장음표시 사용
261쪽
positionis ait si impla est: quae Pst enim propositio' 'Melius a curantur. quae consilio reguntur, quam quae sine consilio administrantur'. Deinde . inquit. otiam adsti mptionis adproliatio limitis rationibus facienda est. Fatrema conclugio est, quae quattuor modis sit . quos modos alio in loco ostendemus. cimi de hipertito syllogismo coeperimus habere tractatum. Quinquepertitam igitur hoc paclo putant osse argumentationem J Qui, inquit. quinqueperlilam dicunt esse argum n lationem. hoc adserunt, quod supra ostendimus. id est. Separant propositionem ab adprobatione sua et rursus adsumptionem ab adprobatione sua. Qui autem tripertitam esse dicuntJ Illi . inquit. qui tripertilam ar- is xii mentationem esse contendunt, pod in modo quidem tractant argumentatio-uem - nam et propositiones habent et adprobationes et rursus adsumptiones eum approbationibus suis - , sed haec bina eo nectunt ei reddunt singula. ut propositionem cum ait probatione i sua simul iungant i et rursus adsumptionem et adprobationem eius unum efficiant. Negant autem recte neque propositio- Inem neque adsumptionem dici. nisi fuerit ad prohata: luntque esse aiunt propositionem arguinei lationis. Si adprobata sit: Sin autem ad prohata non sit. esse quidem propositionem. Sed argumenti, non argumentationis: in qua argumentatione latior et expolitior elocutio est. Itaque qui hoc contendunt, negant esse amplius quam tripertitam argumentationem. Ab his Cieero dissentit ei recontra disputat. probatque illorum sententiam . qui dicunt quinquepertitam argumentationem. Itaque hoc Cicero secundum artem ti stilius et argumentis probat. Testibus sic: 'quam omnes' inquit ab Aristotele et Theophrasto profecti maxime secuti sunt . Nam quemadmodum, inquit. superius argumentationis genus. id ost inductionis. Socrates maxime et omnes Socra- ralici tractaverunt. ita hoc genus argumentationis. id est ratiocinatio quinque- pertita. ab Aristotele et Theophrasto vel Peripateticis De pientatum atque tractatum est. Sed quia orator rhseloricam scribens inportune paene philosophos ad testimonium vocat squia do dialeetica iste tractatus est. recte philosophos sibi adhibet, spii rhetori eam serit,itJ. adiungit oliam multos oratores Ioelegantissimos auliae artificiosissimos iudicatos. qui usi sunt hae argumentatione quinquepertita: duinde' inquit a rhetori hus iiq. qui Plegantissimi atque artiliciosissimi putati sunt'. linque testibus probavit non errare illos. qui adserant quinquepertitam argumentationem . sed quia poterat diei Cicoroni etiam illi, quos commemoras. erraverunt'. ostendit se exemplum illorum mnon temere Recutum probatque argumentis suis non errare eos. qui quinque- pertitam argumentationem. errare autem eos. qui tripertitam esse contendant.
itaque haec est quaestio. utrum iripertiui an quadripertita an quinquepertita sit argumentatio. Cic ro multis syllogismis suis luanc quinqueperlitis. nunc tripertitis probat quinquepertitam esse argumentationem. Et primo adserit is propositionem et adprobationem inter se esse divμrsas: in qua adsortione primo argumenti. deinde exempli est syllogismus. De hinc simili ratione ad-vit Capp. et D, et recte gutilem eae Ciceronis ratiocinatione, aed videtin ah imo Victorino corrupta esse 2 regniitur mei: geruntur O a etiam Om. F T dueunt osse esse dieiani BF hoc asserunt F η separant D: separari BFO 12 assulti-ptione ni II la conneviunt O I4 rursum nil sumptiono unum pm ciat D 16 suerit': fuerint DB et V ead. m. eorr. 23 et 27 theo asto DF 26 ratiocinationem quinqiiepertila in D quia - - serit,iiJ lla o verba a. astititia prorsus atque a Vietorini contextu viduntur aliena esse. Nam sententiam continent. quae Victorino plaue contradicat'. capp. 30 qui BF: quia D seripsit n32 liis mea eligatilissiliit D 36 qui D a. ἐ. 38 quaestio est β' an quadriperitia D. Item F ro1r. m. 2: Om. D DF D aου et υ 4l diuersa D
262쪽
serit adsumptionem et adprobatiotiem eius luter se esse diversas: in qua rursus adsertione prinio argii menti, deinde exempli est syllogismus. llaque postquam probavit propositi inem et adsumptionem ab adprobationibus suis longe esse separatas. concludit commode partitos esse eos, qui quinquepertitam di- , xerint argumentationem. 37. 0uinque igitur partes eius argumentationis, quae per ratiocinationem tractaturi illius enim argumentationis, quae per inductionem tractatur, tripertita est argumentatio. Vertim hoc in primis tenere debemus, argumentum nunc vicinum esse quaestioni, nunc a quaestione longinquum. Argumentumio enim prolatum nunc ipsi quae stioni prodest, nunc ei rei, quae vicina est quaestioni. Itaque argumentum nunc vicinum est quaestioni, nune loco tertio, nune quarto, nunc quinto nascitur. Aristoteles autem dicit etiam
