장음표시 사용
331쪽
iiim eius in enimn uni nil illuni Opillione sit positum. Verum isti errant. Non enim i liolorica in ipsam nullius aietis propriam esse dicimus ealiaque inronam tini opinione versari. sed civilem spiaestionem. ipiam veliti materiam arti suae subiectam fiat, et ipsa rhetoriea. Ex pio fit ut in civili quaestione opinandi faculta leni celeri habeant. liense dicendi scientiam solus orator. 5Civilis is laestionis partos sunt duae, et harum Graeca sunt nomina et Thesin nos propositum dicimus. hypothesin sive controversiam sive causam: sed definitionem utriusque videamus. 2. Thesis est . ut quidam volunt, res rationalem disputationem recipiens sine desinitarum personarum circumstantia: hvpothesis res ratio- isnalem disputationem reripiens cum delinitarum porsonarum circumstantia. eruin reprelienditiir utraque linec delinitio, ideo ipiod utralpie invertitur contra. Nam et illesis polost habere delinita liersonast circumstantia in . si ila ponamus: an Ciceroni post consulatum Pundum in provinciam fuerit : et, quod exemplum positum est apud Graecos: an Socrati uxor ducenda is luerit . Neque enim esset thesis, si illo modo poneretur: deliberat Cic ro, an post consul alum eat in provinciam . aut 'deliberat Socrates, an ducat uxorem': quae sunt rausae d liborativae. Ssed quoniam nos hoc disputamus, debueritiast ille sarere . sest thesis. quamvis sit delinila I prsona. E diverso: quidam in solitudino inventus est. cum gladium cruentum tenstret mei recens cadaver occisi hominis sepulturae daret: reus sit caedis . Haec quidem c tria causa est: potest enim ille, sitietiniquo r perluΝ PSt, reus fieri, etsi delinitae persona o Circumstantiam non habet. 3. Melius ergo et thesis et hyliothesis definiri videntur hoc modo: Thesis est res rationalom disputationem recipiens. euius finis inspeelio, rali vpothesis res rationalem disputationem recipiens. cuius finis actio et iudicatio: sic enim vid tur ad certam definitioni in utrilinque es3e perduelum. Sive enim erit sive non erit delinila porsona. certe. cum inspiciendi tantum gratia disputabitur . erit thesis: cum vero ita se res habebit. ut sit disceptatione iudicandum aliquid et agondum, tu in eryse hvpothesin friemus. Con- ω linia autem ista esse non dubium est. 3doo ut paucis plerumque mutentur. Thesis est 'an uxor ducenda : quod si rei fiant de moribus ivvsenes. quod iuraverint ne uxores ducerent. erit hypothesis. Habebit autem thesis inspectionem, hypothesis iudicationem. ut iam supra dictum ost. Itaque hypothesin sciemus quidem in controversiis et litibus esse, sive actionibus atque ab causis, thesin vero in κατασκευαῖς Di ανασκευὴς. itemque in his . quas Graeci χρείας vocant, rum disputatur. rectene illi id dixerit Iliogenes vel Socrates: il in laudes et vituperationes Viduntur ad thesin pertinere. lam
332쪽
illa quidem certe thesis sunt propria, an uxor ducenda. an navigandum; nam legis vel ανασκευαὶ vel κατασκε νει, hoc est aut reprehensiones aut confirmationes et suasiones. ad llipsin pertineant necesse est, loci quoque communes; nam invectiva se accurationis silui portio.. 4. Nunc quoniam ostendisse pleno videmur. quid sit rhetorica et in quibus rebus eius Opera versetur. dicendum est, quae ossicia sunt oratoris. Sunt autem, ut traditum est. tria: intellecti O, inventio, dispositio. Etenim causa proposita primum intellegere debentus, cuius modi eausa sit, deinde invenire, quae apta sunt eausae, tum invenia rerte et cum rationeio disponere. Neque me lioc loco fugit, qua 3l. Tullius tradat. DP inlellectu enim nihil tradit. credo, quia magis istit tritiae alipte sapientiae quam
