장음표시 사용
161쪽
nnimae tribualur, per operationes omnes quas illi Loe ius auribuit, e sensibilium qualitatum amfuu eadem emerstere non posset. Sine hac superiori sucultate repraesentationes omnes humanae mentis, quas Lockius ideas vocat, nihil aliud essent, quam sensationes aut phantasmata, ut patet etiam ex Origine quam suis
id eis Loekius assignat 538). Si itaque tales sunt ideae, quidquid
in iis animus operetur, earum nuturam mutare non poterit, eodem paeto ne quidquid operetur chimicus circa corpora, corpoream substantiam in aliam, quae corporea non sit, mutum nequit. Igitur animus intra sensibilium qualitatum ambitum sem
per Versabitur.545. Revera operationes animi circa ideas iuxta Loekium hae sunt : compositio, tuaetamosiιio, abstractio. In in 1' phantasmata utcumque composita, nihil aliud exhibe.bunt, quam collectionem phantasmatum, nempe qualitatum sensibilium, ut sensu pereeptae sunt. 2.' Iuxta ponantur binae repraesentationes sensiles, ne simul considerentur: manebunt semper binae repraesentationes, ex earumque consideratione numquam relationum notiones exsurgent. Relationes enim reales revocantur ad relationes identitatis,
et ad relationes caussalitatis 0. 2 M. Atqui neutrae percipi
5εε. Non relationes identitatis. Nam binae qualitates sensibiles iuxta positae semper duplicem sensationem gignunt necesse est, ac numquam ut aliquid unum apprehendi poterunt, nisi accedat Reultas perceptiva sensu superior, quae rationem entis in rebus opprehendat. Non relationes caussalitatis. Etenim repraesentationes sensiles exhibent solummodo res sibi succedentes, non unius rei influxum in alterius exsistentiam. Licet autem, ut alibi dictum est O. 274), intimo sensu caussalitatem propriam homo sentiat ;non tamen caussolitatis ideam aquirere potest, nisi in intimum Sensum reflectat, et exsistentiae ideam habeat, et substantiam propriam a propriis modifieationibus distinguat. At sensus intimus nequit se reflectere in seipsum, nec per facultatem sensitivam exsistentiae iden haberi potest, aut fieri distinetio substantiae a modificatione. Ergo Quod si animus, ut a Lockio e sngitur, relationes rentes e0gnoseere non posset, multo minus relationibus rationis v. gr. relationibus temporis, aut relationibus moralitatis intelligendis idoneus foret. Harum enim relationum landamenta sunt notiones rerum prorsus insensibilium.
162쪽
345. I.' Quid poterit abstrahere animus a sensationibus aut phantasmatibus' Persecto quasdam partes, aut quasdam sensibiles qualitates. Poterit v. gr. capitis alicuius individui repraesentationem reprodueere, et parietem quem videt album, imaginari atratum. At ideas universales numquam effingere poterit. Fac enim, ut Lockius assumit, posse animum separare a Petro, Iacobo, Ioanne quod est singulis peculiure, atque id lantum relinere quod est omnibus eommune. Quid est hoc omnibus commvno In ekii sententia nihil aliud esse potest, quam aliqua sensibilis qualitas. Igitur supererit repraesentatio plurium sensibitium qualitatum, v. gr. color Petri, color Ioannis, eolor Iacobi; supererunt nempe tres eolores individui, aut tres altitudines, aut tres figurae, aut aliquid huiusmodi. Haec autem quae super runt fieri numquam poterunt aliquid unum, nisi sorte hoc pacto
quod animus ad unum ex iis se convertat, ceteris non attentis.