loco decimo posse fieri argumentum. Sed cum saepe argumentum tam longe a quaestione sit, hoc agunt syllogismi, ut id, quod longe a l quaestione est. is eidem quaestioni dicendi ratiocinatione coniungant. Ac vicinum argumentum tale est: quoniam hic inimicus fuit, occidit': longe a quaestione argumentum tale est: inimicus occidit . IIoc quia generale est . primo disserendum est, utrum seni per inimicus occidat: quod postquam adserueris . non statim probas hunc Occidisse, sed ad hoc proficit, ut rursus doceas hunc inimicum is suisse: quod postquam adserueris hunc inimicum fuisse. tunc demum redis ad quaestionem: orgo hic, quia inimicus fuit. occidit. Deinde longe petitum argumentum etiam illic licet animadvertere, ubi tacero redarguit Hermagoran non recte sub qualitate posuisse deliberationem et demonstrationem, ubi primum docet genera esse causarum: quod si genera sunt causarum. partes 25 generis causae esse non posse: at gi Iiartes generis causae esse non I ossint. multo magis partes partium esse non posse. Postremo redit ad quaestionem: male igitur deliberatio et demonstratio sub qualitate ponuntur. Itaque argumentum nunc longe a quaestione est, nunc vicinum est quaestioni. Deinde debemus hoc animadvertere, argumentum liuodcumque sumimus utrum insu genere sit an in specie: si in genere, sine dubitatione proponere debemus. deinde adprobare eandem propositionem. tertio loco speciem adsitinere.
quarto loco adsumptionem speciei multis rationibus adprobare. postremo concludere. Huius syllogismi subiciamus exemplum illud ipsum Epaminondae. 38. Omnis leges. iudices, ad commodum rei publicae referre oportet ab et ceteraJ Haec propositio est generalis sine ulla dubitatione. Deinde adprobat eandem propositionem: ea enim virtute et sapientia maiores nostri suerunt' et cetera. Τertio loco species adsumitur: orgo in hoc quoque iudicio desinite litteras legis interpretari' et e tera. Quarto loco adprobat adsumptionem: 'Quid magis utile fuit Thebanis quam I.acedaemonios opprimi' et ce- i, tera. Postremo concludit: Quod si leges omnes' et cetera. Hoc autem argu mentum longe a quaestione petitum cognoscimu8 facile: argumentum vero. quod in specie est, semper cum dubitatione proponitur: si hoc est, illud
263쪽
igitur non est: alit hoc faciamus aut illud facianitis erum, cum in prolis- sitione 'si' est, κατα συνημμενον dicitur: cum in propositione 'aut' est,
κατὰ διεζευγμενον dicitur. Igitur argumentum, quod in specie est, debet semper cum dubitatione proponi: huius propositionis facienda est adprobatio: deinde adsumptio eiusdem speciei sacienda est per eandem ij speciem, sed per bconfirmationem: cuius adsumptionis facienda est adprobatio: tunc erit postrema conclusio. Talis in Miloniana oratione syllogismus est: si' inquit 'doceo causas suisse Clodio, ut Occideret Milonem, probo insidiatorem'. Hanc propositionem adprobavit: et si boni ne magno quidem emolumento inpelluntur ad fraudem, improbi saepe parvo . Deinde ipsam Spe-lociem adsumit per confirmationem: habuit autem causas Clodius . Hanc rursus adsumptionem multis rationibus adprobat: postremo concludit: quare si habuit causas Clodius ut occideret Milonem, constat insidiatorem fuisse . D'go quotiens argumentum in genere suerit, specios adsumenda est: quotiens argumentum in specie suerit, ipsa species adsumenda est, Aed per confirma- i5tionem. Hoc autem tenere debemus, in propositione vim totius argumentatio nis consistere. Sive autem l in genere sive in specie sit propositio, ex ipsa tamen Semper generatur adsumptio. Docuit itaque iluinquepertitam argumen- lationem per exemplum Epaminondae: deinde docuit quadripertitam argu mentationem duobus modis, nunc propositionis ad prohatione, nunc adsum- Nptionis adprobatione sublata: deinde docuit tripertitam argumentationem utraque adprobatione sublata. Nunc is laestio est. an sit hi pertita argumentatio: Si peperii, virgo non est: peperit autem'. Multi dicunt esse hipertitam argumentationem hac ratione: Si, inquiunt, adprobationes saepe, quia manifestae
Sunt, subtrahuntur, cur non et conclusio, cum manifesta est, Subtrahatur lut sit bipertita argumentatio per propositionem et adsumptionem 'si peperit, virgo non est: peperit autem'. Cicero hanc illorum sententiam reprehendit
dicitque semper argumentationem conciuilendam esse, nec umquam tamen utendum esse manifesta conclusione. Tunc autem hoc fieri posse, Si conclu-Sionum genera cognoscamus. Sunt autem quattuor: quarum conclusionum Muna talis, cum breviter anacephalaeositi facimus propositionis et adsumpti ν-nis, et post adiungimus id, illiod ex omni argumentatione conficitur. Dat autem ipse exemplum: quod si leges omnes ad utilitatem rei publicae referri convenit, hic autem saluti rei publicae fuit, profecto non potest eodem pactoot saltili communi consuluisse et legibus non obtemperasse . Secunda autem a Sconclusio talis est, ut argumentatio ex contrario concludatur: et dat exemplum: 'Summa igitur amentia est iu eorum si de spem habere, quorum perfidia totiens deceptus sis'. Propositio enim huius syllogismi talis est: 39. Qui saepe numero nos per fidem sesellerunt, eorum orationi fidem liabere non debemusJ Hoc postquam probatum est, ita coni eludi Oportuit M igitur Carthaginiensibus fidem non habere debemus', sed contrarium potius
in conclusione constituti: summa igitur amentia est in eorum iide spem habere, quorum perfidia totiens deceptus sis'. Tertia conclusio talis est, ut id Solum, quod ex omni argumentatione conficitur, inseramus: et dat exemplum: urbem igitur diruamus . Quarta conclusio talis est, cum non id, si lod con-45iicitur, in conclusione ponimus, sed id, quod eam rem, luae consscitur, con- Cic. p. Mil. S 32.
