장음표시 사용
61쪽
ignea β. 43 i. Aproη. . Luna vero nostra 3. 487. Astrou. . Saturnus, Iupiter, Mars, Venus & Mercurius, nec non
Saturni ac Iovis Satellites sunt corpora Telluri simillima
I. 3 a 4. sas. Am m. Iuxta recentissimas Astronomorum Gallorum observationes distantia nardia Mercurii a 'Sole est 8si 4, Veneris Is 9o6, Terrae nostrae allo OO, 'Martis 33s 8a. Iovis a I 44oo, & Saturni ao 9836. semidiametrorum terrestrium , qualis una est 86o. milliarium Geographicorum , seu juκta Gallorum dimensionem 143 a Imilliarium L, 9o6. AD . , β. 43. Geo . . Quamob-- rem spatium, quod occupat systema nostrum planetarium a centro Solis usque ad centrum Saturni Planetarum primatiorum maximi spectari potest tanquam sphaera, cujus diameter es et o 9836. diametrorum terrestrium, quarum una juxta Astronomos Gallos est a 86s. midiatium. Contaderandum vero porro est, stellas fixas ultra Saturni sphaeram a rori a distare Irro. γεννω. , nec eodem intervallo ab ea remotas essc a 3I4. Astron. , distantiam v ro proximarum minimum 6o86o8o oo. semidiametrorum
terrestrium csse f. Ii 36. Astr . . Cumque sint totidem Soles . Isao. Sole nostro non minores . Ira . Ayr ., circa quos moventur perinde ac circa Solem nostruni planetae, seu corpora mundi toralia opaca, quae ipsaruui lumine illustrantur, calefiunt & foecundantur I. Ita a. Asὶνυκ.Di vastitatem spatii mundani immensam, quae omnem imaginandi vim excedit, inde per icimus. Ea aurem magis adhuc patescit, ' si cogitemus ingentem fix rum num rum, quas tin Catalogo suo recenset Flamsteedius, primum in Historia coelesti Britannica locum occupante s. a 44. Astron.), & quod numerus stellarum nonnisi per tela copia obicivandaruna eundem multum excedat perpendam Diuili eo by COOste
62쪽
vertamus in corpora partialia, quae in globo nostro terraqueo deprehenduntur, Historia naturalis docet, quantus sit hominum Terram inhabitantium numerus, quanta sit rerum varietas & quanta in quolibet genere multitudo, tum in regno animali, tum vegetabili , tum minerali. Cumque omnes planetae sint Terrae similes, non minor varietas corporum partialium in iisdem obvia esse debet, quam in Terra a nobis inhabitata, nec minor. scd p
tius in nonnullis major earundem numerus, cum magnitudine seperent nostram, aut eidem aequales sint, si Mercurium & Martem excipias. Et quoniam circa unamquamque ex fixis, tanquam totidem Soles, ut circa Solam nostrum etiam sint planctae, qui recte Telluri assimi. Iantur, varietas & multitudo corporum partialium tantum non in infinitum multiplicatur. Absit vero ut existimes hoc modo omnem corporum partialium varietatem atque multitudinem , quantum nobis assequi datur, animo comprehendi: restat enim ut oculum quoque arma- 'tum convertamus in particulas spatii, in quas natura idem actu divisit, & non minus animalculorum viventium habitaculum fecit, quam rebus aliis exornavit. Solus Antonius van Leeu1ν heth in operibus suis sufficere nobis potest, si ex ejus observationibus microscopicis hanc divisioneui eruere velis. Nos in praesenti saltem provocamus ad obstrvationem Francisci Tertii de Lanu & ad aliam, quam idem
commemorat, Eusta hii Divini. Narrat scilicet F. T. de Laais . in Magisterio naturae & artis Tract. I. lib. I. c. I. Observ. 1.
f. D. se non semel observasse supra solia hypericonis vermiculi cujusdam albissimi genus, quod per microscopium .
