De Clemente presbytero Alexandrino : homine, scriptore, philosopho, theologo liber.

91쪽

mulier dedopit Joseph. Quare incessus sit castus omnisque motus. Oculis porro quam maxime parcendum est, quoniam melius e Stlabi pedibus, quam oculis. Quae autem omnia ideo agit, ut Oculo Spelliciat, vocans per Suam Speciem et univerSam vitam: , , Quis QSt, inquit, vestrum stultissimus 3 Sed ne ancillas quidem, quae probas sequuntur seminas, turpia vel loqui vel sacere Oportet; sunt autem a dominis castigandae. In dominam enim cadit ancillae turpitudo. Qualis domina, ut est in proverbio, talis catella. Sed viris etiam ambulantibus vitandus est inces Sus suriOSUS,

nec minus nimis tardus. Neque supervacanea Servorum Ope Utendum, ne quid molle appareat. Neque enim in motu, neque inhabitu, inveniatur unquam magni animi et excelsi dedecus. Famulos autem ne habeamus pro iumentis; si illos decet obedientia, aequitas certoe, patientia, benignitas dominos. Abiiciantur quoque virorum mulierumque in tonstrinis et cauponis nugae turpissimae. Atque te 88erarum ludus mittatur oportet talorumque, qui lucri causa adamari solet. Verumenimvero consuetudo quaeratur cum viris honestis, ut quae Bola vitae conducat nostrae; at cum improbis nulla sit coniunctio. Nec porro ad spectacula Paedagogus nos deducet; et recte quidem stadia et theatra pestilentiae cathedram quis VOeaVerit. Magnae enim confusionis hi coetus pioni sunt et iniquitatis, quoniam, Viris cum seminis simul convenientibus, altero ad alteriuS Speetaeulum, conventus occasio si causa turpitudinis. Quid enim turpiter factum non ostenditur in theatris. Quod autem verbum impudens non proferunt, ut risum moveant, scurrae et hiStriones 3 Hi certe non sunt ludi ad animos recreandos, unde inaniS gloriae cupiditates proficiscuntur, ambitiones, nimia impensa, seditiones, mors. At non omnes, inquiunt, philosophamuri Numquid ergo nec vitam pur8equimur omnes 3 Quid tu dicis 3 Quomodo ergo credidisti 3 Quomodo autem deum amas et proximum, nisi phil08Opharis 3 Sod litteras non didicisti l At vero nisi legere didiceris, non est tamen, quod de auditu, qui nequit doceri, te possis excusare. Fides

enim non sapientium secundum hunc mundum, sed eorum, qui Secundum deum sunt sapientes, possessio est. Et Evangelium quidem

ad omnes et litteratos et sine litteris homines portinet, cuius phil0Sophia in caritate cernitur. In quacunque vitae conditione quod honestum est, id deligere huius est philosophiae. Sed in ecclesiam

ct mulieres et viri veniant oportet decore induti, incessu non Simulato, silentium amplectentes, caritatem non fictam possidentes, caStos corpore, ca8tOS corde, ad deum rogandum praeparatos. LIoo

autem mulier teneat amplius: semper tecta sit, nisi suerit domi. Ab

92쪽

ecclesia autem eodem, quo antea sueras in ipsa, vultu recedas, non ut permulti, qui coetu relicto, statim deponentes illam, quam scilicet inspiratam paullo ante ostenderant, qua gi sanetitatem, turbae, in qua sorte Versantur, assimilari solent. Isti quidem deposita falsa ne simulata gravitatis persona, deprehenduntur, qualeS e88e ignorabantur, qui sermone, quem modo de deo habitum venerati sunt, illic relicto, ubi eum audiverunt, soris impiis modis et canticis amatoriis delectantur; qui antea immortalitatem celebrabant, nunc en-nunt cantilenam illam: comedamus et bibamus, cras enim mori- muri Hi vero non cras, sed hodie iam Vere deo mortui sunt, Aepelientes suos mortuos, h. e. seipsos in mortem infodientes. Porro autem, quum in regnum dei simus vocati, hoc etiam regno digne

ambulemus, deum diligendo et proximum. Sed illud proximum diligere, quo christianus discernitur ab ethnico, facilius plurimis

