장음표시 사용
181쪽
l78 p s v c li o L O G l Aot fluens, ac proinde nec multiplicabile est, nec iterabile, etiam in eodem subiecto. Proinde repracsentatio sensilis, quum respieitur ut huius laeti terminus, non potest non apprehendi ut
587. Ex hucusque disputatis deduces Intellectus nostri obieelum, id nempe quod directe et exso in rebus intellectus pereipit, esse universale, non tamen eo-gnitum ut universale.
mutabiles, aeternae, et aliquatenus infinitae. Quia nempe licet individua, quae sensu percipimus, prorsus contingent in sint, estiamen in illis essentia quaedam, quae quum ab intellectu apprehenditur, non ut factum, sed ut quiddam ex intelligibilibus consillulivis coalescens, habet iam eas omnes proprietates, quae adessentiam in statu intelligibili consideratam pertinent O. 51-55 .
iasmatibus hue denique redire, quod vis activa animae humanae propria perceptivam intellectus potentiam determinat ad exprimendum in se id, quod in phantasmate repraesentatur, ut obieetum et ens, praecisione saeta n laeto subieetivo, videlicet a laeto impressionis, quam in organis illud producit, et per hoc a facio obieetivo, i. e. ab actuali eius exsistentia.
salia cognoseat. Duplex in univcrsalium cognitione distinguendus est ordo; alter directus et spontaneus, alter reflexus atque scientificus. Si de primo Ordine sermo sit, manifestum eSt, intellectum magis universalia ante minus universalia cognoscere. In eo enim qui primo aliquid cognoscit, cognitio obscura elaram, confusa distinctam, et incompleta compleiam praecedit; coque tardius isquiruntur conceptus, quo maiorem experientiam pluresque comparationes postulant 579, 3.'). Si vero alterum ordinem consideremus, inverso itinere procedit intellectus. Nam ad investigandas rerum proprietates atque principia, coneeptus, quos habere se reperit, resolvit in partes, donec per Successivas praeeisiones ad ultima clementa deveniat.
De cognitione immaterialium 588. Quaeremus modo, quo pacto intellectus noster immaterialia cognoscat. Ut alibi diximus O. 1.) alia sunt immaiorialia
182쪽
seeundum rem, alia Secundum mentis considerationem. Imma terialia secundum rem naturaliter nobis nota, sunt unima nostra,
et prima rerum caussa Deus; immaterialia secundum mentis considerationem sunt ideae purae, quae nullum sensibile elementum continent, ut ideae entis, simplieis, veri, honesti aliaeque huiusmodi. Dicamus de singulis. Quod ad animam nostram attinet, opportuniore loco statuimus, animam intellectiva cognitione non pen seipsam se, Sed per suos actus eognoscere 282, seq. . Superest ut desiniamus, quomodo hosce aetus intellectus apprehendat. 589. PnoposiTio X. fletus 3ive eoniuncti proprios, give spiritales intellectus percipit determinatione accepta ab intimo germiι. Prob. t.' pars ex eo quod ii aetus, quorum subiectum non est sola anima sed coniunctum, aliquo modo materiales sunt; pr inde, ut tales, intellectum ad eognitionem immediate determinare nequeunt. At radix saeuitatum, a quibus hi actus eliciuntur, est intimus Sensus, qui in eadem anima, in qua est intellectus, sedem habet 29 l). Quoniam autem de facto, ut laetum est, percipiendo agitur 586), sussicit ad intelleolum determinandum iniimus sensus, quo assectiones illac ad animam pertinent.
