De Clemente presbytero Alexandrino : homine, scriptore, philosopho, theologo liber.

291쪽

Platonis, Aristotelis ad aliam, ad aliam Epicuri, aliorum ad alias 3 At h0c quum per se ineptum sit, tum a Clemente alienissimum. An vero in hoc genus illud ἐκλεκτικον cernitur, ut quis omnino non philosophetur, sed modo ex hac schola philosopha aliquid verum existimet, modo ex alia 3 At iam non erit istud philosophandi

genus quoddam, Si hoc genus intelligunt. Quamquam reapSe nemo omnino esse potest Sine omni philogophandi ratione; homo esse desineret, qui ceterum gen Sibus et Sana mente praeditus nullo modo philosopharetur, i. e, cognoscere nVeret. Sed plerorumque hominum philosophia non tam in prudenti doctrina arte progrediente versatur, quam in actione. Quemadmodum autem, cui neque oculi essent neque manus, i S ex maXima frugum copia et optimarum et pessimarum promere optimas non pOSSet nisi ore ipso singulas probaret: sic qui ne actione quidem philosophandi ratione uteretur non posset placita vera ex salsis seligere ni Si vivendo omnia probaret, qua

tamen probatione periret. Quinetiam haec probatio quomodo sat

nescio sine omni cognoscendi ratione. Sed videamus, quo, qui Clementem ἐκλεκettκον vocant, nitantur. Habent igitur ipsius auctoris Verba, quae videntur es Se apertis Sima. Clemens enim: ,,Philosophiam, inquit, neque Stoicam dico, neque Platonicam, neque Epicuream, neque AriStoteleam; Sed quaecunque ab unaquaque harum sectarum recte dicta sunt, quae docent iustitiam cum pia scientia: hoc totum selectum dico philosophiam; quaecunque autem humanis Separata ratiocinationibus adulterarunt, ea nunquam dixerim divina δ). Iam quid, quaeso, ex his verbis magis nece 8Sario con Sequitur, quam haec Sententia: Nihil ex cuiusvis sectae

dictis soligo ut dictum ab ipsa, sed si quid in qualibet verum

reperiatur, hoc Seligo, quamvis etiam prava a Secta defensum; Aeligo enim quidquid eam Solam Oh. causam, quia Verum. Utrum autem aliquid verum sit, an minus, hoc Clemens stans extra sectas iudicare ac discernere debet. At enimvero, ubinam Stat, i. e. qualem ipse rationem statuit essentia8 inter et vim cognoscendi humanam 3

Haec quaestio de Clemente philos0pho, quam nemo solvit, imo attingit, qui eum εκλεκτικ0v eSSe profeSSus acquiescit. Clemens autem loco illo duos refutat adversarios, quorum alteri hanc vel illam sectam secuti omnia huius placita pro veris habebant ut prosectis a sectae auctore ac principe, alteri, quaecunque philosophi tuebantur, ea omnia hanc ipsam ob causam, quod philosophi ea agnoscebant, reiicienda e8Se arbitrabantur. Hoc unum hic addo:

292쪽

eiusmodi ἐκλεκet ικος, qui neque respuat quidquam ut ab alio agnitum, neque contra habeat verum eandein ob causam, debet esse philosophus optimus quisque et sui iuris quam maXime. Sed sunt praeterea qui Clementem partim dicant Stoicum esse, partim Pythagoreum, partim Neoplatonicum, partim aliorum auctorum discipulum, et hoc unum tantum miror equidem, quod nemo adhue eum secerit Epicureum. Quomodo enim probant id, quod contendunt, qui Stoicum, quomodo qui Pythagoreum, quomodo qui Neoplatonicum eum appellant 3 Sane facillime, i. e. Sine multo labore. Conserunt singula dogmata quaedam, sive similia sunt, SiVe Vi dentur, - Parum refert, - conserunt. Ioannes Clericus, ut eXemplo utar, qui Clementem ἐκλεκet κυν esse dicit ad Stoicos tamen magis delapsum, opinionem suam probasse sibi videtur collatis inter se his sententiis, Clementis quidem: tieti 116υος χ pto et tανος Πλ0u

