장음표시 사용
151쪽
rationem exercere coeperint, negandum plane est, ratiociniis huiusmodi cam inesse dissicultatem, quae eorum vires Superet. Principium enim caussali tutis in ipsis rationulis vitae exordiis ab homino cognosei dieendum est: eo enim nisia cognito, vix ulla ratiocinutio circa res contingentos et quotidianu laeta institui posset, nut medium ullum ad sinem di poni. Hoe nutem principium probe pueris notum esse, salis demonstrat sollieitudo illa qua rerum caussas ex ad ultioribus perpetuo solSDiluntur. Ber-keleyi vero et ceterorum ideat istaria in sophismata illi Dc suspicantur quidem; uc propterea non indigent responsionibus ex veracitate ae honitate Dei depromptis, ut ab iis se expediant.
Notiones eaeperimentales 527. Prae omnibus fortasse saeuitatibus sensitivi ordinis mirabiles sunt i muginatio et memoria; sed quum eas considerare aggredimur, nulla ex aequo tractatio fortasse est obscurior. Multa semper de his disseruere philosophi; latendum est nihilominus, tot illustrium ingeniorum disputationibus naturae secretum reseratum non esse. Fortasse nec reserari potest. Quare in hoc maxime loco nos lector reperiet breves. Exponemus primo Summatim quile de his facultatibus experientia comperta sunt, dein hypothesim aliquam, quae probabilior videatur, innuemus.
528. Quisque sibi conscius est, se non modo praesentPS suas assectiones interno sensu experiri, externoque pereipere Obiceta quae organa assiciunt, sed etiam internas hasce externasque Sensationes, quum praesentes amplius non sunt, etiam post diuturnum tempus, ii Staurare se posse, atque ut praesentes relegere. InSuper non modo obieeiorum, quae sensu percepit, imagi-' nes se posse renovare, sed insuper easdem variis ne miris mο- dis dividere atque componere. Demum, se probe cognOScere, plures Sensationes, quas in sua imagine contuetur reviviscentes,
olim praesentes suisse. 529. Est igitur in homine virtus seu saeuitas i.' retinendi sensationes olim habitas, easque reproducendi; 2.' eomponendi ex
152쪽
iis varia obieeta, quae sensu non pereepit; 5.' recognoscendi sensationes reproductas, ui olim a se habitas. Primam et alteram facultatum phantasium seu imaginationem appellare solemus: quidam autem philosophi saeuitatem reprodueendi, phantasiam; componendi vero, imaginationem proprio nomine dixerunt. Imagines quae Uno aut ultero modo, rebus absentibus, singimus, phanitismala nUneupant. Primam simul ue tertiam facultatem diei mus memoriam, sensitivam quidem, si sit per simplicem apprehensionem sensationis praeteritae, intellectivam vero si sit recognitio comparativa L. 590, seq.) actuum spiritalium Q. Sed de hac modo non loquimur.550. De hisee saeuitatibus huce certa sunt.
nae: quemadmodum enim v. gr. imaginor templum aut domum, quam vidi, ita etiam sitim, aut dolorem capitis, aut cordis gaudium, quod olim experius sum; ita etiam praeteritas meas imaginationes ac verordationes. Omnium item sensuum obiecta per imaginationem revocari posSunt, etiam OdoreS, ae SaporeS, ac tactiles qualitates, ut quisque in se experitur. Fatendum tamen eSt, eas internas sensationes quae proveniunt ab organorum vitio vel laesione, languidiore imagine reproduci, quum eaUSSa cessavit, quam reliquas quae huiusmodi caussam non habent: pariterque phantasmata visus ci auditus csSe, ut plurimum, ceteris oviden biora.
maiore altentione illas primo excepimus. Et generatim reprO- duello seri non potest, nisi aliqua, licet perbrevis, altentio Obiecti perceptionem comitata fuerit. Allentio item ad reproducta phantasmata, ea Leit vividiora.