artis existimet: invenlion in autem et dispositionem et elocutionem et memoriam et pronuntiationem ad officium oratoris dicit pertinere. Sed nos a Graecis tradita, ut eo pimus, perseipiantur stamusque per singula. 14 Intelleg mhim primo loco est. thesis sit an hypothesis. Cum hypothesin esse intellexerimus, id est controversiam. intellegenduin erit an consistat, tum ex qua specie sit, deinde ex quo modo, deinde euius status. postremo cuius figura se . Et quoniam haec exeipienda sunt plenius, ad singula revertamur. 20 5. Th sin ah li 3 pollii si quem ad modii in diseeruere dei, amus iam supra doeuimuA. tu aut in intellegamus an Pausa ronsistat. sciendum est plerasque causa A non consistere, quaR Graeci ασυστατα vocant. Haec iliant modis quinque. Aut ei lim est ἰσαζοrina . eum liaria ex ulra lust parte dicuntur, ut si reos se surti invicem faciant duo pauperes persosso parieter communi: aut si ovos ιε νής. si ex altera I arte praevalida sit causa, ex altera prorsus infirma: aut απορος, ut non sit unde actio perheniat ad probationis et laetum, ut si de sponsione certent, quorum altera Pars parem. Bllera imparem stellarum dixerit numerum: aut ἄδοξος, id est inhon sta. turpis et de rebus personisve deformibus: aut ἀπι θ ai ος. id est incredibili 30 circumstantia, ut si centum praemia petat, qui tyrannicidia fecit centum. Haec vitia causarum scienda sunt nobis, ut scire possimus, quas causas putemus consistere, quas repudiandas esse, quia non consistant. Sic quo lus magni iudicii est in hac parte nou labi. ipita frequenter evenit, ut multae causae videantur consistere nequo lamen consistant. Suhsistunt au-
2 leges ii et ἀνασκεννὶς uel κατασκευῆς em. C aut repreliensionis aut coit firmationis et suasi uitis ivl poesin pertineant B 4 su ut nos: est IIo partio ris fort. offleta sint rhetoris is T intellectioi es August. e. I Ly. 137, 2I Capp. 10 de P: Ei do I id autem Atamser: aut n; existimet inventionem. At PCl rΑtionis D l4 amiis pie Maitim: en usquμ B. eo usque. enmusque DC in constat B; iam intollegendum orit nia causa consistat . anser i T lum Om. B2l eonstat B, em. C aetendum Staveri dicendum m 2. ι quinquoJ love plures causarum ἀσυστάτων appetes recenset Hermassos in opusculo περὶ των στάσεων .Capp. ἰσασουσα B: sumis σrασις vel tarησις vel υποθεοις'. Capp. 24 Deiani Bo 26 nt non sit B: ut si non sit 27 pars addidimus: alter putem. aliet PC 28 Inhonesio β 29 deformis D 3 2 eousistat B 3. ι eueniat m34 eonsistant nox t consistunt tis SubsistuniJ an Consist int
333쪽
tem, quae habebunt intentiones ex utraque parte contrarias ac propemodum pares et paene ex aequo valentes. 6. Iuxta hoc diximus intellegi oportere, quae specie A causae laret. Iudiciale vel deliberativum facile erit secundum disserentiam loci dinoscere, sed aliter Sunt species causarum differentes. Aut enim ethica est, bid est moralis, aut pathetica, id est cum aliquo motu aut adfectu, aut tantum iudicialis. Multum autem intererit haec scire, ut perinde consorinetur oratio.
Ethica igitur erit causa, id est moralis, cum erit SuScipienda persona vel rustici vel dystoli, aut patris indulgentis aut contra severi. in id eiusmodi causis, si ' eas istellexerimus, poterimus id facere, quod fieri
oportebit, ut omnis oratio personarum apta Sit moribus. Pathetica est causa, cum personae eius quae loquitur repra en-landus adsectus est. Si necesse erit vel indignatione aliqua atque ira vel dolore aliquo vel, ut plerumque accidit, luctu ' excitatos excire, non erit ibotiosum, ut commota Sit et excitans omnis oratio, perinde atque ipsa res exiget.
