet, qualis induetio possit esse oratoris. lnductio est Oratio, quae rebus non dubiis captat adsensiones eius, qui- recum instituta est Generaliter hic inductionem delinivit, qua desinitione ostendit ubique nos inductione uti posse, et in philosophica et in oratoria et in quacumque contentione verborum, etiam in sal,ulis. Nam ubique necesse est persuaderi; et ideo personam esertam hic non posuit. Red hoc ait: inductio est oratio, quae rebus non dubiis captai adsensiones eius. silicinii instituta raest. Eius' inquit, id est . sive ille philosophus sit sive iudex sive orator sive amicus sive inimicus. lnductio itaque sic sarienda est, ut primo Proponamus illa, quae extra negotium sunt, sed lamen quae ad negoti lim per similis tudinem spectant: et talia, inquit, esse debent illa, quae proponimus, ut necessario is, cum quo agis, ita esse saleatur atque consentiat. 0uod eum con- ausenserit. tunc Paulatim ad id, unde dubitaliatur, descendis et iis, quae supra conceRsa sunt, simile esse i Diali rinas. I at ergo nunc ex inplum Plutosophi elim. Aeschines Socraticus fuit, id est discipulus Socratis. Is multa scripsit: quodam etiam loco indiicit Socrateii reserentem - nam is erat mos discipulis, ut ingenio proprio reppria ad magistros resurrent et quasi ab iis inventa mponerent induxit, inquam. Aeschines Sucraten reserentem quid esset vel quemadmodum esset locula Aspasia cum uxoro Xenophontis vel eum ipso Xeno phonte: nam Xenophon et eius uxor frequenter discorda hant. Persuadet ergo Aspasia, ut in gratiam revertantur: Aspasia autem lieritissima fuit philosophiae. Hae itaque iiiiiiictioite usam induxit Aspasiam apud Aeschinen 40 Socrates. Interrogavit, inquit, Aspasia Xenophontis uxorem: 'Si' inquit 'vicina tua aurum melius habeat, quam tu habes. cuius habere malis, tuum an
illius' neqpondit illa' inquit 'illius . Deinde' inquit si virum illa meliorem
redetur potius librariorum error esse quam Ilictorini 43 respondens F
258쪽
liabeat. quam tu habes. viruit in tuum malis an illius '' Tunc, inquit. Xμnophontis uxor inducta similitudine superiorum . quoniam Sententiam mutare non poterat. tacita erubuit. Postea. inquit. Asparsia convertit se ad Xenophontem ipsum et similiter cum illo instituit induetionem: Dic in illi'. inquis Xenophon, si vieinus tuus equum aut iuridiani meliorem habeat. quain tulisios . tuumne malig an illius '' illius' inquit. uid si inquit uxorem meliorem haheat . quam tu habes, tuamne malis an illius '' Tacuit. inquit. λ nophon. Tune, inquit. Aspasia: Uuoniam id mihi uterque vestrum respondere noluit. quod solum volueram responderi. ego dicam. quid uter lite in vestrum cogitet: nam et tu '. inquit Xenophon. uxorem optimam cupis et tu virum optimum. Quare nisi et tu vir optimus literis et tu semina loci issima, id est. nisi in i gratiam regressi fueritis, semper et tibi uxor lecti Mima pi tibi vir optimus deerit . uie itaque inductio hoc egit, ut Xenophon et uxor eiuRah iis . quae velle se negare non poterant. ad id etiam . quod dubium habeis bant . per similitudinem deducerentur. 1loe more sermonis plurimum Socrates usus estJ Socrates. inquit, in disputationibus suis inductione frequenter utebatur, propterea. inquit. quod optimum ducebat . ut non a se rebus prolatis. sed consessionibus suis adversarius rinceretur.
m 32. Iloe in genere praecipiendum nobis videtur primumJ In inductione, inquit, tria semper spectare debemus: primo, ut similitudines lates proponamus, ut eas sit necesse concedi: nam illud dubium esse non debet, unde alteri fidem volumus sacere: deinde, inquit, illud, quod confirmamus, ei rei. quam proposuimus, simile esse debet. ne nihil egerit propositio, si illud dissimile est, cuius causa proposuimus. Tertio, inquit, id agere debemus. ut nemo intellegat, quo spectet similitudinis propositio, ne, cum quispiam intellexerit se ex consessione propositionis etiam illi rei iidem sacere, quam negavit. aut non respondeat aut male praveque respondPal. Si autem neseiat. quo tendat similitudinis propositio, securus confitetur: qua consessione etiam illud, o quod negabat ante, ita ut tu vis, esse eone edit. uni autem. inquit, haec diligenter in laetenda inductione servaveris, ut et propositio similitudinis con-eedatur et illud propositioni simile sit, euius causa similitudo proposita est, et nemo videat, quo propositio illa contendat. ollicio tuo per ista diligenter impleto rursus debebis responsionem contendentis altendere. linum autem de ab tribus satiat necesse est: nam aut laephit aut consilebitur aut negabit. Ad haec singula dat praecepta, qti ut in his singulis tu sacere debeas, et primo adimelliore parte incipit. Si, inquit, negabit ita esse illud. unde contenti At, atque illud. quod in propositis conerssis pie similitudinibus coulinetur. duo. inquit, sacere debemus: aut illas res. quas anto concessit. similes docere huic M rei esse. de qua contentio est. aut . si pernegabit. alias inducere similitudines: sin autem, inquit, confitebitur, habita argumentatio roraeludenda est. I eindo, hiquit. si tace hit, duo facies: aut responsionem de eo elicies. aut si respondere noluerit, quia genus consessionis est laeiturnitas. concludenda est argumentatio. lla' inquit 'hoc genus argumentandi triperlitum semper eSi.