Unum autem in pluribus, quod universale constituit, numquam ab animo percipi per abstractionem poterit. nisi inter ea quae abstraxit identitatem essentiae antea pereipiat; quam quidem, ut diximus, percipere nequit. Itaque in Lockii sententia non potest humanus animus universales ideas per abstractionem ess ere. 546. Paopositio III. Turpiter hallutinatur Condillachiug, quum
Mserit, omnes animae saeuitates ad seMalionem tra formmam reduci. .' Quam sit hoc inconsiderate dietum, vel ex eo manifestum est, quod ut ponamus esse in unima humana sensationes transformatus, praeter sensationes et sentiendi facultatem, tribuenda animae erit vis aliqua activa a sensu diversa, quae in sensationes Bgat, easque transformet. Quam vim, si Condillachius a sensatione non diseernit, similis est illi qui labrum a stipite, quem dolat, distinguere nesstit. 147. 2.' Sensatio est mera repraesentatio qualitatis sensibilis, est allectio subiecti, quae ab obiecto determinatur. Atquia) attentio non meram repraesentationem, nec passivam Sinbiecti assectionem dieit, sed activitatem quac sentiendi facultatem ad certum aliquod obiectum percipiendum convertit, applicat, ac defixam tenet. Ergo attentio est aliquid a sensatione diversum, etiam tum quum ad sensibilia dirigitur. bi Id potiori iure de iudicio dicendum. Demus sane comparationem esse tantummodo duplicem attentionem, demus quoque iudicium esse perceptionem. Falsum est in primis esse pereepilonem similitudinis vel disse-
163쪽
rentino into binus sensutioncs. Num quum iudieamus V. gr. purpureum illud odorum esse, non sane percipimus, sensationem coloris purpurei similem esse sensationi odoris, i sed obiectum, quod una sensatione nos asseeit, esse id ipsum quod nos asIicit altera Falsum praeterea perceptionem similitudinis, vel dissercntiao inter duas sensationes, aut inter duarum sensationum obiecia, non esse aliud quam hinas hasce sensationes eoniunctas. Patet ex iis, quae supra dicta sunt contra Loekium de relationum eο-
Denique iudicia plurima humanae mentis circa Ohi ela insensibilia versantur, ut v. gr. omnia iudicia moralia. Alia plura, quac diei possent, praetermitto. H Quid de ratiocinio dicemus' Saiis commodo Condit inelitus
ratiocinium describit, ut eductionem unius iudicii ex altero, ut v per hoc suadeat, inserendi actum esse propemodum attentionem quamdam ad unam ex praecedentis pereeptimis partibus eoaretulam. Sed etiamsi res ita se haberet, cum iudicium ad sensa tiones reduci nequeat, ratiocinium quoque ad sensationes pertinere non poSSel. Deinde verum quidem est conelusionem in altera praemissa rum eontineri. At educi vel deduci ex ea nequit, nisi altera praemissa accedat, et ex ulraque simul consequentia speriatur. Explicet igitur Londit laetitias quo pacto eonsequentiac intuitus ad Sei Saliones revoeari possit; ostendat videlieet consequentiam esse obieetum sensibile, et assignet sensum quo ca pereipitur.
De obieeto intelleelus 5ε8. Venio nunc ad humani intellectus obiectum. Non erit hic sermo do obicelo intellestius, ut est potentia aliquo modo paS- Siva, nempe de eo quod movet ac determinat intelleetum adactum; do hoc enim infra disputabitur; sed de obiecto intellectus, ut est virtus operatrix, de eo nempe cuius appreliensione intellectus ab omni lilia facultate distinguitur. Primum illud voeani Obie lum quo, hoe alterum obieetum quod. 549. Obiectum porro huiusmodi considerari potest 1' materialiter ei colleetive, nempe secundum cxtensionem quam habet: 2' με maliter et eaeelusive, i. e. seeundum id cuius npprehensio
164쪽
ad solum intellectum pertinet: et in hoc duo possunt prae oculis haberi, vel ratio formalis quae ab intellectu apprehenditur, vel
modus quo ea repraesentatur: δ' formaliter, et sub ratione sinis. Primo modo obiectum intellectus est omne ens: Seeundo estragentia, et universale: tertio est veritas intellectus. De universali infra; nunc de steteris. 550. PstoposiTio Ι. Formalis ratis quam intellectus apprehendiι
Notandum 1.' essentiam apprehendi posse duplici idea, concreta et abstracta L. 29.). Essentia, quae intellectus obiectum
dieitur, est essentia concepta non per ideam obstractam, sed per eoncretam; non humanitas V. gr. Sed homo; quam concretum eSsentiam veteres ex Aristotele vocabant: quod quid est. Potest tamen intellectus, postquam essentiam hoc modo concepit, eam abstracte
ncipere, ut formam qu'mdam metaphysicam O. 507, 1.').2.' Essentiam, ut alibi diximus O. 47,2' , esse humani intellectus obiectum, prouti exprimitur per rationes illas communissimas et maxime indeterminatas, ens, unum, bonum, subiectum et similes, hasque vel solas, ut primo eontingit, vel per qualitatum et esseetuum cognitionem coarctatas, id quod sit experientia crescente. 551. Probatur propositis.