clusionum talis est F 3l anace Meosin DBF. uem p. 247, 7 et 9 3l fuit DB : profuit UFO pacto mei: laclo 9 4I eari haginensibus BF 46 eandem rem F
264쪽
sequatur: et dat exemplum: si peperit. cum viro concubuit: peperit autem'. Hic conficitur: cum viro igitur concubuit'. Sed hoc in conclusione . quia manifestum est. noli ponit, sed illud tu uit, quod manifestum ipsam conclusionem consequitur: igitur secit incestum . Etenim si cum viro concubuit. 1 id consequitur ut secerit incestum. Antiqui autem quemcumque hominum collum incestum appellabant. 40. Quare in longis arguitientationibusJ Dat praeceptum, ut sciamus. qua conclusione una quaeque argumentatio concludenda sit. Quotiens, inquit. longa fuerit argumentatio. aut propter memoriam anacephalaeosin facere in in conclusione debemus, aut si erunt iii inenioria, quae supra dicta sunt. argumentatio nobis ex contrario concludenda est. Verum longa argumentatio non partibus, sed mensura partium constat, id est. non quinquepertita aut quadripertita argumentatio longa est, sed in quacumque argumentatione, quo liens latiores fuerint adprobationes, tunc longae erunt argui tenta tiones: itata et quinquepertita argumentatio ex modo adprobationum brevis poterit inveniri. Quare, inquit. quaecuinque longa argumentatio fuerit. duobus modis concludenda est. aut per conductionem, id est ana cephalaeosin, aut per contrarium. 0uotiens autem brevis fuerit argumentatio . hoc solo, quo consscitur, concludenda est. In illis vero argumentationibus, quae exitum maniis sestum habetit, consecutionem ponere in Conclusione debemus. Si qui autem ex una quoque parte putabunt constare argumentationemJReprehendit etiaui illos. qui ex uua parte dicunt fieri posse argumentationem: 'hi' inquit errant de nominis ambiguitate': nam argumentatio duas significationes habet. et argumenti et argumentationis. Quare cum dicunt et, si peperit, cui ii viro concubuit . inventum proserunt, non expolitionem, id est 3rgumentum Proserunt, non argumentationem. Sed talis argumentatio esse non potest, nisi cum expolita profertur oratio. Eodem modo, inquit, et illi errant, qui dicunt aliqua udo subtrahi posse nunc propositionem, nunc adsumptionem: Dam quoniam utraque harum movet auditorem, neutra neas cesse est subtrahatur expolitioni. Itaque magno opere studendum i est, quia inventio cunctis oratoribus communis est. Sed ipsi oratores dicendi modo aut optimi sunt aut mediocres aut iiisimi. 4 l. Variare autem orationem magno opere oportebit J Propter fastidia varia. inquit. uti oratione debemus. ut nunc per iii ducti Oilem argumentemur. 35 nunc per ratiocinationem: deinde in ratiocinationibus ut nunc quinquepertitam, nunc quadripertitam, nunc tripertitam faciamus arεumentationem: deinde . ut non semper prima sit propositio, sed aliquando adsumptio prima sit. Haec, inquii, ut melius inspiciamus. aut scribamus ipsi et nos exerceamus. aut, si id piget sacere, ea, quae supra poSita sunt exempla, videamus et in tu ipsis hanc exerceamus varietatem. Illud autem praecipit, syllogismos omnes
in dialectica contineri: hos paucos inde derivatos, qui oratori convenire videbantur. Denique isti non syllogismi, sed epiciliremata dicuntur. 42. Reprehensio est. per quam argumentando adversariorum confirmatio diluitur aut elevatur J Iam de quattuor partibus orationis dictum est.