mens haud dubie consulto contra virtutis speciem ponat ipSam virtutem, Io. Cler. vidit in contrariis simillima. Deinde autem ne phil080phorum dogmata quidem continentur verbis illis. Et si contineantur, neque ad Stoicorum philosophandi rationem pertineant, neque Clementem ostendant, qualis fuerit philosophus. Alii quidem prudentius elegerunt dogmata comparanda, sed quaestionis nostrae cardinem ne attigerunt quidem. Cum quibus igitur neque re S nobis esse p0te8t. Quamquam etiam hi quoque Eaepenumero ea placita proserunt, quae quidem et in Clementis scriptis et in eorum operibus, quos Clementis auctores esse volunt, reperiuntur; ut vero horum non ita sunt, ut Sint propria ac privata. Sed si qui etiam propria ac privata reperiunt, nihil demonstrant, quum debeant philosophandi rationem eXponere, de sectae philosophae fructu quodam agentes. Qui autem unus ad Clementis philosophandi rationem respiciens revera de ipso philosopho satis erudito ac subtiliter disseruit, huius libellum, Augusti Ford. Daulinii quidem, cum gaudio legi, meque ei non posse assentiri dolenter fateor,). Daelinius igitur Clementem facit Neoplatonicum. Nec vero ipse cum multis viris ceterum eruditis in hac tamen ro parum diligenter ac subtiliter versatis consentit, qui se Neoplatonicos philosophos eclecticos intellexerunt, quos Neoplatonicoa ideo potissimum appellatos existimarunt, quod ex plurimis quidem philosophis nonnulla, ex Platone Vero plurima sua fecissent, et Patres quosdam in eorum numero habuerunt, partim propterea qu0d etiam illos ex omnibus fere philosophorum Scitis,

293쪽

quae placuerunt, elegisse arbitrabantur, partim quod illis ea potissimum placuisse contendebant, quae Neoplatonici probaverant i). Sed rei caput potius aggrediens, i. e. rationem, quam es Sentias inter et vim hominis cognoscentem quum Neoplatonici statuerint, tum Clemens Alexandrinus, Neoplatonismi, quem Vocant, indolem, quam ponit in mysticismo quodam, et nascentem et natae naturam describit his verbis. Postquam Graeca philosophia, ethnicae religioni nunquam non perquam inimica, etiam in Vulgus exiit, ac morum corruptela, ubi primum Romae sedem fixit, ad provineias sensim transiit, evenit, ut potissimum inde a seculo 1. p. Chr. patria saera tantum non omnibus risui et contemtioni essent ac plerique omnes una cum fiducia, in veteribus Diis male locata, divina omnia missa facerent. Quo quidem ipso eos ad id musticismi genus deductos esse eertum puto, cui serius nomen dederunt. Est enim mysticismi stheo- retici, cuius alumni immediata Dot cognitione gloriantur in duplex ratio, quarum altera praeter immediatam Dei cognitionem otiam aliam aliunde partam admittit, sed minus certam, sed minus perspicuam; altera hac sola immediata cognitione Deum cognosci pos Se contendit, neque aliam praeterea ullam probat. Iam vero apparet, uti opinor, id mysticismi genus, quod in ultimo loco collocavi, et atheismum eodem fundamento niti, quod mecum contendes, ubi intellexeris, tales mysticos et ἀθε6υς aeque negare: hominem addunt mystici: sua facultatei quidquam divini cognoscere posse g). Ad priorem igitur mysticismi rationem accedere dicit dein do Neoplatonico S: sequos, inquit, eo nomine ab omnibus philosophis, qui praece S Serunt, distinetOS es Secenseo, quod non tantum mysticismum ad philosophiam adducerent, verum etiam demonstrare ne probare studerent, quo iure in philogophia sua eo uterentur. Hoe e St,