autem res cognitione possunt, vel relative, i. e. quatenus assiciunt immutantqtu ipsum cognoscens, Vel absolute, quatenus videlicet sunt aliquid in seipsis. Iam sensus, ut supra dictum est 505 ), res percipiunt, prouti hae diversis modis organa ossiciunt; visus enim videt colores quatenus retinam movent, aures audiunt Sonos, Secundum quod nervum acusticum agilant, idemque dicito dereliquis. Intellectus vero non assicitur ab obiectis. Percipit enim eorpora quae in ipsum agere non possunt, cum sit inOrganica facultas. Igitur non relative res cognoscit; superest ergo ut eas cognoscat absolute, nempe secundum id quod sunt.
lia. Quo enim cognoscendi potentia nobilior est, eo profundius ac persectius res apprehendat Oportet. Sensus autem unam aut alteram qualitatem percipiunt, prouti qualitates sub experientiam euiusque sensus cadere possunt; imaginatio quae superior facultos eSt, non unam tantum qualitatem, sed omnes tam divisim, quam coniunctim amplectitur. Intellectus autem, cum sit his omnibus nitior, non qualitates rerum, quae sunt extimae illis, et ut ita dicam earum cortex, sed quod rebus iniimum est percipiat opor-Gorale
165쪽
iet. Id autem quod est rebus intimum est essentia, quae quali latum omnium est radix atque subieelum. Hanc ergo intellectus percipere dieendum est. Atque hine intellectus nomen sortitur: intelligere enim, est quasi intus legere. 5.' Manifestum euique est, nos in rebus rationem entis percipere; quam quidem non sensus percipiunt, sed intellectus. Mane autem rationem semper intelligimus, quotieseumque intellectu aliquid percipimus; quia omnes mentis conceptus hune conceptum continent, et in hunc resolvuntur O. 9. . Ens autem pertinet ad
552. Oppones fortasse, intellectum non modo essentiam rerum percipere, sed etiam essentiae accidentia, ipsasque sensibiles qualitates. Nam de his quoque iudicamus et ratiocinamur, et Selentium habemus, ut v. gr. de figuris , de sonis, de eotoribus. Optime quidem: haec omnia cognoscit intellectus: at quid inde inseras' Hoc sane: intellectum non tantummodo substantiarum; sed etiam qualitatum et qualitatum quoque sensibilium essentias percipere: quod mirum esse non debet; nam etiam qualitates substantiarum sunt quaedam entia, Suamque habent essentiam, ae per hoc scientiae obieetum esse possunt. 555. Pnopostrio II. Obieelum adaequatum intellectus, si eius
Ratio est in promptu. Id omne quod est aliquid in se, id omne quod essentiam habet, ab intellectu cognosci potest, ui patet ex dieiis. Omne autem ens est huiusmodi. Ergo. 554. Pstopostrio III. Nihilominus obieetum intelleetui humano,
in eo in quo nune esι statu, primo ae per ge proportionatum est rerum materialium essentia.
