장음표시 사용
121쪽
Quodsi ergo ad animum revocemus multitudinem rerum in universo existentium & eventuum in eodem, quam late pateat omniscientia divina inde perspicitur. En vero scientiae magnitudo aestimatur ex multitudine rerum, quae cognoscuntur, praesertim si omnia distincte cognoscantur, quemadmodum constat Deum cognoscere omnia II 6. pari. I. Theol. xiit.). Quamobrern si consideremus mulis titudinem rerum in hoc univeris existentium & eventuum in eodem, omniscientiae divinar magnitudinem agnoscimus.. Ad magnitudinem omniscientiae divinae agnoscendam plurimum facit, quod superius de magnitudine intellectus diis vini demonstratum est 3. as.): ibidem inim ostendimus, quomodo rerum in mundo existentium multitudo ad animum revocanda sit. Multa etiam ad hanc clarius percipiendam passim in anterioribus occurrunt, quae hic repetere n . lumus. Patebit vero ex sequentibus, lassicere hebetioribus praesertim, ut omniscientiam divinam saltem aestiment ex iis, quae in mundo sunt ac fiunt, s eadem uti velint tanquam motivo ossiciorum erga DeW. Neque etiam opus est, ut ex iis, quae in mundo fiunt, colligatur modus, quo
Deus praesentia a praeteritis & suturis, & praeterita atque futura a praesentibus & a se invieem distingvit. Quamvis enim hoc demonstrari possit, immo a nobis demonstratum sit 939. cy seqq. pati. a. Theol. nat); hebetioribus tamen salva pietate id ad ea reserre licet, quae de Deo inscrutain bilia ipsis sunt. k- sa. Scientia cο- Deam nile cogitationes hominum aEnoscimus, s constir gitationum mus animas non minus, quam corpora ope opus divinam, actiones nostrarum hominum extereas contineri in serie causarum inter se connexarum quomodo a- S dependere a volitionibus S a0litionibus antina, qua ulteri-Post ut Dissili do by Gorale
122쪽
m ab acribus facultatam eognscendi dependeat, omnem autem c gitationum seriem tandem dependere a sensationibus, quae non ponuntur, ni i posita actione rerum sensibilium in organa sensoria, rervero senstitutes in causarum serie e P contentas. Etenim si cogitemus animas esse a Deo productas perinde a corpora, artifici autem notum esse opus suum; inde colligitur, quod
Deus non minus animas, quam corpora cognoscere debeat, ' conseque0ter quemadmodum novit, quaenam in corporibus eveniunt, ita etiam non ignorare, quaenam eveniant in animabus. Quodsi jam porro cogitemus actiones externas pertinere ad seriem causarum naturalium, quarum nexus Deo perspectus est, & ex quo ornni scientiam ejus colligimus consideratione hujus universi I. 3o.); Deum cognoscere actiones nostras externas non est quod dubitemus. Enimvero nemo est, qui nesciat, actiones externas dependere a volitionibus & nolitionibus animae, ita ut ipfimet ex eo, quod quis facit, cognoscamus, quid velit, vel nolit. Quare multo magis Deo hominum volitiones & nolitiones perspectas esse debere agnoscimus. Experimur quoque in nobis rationem sum cientem volitionum di nolitionum contineri in actibus facultatum cognoscendi, ut vel per has pateant hi actus, si quis distinctam
rerum cognitionem habeat, ideoque vel hoc modo cogno. scibiles sint, consequenter nulla apparet ratio, cur Deo actuum illorum scientiam denegare velimus. Atque de eo tanto minus dubitandum, si perpendamus a sensationibus oriri ceteros actus facultatum cognoscendi, a quia bus ortum suum trahunt volitiones atque nolitiones, seu appetitiones & aversiones animae. Quoniam itaque agnita omniscientia Dei ex rerum nexu s. so. , admittere
123쪽
tenemur. Deo perspectas esse actiones rerum sensibilium in organa sensoria,&ipsum animae essentiam atque naturam cognitam atque perspectam habere; inde intelligimus, eum non ignorare, quales perceptiones ex sensationibus antismae oriantur & quaenam porro hinc resultent volitiones ac nolitiones, seu appetitiones & aversiiones. Patet itaque, si ea consideremus, quae in propositione praesente consideranda esse diximus, consideratione hujus uniarsis agnosci, quod Deus etiam norit cogitationes hominum.