Iudicialis est causa nudam habens pugnam. Et hoc intererit inter superiores species et istam, quod hic quidem pressa et teres et forensis actio esse debebit, in illis autem superioribus diligentius aliquid et cultius ruet lectius certe, in pathetica celsius aliquid atque commotius proseren
T. Post haec intellegendum, quemadmodum diximus, ex quo modo causarum Sit in I troversia. Modi autem causarum Suut quinque. Aut enim est ενδοξος, id est honesis, aut παράδοξος, id est admirabilis, auι ἀμφιδοξος, id est anceps, aut αδοξος , id est humilis, aut δυσπαρακολουθητος, id eSt obscura. Haec scire non erit otiosum, i quia perinde iam a principiis actio esse debebit, prout modus cuiusque causae poStularit. In causa honesta, id est, in qua et persona et res erunt honestae, nihil erit magno opere nisi de victoria laborandum. At contra in admira- Mbili causa per omnes quidem partes orationis sollicita actio esse debebit, sed iam in principiis maxima ex parte. Λdmirabilis enim causa est quare est a mirari' dicta), quae talis facie ipsa videtur talisque apud opinionem iudicum coepit esse, ut admiretitur quemquam ad defensionem eius accedere. In hiiiusmodi, ut diximus, causa magna arte intendendum est, ut 35 et patientiam et adtentionem a iudicibus et benevolentiam impetremus. Hie4 loci addidimus; auditoriun add. P 5 tiliter LI: aliae Ire 6 pallitea NT eonfirmetur In tu malim vel patris li eas J fort. ethicas rationes poterimus add. P, sed post sacere 12 oportebat B id effectus B Si necesse erit nos: Si sese debebit no indigitatio ite C: indictione B Ib excitatos B, excitatus PC, fort. excitationes is excitans nos: excidens BP, exciens C 18 pugnam B: rerum pugnam PC 2I eleelius B lectius; certe vulos distinouitur 24 modi
causarumJ figuras materiam vocat Fortunutianus D. 109.2j. Capp. 25 est Om. PC ἐνδοξος - nnceps aut Om. B, suppletum in P. ubi tamen male ευδοξος acriptum est 28 decebit B di causa et per A 32 sed etiam in us luare est umirari dicia nos: iniare est animi dicta B, Om. PC
334쪽
nimimina opus erit insinuatione, quam alio loco inter exordiendi praecepta trademus, ut scilicet non modo actus a principio sumamus, sed etiam benevolentiam et misericordiam iudicum provocemus, de communibus omnium
periculis praeloquentes, quod plerique non suo merito, sed vel iniquitate 5 vel livore hominum vel malitia in dissicilia vitae ac famae pericula devo
8. Amphidoxos est anceps causa, ex parte honesta et eae parte inhonesta. Id fit illo modo, si res quidem inhonesta sit, sed honeSta Persona, ut si reus Sit caedis vir sortis, qui decem milibus datis carnifici ini- 10 micum suum ipse indamnatum occiderit: honesta persona est viri sortis, set res inhonesta quam secit. In huiusmodi causa illa praecepta Sunt. ut incipiamus ab ea parte, quae est honesta, tum scilicet minore cum odio iudicum et ossensione dicturi de eo, quod quasi praeposito aliquo et praetento latebit. A do x os, hii milis causa, non erit illi similis, quam non consistere supra diximus: illa enim propter turpitudinem excluditur. Haec non deiurpi, sed de re parvula et humili est. In eiusmodi causa operari debebunt illa praecepta, quae de attentione traduntur. Attentum enim necesse erit iudicem sacere in ea re, istam aliter ille per contemptum et fastidium
is fortassis non audiet. Fiet autem attentus, si dixerimus, rem quidem Parvam agi. quae versetur in causa, sed magnam esse gliem eius qui litiget,' et ipsius qui de omnibus rebus cum diligentia debeat cognoscere, ut
quod viri lioni est, ex aequo de maximis minimisque primuntiet. Obscura cauSa saepenumero in manus veniet, vel personis multis impedita vel rebus. In eiusmodi causis maximam curam adhibere debemus, ut faciamus iudicem docibilem, id est ut causam, quo Obscurior erit, eo diligentius explicemus, at pie omnia, l quae ex contraria parte animadvertentur, ad utilitatem nostram arripere debernus, et his maxime adversarios urgere dubemus, in iptibus aliquod eorum esse vulnus SciemuS.
Iuxta haec intellegendum quid sit status. sed hoc interim disseramus, de statibus postea plenius tradituri . . s. Reliquum est, ut intellegamus quae si gura sit causae. Aut enim
est simplex causa aut coniuncta aut concertativa. Simplices causae minus artis curaeque desiderant: in coniunctis autem et concertativis adhi-34 benda stahitis est ratio. oniunctae sunt, cum reus non uno Statu nee
2 modo addidimus: solum add. PC: actus intelliso euvsae; nam paulo Supra dixerat: per omnes quidem partes orationis sollicita actio esse dehebit ere.' Capp.
