장음표시 사용
221쪽
crrorem, veritalis loco, ipsi primo eommunicet. Et quoniam longe maxima hominum pars, iuxta hos auctores, primas veritates, quas ab instructione sociali recepit, numquam transcendii, inserendum est, homines Sane plurimos, toto vitae silue tempore, in
errore necessario defixos manere.
2.' Siat et illud, quod postremo loco in praecedenti propositione animadvertimus 461, 4.'): non posse hominem, instructionis adminiculo, ud hasce ideas ac veritates ad duei, niSi eius rutio virtute sibi propria et cas ideas etlarmare, et eus veritates apprehendere queat. Quare qui dicit, hominum instructionis ope ad has veritates pervenire posse, is fatetur, esse in homine vim idoneum ad has veritates, suis propriis operationibus attingendaS. 5.' Cum ii, quibuseum nunc agimus, naturalem homini Virtutem largiantur, qua possit absque disciplina ideas univcrsules primitivas aquirere, et principia, quae ex iis emergunt, cogi in Seere, nulla ratio est cur negent, eum ad praecipuas ac sundamentales veritates, sive religiosas, sive morales, per hane eamdem virtutem posse Pertingere. 465. Etenim ad cognoscendam supremi alicuius Numinis exsistentiam, haec tria requiruntur ad sussiciunt: ideae primitivaeentis, caussae et essectus, et ex his principium caussalitatis: deinde huius mundi conspectus: ac demum impulsus aliquis ad reflectendum in ea quae videt, et ad eorum euuSSam requirendum.
Atqui iuxta adversarios, ohsque positiva revelatione humanaque truditione, homo primitivas ideas adquirere potest, et principium caussalitatis exinde elicere; potest quoque mundum UOI Spicere, eiusque ordinem ac pulcritudinem intelligere. Hace autem pulcritudo ipsa, aut certe insolita quaedam phaenomena, nut vitae necessitates ne pericula non modo ad sui rerumque caussam inquirendam exstimulare hominem possunt, sed vix sieri potest, ut illum ad hanc inquisitionem non exstimulentiatque adigant. Ergo ratio, per ea quae adversarii ipsi concedunt, in supremi Numinis cognitionem devenire potest. Futeor cquidem, primitivam hane cognitionem fore valde imperfectam; sa-i r quoque, eam a paucis persici ulterius posse, absque externo aliquo adiumento: ac vix quemquam idoneum fore, ad explieitum Eniis infiniti eonceptum O. 562) ab omni errore immunem, absque divinae revolutionis praesidio, sibi eomparandum L. 60 l). Asi ad aliquam Dei ideam rationem individualem suis
222쪽
219 viribus pervenire posse, negari nequit, nisi ab eo, qui vim omnem rationi denegaverit. 464. Idem distendum de primis ac landamentalibus moralis ordinis idcis ac veritatibus. Ad eas assequendas veritales, quae deductione plus minusve implexa ex hisee primis inseruntur, proseelo quilibet homo per se non susscit; multo minus ad persectam moralis legis cognitionem assequendam. Sed ad prima moralitatis principia cognoscenda euiuslibet hominis ratio, quae primis ideis primisque theoreticis principiis ditata sit, sumeere
Idea enim ordinis una est ex primitivis ideis: hanc ergo ideam
ratio assequi potest, latentibus adversariis. Potest ergo ratio en-lium ordinem cognoscere; V. gr. P0rentes esse supra Se; ceteros homines natura sibi aequales; rerum omnium auctorem supra omnes. Quod si ordinem entium cognoscit, cognoscet quoque, saltem ubi deliberandum ipsi sit quid agere oporteat, cognoscet, inquam, actiones quasdam iuxta ordinem, quasdam contra illum esse. Ad plures enim cognitiones huiusmodi satis est facilis aliqua idearum comparatio, et ratiocinandi laeullas. Quum autem cognoverit aliquid iuxta ordinem, aliquid eontra
esse, nil facilius, nil magis in promptu positum deductione illa:
ordinem a se in suis actionibus servandum esse. Sane plurimao rerum naturalium theoreticae cognitiones primis moralibus eo-gnitionibus sunt longe dissiciliores. Si itaque ad illas rationem
pertingere posse, adversarii latentur, multo magis lateri debent, has extra eius naturalis aetivitatis limites non esse constitutas. 465. Pnoposivio IV. Dici nequit, verbum eaeternum, aut 3ignum quodcumque arbitrarium esse eonditionem necessariam ad hoe, ut homo ad eaepeditum suae rationis usum, seu ad etiarns distinctusque eo9nitiones perveniat.