l liabebat D ulrumne B F: utrumne DyΓυ uim δ' 4 eum ipso Fli fundus D meliore D eorr. eae meliorem I luamne mauis fin illius mel, vir In illius malis O S mihi mei: mihi solum o Il ei nisi in F la hic DI: hnee F I4 his mei 16 more BF: modo BO 20 primum me. D 23 quod constri iamiis DBr euius confirmandi causa set inductio F 24 posuimus F. proponimus Λ neJ nam F 28 si autem iton intellegat F m eoneedii esse Λυ hoe Bra tendat Christ 34 conredentis Κανsor in Philalom VI, p. 7IS 35ν nrgni itD 38 propositi ovibus F, propositionis B conii uentur D 40 pernegauit D
259쪽
' Prima' inquit 'pars constat ex una similitudine pluribusue: altera ex ea re. quae in contentione versatur et quam nobis concedi volumus: tertia ex in n- clusione, quae aut confirmat consessionem aut quid ex ipsa consessione conficiatur ostendit, ut in hoc ipso exemplo consessionem tacentium confirmat Aspasia: et tu , inquit 'mulier, virum optimum vis habere, et tu, Xenophon, 5 uxorem habere lectissimam maxime cupis. Deinde ex hac consessione quid conficiatur ostendit: quare' inquit nisi hoc perfeceritis, ut neque vir melior neque semina lectior in terris sit, profecto semper id, quod optimum puta-hitis esse, multo maxime requiretis, ut et tu maritus sis quam optimae et haec quam optimo viro nupta sit. in
33. Sed quia non satis alicui videbiturJ Dedit supra philosophicae inductionis exemplum, dat nunc in rhetorica . non qui . inquit, diversa praecepta sint, sed ne quis sorte praeceptum in philosophicam datum in rhetorica videre non possit. Exemplum autem nunc ponit apud Graecos pervagatum, cuius t exempli huiusmodi thema est. Epaminondas imperator, cum ei suc- 15 csessum fuisset. retinuit apiit se exercitum aliquot amplius diebus, quam ex lege oportebat: illis ipsis diehus Lacedaemonios funditus evertit ac vicit. . Accusatur, quod contra legem exercitum retinuerit. Proponatur liic autem tacita exceptione lex illa: qui successori ex lege exercitum statim non tradiderit, poenas solvat. In hoc themate potest quidem esse conpensativus status mprincipalis 'seci. sed prosui , verum secunda conllictio in scripto et voluntate consistit. Scripto utitur accusator, qui dicit a verbis legis recedi non oportere: voluntate utitur Epaminondas . qui dicit legem iubere quidem exercitum tradi. sed si nihil urgueat. Alioquin, si rei publicae causa paucis diebus liretineatur, nullam poenam subesse retinenti. Itaque hie inductionem potest talacere accusator ille, qui contra sententiam legis scripta dolandit . et similitudinem non extra causam, sed ex eadem causa facit. Si, inquit, Epaminondas id, quod ait legis scriptorem sensisse, ad legem Suis verbis addat, id est. damnandum esse, qui exercitum non tradat, praeter eum. qui rei publicae causa retinuerit: hoc si addat, nilinquid pati polosus' non opinor. Deinde ait si hoc idem legi additum vos vestra auctoritate ad populum feralis, numquid
id populus patietur' non patietur. Ergo. inquit, quod addi ad legem perverha non potest, id tamquam additum sit, sequi non debemus. Quod si . inquit. sententiam Scriptoris neque Epaminondae neque vestris litteris videmus corrigi posse, mulis magis illud re ipsa et iudicio vestro mutari non potest, quod ne verbo quidem mutari potest. Verum hoc scire debemus, in dialogis sermonem esse, non dictionem, diction in autem esse oratoris in civilibus causis. Idcirco ait: aut aliter hoc in sermone atque in dicendo sit utendum.' Sermo philosophi, dictio oratoris: oratio autem potest et ad dialogum convenire, si sit paulo splendidior elocutio. Propria tamen oratoris 40 est. Deinde notare debemus omnes magistratus praetores appellatos, ut hic:
cum Epaminondas Thebanorum imperator, quod ei, qui Sibi ex lege praetor
successet'at'. cum imperatori Succedere debeat imperator.