quod dico: Philosophi priores vel imprudentes, vel ita certe, ut eius rei rationem non redderent, mystica philosophia usi sunt; Neoplatonici primi non tantum agnoverunt, se, ubi philoSophantur, humanam cognoscendi facultatem superare, verum etiam ex humana ac divina natura demonstrare Voluerunt: hominem non

sine idonea causa eam relinquere δ). Et huius quidem philosophiae Neoplatonicae auctorem nobis ac principem esse Plotinum dicit, scriptorem quidem, qui scriptam eam in Enneadibus primus nobis reliquerit. De quibus omnibus cur non assentiar, nihil habeo;

294쪽

quamquam illa non tam generaliter tantum explicata esse velim. Comparatio Clementinae philosophiae cum Neoplatonica ita facilius et nescio an accuratius institui possit. Sed hanc comparationem iam eXaminemus oportet. Ac primum quidem quod Daelinius prooemii

loco affirmat, ,,utrumque virum Plotinum ut Neoplatonicorum interpretem et Clementem) idem principium tenuisse δ), χο apb0 Vt IV, egregie fallitur. Verum quidem est, sePlotino ex eo Sm Ogonia omnia dependere, siquidem quemadmodum apud nostrae aetatis philosophos, quorum existimatio iam coepit evane Seere, Sic etiam apud Plotinum capitale, ut ita dicam, peccatum ne praestantissima temeritas cernitur in Statuenda κ0oμ070Vt α; nam mundo saeto et homine progresso, imo iam philosophante: omnia optime se habent atque procedunt puleherrima ac Summa ConSequentia. Sed quid Clemens nos de κρσ:16 ρουια docturus fuerit, quum proprium de hac re librum promissum ab eo non habemus, Sive non est Scriptus, sive perditus, nescimus FIOc addo, ait Daeh-Diu S, me non credere, eum cosmogoniae principio ex Plotini mente usum osse λ). Et recte quidem hoc addit. Similitudinem autem illam, qua etiam Clementi omnia pendeant ex κοσα o vici, non Sati Sprobat. Verba enim, quibus eam vult describi, haec sunt: Illa igitur gnosticae traditionis seientia Secundum veritatis regulam,

εἶδος ε). Hinc ergo quid sequitur 3 Nihil prosecto aliud, quam

Clementem eam velle rerum consequentiam tenere atque Ordinem,

quem divina conservavit revelatio, ea divinitus communientio, quae minime consistit in interna visione quadam et quasi adspectu mystico, sed Venit per Prophetas praedicatione externa et verbo. Ut scripturae s. s. initium saciunt a mundi creatione, sic Clemens gnosticam traditionem inchoare vult ad persectam dei cognitionem RSeen Surus. Vocem autem: η pet η ται hoc loco nihil aliud declarare potest, nisi: initium facit, et hoc quidem initium idem esse, quod modo indicavi, probant verba Sequentia, quae ad verba illa: Eκ ettici περὶ χ0σμ070νίας γυρτη et αι λ0700, explicanda aperte sunt addita.

y φυσιολογία hoe loco, ut alibi, rei naturae c0guitionem significat, i. e. qualis sit gnosticae traditionis natura atque essentia, aperit. Strom. IV. p. 564: H γουν κατα τον τῆς Ωηθείας κανονα γνωστικῆς παρα δοσεως φνσιολογία, μαλλον δὲ εποπτεία, εκ του περὶ κοσμογονίας αἱρτητο λογουἐνεινδε αναβαίνουσα επὶ το θεολογικὰν ειδος.