In Psychologia ostendimus, dari harmoniam mentis &eorporis humani 3. 34o. PBeb. rat. , ita ut nihil in anima eontingat, cui non respondeat aliqua mutatio in corapora nostro, seque ex iis, quae in corpore contingunt. intelligatur, cur tales jam sint animae Perceptiones, ex a petitionibus vero ac aversionibus animae, cur istiusmodi
fiant iam in corpore motus spontanei, vel voluntarii say.Pbeε. rat. . Novimus Moque hane harmoniam non esse hypothesin philosphicam 3. 64 . Pota. rat. , nec conislandendam cum harmonia Praest bida, per quam commeriseium animae & corporis gxplic Lur ,. 6 I a. meh. rat. .Qliodsi ergo quis non negat, . Deo omnem rerum materi lium nexum intime esse Perspectum, cujus consideratione dueimue ad omniscientiam di Uinam agnoscendam I. so. ;ia quoque . si perpendit harmoniam menris & corporis, in dubium revocare nequit, Deo Perspectas esse omnes no stias cogitationes. Enimvero harmonia ista non satis pera. spieitur . nisi quis in Psychologia rationali fuerit versatus ae inde didicerit, quaenam modificationibus animae in cor
pore respondeant mutatione , m ετ imam Partem tales, quae
in sensus non incurrunt, sed ex iis, quae sensu percipiuntur demum colliguntur. Quamobrem harmonia menti, &eorporis non est ad cuju3Vis palatum, nee quilibet per eam tibi persuadere potest, quod Deu8 etiam norit omnes eois . 83M Dissiligoo by Gorale
124쪽
pitationes nostias. Ac propterea in propositione ad eam provocare noluimus. Notandum praeterea est, per ea. quae praecepimus in propositione praesente, nondum patcre, quod Deus praesciat liberas hominum actiones , quamvis constet, eas a Deo cognosci, quando contingunt, ut ideo quoque Sociniani R alii negent earum praescientiam. Sed nee hic agitur de praescientia divina agnoscendat id potissimum intenditur, ut agnoscatur, Deum scire omnia, quae in mundo contingunt, quaslibet etiam nostras cogitationes.
1 eeit hominem , qui ope sensuum sibi praesentia agnoscit: unde ipsa Scriptura colligendum esse docet, Deum quoque sibi praesentia agnoscere, quando quaerite Qui oculum fecit, nonne dc ipse videbit Qui fecit aurem, nonne S i in
se audiet ' Deo nimirum per eminentiam tribuuntur sensus, 'quatenus praesentia cognoscit, quemadmodum nos praesentia sensu cognoscimus I. Io 96, Io 97. Parr. l. Theon nat. . Conferenda hic sunt, quae de organis sensoriis Deo in seri. plura sacra tributis not. g. 9 l. pari. a. N L nat. R de membris corporis humani Deo in eadem attributis alias o. stendimus g. Io 3. pari. I. Theol. naι. . Ceterum hic quoque notandum est, ea, quae in propositione praesente praescribuntur, urgenda esse pro modulo intellectus unius cujusque, atque Operam dandam esse ut ad captum vulgarem . reducantur, prouti circumstantiae suaserint, quando nobiscum aliis negotium esti
mus hunc nexum introspicere valet, in toto autem tiniverso propter eundem nexum omne1 eventus in se praescibitra esse, atque Des
nexum omnem intime perspectum e se. Quodsi enim perpendamus, Astronomum praescire eclipses quia propter nexum i dii Ethicie Pars III. Ο in
125쪽
Iα Pars III. cap. I. min motu siderum obvium in se praestibiles fiunt, & Astronomus
hunc nexum introspicere valer,notionem acquirimus praescibis litatis ut intelligatur,cur fieri possit,ut futura praesciantur, ante quam actu contingant, & non minus notionem praescientiae, ut constet, quid ad hoc requiratu, ut futurum acta praesciatur. Iam si porro consideremus in mundo omnia inter se ita connexa esse, ut sequentia dependeant a praesentibus continuo tanquam effectus a sua causa; pr pter hunc nexum omnes eventus in rerum natura tales