1 et 2 uiroJ ue pr. m. 4 secti Deli D I 0 debemus in eonclusione Fili argumeuta D lo argument. longa O IS quo mei: quod O 20 habet D 2l si qui corr. pr. m. eae sili) Κ: sin DB quaque DB Fi putabant F 27 ei illi om. Fa0 lta magnopere mei. item paulo poti 32 infirmi Di ad indieiionem Di argumentemur U , ut Capp. voluit: argumenti lionem argumentemur Umargumentatione utamur F 37 prima sit assumptio F 3η fieribamus B, ut coni. Orelli: si scribamus F. inseribamus B 40 praerepti V 4l diriuatos F 42 pieheremata mei 44 diluitur DF: illinitur aut infirmatiir BO adleuatur D, vile uatur Φ', alleli. aliir Bamb., leuatur O
265쪽
id est te exordio, de narratione, de partitione, de confirmatione: nunc secunditrii ordinem de reprehensione tractandum est. Reprehensio est oratio, qtiae post noStram conssirmationem adversariorum confirmationem reprehendit. Haec dito aέ it: aut omnino tollit, ipiod adversarius dixit, aut infirmat ac levius reddit. Verum ipsa reprehensio ex illis locis argumentorum scapitur, ex quibus constrinatio: id est ex attributis personae et attributis negotio: materia enim argumentorum communis est tam confirmanti quam reprehendenti. Et cum tria i sint data confiirmationi, materia, argumentum, argumentatio, materiam non reprehendimus, tuae nuda atque communis est, sed argumentum aut argumentationem reprehendimus. Et quoniam in con- is firmationem vel reprehensionem communiter hactenus praecepta tradidimus, debemus scire certos modos reprehensionis. Sunt autem quattuor principales modi, si aut sumpta reprehendamus aut concluSionem aut genus argumentationis: aut si haec tria nullo modo reprehendi poterunt, quod extremum est, sacere debemus, ut aliud contra argumentum firmum aut firmius proferamus. 15Sumpta sunt, quaecumque nobis ad fidem sumimus: ad sidem autem sumimus argumentum: ergo argumenta Sumpta' sunt. Et quoniam argumentum non nisi ex consesso fit, recte ea, quae ex conseSSiS argumenta sumimus. sumpta dicuntur. Sunt autem Sumpta semper quattuor probabilia, tria necessaria: probabile enim arguia entum in quattuor dividitur, credibile, signum, mconparabile, iudicatum: necessarium in tria dividitur, conplexionem, et time- inerationem, simplicem conclusionem. Itaque quia Septem argumenta, Septem Sumpta sunt: de quibus argui mentis cum adversarius quodcumque sibi adsidem sumpserit, tu continuo certis modis poteris reprehendere: quos m dos a Cicerone traditos in singula sumpta reprehendenda diligenter debemus et, attendere atque retinere.
43. Quod pro credibili sumptum erilJ Enumeravit septem esse sumpta: nunc ilocet unum quodque sumptum quot modis reprehendi possit, et a probabili argumento incipit, in quo quattuor continentur. credibile, Signum. conparabile, iudicatum. Itaque, inquit, si aliquid ab adversario pro credi- aubili argumento fuerit prolatum, quinque id modis possumus reprehendere:
Si aut, inquit, quod solidum ac primum est argumentum. ipsum salsum esse doceamus, aut si ex contraria lucique parte credibile esse monStremus, aut si omnino erit incredibile. aut si in eo id, quod paucorum est, omnium eMedicatur, aut si id, quod raro contingit, fieri omnino denegetur. Falsum est, Miluod in rix salsum est et quod omnino aliter esse contendimus, sicut ipse ait: nemo est, quin pecuniam quam sapientiam malit . Hoc itaque salsum est: ut etiam si unus fuerit inventus, qui sapientiam malit, argumentum adversarii
salsum esse dicatur. Ex contrario quoque credibile erit. Si quid ab adversariis pro credibili prolatum nihilo minus credibile sit. si convertatur, ut puta: 40 quis est . quin ossicii cupidior quam pecuniae sit' ' Hoc utique ab adversario pro credibili prolatum est, quod conversum nihilo minus credibile est, si dicas: luis est, quin pecuniae cupidior quam officii sit '' Ergo credibile reprehenditur, quod ex contraria parte conversum nihilo minus credibile potesti ill est om. BF 5 illisl isdem 3 8 et et clim D 9 quae vera, nuda O
li re piniensionem D tradidi miis Fg. I., data sunt F m. m. 16 argumentum sumimus V IT sumpta sunt argiim. V l8 consessis BF: con ess Di, consesso
lii LV ls dueun inr D 20 etenim o 2I enumerationem BF: orationem D22 quia D corr. ead. m. ex qua 30 iudicatum conparabile F la contingiti fit F 3T quin DR FUt qui ii 40 prolatum est F 41 qui in D, qui non BFOsit quam pecuniae s 42 pro credibiliJ probabile F est a. I. II eredibile sit Fq3 qui non BFO quam oss. sit DBr sit quam oss. FO
266쪽
