De Clemente presbytero Alexandrino : homine, scriptore, philosopho, theologo liber.

101쪽

non extendit fortasse eam ob causam, quod ne unum quidem annum ita addere potuisset. Ergo ad Severum imperatorem ducimur. Et sano, id otiam Eugobius ex Clomontis verbis modo transscriptis concludit. Haec enim Sunt eius verba: ,,Hine porro Clemens in primo Strom. libro ordinem temporum describens, Commodi linporatoris morte enumerationem suam circum Scribit. Ex quo apparet, Severo Augusto, cuius nune tempora eXponimus, imperatore hae evolumina ab eo suisse elaborata δ). Sed cavendum, ne nimium probasse opinemur. Quid enim iam constat 3 Hoc unum tantum, librum primum, cum hoc autem totum Stromatum opus ante Severi imperium edi coeptum non esse; nihil ultra. Uno igitur termino inVento, alterum quaeramus, ut, quod inter utrumque suerit, certum agnoscatur. Et hunc quidem in Severianae persecutionis initio video, i. e. anno 203. Nam Clementem post hunc annum nunquam Alexandriam revergum es Se in capite de vita eius demonstravimus. Alexandriae autem opera sua Omnia exarasse videtur. De qua re

inter veteres nulla dissensio. Et sic quidem, quibus Stromata scripta sint, decem annos inde ab anno 193 ad a. 203 habemus. Ad quos medios ducit Eusebii tostimonium in Chronico servatum ad quintum Severi imperatori8 i. e. ad annum 198 pertinens, quo , , Clementem multa ac varia haud dubie Stromata) conscripsisse

tim autem post editum Paedagogum Stromata ab eodem auctore exarari coepta e 8Se, ex huius operis natura adque indole moX eXplicanda fiet verisimillimum. Atque id ipsum, quum iuvenein ad ea

conscribenda accedere Se profiteatur, confirmare videtur. CauSamenim, qua, ut Scribat, commotus sit, metum habet, ne senectute

olim appropinquante, doctrinarum a viris Apostolicis auditarum oblivi Scatur. ONec Vero, inquit, hoc opus Strom.) scriptio est artificiose composita ad ostentationem; sed monumenta tanquam thesauri in eo) mihi reconduntur ad senectutem Oblivionis Vcnenum δ). Iam quum omnes Stromatum libros Oeto simul osse editos demonstrari nequeat, imo minime ulla frui videatur probabilitate: cunctos decem illos annos ut compositionis editionisque tempus retinemus. Qui definitionem desiderant accuratiorem, ne

φὶ p. 322.

102쪽

De liuius operis inscriptione. Veram ac plenam Stromatum inscriptionem sine ulla controverAia Eusebiu a nobis Aervavit. ,,Libri Stromatum Clementis, inquit, in univerSum ostio apud n08 exstant, quos etiam ipse sic inscripsit: Titi Flavii Clementis Eecundum veram philosophiam gn08ti- eorum commentariorum Στρωματεις δ). Eadem autem inscriptio ad Photii autatum in codice quodam pervetuSto SerVata eSt. Re pori, ait ille, in vetusto libello quodam, hoc opus non solum Στρο i1ατεις inscriptum, Sed integro hoc modo: Titi Flavii Clemontis, presbyteri Alexandrini gnosticorum secundum veram philosophiam

Hunc igitur titulum, ut nihil est, cur Verum es Se neges, Sic Summam probabilitatem ex ipsius operis libri sexti initio nancis itur, quod his verbis utitur primis: Hic autem sextus simul et septimus liber gnosticorum Secundum veram philosophiam commentariorum Στpto 1αzευς ete. '). Attamen ut hanc inscriptionem in dubium revoces, id efficere possit, quod Clemens etiam simpliciter libros illos appellet Στρωνιατεις vel υπμ.9 1ματα '). Quid ergo 3 Num brevigin8criptio vera, an longa 3 Hoc addiscernendum sane ost difficillimum. Quamquam Eusebii testimonium longam tuentis aliquid valet. Sed illud quoque, quod n0n Solum Στρων ατεῖς pro tota inscriptione invenitur, Sed etiam Orto lavi μ.ατα, magni momenti esse videtur. Hinc enim, neutrum eorum totum titulum indicare, imo utrumque ex longiore brevitatis cau8a repetitum esse, apparet. Et sane utrumque longiore continetur. Atqui duas breviores ex una longiore Sumptas verisimilius est, quam duabus compositis et auctis longiorem e S Se natam. Itaque, prae8ertim quum externa testimonia longiorem etiam defendant, hane Veram esse eenSemus.