Faeile intelligis per hanc propositionem non ita exeludi subiecti eοgnoseentis actus, ne si hi non essent intellectui humano proportionatum obiectum. Quamquam enim hi proprie non sint obieetum; sunt enim in subieeto, ei sunt ab intellectu obieetum, quatenus anima vim intellectivam in seipsam retorquet 286,5.'); nihilominus ii quoque sunt hoe modo intellectui humano, etiam in praesenti statu intelligibiles, ut patet. At non sunt id quod primo ae per se intelleetui osseratur. Primo enim homini osseruntur obieeta externa, quae ille sentit et intelligit, ac deinde in actus, queis ea sentit ei intelligit, intelleetu revertitur.555. Probatur propositio. Obiectum intellectui proportionatum ae proprium est illud, quod per naturalia media ei primo ac per se cognoscendum ossertur. Atqui tale obiectum sunt res materiales; hac enim per Sensus
166쪽
ei sponte osseruntur ante quodvis aliud obieetum intelligenda. Nam ceteras intelligentius, ac Deum ere seit post experientiamae per rati inium; seipsum Vero per reflexionem in actus, quibus obieeta externa intellexit. Ergo. 556. Pstoposivio IV. miserum intellaetus, prouti Me nomine intelligitur terminus in quem intellectus tendiι, ροι ipsius -- telseetus verita3. Etenim terminus in quem intellectus tendit, est cognoscendiaeius. Fit autem intellectus cognoscens per hoc, quod rei cognitae conformatur. Haec autem conformitas intellectus cum re est imtellectus veritas L. 571. . Ergo. 557. Hinc est tu quod intellectus dum rerum essentias B peprehendit, numquam est ex se a rebus ditarmis, ut iam in Logica demonstratum est L. 578.). Etenim, ut acute S. Thomas animadvertit, a fleui res habet esse per suam formam, ita virtuso cognoscitiva habet eognoseere per similitudinem rei cognitae. . Unde sicut res naturalis non deficit ab esse, quod sibi competitu Meundum suam formam , ita virtus cognoscitiva non deficii in cognoscendo respectu illius rei, cuius similitudine informa-n tur . . . . Intellectus informatur similitudine quid dilatis rei. . sa)Ηine quoque est 2' quod quum intellectus reflexo percipit aliquam ideam esse rei consormem, assentiri cogitur. Cognito enim proprio obiecto, ad illud necessario tendit. L. 710.d.
ponitur primo systema aristotelicum
558. Sequitur, ut intellectus operationes consideremus. D plex est humani intelleetus essentialis operatio: apprehensio et iudicium: ratiocinium enim, et quaecumque alia intelicetu operamur, ad duos hosee actus revocantur. Incipiamus a primo. Hic se nobis offert celeberrima illa quaestio de natura et Origine idearum. Cuius quanta sit gravitas, nemo non perspicit; quan ta sit dissicultas, perpetuae philosophorum hac de re contentiones
ni Sum. m. p. l. q. XVII, art. III.
167쪽
satis mnnifestant. A perantiquis enim philosophiae aetatibus de idearum origine acerrime dispulatum est, ac nostris adhue tem poribus pertinaciter disputatur. Cavendum lumen ne, quemadmodum quidam arbitrari videntur, tanta aestimetur huius quaestionis gravitas, ut quasi principii loco recipiatur, nullam veritatem constitui a philosopho posse, nisi haec: primum quaestio definiatur; dissicultas quoquo non adeo exaggeretur, ut quis sibi persuadeat, nihil in hac controversia statui posse, quod certum sit, Opinionesque omnes, ut sit in iis quae vix levissime probabilia sunt, eodem in prelio, atque adeo nullo in pretio impune posse haberi. Utrumque enim iudicium et salsum est penitus, ut ex dicendis patebit, et rei philosophicae non leviter noxium aceideret. 559. Quatuor sunt de idearum origine praecipua sySlemni B.