recognitio sine reproductione. Nequeo enim cognoscere, me id quod modo pracsens percipio, alio tempore percepisse, nisi pereeptio habita reproducatur, una eum iis adiunctis, quae tune eam eomitata sunt. Ilace porro adiuncta possunt esse plura vel pauciora, ct clare vel obscure instaurari. Si clare instaurantur, memoria est definiti tomporis, si obscure, memoria est quoad tempus indeterminata.
inter repraesentationes exsistens, quo sit ut dum una praesens
153쪽
eSt, alteram quoque evocet. Qui nexus, ut in Logica de ideis dictum est L. 56), potest esse obieetivus et subieetivus. Obice livus est relatio aliqua quam ad invicem habent obiecta sensibilia, V. gr. Similitudo, caussalitas, oppositio, loel identitas vel propinquitas, simultaneitas, vel successio. Subiectivus est relatio
inter sensationes, quibus obiecta nobis repraesentata sunt, ut quum sensationes fuere simultaneae, aut sibi succedentes, quum
in similibus adiunetis vel in oppositis habitae sunt, quum Similes essectus vel diversos produxerunt. Quum itaque binae repraesentationes hoc inter se nexu vinciuntur, facile sit, ut quum altera per actum sentiendi habetur, altera quoque in imaginatione rcviviscat, id quod eo promptius ac melius fit, quo maiori attentione hi nexus fuerint animo defixi. '
Quum vero una repraesentatio eum multis aliis connexa est,
si imaginatio sponte operetur, eam prae ceteris clare reproducit, quae vel recentius, vel validius sensum assecit, vel cum qua Praesens sensatio aut imaginatio plures associationis nexus habet, ceteras obscure lanium, et velut a longe positas pingit.
motus, aut qualitas quarumdam imaginum reproductionem determinet. Fortasse tamen in his quoque casibus reproductio debetur nssociationi internae assectionis, quam ea cauSSa organica Per se ciet, cum assectionibus et imaginibus reproductis.
quaeSila. Naturalis est quum phantasmata sensationibus, vel aliis Phantasmatibus sucoedunt ex mera associationis lege. Quaesita, quum voluntatis influxu pertentatur propemodum imaginatio, ut repraesentationem quam illa cupit, omittat. Fit autem hoc intellectu dirigente et ostendente vi ratiocinii cu phantasmata, quibus possibile est, phantasma quaesitum associatione DSSe connexum. Sic unum phantasma post aliud ab imaginatione elicitur, Voluntate imperante, donee vel reperiatur quod quaeritur, Vel voluntas cesset phantasiam torquere. Patet autem, id quod h0c poeto quaeritur, simpliciter ignotum esse non posse, sed esse notum saltem confuse. Reproductionem huiusmodi veteres reminiscentium appellabant; quae in brutis animantibus, ut per se liquot, inveniri ncquit.
ginatione, vel dirigente intellectu, et imperante voluntate. Primae sermalionis exempla habes in pluribus somniorum aut delirii imaginibus, alterius in artificum operibus. Primi generis phansle
154쪽
tasmata format imaginatio, quum imagines Vel ab eodem sensu, vel a diversis sensibus receptas alias post alias vi associationis tam rapida successione reprodueit, ut aliae liliis temere commisceantur. Phantasmata vero generis alterius coniungendo phantasmata ab intelicetu sciceta, iuxta leges quasdam de quibus
aliquid in Logica diximus L. 24, seq.)
sit idonea ad peculiare aliquod phantasma, vel ad quamdam phantasmatum seriem reproducendam. Hic habitus inducitur, quotiescumque aliquid memoriac, ut dici solet mandamus.
dentiam ; praesertim quum actuales sensationes nullae sunt, ut in somno, atque adeo in vigilia, si in tenebris Versamur. Quandoque ipsa ratio phantasiae vim coereere non poteSt.
nem habent, quum vel tota reproduecndi saeuitas vitiatur, imaginesque permiscet atque agitat, excusso penitus rationis iugo, vel unum dumtaxat phantasma in ipsa ita defigitur, ut mens intelligere nequeat, ipsum phantasma esse, non obieetum reale a .