Quod autem in hoc titulo maximo est insigne, nomen habet Στρ ut1ατεων quod latine vertunt alii se opus varie contextum, alii seMiscellanea. Quid igitur significet, quum de operis indole disseruerimus, uberius enucleabimus. Clemens enim ipse id haudquaquam in ambiguo reliquit. Sed pro hac indole poterat etiam aliam

γνωστικων υπομνηματων στρωματεῖς.

δ) Bibl. cod. ii l. Verba sunt prorsus eadem, hoc tantum addito: προσβυτέρου Aλ. δ) p. 735. Verba item sunt eadem.

103쪽

deligere inscriptionem. Cur autem illam ipsam adamaverit, dicendum. Scimus ergo, quantopere, iit gentilium humanissimum quern-que lucri saceret Christo, in omnibus euin ita sollicitum qualibet cura ac prudentia suisse, ut quidquid illis urbanius et exquisitius videbatur, id ad suam convertorsit utilitatom. Atqui titulum illum Στρωματεῖς homines e gentibus littorati elegantiorem tum temporis habuisse videntur et ingeniose ex ogitatum. Eusebius quidem Plutarchi opus citat, cui inscriptio suit Στρ6 1αet εις ). Id autem plures iam ante Clementum socisso o Gellio discimus δ).

Sed ipso auctor Stromatum christianorum, quOS VOCRVerim, eX. operis sui prae8tantissimi titulo appellatus est Eet ρωνιαῖευς'), quod certe nihil aliud declarat, nisi nomen eius, qui excellentissimos libr08 illos scripsit, ornatissimum et gloriosissimum').

Do Stromatum propo Silo. Ν0n P088um, quin, priusquam de Stromatum prop08ito agam, aliquid gravissimi momenti generaliter saltem moneam. Quum enim sint, eique non pauci neque ceterum despiciendi, qui Clementem Heraclitum philosophum christianum, etou σκ0zΞlusu, Nuneupare velint, hi, ut eiusmodi similitudinem tueantur, maxime Stromatis niti videntur. Attamen vereor, ne quod unus temere atque audacter contenderit, id multitudo, - est enim otiam inter doctos et doctores multitudo quaedam au paene vulgus, - Vereor igitur, ne id multi nihil probantes repetant. Sed quibus ex causis et quibus hominibus unum quidque in Obscuritato sit et dubitationo, inquirendum ost. Sunt autem libri, qui sua indole ad intelligendum nequeunt non esse difficiles. Quidquid

enim scriptum est summa cum subtilitatu ingenioque, id ut comprehendatur, labore opus est, diligentia, montis acumine. Auctores porro Veteres, quicunque Sunt praeclarissimi, quum per se illam ob causam haud multis pateant, praeterea plerumque oκ0rgivot eVndunt,

quod, temporibus, hominibus, locis mutatis, plurima quo reserenda sint, Vulgo ignoratur. Quodsi quis veteris scriptoris istiusmodi nonnulla recte interpretari sibi suerit visus, huic, si ea nobiscum

3 Clementem, quod Στρωπιχτευς appellatus fuerit, stragulorum Odisicem sacere, non solum ineptum est, sed etiam absurdum et ridiculum.

104쪽

communicaverit, haud dubie gratiae erunt agendae. Neque destini, qui ea in hominos benevolentia osse vidcantur, ut optimam vitae partem in Veterum auctorum monumentis librisque interprutandis atque exponendis libentissimo collocent. Quaro fit, ut quivis ad Veterem Scriptorem nece8Surus, quaenam de eo viri eruditi di Aputaverint, quaerat. Et profecto, aliorum observationibus adiutus, quaeso ipso interprete usus solo, deposita as desperata habuerit, ea facile intelliget. Verumenimvero nonnulli, et ei quidem summi ingenii scriptores, nescio an nihil quidquam habeant, quod tam merito querantur; quam quod interpretes nacti Sint. Saepenumero enim evenit, ut interpretando difficultates cumuluntur. Volut Ari. stotelem, qui Hegelium sequuntur, Glasurus, Micheletius, Blesius, alii tam obscurum et perversum disputationibus Suis, expositionibus, syEtematis Aristotelei voluminibus amplissimis reddiderunt et quasi vepribus dumetisque circumdederunt, ut philosophum illum primo lecturus quidvis adiisse maluerim, quam interpretum id genus commenta. Idem autem Clementi Alexandrino multa ex parte accidit, de quo et in universum et maxime quod attinet ad Stromata

eius plure8 erroreS circumseruntur, quam sententiae verae vel etiam

opiniones probabiles. Quod si quis in his errorum dumetis versatur, huic Si Clemens σκυetatvυς non videretur, id maxime ogget mirum. Sed his omnibus, quasi non essent, interim praetermis Si8, Stromatum opus, periculosae illud obscuritatis, ipsum inspiciamus.