esse, ut praesciri possint, agnoscimus. Quodsi ergo tamdem ad animum revocemus, Deo integrum nexum in causarum serie esse perspectum ; nihil amplius obstat, quominus agnoscamus, Deum praescire omnes eventus in hoc universo. Praescientiam igitur divinam consideratione huius universi agnoscimus, si perpendamus, Astronomum praescire eclipses, quia propter nexum in motu siderum o vium in se praescibiles sunt, & Astronomus hunc nexum introspicere valet, in toto autem universo propter eundem nexum eventus omnes in se praescibiles esse, atque a Deo nexum omnem intime perspectum esse.
Qui Astronomiae peritus est, multo evidentius eren scit, cur eclipes praesciri possint de ab Astronomo actu praesciantur, ideoque etiam multo clarius perspicit 3c prae sciendi possibilitatem fle actualem praestientiam divinam enrerum in mundo nexu haud difficulter cognoscibili, quemadmodum ex antecedentibus satis superque constat. Nemo vero ut in aliis ita etiam hic requisiverit, ut doceamus, quomodo omnes eadem evidentia praescientiam divinam consideratione mundi agnoscant, a nobis enim exigeret quod
impossibile est. Equidem fieri potest, ut persuasiones accommmodemus ad captum eorum , quibus aliquid persuadendum hujus quoque rationem habere debemus , ne fine intento cadamus; Disiligod by Coo Ie
126쪽
stamus; ast talia relinquenda sunt prudentIae eorum, qui praecepta Philosophiae moralis ad praxin transferre voluerint. Ad illustrandum modum, quo suturum praesciri potest, inique facit , si cogitemus quomodo fieri posset, ut artifex
cognoscat omnes eventus in horologio suo. Certum omnino est, artificem peritum non modo praevidere, quod horo. logium suum constanter sit indicem aequabiliter in gyrum acturum, ut is horam diei indicet, si ponatur non permit. ti, ut motus unquam cesset, & quoties ac quantum index si retrorsum agendus, vel ultra stum suum promovendus.
no a coelo dissentiat. Quodsi jam porro ponamus, quod
in usum praesentem fingere licet , non nisi certum quendam causarum numerum successive existentium , quae in horologium influere quocunque modo possunt, & hanc earum successionem earundemque influxum in horologium suum ab ipso penitus perspici; extemplo videmus, eum Oomnem eventum in horologio suo praescire posse atque prae dieete. Si jam horologio substituatur mundus, aut res quae. cunque alia cum causarum in eam successive influentium
serie; facile videbis d. Deo non aliud assirmari respinumundi, quem secit, quam quod de artifice assirmandum esse intelligimus respectur horologii, quod fecit. Immo fingere licet, quod horologium independenter ab omni realia, quasi solum extra mundum, existat & partes, ex quibus componitur, spectentur tanquam causarum series , a quibus omnia unice dependent, quae in horologio eveniunt; fingere quoque licet, materiam esse durabilem, aut nulla in ea mutatio contingat, ac ipsum horologium instar perpetui mobilis vi infita, sine adjumento motoris cujusdam existerni, motum continuare. Ita nimirum ad facilius concipiendam
praescientiam divinam in locum horologii saltem surrogandus est mundus. Notandum enim, quando quae dissicilius
concipiuntur, ad captum communem reducuntur, nobis finiseere licere in re sensibili, per quam agnoscendum quod
127쪽
. est in re alia a sensu remota , quicquid ad supplendam illius eum hae similitudinem adhue deest. Atque in hoc
eonsistit novus quidam fictiorum usus, minime contemnen