'potheses ad sueta explicanda 35 l. Ex brevi hac laetorum, quae ad phantasiam memoriamque pertinent, analysi, quisque videt, eorum rationes in intimis humanae naturae latebris repositas esse Oportere: mirum proinde non esse, si in re tam alii ila investigantia tenebris obruamur. Necessarium non puto systemata omnia exponere, quae in hae re excogitata sunt; seligam solummodo ex omnibus hypotheses quae prohabiliores videntur.552. Assgstrio I. M ufectionibus ordinis sensitivi quas Gyerimur, muliel tu sentiente determinatio ad sentiendum, non quidem actu, sed secundum quamdum dispositionem, euistis Ope reproduci possit aelus ubi debitue eonuitiones ponantur. Eteni in aflectio sciasitiva manifesto non manet in Organo Sen-Sus; secus Sensilivae perceptiones Omnes semper aetu permanerent. Neque supponere possumus, ut multi opinati sunt, ma-
155쪽
nere in cerebro, ut in organo sensus interioris eommunis, species quasdam impressas, sive ab actibus sensationum, sive n sensationum obiectis. Etenim constipi nequit quomodo in cerebri s-brillis mancro possint tot motus, quot diversae sensui iones in eo ciere debent, aut quomodo hi motus non confunduntur, aut qui fiat ut manente per hunc motum determinutione Bd netum, actus non sequatur. Νihil dico do iis qui species in cerebro coimcipiunt ut quaedam rerum vestigia, quae in eo tamquam incera imprimantur. Materialis itaque impressio, quac sensationis
est caussa, neque in organis, neque in ecrobro consematur.
Si quid igitur de sensitiva asseetisne in sentiente manet, quid
manet ' Prosecto cum non manent sensatio, neque Belualis determinatio recepta ad sentiendum, superest ut haec determinatio maneat ad modum dispositionis seu habitus. Est autem necesse ad phantasiae phaenomena explicanda, ut aecepta determinatio aliquo modo in subiecto maneat. Ergo. 555. AssgnTio II. Sensationis.repro luetae sedes verisimiliter est organum, in quo primo habita est. Indubium puto cuique esse debere, sensationem reproduci in aliqua coniuncti parte. Nam ut sensatio est in organo nnimato, ita quoque eius simulacrum eamdem sedem habeat oportet. Sensilis enim repraesentatio extensum subiceturn postulat. Quid autem verisimilius, quam ut sensatio in eadem coniuncti parte instauratur, in qua realiter recepta est ' Id primo inferri posse videtur ex similitudine simulacri cum reali sensatione. Deinde, si bene attendimus, ipse intimus sensus hoc nobis reseret. Videmur enim nobis visibilia qua ivinginamur oculis percipere, et S0nos auribus, et lingua sapores. Ac si quando phantasia nobis reproducit dolorem quae stomaehus, aut tibia, nut guttur Iaboraverit, non alibi reproducit quam in stomacho, tibin, gutture.
Quid quod, si imaginatio vividior sit, eosdem physiologicos effectus
in organo simulacrum sensationis producit, quos ipsa realis sensatio producere solet ' Ut quum v. gr. nerem imaginamur saporem, segregari incipit Saliva, eodem sere modo ne quum gustatio realis est. Ex his concludi posse videtur, Sensationis re-
productae sedes esse sensationum organa.
554. Assgnrio III. Dispositio quae est in organo animato adactum reproducendum, hunc non reproducit, nisi per motum siuidi nervet in cerebro ine alum. Ut species seu determinatio recepta ad sentiendum sensation0n est 50 ), ita quoque huius determinationis retensio non
156쪽
usi imaginatio; praesertim cum hace retentio mera sit dispositio, ut modo dictum est. Necesse est igitur, ut accedat aliquid, quod agens in potentiam dispositam ad actum, eam ad actum reipsa determinet. Existimare autem licet, hoc fieri a cerebro per nervet nvidi motum.