Et primum quidem, quid auctor ipse voluerit, quid in Stromatis conscribendis sibi proposuerit. Quod ut accurate indagemu8, a

causa ordiendum e St, qua commotus ad scribendum accesserit. Hanc

igitur aperte indicat his verbis, quae partim supra iam transscripsi ad aliam rem probandam. Nec vero hoc opus Strom. scriptio o8t artificiose composita ad ostentationem; sed monia monta tanquam thesauri sin co) mihi

reconduntur ad Senectutem, Oblivionis venenum, vere imago et adumbratio evidontium et animatorum illorum, quos qui audirem dignus habitus sum, sermonum, imo etiam virorum beatorum laudibusque extollendorum δ). Causa igitur Acribendi efficiens, quam vocant moventem BeWeggrund), proxima est in metu, ne quid ipsi, quod didicerit, memoria dilabatur. Quid ergo 3 Num Clemens proprium tantum commodum sectatur 3 Sed modestiae illud est, ut eruditionis gloriam aliis et ipsius quidem doctoribus tribuat. Nam in p. 322.

105쪽

pr0prie ad Aeribendum quasi sertur dot h0minumque caritate: deo honor, hominibus salu8l Hoc eius desiderium. Itaque quum in Paedagogi prooemio, eundem Logon et hortari, et educare ut docere quo munere in Stromatis sungitur), dicat, nos quidem hortanti iam laetis vocibus Iacit acclamantes: Quam bonus Israel deus eis, quirocto sunt cordet Logos igitur bonitate hortatur; sin hoc, bonitato etiam Paedagogiam instituit, docet. Et sane in eodem prooemio animos a Paedagogo confirmari dicit praeceptis, quae hominibus amica Sint, i. e. e caritate erga homines prosecta' in, ut ad persectam veritatis cognitionem deducantur. Quod autem Logon, ut hortetur, educet, doceat, movet, id etiam Logi praeconem, Clementem ad hortationes, disciplinas, doctrinas describendas incitat. Quae quum ita sint, causam, cur Scribat, Clemens duplicem habere videtur: unam, ut, quae didicerit, memoria teneat scribendoque magis intelligat, alteram, ut seboata traditiose et servetur posteris et aequales efficiat beatos. Atque ambas has causas in Stromatum prooemio ita explicat: Putei, qui exhauriuntur, emittunt aquam

magi8 perspicuam; corrumpuntur autem ei, quorum nullus eSt particeps. Ferrum quoque usus Servat purius; usus autem desectio generat ei rubiginem. Ut enim summatim dicam: exercitatio Salubrem et spiritibus et corporibus ingenerat habitum. Haec prior causa; altera autem Statim adnectit. o Nemo accendit lucer nam et ponit eam Sub modio, sed super candelabrum,

ut luceat omnibus, qui convivio habiti suerint dignit. Quid

enim iuvat Sapientia, quae eum, qui audire potest, non efficit Sapientona 8 Praeterea autem etiam servat Servator et semper operatur, ut videt Patrem operantem). Docens aliquis plus discit, ct dicens Saepe una audit cum eis, qui ipsum audiunt*i. Unus est enim doctor et eius, qui dicit, ct eius, qui audit, irrigans et mentem et sermonem '). Accedit autem tertia quaedam pietatis cau8a, quam supra indicavi. Ut Plato Socratem, Sic ipse magi Stros Suos librorum auctores facit, ut sic saltem imago virorum beatorum laudibusque extollend0rum sat immortalis, discipulus autem agnOScatur animo grato. Certo autem, inquit, scio, fore ut eX-sultent, non hac quidem laetati expositione, sed ea sola de causa, quod hac scriptione, quae ipsi trudiderunt, serventur. Est enim

) p. 98: υποθηγιαις φιλανθρωποις. t ) cs. S. Augustini ep. 7: ἡEgo ex eorum numero me esse profiteor, qui seribunt proficiendo et scribendo pr0ficiunt.