34. Ratiocinatio est oratio ex ipsa re probabile aliquid eliciens, quod
expositum et per Se cognitum Sua se vi et ratione coniti metJ Argumentatio- 45
2 uersetur qua scorr. ex quin) quae 5 optimum uirum F.
260쪽
num duae partes sunt, induetio ot ratiori natio. De induetione iam dicitim est, nunc de ratiocinatione tractatus est, id est de syllogismis. Verum ut ad genus speciem reseramus, Syllogismus non argumenti nomen est, ged argu mentationis. ita ut inductio non inveniendi modus est. sed forma dicendi. 5 0ua molirem sic definivit ratiocinationeni. id pst syllogismum: ratiocinatio est' inquit oratio ex ipsa re prohahil aliquid elieiens, quod expositum et pergo cognitum sua se vi et ratione confirmset . Et in hac definitione multa communia esse possunt clini inductione. Nam quod ait 'oratio ex ipsa re probabile aliquid plieienA'. tam ratiocinationis est quam in luetionis. Hoc autem iii proprium ratiocinationis, quod ait: quod expositum et per se cognitum sua
se vi et ratione confirmet . In duello enim non per se cognoscitur nequst se Ana vi et ratione confirmat. sed, ut iidem saeiat prohandan rei. similitudines aulo praρ edunt necle itaque ratiocinatio desinita est. id est oratio. quae ex eum sesso argumentum eonlinen A non similitudine. sed per se cognoscituris et sua se vi et ration confirmat. Verum quod diximus ex consesso argum n. tum contin sens': nisi enim quis conliteatur, quia inimicus suit. non orit argu
mentum si inimicus litit. occidit': sed is si confitetur inimicum. argu montiam prohahile sit 'si igitur inimicus mil. oecidit . Hoc ile genere qui diligentius considerandum putaveruntJ natiocinatiore est igitur Oratio per se cognita ac sua vi et ratione lirmma, stx re consessa sumplum ad iidem proferens argumentum. Verum, ut diximus, haec oratio
est pertinens ad syllogismos. Syllogismorum autem multi quinque smulti plurimasJ partes, mulli, inquit, ires csse dixerunt: sed litrorumque, inquit. rationes dehomus inspicere. quia ei breviR inspectio est et oratori rps necessaria. 25 Opiis quidem. inquit. utrorum lite tonsimile est: nam alteruter ni propositio. nem habet set adprobationem propositionis et rursus adsit mytionem et adprobationem. adsumptionis ot conclusionem. Verum, inquit, qui syllogismum in quinque partes dividunt. has singulas partis num rant. ni propositio una pars sit. ailprobatio propositionis altera: ila el in adsia mptione set adprobationem adsumptionis, ut quinta pars sit conclusio. Illi autem. qui tres partes in syllogismis esse contendunt, propositionem et ad prohatirinem propositionis unam partem numerant. rursus adsumption m et adprobationem adsumptioniis alteram partem numerant. tertiam vero con lusion m. lia utrorumque opus simile . sed in membris operis num rus diversus. Iam vero quinquepertili syl-m logismi sive tripertili in ipsis libris exempla poterimus agri oscere: verum quaedam praecepta in his partibus posita intellegamus. I 'ropositio, inquit. g neralis in suo esse dehet Di id. quod adsilinendiam est, iteressario in se continsens. Adprobatio eius multis v rhis et diversiq rationibus laetenda est. Adsumptio vero ex propositione rapienda est: ut hic adsuinptio est: nihil autem me- si lius consilio quam omnis mundus administratur . Haec adsumptio ex vi pro-l ilietum ii inic /' 4 ut om. IF tu expositum et D li enim Din. V sita se BFU I 2 saeiam D Id similiti idine cogit oscitur si,d 1ma BF lG eontineas mei: cimtinens, non similitiidine o 17 eonssietur D: confiteatur BFD 19 iraetandiam 20 oon nrmnla BF 2l psi oratio F 22 quinquet V partes F, sed m. 2 in ras. multi plurimas ut so sema inclusimus. mulli Hii re sed plures eae corr. 23 tres partes esse F esse putauerunt orationes B F24 res inspecta necessaria F 25 alternier mei: alterutrum O 26 propos onis D adprobatione II 2η partea I RFO 29 ot adprobations - - conclusio O . D pr. m. et 'dprobatione ς: idem probatio D in Maro. , item approbatio F. id est probatio B, fort. et in ndprobatione 3l eontendunt DBr putant F propoRitionis ndprobationem D in mam. m. 2 hahel 33 nern om. V 34 diuersus est UaT est necessario in s D: est in se noees . HV, in Re est, neces . D 38 etJne F 39 ex positionem ex iii proposiiloliis BFυ 40 consilio mei quoque: dele-