videtur. Nec tamen in osculo et salutatione eXterna pOSitum est, sod in bonovolentia. Caritas intus est, in homine interiore, quae interdum etiam apparet signis externis. At vero est etiam caritatis simulatio quaedam, Sola externa, qua Osculo utuntur impudenter, quod mysticum sit oportet. Impudicitiae autem oscula saepe immittunt virus, in quibus neque hominum caritas versatur neque dot; haec est onim, ait Joannes, si mandata eius Servemus. Nec vero quaecunque turpitudo ip8a Vitanda, Verum eiusdem etiam occasio atque Species. Quapropter mulieris inprimis adspectum ne quaeras; nam et8i fieri potest, ut quis, quamvis viderit, sortem se praebeat, tamen, ne cadat, caVendum. Fieri enim potest, ut, qui viderit, labatur; nec Vero, ut, qui non Viderit, concupiscat. Est autem Otimis opera adhibenda, ut id ipsum, quod est extrinsecus, a quavis reprehen Sione Sit alienum, ut non simus solum fideles sed sido otiam digni videamur.

Quamobrem maritis quoque Sua Serim, ne unquam UXOre S SURScoram famulis osculentur. Artissimum autem martrimonii vinculum id, quod temperantia nititur, purae Voluptati S plenum. Vanaeonim conversationis a patribus traditae limitem, Apostolo monente, habemus crucem Domini. Regenerati ergo veritati affigamur, resipiseamus, sanctificemur. Optima antem educatio e St, quae Ordinem gignit illum oportunum, persectiun decorem, in quo stabilis potestas et ordinata, qui etiam omnia, quae coniuncta Sunt inter se ot cohaerentia, recte faciendo distribuit. Sed ' haec severius dixi, salutis vestrae amantis Simus. Vos autem, si me quidem audieritis; eritis salvi. Non ergo Paedagogo, si minime attenderitis, curaeosty Imo vero curae est quam maximae; peccatoris enim mavult

93쪽

poenitentiam, quam mortem. Sin autem me audieritis, bona terrasicomedetis, ait rursus Paedagogus, bona terrae appellans bona hum an a, sormam, divitia S, Sanitatem, vires, alimentum; idque imbecilli into hominum haud neglecta dixit. Vere enim bona sunt ea, quae neque auris audivit neque unquam in cor hominis ascenderunt; bona, quae apud eum, qui rex est et qui Vere est bonorumque et

benignitas et sapientiat Ab his et per haec, quae cernimus, ad ea nos perdueit, quae animi oculo tantum aperiuntur. Sed deflexit oratio; redeat oportet. Quaecunque igitur domi sint observanda, vitaque quomodo corrigenda, iam Satis dissuruit Paedagogus. Restat autem, ut, quum lex, timore dissoluto, liberum arbitrium ad fidem amplectendam velit corroborare, praecepta, quae hoc prae Stabunt, addantur. Paedagogus ergo: audi, inquit, mi fili, capita Salutis; aperiam enim mores meo A et pulchra tibi hae e suggeram praecepta, quibus ad Salutem pervenias. Dabit autem thesauros

arcano S, Occulto S, qui gentium Oculis non apparentes a nobis vid sentur. Unus autem deus ac dominus, qui multos thesauros praebet: alios per legem, per propheta S ali 08, ali OS Suo Ore, ali 08 per spiritum sanctum. Ex his ergo omnibus pari modo praecepta cognoscemus. Sed est iam generalis quaedam naturae admonitio sponte obvia, adhortatio Vitalis, quae omnia si . o. uniVei Sum genus

humanum) continet: δ) , , Quae tibi seri volueris, alteri iam seceris;