63쪽
excedere non apparebat, duplici serie pedum instructum & velocissime incedens. Unde patet, si granuin
hordeaceum in aroo oo oo. partes dividatur, unam eorum capere posse animal, quod corpore organico instar maj rum gaudet. Eustachias vero Divinus, prout ille rescri observ. a. f. a. per microscopium, quod corpora a 94ao . Vicibus augebat, minutissitna arenae granula observans vidit vermiculum multipedem, candido & sipumoso dorso, sed adeo
exiguum, ut cum arenae granula nuci magnitudine aequalia viderentur, ipse non appareret major, quam nudo oculo unum ex istis arenae minutissimae granulum. Inde vero colligitur, si minutissimae arenae granulum in partes a94ao I. dividatur, magnitudinem unius posse esse receptaculum animalis viventis, cujus corpus non minus artificiosum deprehenditur, quam animantium maximorum
Atque hinc satis intelligitur, in quam exiguas partes spa
tium aiftu divisum sit in rerum natura. Quoniam vero inmundo continuae mutationes contingunt, & per has sin- gulis momentis status universi mutatur, ita ut alius a priori videatur mundus, saltem idem continuo sub alio schemate appareat; porro quoque considerandum cst, in quam exiguas particulas natura tempus actu dividat. Faciunt huc denuo observationes microscopicae, prasertim de incessu animalculorum microscopicorum. Hoc modo Delisis in Historia Academiae Regiae scientiarum Parisinae A. IIII. co legit, vermiculum microscopicum intervallo unius minuti secundi pedem millies movisse , consequenter natura tempusculum unius minuti secundi, quae est pars 36ooma unius horae, in mille partes actu dividi, ideoque horamin 36o oo oo. partes actuales. Cum hoc universium, sive Mundus, sit series entium finitorum tam simultaneorum, quam
64쪽
quam successivorum . 48. I s. l. . si perpendantur ea, quae' diximus , idea quaedam hujus mundi formari potest, di pro modulo intellectus noliri intelligi ejusdem amplitudo, ut, si inprimis ad ea quoque animum attendamus, quae Physica insinuat, pateat, quanta non modo rerum notitia, verum etiam scientia in eadem contineatur. Quoniam itaque in Deo continuo existit idea hujus mundi I8I . pari. r. Theol. vat.), quoad statum omnem praesentetn I. 939. pari. r. Ibeol. , & quae praeteritum & futurum h. 94 o. parti 1. Theot , atque in eadem continentur, omnia distinye . 336. pari. r. Theol. nat.), ac simul l. I 6 o.
pari. I. Theol. nat. J, una cum omnibus veritatibus universalibus cognoscit . I 6 a. para. r. Theοι nati s magnitudo intellectus divini. . quantum nobis datur, inde agnoscitur. Quamobrem patet, eundem consideratione hujus universi agnosci, si perpendamus immensitatem spatii mundani, in quo existunt corpora mundi totalia, numerum & varietatem corporum partialium, S spatii ac temporis in particulas incomprehensibiliter exiguas divisibilitatem, quam observationes microicopicae produnt.
Equidem jam alias demonstravimul, si multitudinem reis tum in universo, quibus spattum A tempus omne repletur, ad animum quantum datur revoces , spatii mundani non modo vastitatem, verum etiam ejus Perinde ae temis potis in partes admodum exiles divisbilitatem cogites. imiellectus divini magnitudinem quodammodo intelligibilemessici I. 177, puri. t. Theol. nat.): quoniam tamen hie docendum erat, quomodo consideratione hujus universi maenitudo intellectus divini cognoscenda , idem paulo enuis . eleatius erat proponendum. Pater autem hisce contempla.tionibus potissimum inservire Attronomiam, Historiam nais 4s 3 tura.