Haec enim hypothesis primo consona est communi sententiae, quae statuit, cerebrum esse imaginationis organum. Praeterea,
ut sensatio cerebrati reactione absolvitur 121), sic eius reproductio cerebri actione determinari debere videtur. Id quod cxperientia confirmat. Quandoque enim ex cerebri laesione imaginatio descit, vel certa quaedam phantasmata amittuntur. Denique hoc quoque intimo sensu confirmari potest: quum enim rebus imaginandis intendimur, capite nos operari Sentimus, nec raro sit ut capite laboremuS. 555. Assgario IV. Id quod hane cerebri aetionem determinat, praeter dispositionem in eo quoque a Mamatione relictam, est praecedens aliqua sentatio, aut etiam phantasma; in homine
vero etiam voluntag., Manere etiam in cerebro dispositionem ad sensationem, in coquod ad ipsum attinet, reproducendam, ex dictis 552) liquet.
Ad sensationem enim et cerebrum et organum, licet diversimode, concurrunt. Ergo in utroque dispositionem aliquam a sensatione relinqui existimandum est. Sed haec dispositio non supsieii ad aetum instaurandum; at requiritur praeterea aliquid, quod cum eompleat, et cerebrum ad plures sensationes reproducendas dispositum, ad unam potius quam ad alteram reproducendum determinet. Quid autem hoc sit eruere poSSumus ex associationis lege. Quum binae reales repraesentationes, Seu Simultaneae, SeusMeessivae sensui pluries osseruntur, ex binis speciebus, quae sensum ad binas perceptiones determinant, una species complexat coalescit, quae ipsum determinat ad utramque, et cx binis dispositionibus ad eas instaurandas in sentiente permanentibus, una dispositio ad utramque instaurandam. Quum itaque, agente iterum in sensus obiecto, cerebrum rcagit, reactio haec utieram actionem sibi coniunctam trahit, sive secum, sive p0St Se, prouti vel simultaneo nexu, vol successivo coniunctae sunt. Id ipsum quod sensatio esticere potest phantasma praecedens si aliqua de caussa revivisent; in homine vero etiam voluntas, cui pluin- lasia est aliquo modo subiceia.
556. Assεmio V. Memoris sensitiva nihil aliud esse videtur,
157쪽
quam gensus inurnus smultaneus sensationis pracientia eι p,-lasmatis eius vi reproducti, una eum adiunetis εensationis prae
Quum de memoria sensitiva sermo est, Breere ProrsuS mentem necesse est a comparatione, ab apprehensione comparativa,
ab idearum nexu quoeumque, qui in ideis universalibus situs sit. Haec erit m omnia, cum sint propria intellectus, in sensitiva memoria habere locum non possunt. Propterea nihil superest aliud, nisi ut subiectum sentiens apprehensione immediata sensus externi vel interni rem praeteritam ut praeteritam apprehendat. Hanc autem apprehensionem puto aliam non esse ab ea quam proposui. Est enim per se manifestum, rem non posSout praeteritam apprehendi sensu externo. Aliunde solus phan. tasiae actus, seu phantasmatis reproductio est quidem cognitio rei praeteritae, sed non ut praeteritae. Si Vero una cum praesenti sensatione phantasma rei eiusdem, quam Sensus percipit, reviviscaι, et cum eo adiuncta perceptionis praeteritae, quae nunc obiectum idem non amplius circumstant, sensus intimus experietur simul sensationem praesentem per sensum hauriri, phantasma vero reproductum per sensum non hauriri. Non existi, Ino saeuitates mere sensitivas ulterius procedere posse; sed illa duplex consociata cognitio sussicit ut dici possit subiectum sentiens aliquo modo distinguere a praesenti id, quod praeteritum est. Neque aliquid aliud necessarium est, ut explicentur eae brutorum actiones, quae praeteritarum rerum memoriam requirere videntur. Et haec sussciant, donec meliora occurrant aut Suggerentur.
