장음표시 사용
231쪽
228 p s Λ ' d ii O l. o G certam apprehendo. nulla est in hoe temeritas: idem distendum si npprehendo ut dubiam: si vero nullatenus spprehendo, iuxta sententiam quam refellimus, nullum est titilletum. Ergo'ex haesententia insertur,' iudicium temerarium nullum esse. 479. Prohatur 2. Si iudieium est pereeptio convenientiae vel discrepantiae, monita illa ita essent expliennda: quum ratio clara nou appuret, pereeptis properanda non est. Si diceres: perceptio non potest properari; laetum Saltem enunciares, caeteroqui muni sestum. At quum dicis, pereeptionem properandam non esse, exhibes ut prudentiae praceeptum id, quod ex naturn mentis necessario consequitur.
Antequam eon venientiam idearum pere ius, res mature perpendenda est. Hoc quoque quum dieis, suetum enuncias, nee semin
In rebus dubiis prudens est pereeptionem mentis enhibere.
At in rebus dubiis quid possum percipere, nisi rem dubium 'An hane ipsam perceptionem suspendere teneor' An si eam non Suspenderem, temere ligerem immo vero in rebus dubiis non suspendendu perceptio est, sed si res id mereatur, curandum, ut ulterius promoVeri possit. Haec itaque omnia lustulenter docent, ex eommuni hominum sententia, iudicium tune temere proferri, quum iudieamus de eon-Venientia, quam non percepimus; insuper iudicium esse aliquid, quod perceptionem convenientiae vel discrepantine eonsequitur, aut Vero consequi debet, ut rectum sit; ne proinde iudicium obhae pereeptione omnino distingui. 480. Fortasse dices: iudicium temerarium iuxta oppositum sententiam habetur, quum voluntas intelleolum applicat ad unius tantum partis moliva consideranda, et ah niterius motivis avertit. Τune enim iudicat, i Ognita caussa. Respondeo, hoc essu gium, ex iis quae diximus, iam esse praeclusum. Nam intellectus ad unam partem conversus pereipiet
quantum percipere pinest, certa ut ceris, dubia ut dubia, nihil ubi nihil est quod suadent. Nulla proinde ex hoe habehitur temeritas, nullumque temerarium iudicium, nisi aliquid aliud aecedat. Etiamsi vero nihil aliud neeedal, erit tamen semper culpabilis voluntas, si incumbat illi ossicium, in alterius quoque pariis motivo consideret; sed haec culpa sola iudicium temerarium non erit.
481. 4.' Probatur nil huc propositio ex eorum considerotione iudiciorum, quae imperuιu dicuntur. Esse iudieia quaedam a
232쪽
voluntate imperato, nemo dubitat; actus fidei superitaturalis est huiusmodi. Ceterum magnum, alque adeo maximum voluntatis in intellectus iudicia esse influxum, salentur omnes. Dico igitur: si iudicium purcepti cst, iudicia imperata nulla sunt. Voluntas enim nectere quidem potest intellectum ad inquirendum, an hinae ideae conveniunt, nec ne, ad littendendum. ad reseciendum; potest quoque a quibusdam percipiendis ipsum avertere; at estigere nequit imperio suo, ut percipiat quidpiam, nisi quod ipsi propositum sit. Perceptio autem eorum, quae intellectui proponuntur, ex natura ipsa intellectus consequitur: ac propterea ipse percipiendi actus numquam est imperatus Secundum se: Ex quo concludendum, inquisitionem intellectus, eiusque attentionem ac re siexionem, vel etiam horum desectum, imperata esse posse; at iudicium nequaquam, nisi iudicium sit aliquid perceptioni superadditum. 482. b.' Adhuc: si iudicium perceptio est, nullum iudicium
salsum esse posset. Perceptio enim, etiam quae comparativa est, ex se salsa esse nequit, ut in Logica probatum est L. 580,5' . Iudicium itaque, si esset pereeptio convenientiae idearum, omnes. pereeptionis proprietates participaret, ac propterea numquam ex se salsum esset. Non posset autem esse salsum per accidens;
quia perceptio non est salsa, nisi .per alicuius iudieii in fluxum L. 584, 2'). Nisi ergo sit aliquod iudicium salsum per se, nulla potest in perceptione esse salsitas per accidens. Igitur iudicium,
Si pereeptio est, nullo modo salsum esse unquam POMel. 485. 6.' Probatur quoque conclusio nostra ex notionibus eOmmuniter reeeptis de variis mentis Statibus respectu veritatis. Etro quidem ver
ret L. 596). Qui itaque idearum seu convenientiam, seu discrepantiam non percepit, in ignorantia versatur, saltem partiali. Atqui cum ignorantia hae consistere potest iudicium. Possunt enim homines ex praesumptione iudicium ferre do iis quae ignorant, nempe de iis, quac utrum conVeniunt, nec ne, non Perce
sio. t, sed alterius actus, qui perceptionem ex se praerequi rit, videli stet assensus. Hinc quum dubium, in quo versamui, Significore volumus, dic re solemus: non video quid sit mihi sentinuitu'; Mmo cui pstrii cinensiar, quia nevirius veritu tem
233쪽
mprehendo, uι par esset, ad assensum adhibendum. Quis autem dixerit: non video, quid sit mihi apprehendendum; aut: nescio quam partem percipium ' Notabis quoque iterum in expressione dubii, quod supra statuimus 477, 10): apprehensionem non ut iudicium ab hominibus haberi, sed ut iudicii mo