65쪽
ruralem & Micrographiam, itemque Physseam tam experimentalem, quam dogmaticam. Quo magis itaque in his disciplinis quis fuerit versatus; eo lucidior quoque evadet idea mundi ad magnitudinem intellectus divini repraesen. t/ndam. Equidem Astronomia geometrica ad captum Pa
cissi. norum est, neque omnibus vacat tantum temporis huic
studio impendere, quantum requiritur, si quis eam scientiam sbi comparare voluerit; ad praesens tamen instituatum sussicit histori ea saltem cognitio eorum, quae de corpra risus mundi totalibus. eorundum magnitudine atque distantiis & motu tam vertiginis, quam eirca Solem Astronomi prodiderunt. Et legi inprimis metetur Christiani Hugonii Cosmotheoros, sive Tractatus de Terris caelestibus earum. que ornatu. Quamvis vero immensitas intervallorum inter Solem & Planetas ex dimensione illorum per semidiametros Terrae, praesertim si Terrae semidiameter in mensura pedum nobis nota detur, intelligi possit; ad sensum tamen communem magis reducitur, s cogitemus . quanto annorum intervallo globus ex majore tormento emi us ex Terra ad Solem veniret. Docuit Hugenius in Cosmotheoro lib. a.
globum hunc, qui sngulis horae secundis scrupulis, sive
arteriae pulsibus centum circiter hexapedas gallicas vi experimentorum a Mersitius in Balisticis commemoratorum conoscit, si ex Terra ad Solem tanta illa celeritate eontinue feratur, sere annos viginti quinque esse insumturum antequam iter hoc peragat, a Iove autem ad Solem ras, a Saturno 2so. annis opus habere. Tellurem esse plane istam cum Marte . medio loco inter ceteros planetas eiaricatum, Fc in Mercurio, Venere ac Marte instar planetae viis deti, seu eodem modo sulgere, quo nobis illi fulgent, deis monstratum est . utut propter exilitatem suam in Iove de Saturno conspici minime possit, nec minus demonstratum est. planetas omnes tam Primarios, quam secundarios esse
Telluri cmillima corpora, per se opaca, sed a Sole illumi.
66쪽
nata, euius reflexo lumine 'perinde ae in distantiu remotiori Tellus fulgent. Quod vero de corporibus partialibus in Planetis existentibus dictum probabiliter saltem ostenditur osten. dique potest, argumento inprimis ab analogia desumto. quod quanti si ponderis in rerum naturalium cognitionc ipsa Astronomia doeet, in qua habemus exempla eorum, quae eum essent Per analogiam probata, suecessu temporisdem cis rata veritati consentanea deprehendimus. Nimirum auamvis Astronomi, qui norunt quid intersit inter demonorationem δέ probationem, quae veri similitudinem saltem
evincit, ultro fateantur, ea pro cortis venditari non posse probationes tamen ipsorum mulio majus pontus habent, quam probationes aliorum eruditorum . quas pro demonstratio nibus habent, aut quibus eam vim tribuunt, quae certam
rei scientiam parit. Non vero disiemur, corpora partialia Mn di ver sis planetis a noliris differro posse, quemadmodum videmus animalia in aliis regionibus disserre ab iis, quae in nostra- sunt, ae idem valere de plantis. Immo nullus dubito fieri posse, ut huius disserentiae varia detegamus, s in eam inquirere sollicitius vellemus. Absonum omnino viis detur statuere, quυd Planetarum maximi, Saturnus quinoque & Iupiter quatuor Lunas habens, vasta omnino corpo ra. snt omni ornatu orbata, eumque in solam Tellurem adeo exilem, ut in systemate nostro pIanetario nonnisi pun cti rationem habeat, collatum fuisse omnem, totque Soles, quos fixas singulas esse constar, frustra lueere ac minimara