) Hoc loco non possum, quin moneam, quanta ad sanam Clementis interpretationem adhuc sint praestanda. Sententia illa Graece si e Se habet: εστιν ιιεν ουν αυτοθεν κεφαλωωδης υπ0θηκη, καὶ φωτικη παραίνεσις, παντα εμπεριεχουσα. InterpreSautem vertit: isHic est ergo, quod omnia scit. praecepta) complectitur, praeeeptum, et ad vitam utilis admonitio. Quod si sententias, quomodo neXne Sint inter se et Coniunctae, perpendenS consideraveris, illud hHic' ad legem, Prophetas, Christum, Spiritum Sanetum, i. e. ad V. et N. Tert. Spectare oportere reperies, ut praeceptum, quod sequitur, Omnia et veteris et novi testamenti praecepta complectatur, id quod est absurdissimum. Nam dei caritatis, prindipalis eius quidem, ne minimum habet indicium. Deinde hoc: , ad vitam utilis admonitio. quid est 3 Sive enim ad singulorum homi

num vitam reseras, Si Ve ad cunctorum, supervacaneum, est disputationi S impedimentum. Quis enim, Clementem Usque ad hune loeum Secutus, praecepta divina esse utilia nesciat 3 Imo non solum utilia sed ad vitam veram atque aeternam haec esse necessaria Τ

Sed verba Graeca examinemus. Primo igitur, si Clemens ad legem, Prophetas, Christum, Sp. S. reverti voluisset, id voce αυτοθεν minime fieri poterat, et ipsius particulae vi prohibente, et enunciato illo: εἶς δε ων ὁ Κυριος etc. interiesito. Significat potius αυτοθεν hinc, vel illinc, vel illi eo, Vel Sponte. IIaee autem significatio, Sponte, Sola quadrat in locum, quo de agitur. Antequam enim Clemens praecepta divinitus communicata tradit, naturalis legis lummam Proserti. geuerale mandatum, quod

94쪽

unde hoc sequitur: se Quae tibi non vis fieri, alteri ne secori si s Quadautem divinitus comita unicata Sunt, praecepta, ea item duobus possunt comprehendi, ipsius quidem verbis Domini: ,, Diliges Dominum deumtuum ex toto cordo tuo et in tota anima tua et in tota mente tua; et proximum tuum sicut teipsum. Attamen, ut Paedagogi erga homines benevolentia magis appareat, varia et salutaria praecepta singula atque distincta tradamus. Ex copiosa enim salute Scripturarumque ordine promptiora ea habebimus. Et primum quidem decal0gum, peccata fugienda circum Scribentem audiamus, et omnia, quae in Moysis libris praecipiuntur Deinde vero Prophetas Sequamur, qui multa praecepta promulgant, eXempli causa: de precatione eiusque modo atque fructu; de ieiunio, quod sit deo gratum; de sacrificiis, ut spiritum contritum Domino offeramus; quid porro de odoribus, coronis, unguentis Sit Statuendum: ,, odorem scilicet suavitatis deo esse cor, quod glorificet eum, qui ipsum secerit; in hoc o8 Se coronas, sacrificia, aromata, sores dei; tum de patientia, peccanti condonando; deinde quae militibus, publicanis, domus administratoribus sint observanda; de caritate praeterea, de reipublicae gubernatione, de iureiurando, de iniuriae illatae oblivione, de mendacio, de Superbia, de misericordia, de ira, de diligendis inimicis. Tum vero mandatum est, ut famulis utamur tanquam nobismetipsis, quippe qui neque ac nos sint homines, quibus et liberis ot servis idem sit deus; fratres etiam peccantes ut Sint, non puniendi quidem, sed reprehendendi; gloriae autem fugienda cupiditas. Peccatoris deinde poenitentiam, quum peccare nobi S Omnibus innatum sit et commune, resipiscere autem viri Sit laude digni, accepturum Se esse promittit; beneficentiam denique se ita habiturum,

quasi in ipsum beneficia suerint collata. En habes Logi leges, con- Solatorias profecto, non in tabulis lapideis digito Domini scriptis, sed in hominum cordibus descriptas, in quae δ) sola non cadit inte-

iam Sponte, Sine divina communicatione, nobis se obiistit: MQuae tibi sieri volueris, alteri iam sederisi Quod mandatum alterum continet: Quae tibi fieri non vis, alteri ne seceris i Quod si a nemine Observaretur nulla unquam POSSet Sinre, respublica, omnis tolleretur hominum societas. Quare ad litam socialem eonServandum corroborat illud homines. Est enim βιωτικη παραίνεσις παντα ει περιεχουσα. Haec παραίνεσις, modo observetur, omnia ad Societatem humanam pertinentia continet. Illud etiam παντα Interpres haud recte cum Voce κιπαλαιωδης coniunXerRt, quasi esset: Omnia praecepta. Itaque supra recte Graeca vertisse nobis videmur.