videri. Incredibile autem dicetur, quod ab hominum opinione dissentit. Et hoc intererit inter salsum et incredibile. quod salsum in ipsa re est . incredi-hile vero in opinione. Itaque . inquit, incredibile est . ut puta, si avarus dicatur mediocris omieii causa maximam pecuniam contempsisse. Iloc itaque a apud opinionem hominum credi non potest: quando enim avarus maximam pecuniam contemneret mediocris osticii causa. ii ii ob parvam pecuniam saepe ollicia magna contemnit' inter salsum et incredibile hoc quoque interest: quod salsum est, credibile esse potest: l deinde . quod incredibile est, verum esse potest. Sed verum duplex est: nunc id. quod vere gestumio est, nunc id, quod vere gestum esse quibusdam rationibus adprobatur. linque Saepe . quod verum est, quia salsum esse non potest, incredibile est. Verum est enim, quod Simon volavit. sed tamen incredibile est. Deinde si dicas: uno die duas controversias perscripsi , cum non perscripseris. in re quidem salsum est. sed lamen. liquia fieri potuit, credibile est. Rursus cre- i5 dibile argumentum reprehendi potest, si quod paucorum est. Omnium e edicatur. ut puta 'qui pauperes sunt, iis non os icium magis quam pecunia cordi est'. lloc quia generaliter dictum est, reprehendi potest: nam possunt aliqui pauperes inveniri. quibus officium magis cordi sit quam pecunia. Nec nos moveat. quod in argumento credibili. quod quidem ex personis fieri dixi-20 mus. exemplum de loco posuerit: eredibile enim argumentum, id est proha bile. maxime quidem personarum est. sed sit etiam ex altribulis negotio, id est ex loco. tempore vel reliquis. Itaque sub hoc modo reprehensionis duo exempla posuit. unum a persona. aliud a loco. Illud autem, quod tertium
videtur, exemplo illi, quod sub extremo modo positum est, congruum . non 25 tertium est exemplum. sed secundi conclusio, ut primum exemplum a PerSο-nis sit 'qui pauperes sunt. iis antiquior ossicio pecunia est . secundum exemplum a loco sit 'qui locus desertus est . in eo caedem faciam esse oportet: in loco celebri homo occidi qui potuit' Ita lue hoc praeceptum tenere de benius, quod ex attributis personae maxime credibile argumentum conficitur: M esse tamen et in lactis credibile. signum aut sena non nisi ex saetis confici. Seire tamen debemus ex attri hiatis personae fieri et necessarium argumentum.
si dicas 'peditius aeger quinquaginta milia qui potuit ambulare Postremo credibile argumentum potest reprehendi, si id, quod raro fit, numquam sieri posse dicatur, ut puta 'nemo est . qui puellam praeteriens adamet . Hoc rur- sus. quia generstiter dictum est, potest reprehendi: nam frequenter et semel visa puella potest adamari, ut in Eunucho adamat Chaerea. et in Vergilio: ut vidi, ut perii. ut me malus abstulit error. His itaque quinque modis credibile poterit reprehendi. si aut perspicue salsum tendatur, aut converSum ex contraria parte nihilo minus credibile sit. auti' si ineredibile demonstretur, aut si quod paucorum est omnium esse dicatur, aut si quod raro fit id numquam fieri posse dicatur. 0uod autem pro signo sumetur. id isdem ex locis. quihus confirmatur,
infirmabiturJ Dixit quot modis credibile possit reprehendi. nunc transit ad
dibile F quoque addidi 8 est mei: et o potest ei ineredibile so deinde potest ei salsum L BFo 10 quod uerum F Ia dieam F non perseripsi F 14 est Dr om. BFO potuerii fit, potest F Iss et re his mei lη eordies it B. eo dis est D 20 argumentum enim F 22 uel mei: et D 24 eongruit Fre sint D est om. O 35 generaliter quia B 26 cherea mei 38 quinqueam. F salsum esse BFO 41 posse fieri B 42 signo di iur id hisdem B
267쪽
signum: si, inquit, ab adversario aliquid pro signo proseretur, id isdem locis reprehendi potest, quibus confirmatur. Verum quoniam in definitione signum
esse dixit, quidquid in sensus cadit, maxima Signa sunt et quae in controversiis frequentius necesse est inveniri. oculorum et aurium: oculorum 'pallet. pulverulentus est, cruentus est', aurium vero 'hoc dixit, hoc locutus est . 5Itaque praeter haec signa, quae oculis digitoque monstrantur, omne factum ac dictum signum est: quae facta et dicta negotio attribula sunt, id est continentia cum ipso negotio. 0uae lacta et dicta tripliciter considerantur, ante negotium, in negotio, post negotium. Itaque cum ex iis . quae negotio attributa sunt, argumenta sumpso trimus, signum est, id est ex iis, quae continentia eum ipso negotio sunt et quae in gestione negotii continentur: deinde si ex iis secerimus argumen illina, quae personis attributa sunt, credibile erit. et hoc ideo argumentum dicetur, ut iluasi argumentum a personis fiat. 8ignum a negotiis: et ideo Cicero in Caeliana: argumenti S agemus, signis luce omni clarioribus crimina refellemus. Igitur si adversarius, inquit, aliquid pro signo protulerit, isdem ex locis reprehendere de- hemus, quibus confirmatur. Et quoniam ignoratur, quibus ex