106쪽

oiusmodi adumbratio animad cam boatao traditionis conservati0nem, quae non Ρ088it estugere, dosidoranti cxoptata. Filio autem amante sapientiam, pater lactitia assidietur ).Jam Vero quum caritate pietateque movento Clemens Stromata Scripserit, horum erit propositum, ut doctrina beatos reddant homine8, eaque doctrina, quam viri Apostolici, auctoris doctores, tradiderunt. Re8quo ita se habui revera. Postquam enim, Stromata Oblivionis Venenum esse professus est, doctoribus nominatis, ita pergit: Hi veram quidem beatae doctrinae servantes traditionem, statim a Petro, Jacobo, Joanne, Pauloque, sanctis apostolis, Receptam) ita, ut filius a patro traditionem) accipit - pauci autem sunt patribus Similes; - ad nos quoque illa a maioribus tradita,

bus dictis, hanc traditionum, ne pereat, a se litteris mandari RSSeverat. Deinde autem, quatenus id possit officere satetur, ut plenamot integram traditionem in Stromatis deponat. Horum, inquit, Inonumentorum meorum Scriptio, quam scio quam sit imbecilla, si cum illo Spiritu gratiae pleno, quom qui audiremus digni Sumus habiti, conferatur; sed haec scriptio sit imago ci, qui thyrso fuerit ictuS, et obς ἀρχεzυπ0υς in memoriam revocans. Sapienti, ait Scriptura, loquere, et erit sapientior; et habenti adiicietur. Nec vero satis se poSSe arcana interpretari pronuntiat scriptio mea); imo multum abest; sed in memoriam reVocare tantum, sive sorte iam obliti sumus quaedam, sive ne oblivi Scamur. Multa equidem scio, effluxisse nobis propior temporis longitudinem Sine Scriptis elapsa. Quamobrem memoriae meae imbecillitatem sublevans, eXpositionem certis capitibus constantem, Salutare memoriae monumentum praebens mihi ipsi, hae necessario u Sus Sum adumbatione. Sunt igitur quaedam, quorum ne recordati quidem sumus; magna enim illa in beatis vis erat viris. Sunt etiam quaedam, quae quum tempore Scripta non suis Sent, nunc effugerunt; alia autem, quae paene exstineta in ip8a mente quodammodo eVanuerunt, quoniam hominibus) non probatis haud facile est eius modi ministerium: haec igitur monumentis rur8us SuScito δ).

p. 324. med. Pro αναζωπυρων legendum esse eenseo αναζωπυρῶ. Quod nisi probaveris, hoc enunciatum erit Sine clausula. Neque enim κεχρη χι eX antecedenti apte repetitur, neque ullo modo quidquam ex Sequenti quadrat, Praesertim quum hinc sententia prorsus nova incipiat.

107쪽

Quodsi Clemens partim necessitate quadam, quominus plene cumulateque, quae accepit, communicet, prohibetur, partim con8ulto, quae possit dicere, tacet. Alia, - ita enim pergit, - alia consulto praetermitto, scienter faciens delectum, scribere quidem veritus, quae vel caveo ne dicam; minime quidem invidia commotus, quod nefas esset,) Sed ne ei, qui in ea inciderint, in aliam sorte partem intelligentes labantur, nos vero puero gladium, ut loquuntur qui proverbiis uti solent, praebentes inveniamur. Neque enim fieri potest, quin, quae scripta sunt, quamVi S a me non edita manserint, saliquando) elabantur. Revoluta autem, quum unuSemper eademque Voce, ea quidem, quae Acripta est, Utantur, interroganti praeter Scripta, nihil quidquam respondent. Necessario enim semper auxilio egent, vel eius, qui scripsit, vel alius, qui eisdem insistit vestigiis δ). Hoc autem silentium, quod minime seri invidia affirmat, iam antea defendore studuit. Postquam enim scribendi ius sibi quodammodo vindicavit, et ita quidem, ut ne Sabbati quidem tempore ab hoc docundi audiendique bono abstinendum sit, auditorum tamen nurnorum terminis quibusdam circumscribit, ut qui cos divinis mysteriis sanctaque luco donandos esse dicat, qui ea possint capere. ,,Non igitur multis, porro inquit, aperuit ea, quae multorum non erant, Sed paucis, quibus ea conVenire sciebat, qui quidem ea quum percipere possent, tum ad ea consormari. Quodsi sorto quispiam dixerit: Nihil occultum, quod non manifestabitur, nihil opertum, quod non revelabitur: audiat hic a nobis quoque, ei, qui Occulte audiat, occultum sore ut manifestum sat, et qui silentio tradita possit Servare, ei quoque, quod opertum, id iri apertum, ut veritas et ea, quae multis sunt occulta sunt manifesta paucis. Nam cur non omnes Sciunt Veritatem si quaesieris): cur non amata sequidem