295쪽

Pergit enim Clemens ita: Unde apto principium traditionis a generatione per Prophetas de Scripta saciemus yθ. In

quibus illud γ qetrietin explicatur Verbi S: την αγχην Tot GOlμεθα. Pondent igitur Clementi omnia ex principio revelationis Supernaturalis, quam vocamus; itaque etiam initium sumit inde, unde haec ipsa orditur. Qua ratione sit, ut a κοο 10rqviet a8cendat ad Iti θεολι- It χοv Et 06ς. At vero Plotini ratio prorsus est contraria. Nam ponit quidem initium hic quoque u κοσl167ον 3: quid autem aliud haec κ0zy 0Iovi α quam θε076v α8 Nam mundus gignitur ex eius opinione, quod το εν propter immen8am Suam potestatem') non potest se

continere; quapropter Se eXtendit, quemadmodum ρῆ,ς TE=tλα taetrat.

Mundi generatio Plotino videtur dei extensio, et mundus deus, Ut ita dicam, extensus. Proprie igitur ut principio pendent ei omnia ex deo potestatis suae incontinentia laborante. Quae quum ita sint, illa principiorum Clementis et Plotini comparatio nescio an haud facito possit defendi.

Iam vero ipsarum philosophandi rationum comparationem examinemus. Sed prius animadvertas velim, eam mihi viam non probari, qua Daelinius , ,praemittit Plotinum, quod quae dicat accuratius et distinctius dicat, quam Clemens, que in , quo Plotinum magis perspectum habeas, eo melius intellecturus sis. Nam hoc nomine Clementi omnia interponere poteris. Dicos: Clemens Ob Acure disputat hoc loco, Plotinus accuratius et distinctius, et eccet nemo te unquam poterit resutare vel convincere. Sed rem aggrediamur.

Ac primum quidem Daelinius, quid Plotinus docuerit de rerum Omnium principio, eXponit. De hoc igitur, nullius rei ne sui quidem quodammodo ipsius indigente, ex Plotini sententia neque quidquam potest cogno8ci neque ullo nomine definiri quidquam; Sed est eto Eu,

ratur, hic rur8us, quod propter inserius Plotiniano ingenium philosophum minus diligenter ac distincte loquatur, accusatur. At enimvero liabeo equidem aliam causam, cur haud prorsu8 Clementis

doctrina in Plotini placita quadrot, in eo scilicet positam, quod ille tradit

dogmata christiana, hic autem philosopha non philosopha. Nam quae Clemens docet de dei imitate atque indigentiae vacuitate, ea non Solum

R, Ibid: οθεν Εκότως την αρχην τῆς παραδοσεως απο τῆς προφη ευθεισης γενεσεως. Et gnosticam quidem traditionem per Prophetas ad nos pervenire saepius dicit. cf. Strom. VI. p. 77l.

296쪽

in novo Testamento, verum etiam in veteri ubique Occurrunt, ut cum ipso iam sant Neoplatonici et Prophetae et Apostoli. Tum vero de dei unitate atque indigentiae vacuitate quomodo Clemens minus diligenter ac distincte loquatur, me prorsus non percipere, ingenue sateor. Verba a Daelinio ipgo usurpata transscribam. Clemens igitur , , summum deum ciet εχ vcuc 2 v at vat docet ), quo quid, quaeso, distinctius 3 Attamen id auctori non sufficit. Quare dicit alio loco deum non solum unum e SSe, Sed Supra Unum et supra ipsam 116vαξαδ . Quid distinctius 3 Similitor illud: αυευ- δεες, Vel απαθες et o θειον, gatis distincte dictum est'). Sed quod attinet ad rem, Daelinius, deum nullius rei indigere in communi insuisse Christianorum fide concedit; at ,,inde contendit) non explicari, cur deus prorsus unum apellari debeat et cur hoc potissimum urgeatur. Quod, inquit, si quid video, tunc demum ita patebit, ut non amplius Sit, quod quaeras, ubi eorum memor es, quae de Neoplatonismo exposuimus ε). - Haud dubio vidit nihil. Nam fides Chri-Stianorum Communis non minus, deum pror8uS Unum et eSSe et appellari debere, confitetur, unum quoad es Sentiam, ad quam et u ἐν Semper reserendum. Deinde autem , ,eur hoc potissimum urgeatur a Clemente ad explicandum nihil hoc facilius, quum hic fortis christianae doctrinae defensor inde ab initio Protreptici ad libri Strom. VII finem, quavis data opportunitate, mu it os gentium deos esse sal-EOS et fictos, unum contra verum deum ac vivum, omnibus hominibus probare Studeat. Verumenimvero quod hic rei caput est, de ,,mysticismo illo usque ad hunc quidem locum neque in Plotini neque in Gementis argumentatione, quidquam videris. Ratioci natur uterque et concludit. Pergit autem Daelinius, etiam secundum Clementem deum non po8se neque demonstrarr ἀναato θεικτου) neque Sciri Ουκ amazη 10Vt-xov) neque nomine suo appellari αν Ουὀ:1αοτου) probare β). Et haec quidem, ne multus fiam, Sine longa expositione vera esse Concedo.