λ) Nescio, quo Interpres latinus reserat illud: τεις, quod vertit: hin quas. Sic etiam interpretatio Potteri emendata l) Nam καρδίως recte reddidit secordibus. Ad leges autem artieulus ille non potest spectare, quum λογος sit generis masculini; ad πλὰξὶ autem eum reserri velut Sensus. -

95쪽

ritus. Quamobrem fractae sunt eorum tabulae, qui duri erant cordis, ut si des filiorum imprimeretur teneris in mentibus. Verum etiam, quomodo Christus per Apostolos instituat filios, audiendum.

,,Deposito mendacio, loquimini veritatem unu Squisque eum proximo Suo, quoniam Sumus alter alteriu8 membra. Sol non occidat super iracundiam vestram, neque logum date diabolo. Qui iurabatur, non amplius s uretur, Sed potius laboret, operans bonum, ut possit impertiri egenti. omnis amaritudo et ira et excandescentia ot clamor ut maledictum tollatur a vobis cum Omni Vitio. .Estote alter in alterum bonigni, misericordes, vobis inVicem gratificantes, quemadmodum deus quoque vobis in Christo gratificatus esti Estote ergo prudentes et dot imitatores sicut filii dilecti, et umbulato in dilectione sicut sit Christus dilexit vos. Mulieres quidem propriis viri S subiiciantur, tanquam dominoi Mariti autem suas uxores diligant, sicut Christus diloxit ocelesiam. Se ergo invicem diligant, qui

Sunt coniuncti, , , Sicut propria corpora. Filii, Obedite vestris parentibus t Patres, ne provoeate ad iram filios vestros, sed educatocos in di sciplina et admonitione Dominii Servi, obedite dominis Secundum carnem cum timore et tremore in simplicitato cordis vestri sicut Christo, ex animo cum benevolentia servientesi Et domini, ben sacite servis ve8tris, remittentes minas, scientes, quod et ipsorum et vester Dominus est in coelis, et non e St perSOnae a Cep-tiol Si vivimus spiritu, spiritu et ambulemus. Ne Simus Vanne gloriae cupidi, alter alterum provocantes, alter alteri invidentes. Alter alterius onera portatu, et ita implete legem Christi. Ne erretis, deus non subsannatur. Quod bonum est, saciente S, ne animo desciamus; proprio enim tempore metemus. Non dissoluti, pacem in vobis agitet Adhortamur autem vo S, fratres, admonete in Solentes, con Solamini pusillanimes, sustinete infirmos, patiente. estote erga omnest Videte, ne quis malum alicui pro malo reddat. Spiritum ne exstinguatis. Prophetiam n se nihili ducatis. Omnia autem probate, et quod bonum est tenetot Ab omni specie mala abstinetulIn oratione perseverate, vigilantes in ipsa, in gratiarum actionei In Sapientia ambulate apud eos, qui extra Sunt, tempus redimentes lSermo vester Semper in gratia, sale Sit conditus, ut Sciatis, quomodo oporteat vos unicuique respondere. Enutriamini in Sermonibus fidei. Exerceamini ad pietatem; corporalis enim exercitatio ad modicum est utilis: pietas autem ost utilis ad Omnia, habens promissionem Vitae, quae nune est, et futurae. Qui fideles habent dominos, ne contemnant, quoniam fratre Ssunt; Sed magis serviant, qu0niam sunt fideles. Qui largitur, sit