g. 34. De ratione Rationem Dei summam confideratione hujus anives agnosi Dei summa muri fl perpendamus in nexu reruin universali contineri veritates agascenda. universa 1 inter se connexar. Mundus enim & quicquid in eodem existit dependet a ratione Dei summa per nexum universalem, quatenus eidem insunt veritates inter conis nexae β. 8ia. pari. I. Theia. nat. , dc rationis divinae ideo speculuin est 33 3. pari. r. nees. nato In nexu rerum universali contineri veritates inter st connexas consideratione mundi a nobis agnoscitur, si perpendamus, nos idisos ad cogititionem entium universalium eorumque interst nexum pervenire inspiciendo 'res singulares, quas in mu da observamus. Cum enim entia universalia non existant
nisi in singularibus g. s 6. LV. tque in similitudine si
gularium consistant a 3 a. Ontο0; qui omnia singularia, stu individua cognoscit, omnia quoque entia universilia cognoscit, & qui perspicit nexum singularium nexum qu que universalium perspicit. Quoniam itaque in idea mu di, cujus Deus: qui eundem produxit ἔ. 76 o. pari. 1.
eo . nai., perinde ac artifex operis sui ideam habet, comtinetur tota rerum inter se connexarum series s. s s. Odines.x in eadem quoque continentur entia universalia inter se connexa, consequenter Deus, cui cognita sunt omnia opera sua, in iisdem quoque intuetur omnia entia universalia & eorundem inter se nexum. Quamobrem cum
ratio, si subjective sumatur, quemadmodum vulgo accipiatur Diuiligo: by
128쪽
tur & ideo quoque nos eandem sumsimus, in eo consistat, ut nexus veritatum universalium perspiciatur . 483. PDch. empis.); si vero cum aliis eandem objective accipere malis, sit ipe nexus, seu concatenatio veritatum universalum; si perpendamus in neκu rerum universali Deo penitus perspecto contineri veritates universales inter se connexas, consideratione hujus universi rationem divinam summam
agnoscimus. . Lucem propositioni praesenti assundunt, quae dudum alias annotavimus not. 3. 8ra. 8I3. para. l. Geoc nar. . Et qui perpendit, quomodo nos intuendo singularia inde abstrahimus universalia, quatenus haec in illis videmus; et nullum superesse potest dubium, quod Deus in fingularibus etiam intueatur universalia, neque horum minus, quam illorum sibi eonscius sit. Quemadmodum ideae rerum singularium intellectui divino essentiales sunt, tanquam actus
ejusdem lay. t 88. para. r. Geia. narita etiam ratio obojective sumta spectari potest instar Operis ch intellectu di. vino producti , quod intime ipsi perspectum est, ae hinc etiam patet ipsi tribuendam esse rationem 4bjective sumistam. Hebetioribus satisfacit , s considerent Deum secisse
hominem ratione praeditum, ac inde inserant, qui ens ratisone praeditum fecit, ipsum quoque ratione praeditum esse debere: quo argumentandi genere usa est Striptura sacra ingratiam simpliciorum not. 6 .sa. . Acutioribus proderunt ea, quae de mundo rationali, qui in serie entium universa. Ilum inter se connexorum consstit l. 238. Part. t. Thoo . nat. & totus mundo intelligibili & sensbili immen. sus est . a 6 o. para. r. Geost nat. , prolixe demonstra vimus s3. a 6 I. e seqq. pari. I. Theol. nat. . Major lux assulget philosopho, qui perpetuum conservat connubium rationis atque experientiae, in consideratione hujus universi, quam aliis, qui in iis solis acquiescere volunt, quae experientia suggerit, aut ultra eam progredi nequeunt. Com
129쪽
stat vero etiam hisee ad persuadendum suffecta. quae illis