590. Proh. 2.' pars. Αeius spiritales sunt in sola anima, tamquam in subieelo: sunt ergo illi ex toto intime praesentes per sensum, quem habet sui; proinde per seipsos, absque ulla alia specie, intellectum ad actum determinare possunt. 59l. Nota 1.' Internas asseetiones pereipi posse ab intelleetu,
actu vel Spontaneo, Vel restexo. Αelus autem spontaneus, qui determinationem ab inlimo sensu acceptam naturaliter Sequitur,
vix rem delibat, uti maxime contingit in externis sensationibus. in his enim intellectus ad rem externam percipiendam directe intenditur, ad subieetivam autem assectionem indirecte solum et obliquo. At pol est intellcelus in hanc assectionem, et in suum
quoque velum res steti, externa re neglecta. Haec vero reflexi O,
quae cognitionem internae affectionis persectiorem paril, proprie ad conscientiam pertinet L. 444). Nota 2.' asseeliones internas, ut singulare quid, ab intellectu
pereipi; earum vero coneeptus universales abstractione reflexa et comparativa sori. Nola J.' Animam seipsam quoque cognoseere dependenter nsensibus. Num se cognoscit per proprios actus. Eius aulem vetus Vel sunt aetus sensuum, vel ab netibus sensuum dependent. Dissili sed by Cooste
183쪽
592. PROposietio XI. Idea Dei est idea deducta eae rebus sinitis: eunta elementa sunt ideae perfectionum sinitarum, adie tanotione Geragus, et negatione imperfectionum omnium. Idea Dei alia est confusa et initialis, alia explicita et formalis, ut alibi diximus 0. 562). Iam prior illa idea Deum exhibet ut eris quod est prima rerum caussa, et a quo omnia dependent. Utraque vero nola constat elementis in determinutis, et ex rerum sinitarum eonsideratione depromptis, quae sunt ideaeentis, causae et potentiae, addito eoneeptu eminentiae cuiusdam, et negatione dependent inc ab alio. Cone plus autem eminenti ueest a rerum finitarum consideratione, una enim res Blicri excellit ; ex eodemque sonte negationem dependentiue intelligimus; multas enim res videmus a quibusdam aliis dependere, ab aliis non dependere, ut V. gr. sol ab homine non dependet. Quod crgo ad primam hane Dei notionem attinet, manifestum est quod
595. Notio altera persectior Deum exhibet, ut ens infinitum insiniteque perseetum. Quid autem intelligimus, quum infinitam hane Dei persectionem cogitamus ' Sane eum esse intelligentem, liberum, potentem, iustum, bene seum, providum, sed multo magis ac melius, quam quaelibet alia natura, quum animo sngere possimus; ad haec, esse sine caussa a qua dependent, Sine initio, Sine mutatione, sine composilione, sine ullo limite persectionis. Haec est perlaetissima Dei notio, quae in humana mente reperiatur; nec vel mortalium sapientissimi nobiliorem aut sublimiorem Entis infiniti conceptum assequi possunt, ut eXperientia constat. Iam si in hoc conceptu consideres quod positivum est, nihil invenies, quod non sit experientia cognitum; quod superest reliquum, est ussirmatio excessus, et negatio defeetus. Patet itaque assertum, etiam quoad Dei notionem explicitam et
594. Hinc colliges, quid reponendum sit iis, qui illud perpetuo obiiciunt: infinitum per finitas persectiones concipi non posse. Qui enim ita loquuntur, supponunt, ideam qua infinitum concipimus, positivis ac propriis notis eum repraesentare. Quod si Verum foret, profecto haec idea clementis a rebus finitis abstractis componi non posset. Sed infiniti notio non est eiusmodi, ut dictum est; sed partim positiva, partim negativa, atque illud ipsum, quod in Deo positivum est, non per proprias notus Deum reseri, qui finita omnia excedit, sed solum per unalogicas, ut in Theologia latius explieabitur. Nullum itaque absurdum, si hae
184쪽