Platone ad Kantium usque et Rosminium propositum pluries fuit:
ter receptum est: 5. systema Onlologismi, cuius auetor Male branchius plures in nostra adhuc aetate suetatores habet: ε. sγ- Stema Traditionalium, omnium recentissimum. Nihil dico de Sen. 8ismo. Haec enim abiectissima doctrina intellectum eiusque idens non explicat, sed negat. De ea iam uetum est in praecedenti capite. 360. Inter recensita systemata, peculiarem proculdubio attentionem suo iure a philosopho sibi vindicat systema aristotelicum: auctoritate enim ceteris longe praestat. Neque in hac controversia, ut in quaestione illa altera de corporum principiis, ulla sunt suetar entius animadversa, neque ulla nova instituta sunt experimenta, quae huius auctoritatis vim elidere, aut etiam infirmure queunt. Nee vero auctoritate solum illud valet; sed etiam, si recte intelligatur, et absque praeiudicio expendatur, rationi se unice prohat, Saltem quod ad rei caput ac summam attinet. Primo itaque hoe exponemus utque expendemus ; deinde ceteros, quos reiiciendos arbitramur.' 561. Systema aristotelicum his praesertim capitibus continet ure
obiectum, sed ex se est in potentia, indigetquc ut a potentia udaeium transeat. Quod autem a potentia ad aetum transit, oportet ut ad actum determinetur; ne proinde quadantenus passivum est. Intellectus igitur determinatione aliqua indiget ut oelum Suum ponat, ac potentia passiva diei potest.
168쪽
mani obieelum. Ad hoc autem obieetum pertinet, ut intellectum ad suum aetum determinet. Sed rerum corporearum essentia non est actu intelligibilis: quia cum sit materialis, intellectum qui immaterialis est, immulare non potest. Oportet igitur ut sat prius aetuiniolligibilis et aliquo modo immaterialis. Proinde necesSe est, ut in intellectu sit aliqua virtus, quae rei materialis quidditatem intelligibilem actu emeiat.
litteram activam, passivam alteram. Activa vocatur ab Aristotele intellectus agens, passiva intelleetus possibilis. Illius munus est, obiecta materialia, quae intelligibilia uetu non sunt, sacere actu intelligibilia; id quod exsequitur producendo species intellistibiles in intellectu possit,ili: ad hune vero pertinet, species huiusmodi recipere, actumque intelligendi elicere.
seeundum aliquam sensibilem qualitatem, ita specios intelligibilis essentiam eius repraesentat a conditionibus materialibus denudatum. Hane porro speciem intellectus agens prodi it abstruelione quadam a phantasmatibus; unde etiam dicitur phantasmata illuminare. Quae abstractio non ita est intelligenda, quasi species intelligibilis in phantasmate prius eontineatur, et postea ab illo Separetur; quod esset ridiculum; sed hoc pacto, quod cum obiectum in phantasmate expressum suum habeat essentiam, sed sub materialibus conditionibus exsistentem, hanc intellectus agens in possibili imprimit, sine materiali emcretione atque immateriali modo. Non est Opus ut reseram opinionum varietates, quac in his omnibus particuluit m cxplicandis apud diversos auctores ortae sunt. Vide
Suareet in libro quarto de anima a
id quo ad. telligondum movetur. Nec intellectio est productio Specierum, aut earum receptio, sed operatio, quam intellectus possibilis specie informatus elicit.
dam rei intellectae intentionem in se format, quam dicunt intelle-esionis terminum, speciem expressam obieeti, mentis conceptionem, verbum menιis, ne denique ideam. Hoc verbum, seu idea, est similitudo rei intelloetae, ut species intelligibilis, ab ea tamen omnino distinguitur.
169쪽
ligere: nam quamvis hi singulares sint, sunt tamen immateriales; sed valde controversum fuit apud veteres, quomodo intellectus singularia in rebus materialibus cognoseeret. Qua de re infra. 8 ' Memoria intellectiva est ipse intellectus possibilis, qui species intelligibiles receptas conservat, ac per eas intelligendi aetum reproducere potest.
non possemus, nisi per aliquam comparationem ad sensibilia.
phantasiue operatione dependentia, ut ea quoque, quorum species intelligibiles penes se habet, intelligere aut recolere nequeat, nisi simul imaginatio ad phantasmata congrua convertatur.