At num ideo Clemens Neoplatonicus 3 Sed eadem dogmata non indicant eandem philosophandi rationem. Aliud igitur quaeram: num ex placitorum 8imilitudine colligitur, Clementem e posteriore Plotino Eua mutuatum e8Se, anne contrarium 3 Nam de Oartiore illo vinculo,

297쪽

quo Ammonius cum Clemento societur h) coniici potest, nihil vero seiri. Sed quid repeto altius 3 Datilinius in nota 115 ipso, in Philone haec Omnia iam reperiri, largitur. Quod autem ad argumenta attinet, quibus eisdem ad dogmata illa probanda et Clemens et antea Neoplatonici usi sint, haec eadem esse non demonstravit. Congentiunt quidem nonnulla ex parte, quatenus et in rei indole et in logicae legum natura consensionem habeant oportet. Ceterum haec omnia, ut hoc iterum dicam, a neutro cognita sunt interna Visione, sed ratiocinatione. Plotinus etiam Philonem saltem adam aggevidetur externum adiutorem, Clemens autem et Philonem et Prophetas. Tantum autem philosophati sine , .mysticismo, quali philosophandi ratione usi sunt 3 In hoc quaestionis propOSitae cardo Vertitur, quem, quomodo vertatur, non Ostendit Daelinius. Quin- . etiam ad altiora dogmata respiciens, haec nobis disertis verbis sa-tetur: , , Sed iam ab illis Neoplatonicis) recedit Clemens , ubi do

eo agitur, quomodo tandem interiorem dei per se prorsu8 incogniti, cognitionem adeptus sit δ). Ergo Clemens non est Neoplatonicus, Si quidem rationis inter rem cognoscendam et humanum cognoscendi modum statutae disserentia disserunt philosophi. At Vero: Assentitur quidem Clemens Neoplatonicis , ait Dasilinius porro, in eo ipso, quod ultimum vitae nostrae finem interiorem dei cognitionem appellat'), quin imo intimum cum eo Consociationem; porro cum illis censet, demonstrari posso, qua ratione homini ad eam pervenire liceat squod est caput mysticismi philosophici): ubi vero de ratione ipsa , qua id fieri possit, dicit: Christianus Nooplatonicum relinquit cur non ita: Neoplatonicus Christianum relinquit 3), tamen non ita, ut non in singulis et gravissimis ad eum revertatur '). Sed placita neque consociant inter se philosophos neque distinguunt. Deinde autem si host mysticismi philosophici caput se est, ut, o demon Strari po8Se, concedatur, se qua ratione i. e. rationem esse, qua) homini ad interiorem dei cognitionem pervenire liceat, caput eius haud magni est pretii, quippe cuius essentia cernatur in Sola conces8ione quadam vel opinione, quae certe sexcenta alia potius discernet, quam philosophum a philosopho. Sed illa ipsa