noine u rubus fiuitis desumantur, adiecta tamen ullirmatione excesSus, ac negatione desectus; quibus duobus Dei incomprehcn- si hi litus exprimitur. 595. Pnoposirio XII. Rasiones rerum immateriales mens nostra vel cognoscit Per species abstractas a Sensationibus, sive internis, give eaeternis, vel eae aliis immaterialibus rationibus per comparationem et iudicium componit. Sane rationes huiusmodi vel immediate intellectus apprehendit, vel mediate. Si immediate, constat ex dictis, immediatam hane apprehensionem fieri per abstractionem a sensibilibus modo explicato; si mediate, eae apprehendi nequeunt, nisi ex varia elementorum immediate ubstractorum eomparatione et compositione. 596. Immediuic abstrahit intelleelus conceptus Pommunissimos entis, unius, multitudinis, boni, et mali, sullem physi ei, quos in rebus omnibus natura sua intellectus apprehendit, ut oculus co-Iores, et auris Sol OS; lum vero pereeptione comparativa notiones accipit relationum, Ordinis, puleritudinis, ultusque cum his
597. Inter ideas porro, quas immediate intellectus abstrahit, quaedam sunt, quas illi reflexio solum in spiritales actus suppeditare potest. Ex his v. gr. ideam simplicis adipiscitur intellectus O. 557); et ex reflexione in proprius cognitiones, in propriam aetivitatem, in primu principia, ideuS veri, ca Sae, neceS- suaιis et impossibilitatilis educit; ut aliis in i is explicatum est. 598. Mediate ex rerum eventuumque collatione ideas eontingentiae et possibilitatis, εubstantiae et aecidentis, identitatis et diversitatis, sputii ac temporis, aliasque huiusmodi colligit. Ex idea vero ordinis, et per Varius upprehensiones comparati Vus, quibus, sive in genere, Sive in specie, ordinem scrvandum esse intelligit, ideas morules honesti et inhonesti, merisi ac demeriti, iuris et olpeii, virtutis et vitii, tam generatim quum speciatim efformat. Ex his omnibus patet, euneias humani intellectus ideas a sensibus vel proxime vel remote Originem ducere.
De dependentia intellectua ab imaginatione 599. Inielicetum a sensibus dependere in idearum suarumnquisitione, huc usque explientum est; nune quaeritur, Utrum acquisitis ideis, ubsque dependentia a sensitivis sucultatibus, uti possit.
185쪽
Αdverte t.' Certum esse, intellectum sensibus externis non ita esse mancipatum, ut absque eorum ministerio nullatenus operuri queat. Immo vero eo melius suis uelibus Uueat, quo minor est Sensuum cum externis obiectis communientio. Quaeritur itaque Solum, an ob imaginatione hanc dependensium habeat. Adverte 2.' Non quaeri, utrum ex se et absoluic intellectus ubi maginatione dependeat, sed solum utrum in hac animae cum corpore foetetate, imaginationis indigeat ministerio. Certum est enim, dependentiam hanc ex natura ipsa intellectus nullam esse,
400. Paopost Tio XIII. Intellectus humanus numquam Operari potest, nisi phantasia cooperante iuvetur. Elenim t.' Si ex cerebri laesione phantasia perturbetur, inlcl-leelus quoque in suis operationibus aberrat; nec ea ipsa quae iam cognovit, recogitare ordinate poteSi.
reum sit et immateriale, phantasmata semper Bliqua componimus, in quibus obieeium intelligibile, tamquam in aliqua scia- sibili imagine, utcumque adumbretur. Itemque quum alios docemus, metaphoris utimur atque similitudinibus ex corporca nutura depromptis, et ut universalia intelligant, particularia sensibilia proponimus . .
Ita obiecta significanda, quae omnes ex rebus sensilibus desumptae sunt. Iloe pacto quae ad Deum, et ad spiritales unimacaetus, et ad substantias immateriales univcrSas pertinent, significare solemus. Nihil autem molius, quum voces, modum, quem mens in cogitando tenet, exprimere poteSt.
hine harmonice contieetuntur ad invicem, ne se mutuo invant impediuntque. Multo autem facilius ac promptius anima per phantasiam, quam per intellectum operatur. Ex quo sit, ut intellectus ad obicetum suum attendere non possit, si phantasia ad aliud quidpiam convertitur; adco ut insaniens phantasia intellectum Seeum abripiat, prouli in dementibus eontingit. Ad hoc igitur ut intellectus se in obiectum suum intendere posSit, neePSSe QSt, ut phantasia quoque ad ea se convertat phantasmata, quae illius operationibus aliquo modo respondeant. Proinde quando phan-lasia foecunda est imaginum huiusmodi, et docilis pedissequaintellectus, hie lacile operatur, ac in veritatis contemplatione diueonsistere potest. Secus si phantasia arida sit, vel instabilis, vel in conceptis aliquibus phantasmatibus Deitc inhaereseat.