96쪽

in simplicitate; qui praeest, in studio; qui miseretur, in hilaritate. Caritas sit non ficta. Sitis autem) malum odio habentes, bono adhaerentes, fraterna dilectione Ve Stri invicem amantes, honore vos invicem praeVenientes, studio non pigri, Epiritu serventes, Domino serviente S, Spe gaudentes, amictionem Sugtinentes, in Oratione perseverantes, ho8pitalitatem persequentes, uSibus Sanctorum communicante S. Haec pauca ex multis, eXempli gratia, percurrens eX

ipsis Scripturis Paedagogus, sui S apponit pueris seducandis , quibus, ut ita dicam, funditus evellitur viti uin, tollitur iniquita8. Innumerabilia autem alia praecepta, quae ad electas tantum per8onas pertinent, scripta sunt in sanctis libris; haec quidem presbyteris, alia episcopis, alia diaconis, alia viduis, de quibus dicendi aliud

suerit tempus. Multa vero etiam per aenigmata, multa per parabolas quoque significa ta omnibus, qui sorte in ea incidunt, prodesse poSSunt. Nec Vero, ait Paedagogus, haec docere, meum egi, Sed ad verba Sancta illa exponenda opus est nobis Doctore, ad quem accedamus. Et iam mihi quidem desinendi Paedagogiam tempus, Vobis autem audiendi Doctorem. Qui si vos exceperit bona educato a disciplina, docebit mysteria. Ad honestatem autem cecinit ecclesia et Sponsus, solus doctor, bona boni Patris voluntas, Sapientia germana, cognitionis Sanctificatio. , , Et ipse propitiatio est pro peccatis nostris, ut ait Joannes, qui medetur et corpori et animae nOStrae, proprio homini, Jesus; senon Eolum autem pro peccatis nostris, sed etiam totius mundi. Et in hoc cognoscimu8, quod ip8um cognovimu8, Si eius mandata servemus. Qui dicit: cognoviis Sum, et mandata eiuS non servat, mendax est, et in eo Veritas non est. Qui autem Servat eiu8 Sermonem, vere perfecta e Si in eo dei dilectio. In hoc cognoscimus, quod in eo sumus. Qui dicit, in ipso se manere, debet, Sicut ille ambulavit, ipSe quoque ambulare. O beatae alumnos Paedagogiael Impleamus pulchram ecclesiae personam et ad bonam matrem insantes accurramus; auditoresque Logi si simus, beatam oeconomiam, qua homo instituitur, sanctificatur tanquam dei filiolus, et, e terra institutus, in coelis civis ambulat, patremque, quem discit in terra, illic su8cipit, glorificemue, Omnia Logos et facit, et docet, et instituit. Equus freno ducitur, taurua. ducitur iugo, capitur laqueo fera: homo autem transformatur a Logo, quo serae mansuefiunt, inescantur natatilia, volatilia attrahuntur. Hie revera struit equo frenum, tauro iugum, ferae laqueum, arundinem pisci, rete avi. Hie rempublicam regit

colitque agros, imperat et administrat atque universa fabricatur:

97쪽

Hic terram ac coelum maris aequoraque alta creavit Astraque, quae coelum pulchra undique cuncta coronant.

O divina operat O divina praeceptat se Aqua haec in semetipsa, - Sio Logos praecipit, - fluctuato; hic ignis iram conti neto; aer hic in aethere vagator; terra autem et figitor ot sortori Quando ego volo hominem formare et materiam desidero: materiam habeo elementa; una cum meo plasmati habito. Si me cognoveris, servisit tibi ignis. Tantus est Log08. Hic e Si Paedagogus, mundiot hominis opifex; et propter liunc ipsum mundi quoque Paedagogua est, cuius iu8Su ambo con Stamu S, eXSpectantes iudicium. Nota quo enim surtivum seri mortalibus verbum vocale; erit verbum sapientia, ut ait Bacchylides. ,,Irreprehensibiles autem et integri et indulpati dei, ut Paulus admonet, filii in medio generationis pravae et perversae, tanquam Luminaria, in mundo apparetei Sed quod restat in tali Logi celebratione, Logon oremus: Propitius esto tuis, o Paedagoge, pueris, pater, auriga Israel, sit fili ot pater, unum ambo, Dominet Da nobis, tua sequentibus prascepta, ut similitudinem impleamus imaginis et pro viribus sentiamus bonum deum iudicemque non acerbum; praestaque, ut omnes, in tua pace versati et tran8lati in tuam ivitatem, quum peccati undas sine fluctuatione tranaverimus, placidi seramur cum Spiritu sancto; ineffabili autem Sapientiae ut gratias agamus laudantos noctu et interdiu ad persectum u8que diem, et gratias agentes laudemus unum Patrem et Filium, Filium et Patrern, Padda gogum et Doctorem Filium una cum Sancto Spiritu, qui unus est