locis signum confirmari debeat, id ipsum docet; confirmatur autem quattuor modis. Primo. inquit, signum ipsum manifestum esse debet, id est ut, cum dixeris 'pallet . vere palleat: deinde ut, postquam constiterit esse signum, constet rursus reeius rei esse signum, de qua agitur, ut dicas: occidit: nam cruentus est . Et quoniam diximus factum omne signum esse, in facto autem et sacta et dicta sunt, confirmamus, inquit, signum, Si aut id factum dicamus, quod non oportuerit. aut id non factum. quod oportuerit. Sed quia interdum per ignorantiam provenit, ut aut id noli faciamus, quod oportet, aut id laciamus, quod non oportet, tunc autem gravius delicium est, Si faciamus quae non sa-cienda, aut non faciamus quae facienda sunt, quia in eo, quod facimus sa
ciendum vel non faciendum, inest scientia delinquentis scit enim quia aut laetendum est aut non faciendum . idcirco postremum illud addidit ad confirmationem signi, ut non modo aliquid fecerit aut non secerit, sed etiam scierit sol aciendum esse aut non esse faciendum. Postremo' inquit scisse eum, de quo quaeritur, eius rei legi in et consuetudinem'. Itaque quattuor modis signum constrinamus: primum ut verum sit. deinde ut eius rei, de qua agimus. signum sit, deinde ut doceamus aut id sucium eSSu, quod non oportuerit, aut id non factum, quod oportuerit, postremo etiam scisSe eum, uirum fuerit 35 faciendum vel non faciendum. Haec quattuor confirmando signo altribula sunt: quorum si adversarius iluodlibet ad confirmandum i rotulerit, tu id quinque modis reprehendes. Dicere enim debebis, inquit, aut non esse signum. id est si dicatur homicidium fecit: nam pulverulentus est , utique ad homicidium pulvis signum ess non potest: aut parum magnum eSSe Signum - etenim non modo signum proserendum est, sed et plenum signum, unde
his utei 13 quasi II corr. in quia si 14 Caeliana mei, ut corr. Grelli: Caeciliana edd. priores tu lii silem D ex F s. l. locis qui hiis confirmatiir iiifirma-hitiir. quibus autem ex locis Nignum F deprehendere DBi IT ignoramur Diu ill est cum F 2n postquam om. F 2l ut si dicas O nam om. V 26 si scienter iaciamus F, si scientes lac. coni. Orelli non laciemin filant, aut uini f., quae
facienda D al de quo mei: de qna o 34 et do oportuit fit 3b id om. F38 debes F signum Du: signo FD 40 siguum mea: signo G pnumim Di
magnum Q. Bignum nos: magnum e. signo I , magno e. signo Dyns O
268쪽
illud in Terentio: iam scio magnum signum - , aut ab se potius quam ab adversariis stare, si dicatur: scelus fecit: nam erubuit'. cum tu contra possis dicere 'imnio scelus non potuit sacere . quia erubuit . aut omnino salsollici, it si dicatur nescio qui pallere . elnia non palleat. aut in aliam quoque a suspicionem duci posse demonstrabitur . si dicatur quia pallet. oecidit hominem ', cum sit pallor et aegritudinis. Itaque si quid ad conlirnianduin signum fuerit prolatum . his quinque modis reprehendi Oportebit. Quod quidem suin secundo libro de coniecturali causa signatius tractaturum esse promittit. 44. Conparabile argumentum ex similitudine consistit: quod ut repre-Di hendas, id, quod adversarius simile esse vult. tu contra dissimile debet, is
adserere. Dissimile autem ali piid aut Simile sit, octo rebus Ostenditur: genere. natura. vi. m3guitudiue . t mi ore, loco, lini sona, opinione. Verum in his animadvertere debemus, quid adversarius conparet ac simile esse persuadeat: quod postquam perspexerimus. illud ipsum nos dissimile debemusia ostendere, quod i adversarius simile esse contendit. Alioqui stultum est . ut, cum adversarius res inter se rese dicat similes per naturam, nos eas aut magnitudine esse dicamus dissimiles aut gelaere aut loco v l ceteris. Sed id, quod simile esse dicitur in natura, nos contra in eadem natura dissimile debemus ostendere. Uuod rursus dicitur simile esse in Persona. nos in eademetu persona dissimile esse doceamus. Ocio itaque modis dissimile aliquid necesse est conprobari: genere, natura. vi, magnitudine, tempore, loco, persona. opinione. Geueris triplicem signification ni scimus esse. Est autem genus, id est sanguis aut patria, est genus. Sub quo plures pari s conlinentur, mi genus rerum qualitas. llic itaque genus duo illa significat: sub quora sunt species et illud. quod qualitatem designat. Genus illud. sub quo species sunt . ita ad similitudinem ducitur, ut in lioc exemplo: si iis . qui inprudelites laeserunt. ignosci oportet, iis . qui necessario profuerunt. haberi gratiam non oportet. In his enim ambobus ullum genus est voluntas absens: cuius species sunt iii prudentia et necessitas. Itaque haec specie diversa genere ad D similitudinem reseruntur, id est, quia in