) Assentitur etiam Christus: hHaec est autem vita aeterna, ut cog -

298쪽

cognoscendi ratio discernenda est principio. Quae quum ita sint, Daelinius ipse, Clementem esse Neoplatonicum, de Sperat. Iam Vero demonstrat quoque deinceps, eum a Plotino separatum esse toto coelo. Nam haec est Plotini placitum: sumus divinae es Sentiae

Participes, - anima enim humana saέρ6ς του θεου, - : ergo in nobiS- metipsis deum ineognitum cognoscimus. Non alieno lumine deum

intuemur, sed hoc ip8um, quo eum cognoscimus, est illud, quod nobi S cognoscendum est ) Contra tuo ita su habet dogma Clementis, qui essentia hominem a doo dissere disertissimo identidem affirmat. Daelinii autem verbis utar. Et ipsi quoque, inquit, Clementi demonstrandum suit, qui seri possit, ut interiore dei cognitione glorietur, quem alias prorsus incognitum proseSSUS

suit. Ad aliud igitur provocavit, quod ipsi, quippe Chri-Stiano, sane proximum suit: contendit Christum, in quo omnes thesauri sapientiae reconditi cs. Strom. V. p. 586), qui vel ipsa sapientia sit cf. Strom. IV. p. 537 - citat Daeh-

Dius ed. Sylburg. - ὁ δε υἱος os ρια τε Ezri καὶ ἐπιοῖ μη καὶαλὴθΞtα και οσα α λλα τουτ ρ συΠενὴ), neque quidquam Vel ipsum latuisse, vel quomodo hominibus apte traderet ignoraSSe, eumque certe iis, qui vere Christiani sint, sive Ivux et tχ0ῖς Omnia re Vela SSe, etiam ea, quae homo per Se cogno SDere Pror Su8 non Valet. Cum Clemens hunc in modum fidem Christianam cum philosophia sua consociaret, haec accuratius con Sideranda sunt R). Tria hic habeo, quae moneam: Primum: Daeh-nius, Clementem revera non esse Neoplatonicum, ut qui prorsus

aliam cognoscendi rationem statuat, his ipsis demonstravit. Alterum: de consociatione illa fidei christianae cum philosophia Neoplatonica tum demum Sermo esse poterit, quum placitum illud, quo

deum quoad essentiam, - nam de hae sola agitur, - ab humana natura nuda cognosci non pOS se censent, Neoplatonicorum proprium ac priVatum esse, probatum fuerit. Sed hoo Philonis est, hoe s. s. eSt Seripturarum. Nonne enim scriptum est: Deum nemo vidit

unquam 3δ Et statim additur: Unigenitus filius vidit), qui

est in sinu Patris,. ipse en narravit. En habes dogma utrumque, et aptissime quidem copulatum sine philosophia Neoplatonica. Verba hic non diiudicentur, sed res ipsae. Quaecunque enim

δ) l. I. p. 89. ὶ l. l. p. 94-95. δ) Evang. sec. Ioann. 1. 18. cf. Μatth. XI. 27: hNemo novit Filium, nisi Pater; neque Patrem quis novit, nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare.

299쪽

dogmata a mente humana recipiuntur, quamvis probe ae sincere quam maxime recepta, accipiunt tamen aliquam huius formam. Tertium: reliqua est demonstratio, quomodo, Sive qua ratione homo ex Clementis sententia omnia a Christo revelata recipiat, i. e. reliquum est, ut qualis Clemens suerit philo Sophus christianus, vel theologus, demonstretur. Iam enim theologiam hoc loco niligimus. Quibus omnibus ita comparatis, apparet, a Daelinio nihil certi ac dosniti de Clementis philosophandi via et ratione stabilitum e Sse, multo autem minus, Cernentem e S se Neoplatonicum, probatum, quinimo contrarium. Quae autem deinceps de singulis placitis Clementis, quomodo e Potini Enneadibus possint explicari, disserit, ea huc non pertinent. Haec igitur haetenus. Nam, ut ipsi rem

promi 8Sam aggrediamur, nunc re Stat.