186쪽
401. Nola adhue: 1.' ex his quae, poStremo praesertim loco, diximus colligi, quo pacto intelleetus phantasmatibus ad intelligendum indigeat; scilicet non ipse ad phantasmata convertatur necesse est, sed phantasia illi cooperando ad convenientia phan-
propria reproducit imaginatio; quum autem cogitamus de insensibilibus et immaterialibus, imaginatio detinetur in phantasmalibus, quae anulogium aliquam sive attributionis, SiVe proporitonis, cum obieelo immateriali habeani, aut Saltem in aliis, quae externus aliquis associationis nexus illi aliquando coniunxit, ut
frequenter ea quibus utimur, non tamen haec Sola intellectui deservire. Multa enim eogitamus, quae, qua V e Signifieentur, nescimus, aut saltem non recordamur. ARTICULES VII.
De memoria intellectiva 402. Superest ut de memoria intellectiva, iuxta principia supra posita, aliquid statuamus; id quod paucis assertionibus expediem IS. AgsERTio I Certum est, in humana mente memoriam aliquam intellectivam e88e. Nam quisque sibi conseius est, ideas olim habitas animum reprodueere ac recognoseere. Ideae autem per imaginationem seu memoriam Sensitivam reproduci non possunt. Ergo per sa- cultatem superiorem reproitu utitur. 405 Assgnito II. Memoria intelleetiva a perceptiva intelleclus iacultate non distinguitur. Est enim memoriae proprium , ideas reproducere. Nequit amiem illas reproducere, nisi ideas, quas intellectus expressit, aliquo modo in se conservet. Id eas autem ob intellectu expressas a quanam alia sucullate conservari dicemus, potius quam ab co dem intellectu Τ Si quis aliter existimaret, is saeullules non necessarias arbitrarie induceret. 404. Assgnito III. Hinc determinatio ab intelleetu rerepta, quum ad actum transiit, in eo monet, saltem aliquo tempore. Maneι autem ad modum habitus; vel etiam ad modum actualis determinationis ad cognitionem confuSam. Disitir ooste
187쪽
Manere determinationem huiusmodi, patet ex ipsa reproductione, maxime in iis cognitionibus, quae magno studio ac
labore comparatae sunt, ac postea facile reproducuntur, ut inscientiis videre est. Non tamen semper manet determinatio recepta, maxime quum attentio ea firmiorem non fecit. Videtur autem dicendum, eamdem manere, non ut actualem determinationem , sed ad modum habitus; secus enim anima semper adactum determinaretur, ac proinde semper actu omnia intelligeret,
quae aliquando intellexit. 403. Diei nihilominus potest, manere mentem ad cognitiones antea habitas, aliquo modo determinatam actu, non prosecto itu ut omnia, quae aliquando cognovit, semper distincle intelligat, id quod est prorsus contra experientiam; sed ita ut omnia Semper eonfuse cognoscat, ac distinete solum ea, quae primo intelligit, vel ad quae iterato intelligenda, modo mox explicando, eonVertitur. Ut qui montem conscendit, confuse videt ea omnia, nil quae ex ea altitudine patet prospectus; et quo altius ascendit, eo plura prospicit; distincte vero ea solum videt, in quae oculorum aciem defigit. 406. AsspnTio. IV. Ideae olim Lalitae reproducuntur reproductione phantasmatum iis respondentium. Utcumque manere dicas in intellectu determinationem semel receptam ad aliquid actu intelligendum, sive ad modum habitus Sive ad modum confusae cognitionis, semper aliquid ullud necessarium est, ut intelicetus ad intellectionis reproductionem, aut saltem ut ad distinctam intellectionem determinetur. I Oe autem esse phantasma certae alicui intellectioni respondens, primo colligitur ex dictis de dependentia intellectus a phantasmatibus 400, 4.'); tum etiam experientia suadetur. Quum enim ea quae olim intelleximus, reminisci volumus, phantasmata
quaedam reproducere conamur, quae iis consociata esse cxisti
407. AssERTio V. Recognitio fertur per se in praeteritos gub- ieeli aetus; ae iis mediantibus, in eorum obieeta. De recognitione diximus in Logica L. 590, seq. . Nune tantum de eius obiecto. Recognitio sertur in id, quod praeteritum est,
ut tale est. Praetereunt autem ea quae exsistunt, ac proinde quise Singularia sunt. Universalia enim sunt extro tempus, et in Statu
intelligibili, in quo nihil praeterit, nihil novi fit. Ergo ea solum
possunt ut praeteritu agnosci, quae ut singulariu cognoscuntur.