3 omnium Maver: hominum Ru T esti an id est y et ex nos: et B, ex re 8 sed P: et B l0 damnatum δεο est et uiri BP li set nos'. et Bul 2 sellicet P: si B 13 ah eo BP 22 et ipsiusJ fori. esse iudieis, qui 23 pro
nuntiet. Et obscitra B 26 id est ut Glisam quo diligentius explicemus B murice, quod ipsi supplevimus: id est ut causam . . . Quo diligentius explicemus haec C27 atque nos: haec Io quae addidimus animadvertentur nos: nnimaduerterit B. animaduersa re 28 debemus - debemus: molesta est eiusdem verbi repetitis
30 sed hoc Stangere sed haec nn 33 simpliei B 34 autem et Maver: aut Nu3b est stabilis PC
335쪽
una acuone desenilitur, sed duplicatis statibus atque coniunctis. Hic diligenter cavendum est. ne alter status alterum impugnei. ac polius alterum alter stabiliter firmet. Exeinpia non desunt Tulliana. Contulicta causa est pro Milone. Defenditur enim Statibus duobus, relatione, quod merito Cloilitis dicatur Occisus. cum iecisset in Sidias: coii pensatione, quod bd iratur bono rei publicae occisus pessimus civis. Farile est animadvenere, quid iii eiu sinodi causis debeat fieri, videntibus quid fecerit Cicero. Non enim compensatione, quam postea induxit . infirmavit priorem statum, sed confirmavit ac multo reddidit sortiorem. Hoc enim ipso persuasit iudicibus iusidiatorem peremptu in suisse, ipionia in etiam gloriosa Miloni possit esse iuilla ite sensio. Si propter rem publicam secisse videatur. Eliam illud apud Tullium simile est. luentius poterat praescriptiuno defendi, nisi iuvidiosum lioc tit periculosum videretur. Placuit ergo illuui et negatione defendi Haec negatio non soliun infirmata non est addita praescriptione . sed etiam firmior facta, cum ita actum est, ut persuaderetur iudicibus, praescriptione racausam potuisse defendi, nisi quia poterat probari iudicium non essu corruptum. Nam quoties coniunctae incidunt causae, respiciendum nobis ESt. quem ex duobus statibus aut ex multis ponamus loco principali. Hoc enim ipSa suggeret ratio, prout causae utilitas postulabit Et prout de sensio haec vel illa maiores vires habebit. Non dubium enitia . quin validior actio facienda msit principalis.lii. oncertativae causae aut circa rem sunt aut circa Personam. Circa rem erunt , si aut leges aut rogationes ad populum. aut etiam in Senatu sententiae serentur, alipte hae inter se div rsae erunt atque certabunt. Hae causae utique statum negotialem habeant necesse est: sed et Inunc illud magis quaerimus. quis tractatus sit huiuscemodi causarum atqui ili visio. Necesse est utique et contraria refellere et probare nostra. Sed potest osse dubitatio, utrum per singulos locos contra eantus adversorio. revincendo quare id, spiod serat vel censeat, contrarium sit testilbus et aequi- tu i et utilitati. tum autem impossibile vel difficile. ultimo inhonestum: de- auinde ad initium revri launii , ut doceamus id quod nos seramus vel consea niuq et legitimum esse ei iustum et utile. tum possibile atque facile ot honestum: an vero per singulos locos utrumque faciamus, ut doceamus elli qliod dieitur Bo 6 est Om. Is T liuitisumili PC 9 hoc Pr cum rili suisse Is 12 nisi addidi; defendi. Inuidiosunt uo l3 illud Is 17 quotiescit Inque Saver recipiendum non est D is, suggerii nu utilitati, B22 Cerialiuae LI: ἐναγωνίους λόγους vocaι Dionyxius nullaarn. pu -'. Capp. 23 erunt aut si leges II 24 serentur nos: seruntur B, nd populum serantur, aut ei iam in senatu dicantur DC 2b suitum negot. J in quo agitur de re facienda vel fugienda: Opponitur iudiciali. ωd de re facta uoltur'. Capp. 26 illud P: aliud B quaerimus iste quis II traeius DP 28 cmitra eamus Rdversario. revincendos ripsi: eamus aduersarios revinci udo II, ea imis adii orsarium revincemlo: PC 29 legibus ei aequitati ei adii. P at reueriantur. iloceamus AD 32 et iustu in et utile, tum pos,ibile nos: ut istu i impossibile II, et utile, tum possibile PC ei post lio nostum I C; fort. denique liou Sltim