eorum partem a terricolis, oculo praesertim nudo. nocturno tempore videri. Nullus dubito foro, ut, si quis in uno planetarum fuissit & quaenam sint in eodem corpora parotialia, qualis si ejus superficies vidisset, ultro fateatur, talia quoquo corpora in cetoris planetis esse debere, eorumque sumtsiciem similam esse superficiei illius. Ast sumus nos in uno planetarum ejusque superficiem δc quae in eo sint corpora partialia propius eonspicimus. Quidni igitura Tellure hae in parte ad Planetas ceteros valeat argu uri
67쪽
tatior Ad Historiam naturalem reseruntur etiam, quae Ili nerariorum scriptores ad Geographiam physicam , quae vulgo dicitur. populorum diversos terrarum tractus incolen. tium mores narrant, modo fuerint in obserWando satis Oircumspecti, nec narrent nisi experta: ingens enim eogno scibilium multitudo in genere humano continetur, 3c abyl. sus qitidam scientiae in eodem later. Deo eum aperta sint omnia, tectum nihil ν. Igo. pari. r. I re nat. i considera otione hominum per totum terrarum orbem dispersorum idea, quam de magnitudine intellectus divini formamus, multum ampliatur. praesertim si cognitio humani generis in Tellure
nostra aequista producitur ad planetas ceteros , tam eos, quos certo extare novimus, quam innumeros reliquos, quo rum existentiam conjectando assequimur. Observationes microseopicae, peP quas nobis innoteseit rerum sine aeculo armato minime conspicuarum existentia, novum qua sonu ridum invisibilem nobis revelant se quem in infinitum abire non minus ex defectu intellectus conjectando assequimur, quam idem de mundo visibili ex sensuum defectu colligitur. Quae hie dicuntur, minime obscura sunt ei, cui dissereri. tia inter mundum sensibilem & intelligibilem perspecta est. alibi a nobis satis distincte explicata l. ao 3. Fart. l. Theol.
nat. . Physiea experimen alis revera pars est historiae naturalis, quatenus in ea experimenta describuntur, consequenter experimentator narrat, quae ipse iacit & concursu suo natura,sne quo id minime contigisset. Quod enim mere historicum est, ideoque ad facta nostra atque facta naturae unice spectat, accurate discernendum ab eo, quod beneficio intellectus inde colligitur ad Physeam dogmaticam reserendum, ne vitium subreptionis in experiundo commitatatur f. 663. LV. . Physica dogmatica non modo tradit propositiones universales, quas ex observatione singularium eruimus ε. Io 8. Log. ; verum etiam, in quo potissimum occupari debet, rationes reddere tenetur eorum,
68쪽
Aequie laendum hic nobis est in causs proximis, ut contenti esse debeamus, si phaenomena ex phaei omenis explicare valeamus, veluti rationis loco allegantes gravitatem, etsi ignoremus, quidnam corpora essciat gravia, cum nulla nobis spes relicta sit, ut ad rationes ultimas in elementis rerum materialium contentas 6. I9I. Comol. perveniamus. Quid hie dandum sit conjecturis, cum somniis tamen minus recte philosophantium, imaginationis abortu, non con fundendis, alio loco rectius explicabitur. Ducit nos Physica dogmatica ad mundum rationalem q. 238. Part. l.
Theol. nat. , qui cum intellectus divini objectum sit sq. a 6 a. pari. I. Theoc natJ, quicquid nobis ad eundem reserendum innotescit, ad intellectus divini ideam ampliandam utique conducit. Quoniam denique homo quoad animam non minus, quam quoad corpus ad hoc universum spectat; Psychologia quoque & pendentes inde disciplinae ceterae eo. dem facere possunt. Immo addi poterant multa adhuc alia , sed quae ad paucorum forsan sunt palatum , ceteris vero facile innotescunt, si quae de intellectu divino in utraque parte Theologiae naturalis demonstrata sunt animis comis prehenderint. Plura igitur addere nolumus.