utroque absens voluntas. Illud autem genus, quod qualitatem sigili sic ut . consertur, cum utile utili. honestum honesto conserimus. ut puta: iam hoc utile quam illud, tam hoc honestum quam illud'. Tertium illud genus, quod aut Sanguinem ostendit aut patriam, ad locum referri oportebit. Natura autem consertur ita. ut in hoc ab exemplo, in quo populi natura cum maris conparatur: ut mare. inquit. quod sua natura tranquillum sit. ventorum vi agitari atque turbari, sic Hopulum Romanum sua sponte essu plaea tum, hominum seditiosorum vocibus ut violentissimis tempestali hus concitari. Vim saepe osse diximuS singulorum verborum simplicem Signito licalionem, hoc est illud nescio quid, quod tutellegimus, cum dictum fuerit sacrilegium'. lam magnitudo erit ipsius vis exaggeratio, ut puta sacrilegium atrox In loco illam, quae iam abunde tractata est, qualitatem loci
1 Audr. 2, 2, 28. 35 Cie. p. Clueui. g. 1 I8. I ab se nos: ad se DB, a se FO 4 nescio quis F b oecidit his habeιDnt ου iracturii in D It aut eo .r nn Orem sit om. F in loco eraso Reptem Bi ostendimus B I4 dissimillo D Ib alioquin DF 23 id est om. Fin raa. sanguinis ut patria F 25 genus illvi D 2ti et 27 liis mea 27 gratiam liaberi O m volu uuis est F 31 quod qualitate eonfertur B 32 utile quod illud F 33 genus est D. sed est μιra versum as esse F ν ι Rimplicem
ignificationem F 2 m. s. l. . signifieatione P. sed ono in ras. , signifieatum est D 40 illum D 42 in loco D in ras. illam ora D in ras , in qua littera m sola a P pareι: a. t. tidia. illa m. 2 lraelata liabunde F loci om. F
269쪽
inspiciamus. Tempus itidem suis inspectum Semper partibus conseramus. ut, lisi opportunitas est, opportunitatem, si spatium, Spatium conseramus. Persona autem omnino manifesta est. Opinio vero est iudicium populi: haec ita conseretur. si dicamus: sic de illa re iudicatum est, sic de hac iudicatum aut iudicandum est , aut aliter de illa re iudicatum est, aliter de bhac iudicatum aut iudicandum est'. ut si pro nobis est, confirmetur, Si contra, mutetur opinio. Ac si quo in numero illud. ipiod por similitudinem adferturJ Hoc non quasi alius aliqui modus conserendi est. ne sorte quis credat, sed opinionis expositio: quae quidem unam partem tenei solam, id est illam. cum ab ad- iuversariis coniuncta dissolvimus.
Sin iudicatum aliquid insereturJ Et hoc nihilo minus confirmandum ipse nobis indicat in firmatiotie. Nam quattuor modis dicit firmandum nobis esse iudicatum, quibus utique sublatis infirmari posse declarat, hoc est laude
eorum, qui iudicarunt, similitudine eius rei, qua de agitur, ad eam rem, qua 15 de iudicatum est: et non modo non esse reprehensum iudicium. sed ab omnibus conprobatum: et si dissicilius et maius esse doceamus illud iudicatum. quod adseratur, quam id, quod instet. Cum enim adserimus iudicatum, ut id nostrae causae prosit, necesse est primo a laude eorum, qui iudicarunt id. quod iudicatum proserimus, ordiamur: per itidicantium enim auctorita item asiudicati auctoritas confirmatur. Deinde ut id, quod iudicatum proserimus, simile ei. quo de agitur, esse monstremus: tuin enim nos iudicatum adiuva-hit, si huic simile demonstretur. Vserum haec similitudo octo illis similis partibus facienda est, hoc est genere, natura, vi , magnitudine, loco, PerSona. tempore, opinione: et omnino hoc iam tenere debemus, qiiamcumque simili- 25tudinent his nobis partibus esse faciendam. Dein tertio modo iudicatum confirmamus, si ostendamus ipsum iudicatum non esse reprehensum, et non modo non reprehensum, sed etiam ab omnibus adprobatum, ut hi iudices de hoc negotio similia sperare cogantur. Extremum illud. si dissicilius et maius iudicatum, quam id, quo de agitur, esse doceamus: num litam enim iudex in .m minore negotio lacere dubitabit id, quod iam iudicatum in maiore perspexerit. His itaque locis iudicatum confirmatur, isdem convorsis infirmatur, id est ut iudices vituperos, ut negotiorum dissimilitudinem doceas, ut reprehensum illud iudicium demonstres et ut illud iudicium minus ac lacile. hoc vero dissicile ac maius ostendas. Deinde docet. quae vitia in adversario perscriI-35tari atque invenire debeamus, id est. ne sorte illud iudicatum, quod adsertur, huic negotio nihil prosit, et ne illud proferatur iudicium, in quo iudices contraxisse constet ollansam. sertio illud considerandum, ne cum pro nobis similia sint ii multa iudicia, ab adversario unum aliquod dissimile proferatur, flatinique frangetur, quod quasi prohabile profertur: nam id, quod Vere pro- 4uhabile est, nullo modo aut dissicillime poterit infirmari. Ηοc est, quod ait: contrariis locis, si res vera aut veri similis permittit, infirmari oportebit'.