336쪽
illud quod ex ait verso erit miti esse legulitium, et illud quod ex itoliis erit esse legitivi viii. et illud iniustum et nostri in iusti m. Et pari rati ite per singulos locos et cetera perse luanuir. Et lioc scilicet melius quam de una causa duas quodam modo causisS sacere. 5 Il. Sed scire debemus . non Solum duplices, sed et multiplices concertationes esse posse in sententiis, maxime pie possimi multae esse multorum at suo diversae. In quibus omnibus idem sapere lieubit . ut Oxplosis singulis per locorum ordinem, ut diximus. statim quare nostra s latentia maxime accipienda sit explicemus. In illo autem legitimo quadrifaria tu quodam modo qua Silo est. Aut enim dicemus, quae ex adversa parte dicantur, legibus esse contraria, nostra vero legitima: aut nostra, si nunsint legitima, esse tamen utilia: aut utraque quidem esse parum legitima sed nostra Diagis utilia vel magis necesRaria: aut ulra lue quidem esse illegitima, sed quae inde dicantur, magis legibus inimica alitiae contraria. Aila milis ratio iii coloris locis . ac maxime proximo loco, qui est contra aequitatem. Utilitatis locus sic fornie tractatur, ut aut dicamus quod ex adversa parie dicatur inutilit esse, utile autem quod ii ofi censeamus: aut utrumque quidem utile. ssed lioc nece itatem exigere. Iulii in eo loco, in quo quaeritur, possitne quid fieri, duplex quaestio est. Aut enim dicemus dii ii iii possi fieri, quod inde dicatur, hoc vero posse, quod conlelidam iis ipsi: aut uti aque quidem posse, sed hoc facilius. Tractatio est lionesti loci. ut . si possumus. dicamus illud in holi estum. sed hoc honestum: aut, si hoc non possumus, sed est uti unique inh0iiestum, esse illud tamen inhoi testius. quod itide dicatur. 25 12. Diximus Pt circa personam esse concertationum quaestionem, ut de felicitate gignendi. iluis felicior pater. Iam hic ex ipsa causa argu menta sunt, quare alter videatur esse felicior. uec similis divisio. Eadem tamen illo modo. ut repulsis issiae ex adversa parte dicuntur, ex contrario quae pro nobis faciunt. Singula Statim singulis Opposita persequamur. Sed mite alia quaeramus, licet ex his controversiis Sumere exempla, quae paulo post ponemus, cum coeperimus de Statibus. l Nam et illa causa coniectili alis inter novercam et captivam de veneficio, et illa rursus sinitiva inter duos. quorum alter tyrannum ex arce deiecit, alter occidit, concertativae sunt circa personas. In utraque autem Plane rontendimus: quae talium con-35 certativarum debet esse divisio.
I ex honis u 2 illud ilisuim li concerialitios B si maxime quae P multa esse B 9 nspicienda sit B so l. in illa autem logitima I 0 diei mus Boi 2 Κuni us 13 illegitima Stavere legitima Bo I 4 indeJ ι. e. eae adversa riorum parte'. Capp. 16 firme B IT dieitur Bu lη seil hoc nos: sod ex hoe B, sed et hoc PD neeessitate DP tu dicimus ris 21 aut ad i. Piraelatio P: peractio B 22 hoc honestum nos: hoc inhonestius B, hoe honestius , quae foret tautologia ei attera specie 23 est Christ: si B, sit PC esse illud nos: est: illud D, est illud re inhonestius ut quod B 25 eoneertationiam unam ii uaesti nom Bν; apparet unum ex mera diutaramua Orisinem duxisse. 27 fora. sumenda sunt 28 illo modo scripsit ullo modo R, uno ni ollo re quae Crqui n. quin P ex nox: ei H, H PC at ponam iis D de statibus tradere Stauuer. V. p. III, 3I. J2I, 29 32 heuessetis DP
337쪽
l3. Nunc quoniam ex tribus oratoris ossiciis primum ollieium iam coepimus nosse et persecuti sumus quae intellegenda sunt, sequitur nune, qua debeat opera curari. ut inveniantur sensus principiis ceterisque partibus congruentes et argumenta ad exemplum et probationem et sententiae sive naturales sive morales ad vim et ornamentum, et cetera huiusinodi. stam consilii et iudicii partes emini, ut de inventis iudicemus, Si qua non apta incurrerint, iis autem, quae probaverimus. utiliter et congruenter uta, mur. Atque in hac quidem parte non multa praecipi possunt.14. in dispositione plus artis est, quod tertium esse Oratoris OD sicivin dixeramus: plurimi enim momenti est ea, ipiae inventa sunt, ad utili- lotatein et victoriae essecluin digerere in ordinem alitiae disponere. In dispositione haec Sunt: Ordo cum ea, quae Graece appellatur ο ονομια, dehinc elocutio, tum pronuntiatio. ordo est, ut secundum textum naturalem