Clementem Omnino cognosci posse ab honii ne docere.

Clementem igitur omnino cognosci posse ab homine docere, equavis librorum eius pagina haud difficile disditur; quinotiam ipsi libri sunt demonstratio quaedam huius doctrinae, quo S certe non scripsisset, nisi aliquid eX eis ab hominibus posse cognosci, quinimo nisi a semetipso aliquid cognitum esse, arbitratus esset. Idem vero ex omnibus eis locis colligitur, ubi gentes hortatur, ut, abiectis erroribus, cogno8cere Studeant veritatem, vel ubi christianos vultoniti, ut ponitus intelligant divina. Idem etiam docet omnibus philosophandum es Se dicens, ut unusquisque homo discnt sive litteris, sive nuditu Τ). Idem porro diserte profitetur, quum, Sitne demonstratio, qua certo cognOSeamVS, quaeren S, e S Se demon Stration em inter OmneS, qui Fen SUS non tollant, con Stare, respondeat δ). Ipsum autem Sensu S non tollere et esse dem OnStrationem concedere,

probant ea, quae loco illo Statim concluduntur. , , Quum autem sit, inquit, demon Stratio, descendstinus oportet ad quaestiones etc. Cognosci posse ab hominibus in universum docet etiam fragmentum l. VIII., quod quomodo recte demon Stretur, ut Thartς hetriciet 110υtκη nascatur, ostendit. Maxime autem et disertissimo illud docet eo loco, quo et v ETo χην Pyrrhoni S, samo Sam illam, resutat, idque praeclare. In qua refutatione etiam operae pretimn est, ingenii acumen, subtilitatem, brevitatem admirari. Concludit autem, , ,pOSSeverum Cognosci δ). Quod quamquam non nudo docet, sed dicit

300쪽

solum, sequi id ex ipsa opinione Pyrrhonis explosa, tamen idem

prorsus ab ipso probari, propter sententiarum coniunctionem concedendem eSt.

Quae quum ita sint, iam cognoscendi viam, qualis a Clemente recta habeatur, indagemus. Sed pro arte et instituto nostro in j lii. c. eXpogito aliud prius inquirendum est. Nam cognoscendi via, nisi explorate percepta causa cognoscente sive cognoscendi principio, quod Vocamus, nequaquam invenitur. Atqui cognoscendi principium ex tota hominis indolo et natura explicandum. Itaque ab hominis natura ex Clementis sententia ordiamur describenda.

Do hominis natura. Hominis igitur naturam Clemens docet esse duplicem: unam rationis participem, expertem alteram. Homo, inquit, ex parterationis participe constat et altera experte, anima δ) et corpore η). Ubicunque Clemens to tum hominem brevi definitione complecti vult, animam et corpus eum esse dicit. Velutiquum par V Um mundum eum appellet, hune explicaturus addit: animam et corpus' . Haec autem artissimo inter se iuncta sunt vinculo, ut ex hisce duabus partibus una eademque sat natura humana. Itaque alicubi tria in homine esse affirmans, iram, cupiditatem quae ad corpus pertinent, ut infra demonstrabimus), rationem animam): si ratio imperet irae et cupiditati, haec tria omnia simul idem seri docet, hominem gnosticumq). Pendet autem coniunctio animae et corporis omnino ex virtute; nam peccatisructus est mors, i. e. persecta corporis ab anima separatio β). Et

huiusmodi quidem consociatio atque adeo copulatio fieri potest, quia corpus et anima sunt quidem disterentia sδια ρομα), at vero minime contraria ευαvet ια h). Est quidem disterentia quaedam

Hae voce reddam ubique Graecum vocabulum ψυχῆς, cuius Variam vim ac significationem mox eXPΟΠRm.