De distinetione intellecius a gemu55 . Nunc de altiori cognoscendi facultate, de intelleetu vide- Iicet, quo homo a brutis secernitur, ae nobilissimam in se ereatoris imaginem praeserens, materiam sibi subiicit, mundique sensibilis limites transgreditur. Ac primo ii profligandi sunt, qui de ipsa huius saeuiotis exsistentia litem movent, qui vel inficiuntur
158쪽
esse in homine saeuitatem ullam cognoscendi, quae sensum excedat, vel intelleetum verbis quidem comedunt nobis, re autem negant. Hoc hominum genus Sensistus appellamus, si in homine agnoscunt aliquid quod materia non sit; Materialistas vero, si ipsam sentiendi vim materiae tribuunt. Materialistas iam alibi in- seeluti sumus 86, seq.). Sensismi initia opud Graecos reperiuntur. Empedoeles enim, teste Aristotele γ), intellectum a sensu non disserre existimavit. Inter recentiores, sensismi instaurator cst Loekius, promotor Condillachius; in quorum sententiam praeterito saeculo plerique philosophorum serviliter ierunt. 558. L kii doetrina haec est. Anima ex se est tabulae abrasae similis, in qua nihil descriptum sit; experientia vero Meedente primo ideas recipit simplices, deinde ex his ideas eomplexas sormat. Ideas simplices per sensus ac per reflexionem recipit; per sensus ideas qualitatum corporearum; per reflexionem ideas operistionum unimae; per sensus aequae ac per reflexionem ideas Voluptatis, doloris, potentiae, exsistentiae, unitatis, successionis. Inideis simplicibus aquirendis anima est passiva: activa veros.'quum ideas complexus format, coniungendo simul plures ideas simpli res ; 2.' quum binas ideas iuxta positas considerat, formatque ideas relationum; 5.' quum idearum, quae sunt reipsa comi unetae, alteram ab altera abstrahit, ac retinet solum ideas qualitatum pluribus eommunium, quae sunt ideae generales. Ex his vides Lockium aliquas animae facultates attribuisse praeter sentiendi vim sivo externam, sive internam, quae tamen facultates hoc unum munus habent, ut cirea sensationes diversimode operentur.
339. Post Loeuum Condit lachius in arenam descendens, has quoque facultates nobis diripuit. Visum est illi inutile supponere,
animam immediate a natura suas saeuitates recepisse; natura enim nobis organa commodat, ut per voluptatem nos edoceat quae sint quaerenda, et per dolorem quae fugere debeamus. Hoc naturae satis est; experientiae vero curam committit; ut per habitus quosdam opus ab ipsa inceptum consummet f. In homine igitur nihil est aliud nisi sensatio; ac si quid aliud praeter sensationem esse videtur, hoc non est nisi sensatio diversimode transformata. Auentio est sensatio quaedam exclusi Va ; comparatio est duplex attentio, nempe dupla sensatio; iudicium est animadversio similitudinis vel disserentiae inter duas sensationes exclusiVaS; PPO- inde ipsum quoque mera sensatio; resteaeis est series iudieiorum,
159쪽
videlieel sensationum eongeries ; imaginatio est ressexto coniungens in unum obicetum qualitates in multis divisas; non aliud o go est quam sensationum e platio ς ratiocinium eduello unius iudicii ex ultero, cui erat implicitum; tolum ergo sensationibus constat. Per has facultates anima intelligit ea ad quae se convertit, quemadmodum aure intelligit sonos; hine harum saeuitatum collectio intelleetus dieitur . Fieri nequit intellectus idea aecuratior a. Ita coneludit homo levissimus sa).540. Pinpositio I. Praeter sentiendi facultatem, esι in anima humana superior quaedam eo Oδeendi saeuit , quam inte laetum dirimu8. Nam t.' si non esset in homine superior haec cognoscendi su- cultas, humana cognitio a brutorum cognitione, ae proinde homo
a brutis non disserret secundum essentiam, at solummodo Seeun dum maiorem vel minorem Sensus persectionem, V. gr. Secundum