Qui ita sentiunt, revera Traditionalismi doctrinam in aliam immutant, ne sere in omnibus deserunt, ut Deile attendenti patebit. Nihilominus, etiumst Traditionalismus hoc pacto mitigetur, probari a philosopho nequit. Nam t.' salsum est, verbum, aut aliud quodvis arbitrarium signum, esse conditionem, sine qua ideae clarae adquiri non possint. Etenim omne signum arbitrurium, ut supra vidimus 460, 5.'), ad ideas in monte excitandas esset prorsus inutile, nisi et mons vi sibi propria iusti ueta esset, qua ideas et rinare posset, et obiectum ah ipsa concipiendum per signum aliquod naturale aliquo modo determinaretur, eique offerretur. lam quis probare
223쪽
POleri , mentem humanam, si ad certa aliqua obieeta contem planda ulterius monitu dirigatur, corum ideas formure posse; ex corum lcm vero obiectorum Spontanea inspectione, nuι etiam riuito occursu, non posse' Si puer aequalitulis notiovem usserinare potest, quum plura obiecta aequalia ipsi n magistro Successive Osseruntur, cur non poterit idipsum, si plura obieeta acquulia sub eius aspectum successive ineidum, eius luc nil se aliuntionem trahant ' Totum diserinacia hoc crii, quod in primo casu puer et idcam aequalitatis format, et vocis, qua linee e primitur, Significationem ud discit, in altero vero solum efformati deam, quin de modo illam signifieandi cogitet. 2.9 Ut puer ex audito vocabulo ideam desinitam adipiscatur necesse ne est, ut id quod vocabulum significat, Obscure cogi Scat, an secus Si hoc postremum dicatur, nullo modo vorbum potest esse conditio, ut clare cognoscatur id, quod nullatenus antea cognoscebatur. Patet ex dictis in propositione prima 460 . Si vero dicatur, obseure saltem esse cognoscendum id, qu0du abulum significat, priino gratuito a stiriq/bitur, omnem boni in nem omnia, quae per vocabula signiscari possunt, obseure Dognoscere ; nec gratuito solum, sed cliam salso: haec entinas sortio aliter defendi non poterit, quam theoriis ontologismi, nutii deurum innatarum, in medium adductis. Deinde si humanae menti obseura haec cognitio spontanca esse dicitur, inferri de-ibet, non esse amplius illi phγsice impossibile, ut sine externo adiumento cognitiones claras adipiscatur. Ad hoc enim unico necesse est, ut mons in directam illam cognitionem reflexi ei reducatur ; quod quidem, cum a voluntate pendent, erit ud Summum moraliter tantum impossibile. Quamquam neque haec mos, ratis impossibilitas, quoad omnes cognitiones admitti posset Saepenumero enim reflexio moraliter possibilis esset; ut quum,
Validae sensationes, aut pluries instauratae, ad refleetendum mo- Verent; irnmo vero quandoque foret moraliter necesSurin, μι quum non modo stimulus ad reseciendum vehemens, sed otium
Quod de id eis elaris diximus, de certa quoque iVeritatumio rignitionc distendum. Si nulla neque vaga verilatum coguili 'thuyn Ponenda dicitur, repugnat claram earumdum eognitioncm pexi Vcrbum adquiri. Si dicitur supponenda, ea gratuito ac sulfistin humana mente supponetur; ne praeteren cognitio .cqrtu Veritatis non physiec .impossibilis, sed moruliter tu utum, immo fit Uripe moraliter possibilis, atque adeo necess via. in pluribus sexu,p
224쪽
5.' Ceterum, ut ex dieiis 367) munifestum est, naturale inestamentum ad intellectivae virtutis exereitium est sensatio nophantasma. Per hoc enim offertur intelleetui obieeium. cireu quod sua virtut operans, rulionem entis, quae in eo est, Apprehendit. Non enim intellectus potentia est mere passiva, in quli ah externo agente omnin fiant, sed est polentia etiam uetiva 574), quae hane unice e ditionem ex peetat, ut obieetum sibi, proute Venit, proponutiar ; quo proposito, illim iuxta propriam naturam Dgit.