intelleetus autem noster, ut supra diximus 59l, 2'; 582), subiceti
188쪽
quidem actus, ut singulare quid, percipit; obieeta vero, quaecumque ea sint, Per universales solummodo rationes Dpprehendii. Ergo.
poniιur Ontologorum doctrina 408. Venio nunc ad cetera systemata, quae supra recensui 339). Ineipiam ab Ontologismo, qui cum idearum originem ab immediata Dei visione repetendam censest, quaSi Splendore quodam, suo primas sibi partes arrogare Videtur. Ontologismi parens Malebranchius habetur: nomen Vero re-eentius est re, ue Giobertium auctorem habet. Iuxta quem, cum binae sint philosophandi oppositae rationes, quarum altera usubiecto et ab intimo sensu tamquam a principio inchoatur, altera ab obieeto, seu ab intelligibili absoluto directe apprehenso; prima illa psycholossimus, altera vero ontologismus appellari
409. Ontologi omnes in hoc conveniunt, Deum immediate per ceptum omnis cognitionis sontem et originem esse. Sub quo autem respectu videatur, varii varia sentiunt. Ex his autem discrepantiis potissimum variae Ontologismi formae repetendae Sunt Reeensebo quae praecipucte Sunt. 410. I. Primam formam Malebranchius invexit. Cuius doctrina huc redit.
plex assectionum genus exeipit, perceptiones puras, et pereeptiones sensiles. Unde duplex in homine cognitio ; altera, qua ipsum intelligibile per se, scilicet Deum, et ideas claras rerum, et hBrum idearum relationes contuemur; quae quidem cognitio diei potest ac debet cognitio per lumen: altera, qua nosmetiPSOS percipimus, unaque ideas confusas, seu nostras modi sistationes Voluptatem, dolorem, Iucem, colores, sapores, Bliaque id genus. Haec autem est cognitio per sensum, et appellari quoque P0test cognitio per conscientiam.
189쪽
ceptioneni simplicem, iudicium et ratiocinium. Pereeplioue sim pliei intelligimus ideam, iudicio binarum idearum relationem, rati inio binarum relationum relationem. Ceterum, si proprie loquamur, iudicium affirmatio est; assii matio autem assensus voluntatis, intelligentiae asseetionibus adhibitus.
rentias distinguere oportet; Milicet, ut communi more loquu-mur, sensationes quibus obiectum tamquam praesens, et phantasmata quibus obiectum tamquam absens percipimus: hace autem a sensationibus sola disserunt intensitate.