2 oportlinitas est Oportuni intem mei spatium spacio si pacio m. s. in ra3. F
conseratur 4 sie ui de illa F sic de haec Di6 - de illa iudic. est D in mam. manu 2 habel 5 itidicatum. aliter D 9 ali illis UUD oonserendu F qiiis sorte O 10 expositio est F l2 aliquid iudic. F. iudic. aliquod O et hoc metrei ad hoe o 13 in firmatione nos: inlirmationem D, confirmatione B F, confirmationem Bio confirmandum DFO 14 declarat posse V IT approbatum O l8 iitJni D 22 tiino F adiuuauii D 23 similis DB: om. F, similiter O 24 genera D 26 similitudine D 26 deindo FO 29 Himellis D al dubitauit D33 repr. indicium illud no ali docet Christ: doeos D. doceas fim 30 iudicata F4n probabile D : probabile probabili probabile probabiliter probabile pro probabili UO 42 Ex contrariis O res uera mei: res aut uera O permittet O
270쪽
45. Quae vero sicut necessaria iliconi iii J Transit a probabili ad necessarium argumentum: qii Od necΡMarium argumentum si necessarium rebus ipsis fuerit. nulla ratione poterit reprehendi: sin autem non rem. Sed modum ac formam necessariae argum sentationis habuerit, reprehendetur. Novimus 5 itaque tribus modis sistri necessariam argumentationem. per conplexionem, per enumerationem. per Rimplicem conclusionem. onplexio est, in qua uirum concesseris, id contra te futtiri ina est. Haec, ita ut diximus, si omnino necessaria est, non potetfit reprehendi: sin autem solam larinam necessariae argumentationis tenebit. duobus modis reprehendetur, aut per conversionem is aut per alterius partis infirmationem: quos minios facile poterimus adgnoscere. si ipsa necessaria o argumentationiA sorma ponatur: si veretur. quid cruses. qui probus est' si non veretur, quid accuses. qui id parvi auditu aestimat ' uoc por i onversionem sic repreliendemus. ut cancellato veluti respectu primam propositionem ad secundae propositionis dimittamus eventum. ra, deinde secundam prolaositionein ad primae propositionis subrigamus eventum. ita tamen ut eventibus negatio adiuncta copuletur hoc modo: si veretur. accuses. quia id non parvi auditu aestimat': deinde si non veretur. aeruses. quia non probus est'. Ita conversione eventuum accusandum Esse adseruit. quem adversarius dixerat non accusandum. Accusatio autem hic non publicam est, sed privata obiurgatio. Unius vero partis huiusmodi reprohensio est,
eum ex propositis duobus unum quodcumqtie frangitur: altero l enim infirmato vacillat alterum: si veretur, accusa: facile enim verecundus ab errore
Enumeratio autem vitiosa intellegetus Enumeratio pars necessariase ar-25 gumentationis est: liaec euiusmodi sit. supra diximus. Verum cum ab adversario proponetur, duobus modis poterit reprehendi, si aut aliquid prae . termissum esse in enumeratione doceamus, illiod pro nobis sit. aut si omnia quidem enumerata sunt, sed in his aut contrarium ponimus et salsum esse monstramus. aul confitemur aliquid ita esse et ostendimus esse pro nobis. M Primus itaque modus est, ubi aliquid praeteritum demonstramus. quod prO- latum nostrae causae proficit . ut est illud de equo, quem post adversarii enumerationem sex hostibus capium osse memoravit. id est. ex praeda. quae propria euique fuerit. non quae confusis omnibus fuerit communiter distributa. Alter modus est reprehensionis in lenumeratione, in quo duo respici-M mus, utrum aliquid contrarium poni possit. an aliquid conliteamur ex his, quae adversarius enumeravit, propterea quod honestum est. Contrarium ponimus. si . cum adversarius Piluum neget hereditate velitisse. nos hereditate venisse doceamus. Confitemur autem aliquid, quod honestum sit . ut . si adversarius dicat aut insidias sacere voluisti aut amico morem gessisti aut cupidi-M late elatus es', nos dicamus amico nos morem gessisse: quod utique in consessione turpe non est. maxime si ea. quibuscum hoc positum est. eonsideremus. lla in reprehensione enumerationis aut praetermimum aliquid ostendimus. quod tamen inlatum pro nobis sit. aut ex omnibus, quaeli ex poeta incerto, In Ribbeehit Tragie. Reli. p. 223.l sicuti no dicentur mei: itiditreii iur G 4 nohinius D eoneesserit Diisq. ut F I 2 quid mei: quid olim D id om. mei auditum β'. stem v. 17 3 aestimet O reprehendimus BFD 14 sub. mi unimis μ' IS eveutuum Acorr.: euenium mei usserunt υ 2l positis F qnolletim ille DF: quodque Bo24 autem om. O intelligitur D 25 dicimiis D 29 monstremus Oostendamus D 34 est inodus no in qua eod. Basil. 35 ex iis O 37 neget hereditatd D 38 quod D corr. in qui