orium habeat a sensibus, et a sensitivis facultatibus dependeat. . Non potest dici quod sensibilis cognitio, ita S. Τhomas, sit totalis et persecta caussa intellectualis eognitionis, sed magis quodammodo est materia caussae s a); videlicet quia intellectuiogenti suppeditat phantasmata, ex quibus quasi ex materia quadam ipse educit sormas intelligibilium, quibus intellectus possibilis ad intelligendum determinatur.
in sen8u, quod certe nec apud Aristotelem, nec apud Aristole- Iicos saltem alicuius nominis, reperitur, Sed saepe recurrit apud Sensistas, si iuxta aristotelicae doctrinae placita intelligendum sit, ita erit explicandum. Obieeta materialia, quae intellecius intelligit, fuerunt priuδ pereepta a sensibus, sed in iisdem obieetis alia sensus, alia intellectus apprehendite a sensibilibus uero intelleelis ad multa alia, quae prorsus immateralia gunt, intelligenda mens manuclueitur; quae tamen non intelligit, nisi phantasmatibus adiu-ιus. Si vero dictum illud ita interpreteris: Cognitio intellaetus ealamum conlinet quae a gensu aeripium nisi qWγd hare sensilia elementa varie modi istat; haec erit doctrina L kii vel Condillaetiti, non Aristotelis et Scholasticorum.
Idearum origo iuris eaeposita principia e lieatur 562. Id quod quaestionem de idearum origine maximo dissicilem facit, hoe est, ut explicetur quomodo intelleelus noster suum
170쪽
proprium obieeium, nempe rationes universales, necessarias, im mutabiles, aeternas percipiat, cum tamen et ipse et res omnes, quarum experientium habere possumus, sint singulares, eontingentes, mutabiles, caducae ac fluxae. Versatur autem haec controversia potissimum ac primo circa ideas primitivas ac landa mentales O. 5), ac primos essentiarum conceptus: consentiunt enim omnes, ex his primis ideis, experientiae ductu, ceteras deinde ideas etarmctri. 565. Dico igitur harum idearum originem in exposita Aristotelis et Seholasticorum doctrina satis commodo explicari; saltem, ut praemonui, quod ad rei summam attinet; id quod sequentibus propositionibus ostendemus. PaoposiTio I. Perreptiva virius intelleelm nostri determinatione aliqua indiget, ad hoc ut aetum suum emerat. Ad eam autem determinandam res materiales eae 8e ineptae gunt; Mimiles quoque repractentationes αιque imaginationis phantasmata sunt inaus sitientia. 564. Probatur l. pars. Virtus perceptiva nostri intellectus ex se neque huius neque illius determinati obiecti cognitionem actualem habet, sed natura sua indisserens est ad hoc vel ad illud cognoscendum. Quod autem ad plura indigerens est non agit, nisi determinatione aecepta. Ergo intellectus, ut a potentia ad actum transeat, et aliquid particulare cognoscat, determinatione aliqua indiget; quam cum sibi ipsi tribuere nequeat, necesse est ut eam aliundo aecipiat. Hanc determinutionem, iuxta veteres v are possumus speciem intellectualem. 565. Prob. 2. parS.
potest. Corpus enim ineptum est ad spiritalem et inorganicam potentiam movendam atque immutandam. Ergo.
terminet, intime illi uniatur neeesse est. Cognitio enim, ut in praecedentibus dictum est 505,2.'), in quadam obiecti apprehensione Sita est. Obiecta autem externa et materialia, ut sunt in se, iniel-Ieetivae potentiae intime coniungi non possunt, ut per se liquet. Ergo. 566. Prob. 5.' parS. t.' Licet sentiendi saeuitas atque imaginatio in eadem anima, in qua est intellectus, radicem habeant, nihilominus sensilis repraesentatio et phantasma non sunt in anima solum, sed in coniuncto. Hinc de materiali natura adhuc participant, ac proinde pinentiam passivam intellectus, quae prorsus immaterialis est, immutare non