Singula Persequamur, primum in partibus elocutionis, ut sit scilicet primum
exordium, tum narratio, tum partes argumentationis, peroratio demum is
extrema. Sed bene hiiic ordini οἰκονομια proxima adiuncta est, quae hoc distat a superiore, quod ille quidem ordo naturalis, hic ordo artificiosus est. Iam in istis ipsis, quas supra docuimus, partibus orationis iste naturalis est ordo, quem ad modum ostendimus, ut primum locum principia
teneant, mox narratio. deinde cetera Subsequantur. 2o
Artificiosus ordo est, ut lilinc ipsum ordinem, si ita causa poscit, plerumque Vertamus. Nam aliquando omittenda principia , aliquando sub dividenda et interrumpenda narratio, ex parte ponenda et imperfecta argumentatione reddenda. Nec enim sine causa Tullius pro Milone ante narrationem argumentationis loco praeiudicia senatus et Pompei resutavit. 25Εt prorsus non in hoc tantum ordine patientiae causa, sed in omnibus locis haec οἰκονομία plurimum poterit ac tantum valebit, ut etiam quae, si aliter posita atque prolata essent, fortasse contraria Operentur ad causam. ea plurimum prosint. Reliquae dispositionis duae partes sunt, elocutio et pronuntiatio, et magnum in utraque momentum. MDE ELOCU ΤΙΟΝΕ.l5. In elocutione haec observanda sunt: latinitas. perspicuitas. robur, nitor, compositio, tum decens vel decorum: Sic enim appellandum
est, quod Graeci πρέπον l dicunt. Ex quibus nimirum latinitas primo
loco rectissime posita est. Quid enim prius est, quam ut latine, hoc est ut emendate loquamur 3 Post hoc perspicuitas loco proxima est; hic
3 qtia flebeat opera curari nos: qita clebet operari Β, Om. PC caeteris B4 et tante selitentiae) Om. B G iuno abiudicem iis vel abdicemus incurrerim.
llis allioni BP 9 ieratum de oratoris N I 0 plurimi enim nos: plurimum Buest nos'. et Bu II uictoriam BP l4 persequamur iam primum n Ib tum addidi: deinde add. P demum nos: tum B, Om. PC 18 mlim Nam orationis iste nos: orationis. Etenim B, oratiotiis etiam PC 20 subsecuntur B 2I poscet malim 2b reputauit B 27 si addidi 29 oa nos: ei Bu prosit BP 33 uel decor B 36 loco Stanger: eo Om. PC
338쪽
enim sinitimus gradus atque processus Pst, ut cuni latine, tum perspicue atque aperte loquamur. Tertium robur est . ut non solum purus et manifestus . verum etiam robustus et sortis validusque sit sermo. Adhibendus est nitor . quem quarto loco posuimus. ut scj licet vortia troi sordida Plsi vulgaria et de trivio. quod dicitur. sumpta sint. sed electa de libris et hausta de liquido sonte doctrinae. Compositio post haec non otiosa. iii ordo verborum ea compage iungatur, ne confragosum t asperum solium faciat. sed apte et leniter defluat: in quo sane adhibendus si modus, ite quid nimio opere luxurietur neve nimium molliatur. Illud πρεπον. qui uindecorum vel decens diximus. in eo est . ut rebus apta sint verba. id est. Ite res magnas verbis parvulis Proseramus, neve e contrario magnis et tumentibuε atque inflatis verbis res parvulas exequamur, ne, dum amplificandi studio evehimur. ridiculi deprehendamur. Custodite ergo faciendum est, ut rebus personisque accommodentur verba quae decent. ia DE PRONUΝTIATIONE. 