Simili modo naturale requisitum ad veritatis apprehensionem ac iudicium est evidentia identiis iis inter binas ideas: quae evidentia non potest tam assulgere menti, si quasdam ideas praesentes habeat, et ad reflectendum se in illas ulcumque excitetur. ii 466. PROΡostrio V. voeabula, quamquam ad intellectus perfectionem promovendam sint summopere utilia, non sunt tumen illi ad eogitandum absolute nece83aria. Prima pars non indiget probari multis. Praecipuae voeabulorum utilitates hae gunt' /1. cum intelleolus 'noster phantasmatibus indigeat, quibus ui-vetur, et quasi sustentetur dum cogitat, quo magis phanti Sindio, quibus utitur, sunt clara ac sucilia, quo magis simplicitatem cum varietute, et uniformitatem eum flexibilitate contingunt, eo sucilius, promptius, celerius mentis operationes peraguntur necesse est. Atqui vocabula, prae omnibus phantasmutibus his dotibus mirabiliter excellunt. Hinc cetera phantasmata rebus ubstractis dissiculier opplicari possunt; analysi, comparationi et compositioni idearum, ratiocinationi praesertim, aegre deserviunt; ne menti, dum de insensibili hus eοgitat, non tam praesidium, qunm diverticula suppeditant. Ast haec omnia vi latitur ineommoda per Vocabulorum usum. His adde, quod plura sunt, quae ullis phontusmulibus, praeter quam vocabulis, repraesentari nequeunt: ut Sunt V. gr. numeri, si primos exeipias., 2.ο Memoriae maxime iuvant voeabula. Nam et facile retinentur, et facile inter se associantur, et Deile reprodi euntur; ita ut paucis sonis memoria servatis, multu, is que adeo plurima memorari possint. Nam non idens tantummodo, sed et iudieia multa, et prolixas rati iniorum series pauca vocabula, immo una fluundoque vox eompleriitur, et compendio in memorinna revOent.
3. Voeabula vero inter signo prindipntum obtinent. Sunt enim signa ninnium expeditissim n, ne facillime adhibentur; et pro roquueum iuri 'hive eonere tu sive abstrueta, pro substantiis se pro
225쪽
earum modis et actionibus, pro quavis nnimi seu actione, seu assectione, pro quaeumque temporis disserentia audientibus supponi possunt.
dongregat, et quaecumque, sive humano, sive divino testimonio cognoscenda Sunt, per voeabula praesentibus communieantur et ad posteros tranSeunt. 467. Secunda pars t.' colligitur ex dictis 465). Patet enim, nos cogitare posse, antequam vocabula addiscamus. 2.ψ intellectus noster multarum rerum, quas Sive Sensu usurpavimus, sive imaginatione composuimus, ideas habet claras ompido atque distinctus, iisque in suis operationibus utitur, quin lamen voeabula, quibus illae signifieantur, cognoverimus.
iis significandis attributa memoria retineamus. Unde sit, ut circumloeutiones aliquas quaerere debeamus, quum ii conceptus manifestandi sunt.