lumen sit, ab ipso Deo tamquam a fonte dimanat. Deus est insuper caussa idearum Obscurarum, seu modificationum nostru rum, quibus, ut vulgo diei mus, corpora Sentimus utque imagi
nes. Cognitio Dei non est per ideam. Idea enim obieeti imago est: eniis autem infiniti nulla est imago. Deus immediate ac directe percipitur, quatenus ipse, qui per se intelligibilis ost, menti assulget, ac se eras absolutum, universale, insinitum mn
Deus ideas corporum, quas in se habet, nobis aperit. Quemadmodum autem rerum ideae, quae in Deo Sunt, Omnes rerutuproprietates continent, ita qui hasee ideas videt, Omnes rerum proprietates successive potest cognoscere. Sed obiectorum sensibilium ideae in Deo exsistentes dupliciter in unimum agunt, asscetione pura, et assectione sensili; quocirca modo eas ideas cognitione per lumen videmus, modo sentimus.
mus: Veritates, quae nil aliud sunt, quam idearum relationes; leges aeternas, quae nil aliud sunt, quam essent inlis rerum Ordo ab ideis exhibitus. Hie autem ordo nobis exhibetur, ut qui Deum quidem ad sui amorem necessitate naturali adstringat, nos autem solummodo moraliter obliget. 4ll. Novam quamdam Oniologismo formam tribuit Giobertius. En praecipua cius sentcntiae capita. 1.' Cognitionis omnis principium est intuitus ideatis. Immediatum huius obiectum est Idea, quae non est serina quaedam repraesentativa ac subiectiva, sed verum ipsum obieetivum et absolutum, ipsum Ens, seu Dcus ut Ens. Hinc prima idea pri-Diuitir oste
190쪽
mum psyehologi eum), et prima res primum oniologicum identica sunt, ne primum unum; quod merito primum philosophicum appellari potest.
resteaea. Perceptio directa est immediatu obiecti apprehensio: reflexa est pereeptio, qua in primam perceptionem et in obiectum apprehensum cogitatio regreditur. Prior illa in nobis est ab ipso vitae intellectualis exordio, ac perpetua est; altera voluntaria est.
se coram mente nostra sistens, dicit: Ego sum necessario. In hac obiectiva voce omnis evidentiae et certitudinis situm est fundamentum. Sed Deus a nobis videtur, non in sua abstracta realitate, et ut est in seipso collectus, sed ut ens reale et concretum, atque ita ut revera est. Est autem creans eoissentias. . Hinc mens nostra Deum contuens tria perspicit: Ens infinitum et neeessarium; netionem creativam, qua hoc Ens se cum Suis operibus externat, et exsistentias contingentes, quae aetioniS ereativae sunt terminus. Hinc sormula ideatis, quae scibilium universorum basis sit ac landamentum, hoc continetur ei unetato: Ens ereat eaesistensiad.
est, consusa et dispersa. Quupropter necesse est, ut accedat reflexio, quae intuitum ei reumscribat, ac variis modis determinet, primitivumque conceptum, per gradus quosdam, SueeeSSiVe ne paullatim explieet. Hoc exsequitur convestiendo sensibili intelligibile. Ηine visio intelligibilis sub alicuius sensibilis forma, reflexionis est opus. Necessaria tamen ad hoc sunt Vocabula, quae ldeam ex se interminatam circumscribunt atque coarctant. S.' Ideae aliae sunt absolutae, aliae relativae. Illae ad Ens, hac ad exsistentius pertinent. Neutrum porro idearum genus dedu-etione aquiritur. Nam licet Ens per seipsum intelligibile sit, tamen eius essentia nobis est ignota. Hinc Entis proprietates deductione cognosei a nobis non possunt. Essentia item exsistentis inexcogitabilis est. Hinc ideae quoque relativae deduelione up prehendi nequeunt. Itaque et illae et istae relate ad nos Sunt ab invicem independentes; nobis autem singulae revelantur et
eommunicantur, quum Ens nos ad exsistentiam V at, suumque actum creativum DPerit. 6.' Ex hoc sequitur, omnia nostra iudicia esse synthetica a priori, non quidem synthesi subiectiva, sed obiectius, quae sita est in Enlis revelatione. Primum tamen iudicium: Lus neces- Dissilired by Cooste