6. Haec in elocutione serventur. Num pronuntiatio, quae inter dispositionis partes supra posita est, artis quidem quodam modo non est. verum lamen magnam ac nimirum maximam vim obtinet. Nam cum omnia secerimus . nisi illae, quae recte disposita sunt. apte et cum decore suerint B, pronuntiata, omnis labor prorsus peribit. itaque etsi magnam istius partem vel negat natura vel tribuit, danda tameα opera est, ut in pronuntiando et vox et vultus ex gestus et celera adhibeantur eiusminii, quare labor in commentanda oratione adhibitus non pereat. Reliquum est otiam. iii incipiamus iam de statibus dispulare . quando quidem. ut breviter ad-2s moneam, executi sumus. quid esset rhetorica, quid civilis quaestio, quae partes civilis quaestionis, quae oratoris ossicia. quae in intellectu ot in inventione et in dispositione servanda. DE PARTI DIIS ORATIONIS. Hic erat ordo re vera. ut de Statibus ProtinuΚ traderemus. si noum esset a Zenonis vestigiis recedendum: sed professi sumus usuros nos nostro esse iudicio, H videbitur res exigere aliquid inserendum esse de meo . cum paulo supra de dispositionis parilibus ei naturali ordine diceremus. de partit,us orationis ferimus mentionem. quod non placot suspensum Pll nititimus P: ssini iuus D. fort. legitimus vel simile cesti via b sunt sed BG Ociosa, aut ordo Ly u lii xurietur neve nos: luxuriae B pino. Pr propono nil neue contrario B I3 deprehendam ut C sin adm t.): reprehendamuris eum deeore Br eum decoro PC; si quid mucundum sit. potius cum deleas 23 in commentanda oratione nos r iii commendando rationem B. in comenda oratione PC est etiam nos: est iam Bo 24 iam aet. C 26 qnne oratoris otiicia desunt in C quae intellectit et iiivontiolie B. quae in intollectione, inlaetitione PC 28 oll. ν artana onArioΝis B: hiae cim. re et infra habem ante p. 322, 4 30 nostro om. B. 31 esse B: O . - . si uidebitur res Oxigere sempsala Videtur exigere quod videtur loeus exigere re dis meo P: in εο n 32 ot in naturali nP, fores. ex
339쪽
incertum relinquere. Belidemus igitur, neque ita multo post. quod ad status attinet: intertui viileamus, quod ad partes orationis attinet, quae in illis praec pia Sunt. 16. Partes orationis Sunt, ut quidam volunt, quattuor: exordium. narratio, argui tentatio, peroratio sive conclusio. Qui videlitur plenius tra- Silere, partes orationis sariunt seae: exordium, narrationem, partitionem. confirmationeni, repreliensioneni, perorationem. Hic animadvertimus partitionem additam solam. celerum argumentationein in illias partes divisam. ut sit altera pars eius rotuli matio, altera reprehensio. verum ab initio
Exordium partes habet duas, principia et insinuationem. Ilorum diversitas illa est. quod principia quidem sunt. cum aperte ingredimur causam sine laboris ullo apparatu ab ipsis rebiis atquρ personis. quod potest sori in eo gΗnere causa rami, quod est rebus atque personis honestum: insinuatio vero Psi Iahoriosa praelocutio, quae sit iii admirabili genere ab causarum. De quo genere non puto in hac parte multa dicenda. quia supra eloculi sumus, cum de modis causaru in ac de hoc ipso admirabili genere diceremus.l S. Exordiendi officia sunt. ut faciamus iudicem vel benevolum vel docilem vel attentum. Quid in istaque causa faciendum esset, Pt ipsum Niam ostendimus eodem loco, ubi de causarum genere disputatum est: verum tamen hic iliit que breviter ostendemus. Ad beta voletiliam provocandus est iudex, ubi non est benevolus, nimirum maxime in admirabili causa: in obscura docendus, ad attentionem invitandus in humili. Vitia exordiorum et alla ilia idem, sed quae maxime arcidant maximeque dicenda sint, rahat c lare sunt: longum, vulgare, commutabile, contra praee Pta. I. Onguin, si mullis sensibus ratenatum: vulgare, si tale sit quale esse possit in Omnibus causis, nee proprium psersonarum aut rorum . de ptibus agatur. 