nostra, ut impossibile sit, eam vocabulorum seriem, quae ad illam exprimendam in imaginatione ordinate reproducenda suisset, adeo celeriter fuisse productam. Ita eontingit V. gr. quum rei quam apprehendimus magnitudine percellimur, aut quum aliquam ratiocinationem audientes, extemplo vitium in ea latens intelligimus ; aut quum, proposita aliqua obieetione, uno instantipereipimus, unde eius solutio petenda sit; aut quum, audita utiqua propositione, ad ultimas usque ae remotissimas conclusiones, quae ex ea deduci possunt, animus sese porrigit; et in aliis plurimis.
bita, non modo sine voeabulis cogitamus, sed nec vocabula invenire possumus, quibus ea signissicemus, nisi illud: nescis quid. Appetitus item ac voluntatis inelinationes et actus, Sine ullius vocabuli phantasmate, mente relegimus. Est itaque manifesta assertionis nostrae veritas. 468. Disquisitio illa, utrum homines, quin prius articuluraS VO-ces audierint, loquelam aliquam invenire possint, ad c troversiam cum Τraditionalibus nullo modo pertinet. Etenim etsi quis hoc neget, nihil exinde Traditionales lucrabuntur. Idcirco in quaestione hac immorari non est animuS. Ceterum animadverti debet, 1.' quaestionem hane non esse de eo quod saelum sit, sed de eo quod, sub hypothesi quadam Diuiligod by Corale
226쪽
possibili, fieri potuisset. Congruum enim omnino fuit, ut primi humani generis parentes loquelae donum a Deo immediate acciperent: ntque ut certum haberi debet, eos divino magisterio edocios loqui didicisse.
num consortia numquam frequentarint, nec loquelam audierint, animadvertentes ex mutuo Sui ipsorum aspectu, externa quaedam internarum assectionum Signa ex ipsa nostra natura sponte in nobis erumpere, alter alterius assectiones paullatim cognoscant; deinde cognoscat uterque, se ab altero cognitum fuisse; ae demum sive unus sive alter desideret et conetur, ut ab altero cognoscatur. Quisque vidct, in hunc finem signa naturalia ab iis voluntarie adhiberi posse, et hoc pacto naturalia signa aliquomodo fieri artificialia; progressuque temporis aliquos genus aemotus, atque adeo imitativas aliquas voces, ut Signa seu rerum externarum, seu assectionum internarum, ab iis usurpari Q.
cabula ex conventione significantia transitum sacere valerent, id in utramque partem eum aliqua probabilitate disceptari posse existimaverim b).
469. Traditionales argumenta depromunt I. ex saetis. Nam 1.' constat, inquiunt, hanc esse naturae nostrae legem, ut ad rationis usum homo perveniat rationis alterius, quae iam formula suerit, auxilio.
usu quoque rationis carere reperti sunt. Id videre licuit in pueris quibusdam, qui extra hominum societatem quandoque adoleverunt; idemque perspicimus in surdo-mutis, qui antequam instruantur, omni idea intellectuali ac morali carent. 470. Resp. ad 1. νει. Homo ad rationis usum pervenit alterius rationis auxilio; i. e. ad rationis actus quoscumque, nego;
227쪽
ad rationis uetus perseeliores, subit., ita ut rationis alterius auxilium sit vera reguitionum caussu, nos; ita ut institutio rationi auxilietur ad modum mouentis ac dirigentis, ut propriis viribus ad quasdam cognitioncs perveni ut, coue. II me omnia supra explieata Suni. I Ad 2. ' Dist. I si de quibus sermo, carebant usu rotionis, Lie. omnibus onmino ideis rationis, atque omnis veritatis cognitione, ne90; carebant id eis Dei et moralium Ossiciorum, flubu ., ex ut qua caussa occidentali, trans.; ex nativo rationis humanae de-
47l. Quod altinet ad particularia laeta, quae obiici solent, notandum est l.' sueta haec osse pauca, nec critieno libra satis ponderula. Quis enim tuto nosti mare possit, illorum puerorum internum Statum vel satis cxploratum fuisse, vel salis p0buisse cxplorari Τ Non sunt igitur laeta haec tauit ponderis, ut tota de rationis humanae viribus theoria iis superstrui queat.