Ineomprehensibilitas intellectus divini confideratioηe hujus is, De Deominversi agnoscitur, s perpendamur multitudinem cognoscibilium is idea preheobsi mundi contentam. Etenim si multitudinem cognoscibilium tale intesi in idea mundi contentam perpendamus, cum Deus omnia stas divisi cognoscat distincte, nihil prorsus confuse Is 6. pari. r. agnoscenda. ροι nati, atque simul l. a 6 o. pari. r. Neoι ηα. , eΚadverso autem experiamur, nostras rerum ideas ex cons fis coagmentatas esse, & eas nonisi successive in anima
nasci, una alteri succedente, quomodo fieri possit, ut Deus omnia sibi prorius distincte & simul repraesentare valeat, Iolpi Ethica Pari III. G nobis
69쪽
nobis minime repraesentare possumus. Quoniam Itaque n his incom hensibile est cognoscibile, si modum quo est vel fieri potest, nobis minime repraesentare valemus o. a Io. pari. r. Ihees. nat. , si perpendamus multitudinem cognoscibilium in idea mundi contentam, consideratione hujus universi incomprehensibilitas intellectus divini agnostitur. Quomodo multitudo cognoscibilium in idea mundi eonis
tenta nobis innotescat ipsius consideratione, abunde patet' tum ex demonstratione Propositionis praecedentis, tum ex iis, quae ad eandem annotavimus. Plura igitur addere no
s. a T. De inserat a- O fideratione mundi agnoscitur, intessectum divinum nobis bilitate ia- inscrutabilem esse, s perpendamur Iupendam multitudinem eorum, tellectar d, que ad notitiam nostram perveaire nequeunt, quod ea, qua coovini' gno laus, plura involvant nobis investigabilia, quam quae a ηο- his investigari possunt, quod denique nimis arctu limitibus scientia rerum naturalium contineatur. Quam multa in mundo sint, quae ad notitiam nostram pervenire nequeunt, clarissime
perspicitur, si consideremus, quod innumera sint corpora totalia, quorum ne quidem existentia nobis innotest re potest, & quod longe major adhuc sit multitudo corporum partialium lain in planetis nobis notis, quam ignotis, ad quorum notitiam omnis nobis praeclusus est aditus: id quod adhuc luculentius apparet, si exilitatem Telluris respectu systematis nostri planetarii, nedum totius mundi perpendamus, atque cogitemus, quam multa sint in exili hoc globo terraqueo, quae ignoramus, & quod ad intus latentia nulla pateat via, ut a superficie usque
70쪽
ad centrum iter peragere nobis concedatur. Haec satis manifesta sunt cx iis, quae de vero mundi h stemate &natura corporum mundi totalium in anterioribus allegavimus I. as . . Porro dum sentimus anima sibi repraesentat substantiarum simplicium mutationes intrinsecas, sed in unum consulas . 98. P6cb. rat. , di nihil, quod rebus materialibus inest, prorsus distincte sensu percipitur, nec natura rerum sensui pervestigabilis g. io a. Pyrich. rat. .
Qui ergo novit, quomodo ideae rerum materialium comfusae nascantur ex confusione consularum in unam & animum ad divisionem spatii actualem, quam produnt microscopia optimae notae, attendens perpendit, tam multiplici idearum confusione opus csse, antequam re itet idea rei sensibilis, quam ha mus, ut numerum confusi onum inire minime valeamus, & reipsa experitur, quod in resolutione idearum non longe progregredi nobis detur, sed statim subsistendum sit in confuse perceptis aliunde jam notis; is abunde intelligit, ea, quae
de corporibus partialibus in Tellure nostra cognoscimus, si vel maxime ea ad sensum saltem reserantur, nec extra
mundum sensibilem in intelligibilem penetrare velimus, plura involvere nobis investigabilia, quam quae de iis investigari possunt. Quod denique scientia rerum naturaistium nimis arctis limitibus contineatur, Physica abunde docet, quae rationes eorum reddere debet, quae observamus: sit ita, qnod saltem phaenomena ex phaenomenis explicemus. Nihil itaque hic sumitur, ut inde agnoscatur, intellectum divinum nobis inscrutabilem esse, quod non tanquam verum admitti possit. Enimvero si quis perpendiu stupendam multitudinem eorum, quae ad notia 'tiam n Ourata pervenire nequeunt, quod ea, quae co-