0uod idem et galeatum a quibusdam vocatur, quoniam ita commune esse possit Omnibus causis. quemadmodum galea omnibus vulgo possit esse communis.J l Commune est, quod de causa quidem surrulit r. sed et mihi et adversario meo potest esse commune. Commutabile est. quod paucis modo commutatis possit esse vulgare sive commune. Contra praecepta, si . cum debemus iudicem docihil 'in lacere, allentum utcumque laciamus. Omnia haec vitia vitanda sunt. 3519. Narratio debet esse aperia, hrevis, probabilis. Aperta eriti reddemus ': sed demus Γ; reddemus. t. e. αποδώσοαFν, exponemus. explica himux. ut saepius loquitur Duimilisnua'. t T. indieem nostrum . Capp. 3 for . si uti, sex ad tum Stimster I hinc Πν η solum BD 12 principia B: principium re 20 in qua Που 2l disput. sit B 22 ostendimus B 25 ei ulla iiiiidem D: sunt alia quidem fort. multa quidem 27 malim Longum est nauliis tale sit n: tale P 29 Quod - communisJ Haest Stilpilio nostro perperam assutuesse et eae A. Hieronymi promus saleato in sacros libros Meemma merito auspicatur VOxsitis Datit. Orat. I. p. 372 aq. Capp. . l0 possit, ut in omni biis B galea ium omnibus u al conina uno Π a I romimi vitai in DP at ni eutique nr om. IN
340쪽
itemque hre vis. si suserit tanti ini ipsa i arratio, linc est, si orditii rei gestae iiihil extrinsemis fuerit adiectum, ilita re obseiurior fit et longior, nisi magna aliqua causa vel utilitas posuitarit. Neque enitii obliti esse debemus. quid supra de oeconomiae partibus dixerimus, quae faciei. ut iiii r- , dum mutetur ipsa narratio, si magnum in eo intellegemus esse moinent uni. Aliter quidem non temere quicquam in narratione esse debebit praeter lex tum et ordinem rerum. υθοποιίαι quoque plurimorum praeceptis exelu duntur a narratione: quae si qua udo erunt, et rara et breves esse debe. hunt. Etiam illud apertam narrationem facit serme, si insitum liabeat lo casiani nominativum. id est reclum . quam Graeci ὁρθοπτωσιν vocant, ulserme narrationes sunt Tullianae: Sextus Roscius pater huius in v. niceps Amerinus suri: et, I . Clodius, eum statuisset omnis celere in praetura vexare rem publicam, risec facile apud Ciceronem est ulla aliter coepta narratio. t e brevitate narrationis pariter ostenis uitiatis. 20. Quod supersest. probabilis erit, si argumentorum Pt qiluestio- mim semina quaedam fuerint ubique reΝpersa, modo ne argim ientalidi gΗ-nera ponantur: ut tempus. quo rem factam esse dicimus, adsit. et causae ur laeta sit. et persona quae socii, et lacullas quare sacere potuisse ere dia datur, et locus ubi lacla est. - In eas res ex omnibus narrationibus Tullianis licet sumere exempla. in Milonis defensione danda prat opera. ut Clodius videretur insidias Miloni se isse. Causam liuius rei statim in narratione posuit: Cum statuis spi, inquit, Omni scelere vexare rempublicam, et infra: occurrebat ei mancam ac dehilem suturametra praeturam suam consule Milone. Possum ire Per omnem narrationem et docer . quem ad modum sit instructa semilii lius argumentorum.
sed longum est ire per singula. illud simus admoniti, nullum locum narrationis vacare debere . quin ubique adsit ratio, quare et quomodo res saeta esse credatur . ea tamen specie, ut sit illa narratio. Quin etiam quidamnii iubent omittenda interdum vera, si in redit,ilia sint, et potius salsa dicenda. modo verisimilia dicantur. Sed hoc videro: certe quidem ad naturam rerum erit accommodanda narratio, atque ita runcta direnda. ut ad credendum iudices ipsa natura deducat. l2l Partitio est. qtia eausam dividimuR in partes: hoc in controvor-
10 p. Rose. Am. S. Ib. 1l p. Mil. S. 24. 24 ibid. S. 25.2 adleetum B in II: sit PC b ilitelligiiniis B emolumentum Stanger8 rara est hrmies B u ferme nos: firmi B. - . PQ 10 quam n : Nam B. - .l3 saeile P: saeero B I4 aliter ad I. P I 6 erit P: est Λ 17 fuerit utique R modo nec Bs I 8 genere ponatur B tempus P : omnibus B quo rem laetam esse nos: quae laeta esse n. quo lactum esse re uino dicemusis saeta sint B, raelum sit PC 20 ex add. P 24 ei nos: et Βου 25 omnem narrationem nos: omnes narrationes B. omnes narrationis paries PC 30 sunt Βου et P: ui B 3I modo add. P videantur re illic videro B: hoe ipgiuulerint PC .quaedam B 34 tuu in C: hoe et si in BP