cialis, unitatis, multitudinis, aequalitatis, similitudinis, caussae, est cetus, aliusque huiusmodi ii non ossent assccuti; id quod nomnulli eorum satis ostenderunt. Libenter iamen conoedum, hosce homines ita eas ideas possedisse, ut non ideirco easdem subabstraetissima illa forma reflexa cognitione statim deprehenderent. Nam rudes omnes, etiamsi a pueris loqui didicerint, vix limquam communissimos hosce conceptus a coneretis, a quibus os abstrahunt, reflectendo Seiungunt.
modo ad instructionis defeetum, sed potissimum ad accidenta, tulem aliquam caussam referri posse ac debere, ut ad nativum idiotismum, vel ad descetum temporis convenientis, vel quia nil huc in ea adiuncta non inciderant, in quibus huiusmodi ideae sponte progerminani. IIoc unum ex hisce laciis coneludendum est: institutionem socialem rationis progressibus summopere utilem esSe, et quoad utiqua neceSSariam: non autem, linte illam ac sine illa, rationalem nullam cognitionem haberi posse. 472. De surdo-mulis vero haec iam certa sunt. .
ligiosam et moralem spontanea rationis operatione suisse adeptos.
228쪽
ε ' Si diu simul degunt aliqui surdo-muit, signa quaedam artificialia ex se ipsis invenire, ut se mutuo intelligant. Quae omnia evertunt funditus traditionalium asserto. 475. ll. Proserunt analogias quasdam vis intelleetivae cum viribus corporeis. Etenim Vires omnes, quae in rerum natura vigent, externo aliquo incitumento egent, ut in actum exeant. itaque vis quoque intellectiva, ut agat, eget impulsu ab alterius rutione ne eplo. Resp. Omitto ant. Nego conseq. Primo quidem, quia intellectus est vis prorsus diversi generis a viribus corporeis. Deinde vero quia etsi intellectiva vis indigeat ut oliquo modo ad netum determinetur, non tamen inferri potest, id quod illam determinat, socialem institutionem esse oportere. Potest enim susscienter excitari ipsa magistra natura, senSatione mediante. Ac revera nullum uliud est, aut esse potest intellectivae virtutis immediatum determinativum, ut supra dictum est 460, 5.'; 465 ).474. III. Arguunt ex intellectualium operationum analysi. Homo, inquiunt, sine Verbo, vel signo, et consequenter sine ulterius institutione, cogiture nequit. Nam
verho autem etiamsi maxime velimus, cogitare non pOSSU mu S.
mentis, essentiale esse cogitationi.
ae solum per verbum et in verbo pereipi possunt: tanta autem id rum varietas et multitudo, nisi verba accedant, est veluti atomorum fluetuans chaos.
cesse est. Humana autem natura Spiritu constat et corpore. Ergo humana quoque cogitatio spiritali elemento et sensibili coalescere dicenda est. Sensibile autem elementum est Verbum. 475. Resp. Nego ant. Ad l. Dist. ut plurimum, et ex assuetudine, cone. . semper et ex necessitate n9turali, Nesto.
Ad 2. ' Primum partem dist. ut supra: alteram nesso. Vide quae hanc in rem paullo ante diximus 467). . Ad 5. IrisI. Esseni inle est eogitationi verbum, Seu conceptus, verbum videlicet nullius linquae, ut dicit S. Augustinus α), eone. vocabulum exierius proserendum, nesto.
229쪽
Ad 4. Nego omnia. Metaphorae magis minusve pulcrae nrgumentorum munere langi non possunt. Nolo quoque illud radversarios hoc etiarn peccare, quod perpetuo ideas assumant, ut id quod a mente intelligitur, etiam in directa cogitatione. Ad 5. Negatur asscrito postrema. Elementum enim sensibile in humana cogitatione est phantasma n liquod 400, seq.), quodeuinque illud sit, non nutem necessario phantnsma vocabuli.