omnia, in quo Omnia, Per quem Omnia Sunt unum, per quem est aeternitas, cuiu8 membra Sum US Omne8, Cuius Sunt gloria et secula, qui est in omnibus bonus, in omnibus pulcher, in omnibus sapiens, in omnibus iu8tus: cui gl0ria nunc et in secula seculorum lAmeni Quoniam autem Paedagogus in ecclesia nos deposuit ipsequusibi ipsit docenti omniaque intuenti Logo adiunxit, nos, quum hoc loco simus, iustae gratiarum agendarum mercedem, convenientem urbanae paedagogiae laudem offerre deceat D0mino:

Frenum pullorum indocilium, Penna volucrum non errantium Verus clavus insantium, Pastor agnorum regalium: Tuos simplices Pueros congregn

98쪽

Sincere canendum Ore innoXio Ducem puerorum Christumi Rex sanetorum, Verbum, qui domas omnis, Patris altissimi; Sapientiae rector, Laborum sustentaeulum, Acuo gaudens, Humani generis Servator deSU, Pastor, arator, Clavus, frenum, Penna coelestis

Sanctissimi gregis;

Piscator hominum.

Qui salvi fiunt, Pelagi vitii

Pisces castOS Unda ex infesta Dulei vita inescans: Sis dux, OVium Rationalium pastori. Sanete, Si S duX, ReX, puerorum intactorum lUestigia Christi, Via coelesti S, Verbum pereΠΠe, Λevum infinitum,

Lux aeterna,

Fons misericordiae, Operatrix virtutis, IIonesta vita Deum laudantium, Christo Jesu Lac coeleste Dulcibus uberibus Nymphae gratiarum Sapientiae tuae expreSSum Insantuli Ore tenero Enutriti, Mammae rationalis Roscido spiritu Impleti, Laudes simpliceS, IJymnos veraee8

Regi Christo,

99쪽

Mercedes sanctas Vitae doctrinae Canamus Simul, Canamus simpliciter Puerum potentem lChorus pacis, Christo geniti, Populus modestus Psallamus simul deum pacis .

100쪽

III. De stromatis.

Quo tempore Stromata sint composita. Stromata a Clemento post Cohortationem et Paedagogum Scripta

esse supra et diximus et demonstravimus δὶ . Etiam de artissima horum trium Operum coniunctione dissertum est. Quamquam eX

hac coniunctione nihil aliud colligi poss0 videtur, nisi illud ipsum, Stromata post Protrepticum et Paedagogum edita esse. Quod quo certo sactum sit tempore, hoc minime apparet. Nam quod Nourrius δ)dicit: se Has autem sciam Admonitionis tum Paedagogi commentationes) illis Stromatum libris non longo admodum temporis intervallo ante ivisse haud plane infirmo, uti nobis videtur, argumento e X mutua illorum inter se connexione deducto confici posse persuasum Omnino habemus, id nescio an citius per- Suasum habeat. Nam nostra quidem aetate haud raro fit, ut plures eiusdem operis partes sese non excipiant nisi satis longo temporis intervallo. Quid enim in propositis optimo cuique viro eXSequendis valeat munus, animus, amicorum adhortatio, ipsa Valetudore Sque plurimae aliae, ad observandum non ita sit difficile. Sod de primo Strom. libro, quando nondum scriptum sit, indicium latet in ipso haud ambiguum. Ubi haec leguntur: se a Vespa8iano Usque ad Com modi mortem inveniuntur anni CXXI '). Commodo igitur imperatore hic quidem liber n dum est editus. Cui sub snsim anni l 92 intersecto quum per tres menses PertinaX SueeeS-sisset, Severus imperium obtinuit. Atqui tribus illis Pertinacis mensibus ipsis Stromata suis se composita, non tam Sit verisimile. Quinetiam ad Pertinacis mortem Clemens temporum enumerationem

es. quae de scriptis a Clemente vero prosectis, et quae de Protreptici atque Paedagogi tempore disputavimus.' l. l. p. 887.