nondum satisfaciunt. Sed erit deinceps locus plura de hac re dieendi. Novimus & suisse, & hodienum esse nonnul
los, qui animalibus brutis rationem tribuunt, immo cum mrario assirmare non dubitant, bruta ratione rectius uti homine, propterea quod opera. quae essiciunt, absque ra. tione non perfici posse putant. Nonne igitur ex mundo opere divino, multo magis colligendum est, eundem pro duci minime potuisse absque ratione summa, praesertim si corrigamus per praeeipitantiam iudicantium errorem & agnosea mus quod corpora & tota rerum natura agant propter fines a Deo intentos, non secus ac si ipsamet eos intenderent I. 661. Part. l. Theol. nat. . Ratio quam minus recte tribuunt animantibus brutis, tribuenda Deo est. Uide, quae alias annotavimus de virunculo Gueris iano tempestatis indice . not. l. 66 I. Pan. r. TMol. nu. . Et quaelibet machina artificiosa, quod in Theologia naturali demonstratum est, illustrare potest. Ponamus hominem, qui primum videt
horologium, de . quo antea ne fando quidem ipsi quidpiam innotuit, observare, quod index accurate indicet tempus. - structurae internae prorsus ignarus sit, neque
etiam norit tale quid arte humana effet posse, videbitur ipsi horologium agere eum ratione. Agit utique propter finem, qui est indieare horam diei, non seeus ae si ipsummet fionem hune intenderet. Certum tamen est, quod agat propter finem ab artifiee intentum. & ideo videatur agere cum ratione, quia non sine ratione constructum est ab artifice, cui ratio tribuenda. non horologio, & eujus inde ratio cololigitur. Proderit haec notassa contra eos, qui naturam re rum fingunt instar entis ratione praediti, eidem tribuentes, quod Deo tribuendum erat. Agit natura non cum ratio. ne, qua caret, sed secundum rationem divinam, quia a
Deo cum ratione summa facta agit propter finem ab ipsi, intentum voluntatem ipsus faciens. Derogant igitur de magni.
130쪽
magnifieentia Dei, qui naturae 3c animalibus brutis rati
nem tribuunt contra intentionem Dei. qui omnia cum summa ratione fecit, ut eorum consideratione rationem summam ipsius agnoscamus , quemadmodum de arte artificis detraheret, qui machinae rationem tribueret, quia agit quae homines cum ratione agunt.
titudinem rerum in aniverso earumque nexum universalem, qua omnes disse rationis cum ratione agere videntur, ut per earum assitiones es a Deo intenti obti- divina agnο-veantur. Etenim si perpendamus,res omnes in hoc universo cum scenda. ratione agere videri, quod ita a Deo facta sint, ut per earum actiones h nes ab ipso intenti obtineantur; rationem divinam inde agnoscimus, vi eorum, quae modo demonstrata &uberius declarata fuerunt. Quo major vero est rerum istiusmodi earumque prorsus diversarum numerus, eo major quoque inde elucet facientis ratio. Immo si res istae ita inter se connectantur, ut propter communem quendam finem tandem agant, & hoc pacto unum quod dum systema faciant; magnitudo rationis magis conspicua evadit, quemadmodum ex machina composita, qualis est automaton planetarium Hugenia nam, ex singulis partibus, quae singulorum planetarum motus repraesentant, colligitur ratio inventoris, magnitudo vero ejusdem clarius adhuc elucescit, quando consideramus partium istarum combinatione obtineri communem quendam finem, nimirum repraesentationem motuum Felestium
in systemate planetario. Quodsi krgo perpendamus multitudinem rerum in universo, de qua satis dictum est in antecedentibus l. as. , earumque nexum universalem, ad quem in antecedentibus jam toties provocavimus , magnitudiis