quaeram) iustitia, si iustitia omnium , R)3Itaque Clemens sibi proponit, ut in Stromatis traditionem a

viris Apostolicis religiose scriptam relinquat, nec vero totum, qUUm partem memoria non tenuerit, partem Ait taciturus. Et haec quidem pars, quam Vult tacere, egi mysteriorum. Quae autem mysteria non sit traditurus, ipse, quin ip8a prodat, nequit dicere, nos vero haud magis possumus eadem assequi coniectura. Sed numerum eorum non tam magnum es 8e inde colligo, quod etiam mysteriorum tradendorum rationem habere sibi videtur non vetitam.

108쪽

Traduntur, inquit, my Atice mysteria. De qua ratione postea

orit disserendum. Nec vero solum numerum mysteriorum tacendorum parvum esse nunc coneludimus, Sed nullum Omnino.

Suam enim ipsius memoriam scriptis adiuvare vult. Atqui in mysteriis, ut quae haud sacillimo intelligantur, hoc adiumentum nece88arium quam maXimo. Mystica autem tradendi ratio efficit, ut Pauci, qui capere possunt, mysteria discant, ceteri ne audiant quidem. Ergo Clementem omnia, a doctoribus suis accepta, tota atque integra esse relaturum probabile est. Nonnulla autem my8teria, mystice tradendo tacet multis, paucis aperit ).Jam Vero quaeritur, utrum omnia ita referre Studere voluerit, ut Dro arte quadam ct praecopiis tota traditio certis voluminibus ab Solvatur, an eo modo, ut sine lege nunc hoc, nunc aliud exponat. sunt igitur non pauci, qui Stromata sine lege ac vinculo Scripta esse opinantur. Sed haec quaestio ad totam Clementis in Stromatis adhibitam disputandi viam et rationem pertinet, de qua de

De disputandi via ot ratione, quam Clemens in Stromatis adhibuerit. Jam quum de disputandi via et ratione, qua Clemens usus suerit

in Stromatis, expositionem ordiamur, primum quidem animadVertendum e8t, nihil omnes huius quaestiunculae peritos magis cognitum habere, quam similitudinem illam, qua Clemens ipse, quid Varii argumenti libros στρωνιατεις appolians indicare Voluerit, eXPlanat. Est autem haec. Sunt Stromatum libri quodammodo Similes, non quidem elaboratis hortis illis, in quibus arbores et Plantae in certum ordinem ad oculos dolectandos dige8tae sunt, sed monti potius alicui umbroso ac don 80, in quo simul plantatae Sunt cupressi et platani, laurus et hedera, mali et oleae et ficus, ita ut de industria fertilium una sit non fertilium plantae arborum Sint commiXtae, quoniam scriptio propter eos, qui, quae Sunt matura, Surripiunt et furantur, vult latere. Ex quibus si agricola tranSpOnere Voluerit plantas, pulchrum hortum exornabit et nemuS amoenum. Neque ergo Ordinem, neque dictionem spectant libri Stromatum, quum etiam Graeci do industria nolint esse dictionis ornatum, atque, id agentes, ut, si qui scripta ipsorum legant, hi sint

laboriosi acresque ad inveniendum, d0gmata latenter, non ut rei

109쪽

veritas iubet, inserant. Sunt enim multae ae variae e8eae propter piscium disserentias I). Hanc igitur similitudinem et explanationem norunt omnes, quid autem inde consequatur, quid inde redundet non solum ad totius operis indolem et dispositionem, Verum etiam singulorum liberorum et cunctam disputandi viam haud penitus videntur intelligere. Ad totius enim operis indolem hoc redundat, ut certum finem nunquam postulet. Librum VIII., de quo infra uberius disputabimus, mutilum habemus. Quod multi ita queruntur, ut, si hic liber verus et integer ad nos pervenisset, totum Stromatum opus absolutum nobis exstare, opinari Videantur. Sed nihil minus verum. Nam quum Clemens Stromatis traditionis deposita hic, illic, modo multis, modo paucis interiectis, reconderet,