perseetionem tuetus, ut existimat Condit luchius b). Atqui eo clusio haec non modo humanae dignitati et communi scnsui, sed obviae quoque experientiae repugnat. Homo enim ea cognoscet di vi pollet, qua sensibilia omnia transcendit, universalia apprehendit, in se suosque aetus reflectitur, ad suos sines nova semper media excogitat, interque opposita bona quasi iudex eligit. 7l, seq.). Nihil autem horum in brutis perspicitur. Humana ergo e gnitio a brutorum cognitione ipsa disseri essentia. 2.' Sensus est facultas quae per organi corporei assectiones exercetur. In homine vero est saeulius quaedam cognoscendio quae per corporeum organum nec exereetur, nec exercori potes ut alio in loeo demonstratum est 97, Se l. . Ergo. 5.' Ideae quas intellectui tribuimus, tantum abest ut sint sensi lcs ipsae repraesentationes, aut earum reproduetiones, prouti sen sit Conditiae, ut immo ab iis infinite disserant. Etenim urit la) repraesentationes sensiles sunt tantummodo de rebus singularibus : singularia enim sunt, quac sensus assiciunt; intellectuales autem ideae sunt de universalibus rationibus, non v. grado hoc aut de illo homine, sed de ratione hominis propria, do
bi Repraesentationes sensiles sunt semper de rebus corporeis: nam qualitates sensibiles, quae sunt propria sensuum obiecta sunt tantummodo in rebus corporeis. Ideae autem vel sunt de
rebus ineorporeis, quae nihil habent eum sensibilibus qualitatibus
160쪽
dommune, ut Sunt exsistentia, possibilitas, necessitas, ius, ostudium, subsistatia, mussa, Bliaque plurima; vel si de rebus eorporeis eas repraesentant sine iis conditionibus, piae a repraesentatione sensili aut imaginaria sunt prorsus inseparabiles. Nam V. gr. non potest Sensus Rut Phantasia repraesentare triangulum, nisi determinatae alicuius magnitudinis, et cum certa aliqua Ialerum inclinatione, nec hominem, nisi alicuius certae staturae, coloris, ct in determinata aliqua positione ac statu eorporis: ntidea trianguli ab eius mangnitudine et ab omni determinata laterum inelinatione praeseindit, unde sit ut triangulis quibuscumque conveniat; itemque idea hominis nec staturam ullam, nec colorem, nee situm partium repraesentat. Neeesse est igitur coneludere, Sensum ab intellectu essentialiter disserre.
ritas necessaria cognosci posset; ac propterea nullum principium a priori possibile foret, nec certitudini proprie dictae ullus superesset locus. Ralio in promptu est. Sensus enim singularia percipiunt. Singularia autem et quaecumque eis insunt, contingentia sunt. In contingentibus autem necessarium reperiri nequit.
nec sensibilia elementa utcumque coniungendo aut separando formare possumus. Sensationes enim obligationis moralis conceptum nullo paeto continent; ac solum inducere possunt Ril prosequendum id, quod voluptatem affert, et ad vitandum quod doloris molestiueve caussam esse perspeximus. Ens itaque mere sensitivum iuris et ossieti notiones habere nequit, ac proinde nee moralitatis ci obligationis, nec meriti et demeriti, nec praemii Vel poenae capax est. Atqui homo eas notiones hahet, et est ens moralitatis capax. Ergo non sola cognitione sensitiva gaudet. δέ t. Ex his perspieis, quaenam sit ultima sensismi conelusio : huee sei licet: hominem esse quoad essentiam bruto similem , natum ud voluptatem, beatum si animales instinetus expleat, nulli legi subiectum, nulli poenae quae legitima sit Oh noxium, ciusque vitam et exsistentiam morte penitus absolvi. Sane ex illationis nbsurditato principii salsitas arguenda crat. Sed humanae eupiditates, quibus adeo abiectum de nostra natura iudicium ab antiquissimis usque temporibus acceptissimum fuit, exitialem illationem avide arripuerunt. Quid post haee saeium sit de humana s ictato vidimus, et experimur Bdhuc. 542. Pstopostrio II. Nisi cognoscendi facultus sensu superior