Sitne iudicium apprehensis 476. Humanae cognitionis perseelio iudicio mentis, tam immedisto, quam mediuis, continetur. Post apprehensionem itaque de altero hoe mentis actu aliqua nobis dicenda sunt, ut intellectus humani analysim, quantum satis est, Bbsolvamus. Quam rendum primo, an iudicandi actus ab apprehensione vere distin
Veteres omnes, cum Aristotele, hane distinctionem ratam habuere, ac iudicium in compositione ae divisione eorum, quae apprehensa essent, conStituerunt. Eamdem distinctionem cartesiana schola retinuit, licet erronee de iudicio senserit, ut postea didetur. At Lockius iudicium in apprehensione convenientiae aut oppositionis inter ideas positum arbitratus est; isque hane opinionem vulgarem fecit b). Hanc enim deinde Condillachius H, ac sensistae Seeuti sunt: nee desunt inter philosophos, qui uSensismo Sunt quam maxime remoti, quique hane nihilominus de iudicio opinionem se tantur. Nobis opposita sententia tenenda videtur. 477. Pnoposietio I. Mentis iudicium situm non est in apprehensione convenientiae vel discrepantiae inter ideas. Sane l.' Αetus caussa, seu motivum, ab hoc ipso actu dissert. Atqui apprehensio convenientiae idearum, vel discrepantiae, iudicii
αὶ Plura reperies in opere P. Chastet supra citato. sol De hum. intellectu Lib. IV. e. l. cὶ Art. de peranser. I. p. Ch. VII.
230쪽
eaussa, seu motiVum eSt. ReVera, quum a nobis quaeritur, cur hoe aut illud iudicium protulerimus, respondere solemus: quia sic mihi res videbatur esse: videlicet : iudicavi sie, quia percepi huic subiecto hoc praedicatum eonvenire. Ex hoe praeterea aliquando errantes damnare solemus, ac vehementer improbare, quod de ignoratis iudicium serunt: nihil enim, ut recte Tullius dicit, hoc est turpius, quam eognitioni vi perceptioni assertionem approbationemque praecurrere. α).
convenientiam vel discrepantiam extremorum inter se, quae ex praemissis prodit, et coram mente Se sistit; consequentiae autem intuitum esse rationem, cur iudicemus in conclusione extrema inter se convenire. Hine argumentum.
Apprehensio consequentiae a conclusione dissert, et non est iudicium, sed iudicii caussa. Sed opprehensio consequentiae est opprehensio convenientiae, vel diserepantiae inter conclusionis terminos. Ergo aliqua opprehensio convenientiae idearum vel discrepantiae iudicium non eM.
ac temerarium. Hoe et propria euique experientia non raro suasit et sapientum monitu, ipsaque logicae disciplinae praerepta frequenter inculcant. Est autem temerarium iudicium, quum sine sufficienti exumine iudicamus, aut quum levibus motivis innixi ita iudieamus, ac si res certa esset L. 400). Hinc monita illa: quum ratio clara non apparei, iudieium non esse properandum: rem prius esse mature perpendendam : in rebus dubiis prudens esse, assensum mentis cohibere. Iamvero si iudicium est convenientiae, vel discrepantiae pereeplio, nullum iudicium temerarium esse posset, ae salubria haec monita omni sensu carerent. 478. Probatur 1 . Nam perceptio convenientiae, vel repugnantiae semper est proportionalis vi motivorum, quae menti apparent; nique hinc si motiva nulla suppetunt, nulla est pereeptio; si dubia sunt oblata motiva, convenientiam ut dubium pereipimus; si omnino firma, percipimus certam. Numquam itaque Pol Venientia aut repugnantia idearum absque examitie sumetenti, et ex levibus motivis percipi poterii, nec quum dubia ost ut eerta percipietur. Itaque temeritas in perceptione nulla esse PoleSt. Brevius. Convenientium aut discrepantiam idearum vel apprehendo ut certam, vel ut dubiam, vel nullatenus apprehendo. Si ut