totum opus Sua natura, quamdiu auctor e traditione alicuius rei, quae communicaretur, dignae recordaretur, nunquam finiri potuisse

manifestum est. Nec proiecto mirarer, si XVI Stromatum librieXStarent; nec tune, auctoris manum in ipsa libri docimi scxti coronide, ut in totius operis fine, morte Occupatam con8titi 8Se, eXSpectarem. Quamobrem ne singuli quidem libri certam ac definitam rei cuiusquam veritnte et ratione continent traditionis partem, sed si Stromata cum thesauro comparemus, hunc libris in acervos modicos distributum essu dicemus. Itaque neque finis imponitur singulis libris, argumento quodam ab Soluto certo, ut nova re S ΠOVum Volumen postulet, Sed sepropter longitudinem tantum) et capitum multitudinem δ). Unde sequitur, singulos libros tanquam vestis stragulae 8ingulas parteS per Se e S Se conSiderandos,

ut qui colore vario distincti alter alteri sint assuti. Qui ergo certum ordinem, eumque satis manife8tum, ita desiderant, ut ubique aut mali aut oleae aut ficus inveniantur, hi quidem errant Vehementer. Errant autem non minus, qui libros ita inter se coniunctos e 88e putent, ut in schedis tantum deinceps Se excipiant, senihil commune habentes aliud. Nam Clemens, qui Logon tam Sapienter sacit primum hortantem, deinde educantem, denique docentem,

in ipso docendo distribuendi prudentiam haud prorsus neglexerit. Et sane ipse agricolam plantas sertiles tran8ponendo pulchrum hortum eXornare posse fatetur, id quod, nisi ordine quodam latento sed lectori scienti agric0lae) perspicuo et aperto generalia traditionis beata capita sese excipiant, quamvis levi tantum et abdita Eententiarum coniunctione et continuatione, nescio quomodo fiat.

110쪽

Sod singuli libri haud alitor noxi sunt inter se et apti, quam singula cuius quo libri capita, non ea capita dico, quae nunc sorte Occurrunt Signis segregata, sed res capitales, i. e. d0gmata, quae latenter tractantur. Quod autem ad disputandi viam attinet, haec Verba non Sunt omittenda: is Sunt quaedam, quae aenigmatis scriptio mihi indicabit et in haec quidem insistet; alia solum eloquetur. Conabitur autem et celans dicere et occultans aperire et tacens ostendere ). Cum quibus consentit illud, quod supra iam tetigi: istraduntur mystice mysteria, ut id, quod dicitur, sit etiam in ore dicentis, quinimo non in voce, sed in intelligentia. Dedit autem Deus ecclesiae alios quidem Apostolos, alios vero Prophetas, alios vero Evangelistas, alios vero Pastores et Doetores, ad persectionem sanctorum, ad opus ministerii, ad aedificationem corporis Christi η). Jam quid est illud celans dicere, occultans aperire, taeens Ostendere, mystice tradere 3 Hoc intellecto, quam maxime propria quidem ac subtilis disputandi ratio cognita esse videtur. Qui ipsa Verba voluerit religiosius sequi, velut illud occultans aperire, hic in eam opinionem sacile incidet, ut Clementem vocabulis initiatorum quorundam quasi privatis uti velle opinetur. Sed huiusmodi vocabula propria maxime et quasi privata nescio an adhuc quisquam invenerit vel etiam omnino possint inveniri. In eis ipsis, in quae insistit oratio, i. e. in mysteriis, Clemens magnopere studet efficere, ut et christiani et haeretici et ethnici ipsum intelligant. Utitur philosophicis argumentis, Sacrae Script. verbis, similitudinibus variis Omnibusque, quae ullo modo ad persuadendum conducere possunt. Vocabula igitur quasi privata concedimus minime. Neque Clemens reapse vult quidquam ulli homini occultare, imo utinam cum Omnibus omnia possim communicaret Eemper videtur exoptare. Sed ipsa scriptio occultat invita. Mysteria enim eadem atque eodem modo tradita aliis sunt Operta, aliis aperta, quibus quidem diVina gratia ea aperire voluerit. Nam dedit Deus ecclesiae alios quidem Apostolos etc.

Ex his igitur disputandi via haud satis liquet. Examinemus

autem ea, quae eodem loco deinceps sequuntur. Quae ab insignibus haere8ibus decreta sunt, adducet scriptio mea); dicet