5.v Opinio est assensus intelleetus, cum sormidine tamen de opposito, et haesiluitone quadam L. 598). Opinio autem est iudicium. Ergo iudicium non apprehensio est, sed assensus. Ae si quis 2SSereret, assensum ipsum, ab apprehensione non disserim, inseremus, opinionem n dubio positivo non distingui, ac proinde iudicium non esse: in dubio enim positivo mens tam unum partem quam ulteram apprehendit cum formidine et haesitatione. 4.' Certitudo demum habetur, quum mens obiecto firmiter adhueret. Certitudo autem profecto est iudieii firmitas. Igitur primo, indicium est adhaesio mentis. Deinde mens, quum certaeSt, obieeto Bilhaeret, cognito ne, an incognito Sane cognito. Cuinum vero adhaeret obiceto Non alteri puto, quam alicui enuneiabili, videlieet ulicui convenientiae, vel discrepantine idearum. Adhaeret autem obieeto cognito. Ergo convenientiae vel discrepantiae cognitae, seu perceptae. Ergo convenientiae vel discrepantiae perceptio adhaesionem seu iudicium natura praecedit, ac proinde ab illo disseri. Quod si adhaesionem dicas perceptionem esse, ego duo quaeram abs te: primo quid sit firmitas perceptionis: deinde quideoncipere debeant, quum dicis, mentem percipere firmiter convenientiam perceptam. 484. S.' Postremo apprehensionem convenientiae et discrepaniinc a iudicio distingui, aperte colligitur tum ex nominibus, quibus utramque operationem homines significant, tum ex utriusque expressione apud omnes recepta. Apprehensio et iudicium v es translatae sunt. Cur porro Bpprehensionis vocubulum primae mentis oporationi uitributum
sit, ex alibi dictis colliges 505, 2.9). Iudicium autem est a
iure dicendo. Differt ergo prima mentis operatio ab altera, ut actus, quo u liquid manu arripimus, a iudiciali netu. Cur autem a iudiciali potissimum uetu huius operationis nomen genuS humanum desumpsit, nisi quia omnes homines experiuntur, Se non solum eonvenientiam aut discrepantiam idearum intelligere, sed etiam, de line ferre sententiam, quatenus ideae subieeti attribuunt quod suum est, nempe praedicatum illi conveniens
234쪽
485. Iudicii expressio est propositio, qua unum esse dicitur alterum : A est B. Expressio vero pereeptionis convenientiae vel diserepantiae, haec est: res mihi videtur ita se habere. Quae hinae loquendi formulae sunt plane diversae. Quamquam enim altera quoque locutio propositio sit, non tamen dicit rem ita se habere, sed exprimit solummodo iudicium de subiecti statu. Sedulo porro notandum est, locutionem hanc usurpari, non modo ut rationem reddamus iudicii nostri, sed in eum maxime sinem, ut a iudieii expressione abstineamus. Frequenter enim dicimus, rem nobis ita videri, quum optamus, ut celeri intelligunt, apparere quidem nobis motiva sussicientia ad iudicandum, nosque idcarum convenientium vel discrepantiam apprehendere; non nudere lamen iudicium ferre et quod percipimus ratum habere. Quomodo possent homines significare manifestius, se apprehensionem a iudicio distinguere Cetera, quae asserri possent, missa facio. IIaec paullo susius
Persecutus sum, ut ostenderem, controversiam hune minime spernendam esse, sed in totam prope cognitionis humanae theoriam radices suas agere; atque ex diversa eam dirimendi ratione pluribus aliis controversiis non modicam seu claritatem seu Obscuritatem assundi.
Utrum iudicium siι aelus intellectus, an vero voluntatis 486. Considerandum secundo, ad quam facultatem iudieiuni perlineaL Asseruit Cartesius, eiusque sectatores cum Malebr chio constanter doeuerunt, iudieiuna aetum Voluntatis esse. Quae opinio communi philosophorum sententiae, immo vero humani
generis consensioni adversatur.
PROPost Tio II. Iudicium non est actus a voluntate elicuus, sed ab intellectu. Die imus iudicium esse autum ut, intellectu elieitum. Nam nemo insidiatur, et nos etiam in propositione praeeodonii hoc Supposuimus 481), ut mugnum esse voluntatis influxum in nostra iudicia et multa iudicia esse actus a voluntate imperatos. 487. Probatur propositio. t.' Aeius, queis tendimus in ens sub ratione veri, ad intellectum pertinent, quemadmodum actus, queis tendimus in ens subrutione boni, ad voluntatum. Verum enim est intellectus obiectum
235쪽
557 2.' ), ne honum voluntatis O. 124'. Atqui iudieium in
suum obieetum.tendit sub ratione veri. Num iudicii obioeium formale est enunciabile L. 144 2.9), non ut bonum, ne nobis conveniens, sed ut rerum est, ne rerum apparet. Ideo cnim intellectus, saltem ex se, praedicatum subiecto e iungit, quia hoc est illi consorme L. 575, 2.0); atque haec conlarmitas ipsi evidenter manifestatur L. 683). Ergo.
tellectu exprimendum : terminus voluntatis est eras in seipso G- Sequendum. Iamvero terminus iudicii est actus essendi obiectivus expressus per umrmutionem L. 155), non autem prosequendus per appetitionem. Assirmatio enim est verbum mentis. Verbum autem aliquid exprimat necesse est. Exprimit vero non rem sed actum eius, ut dictum eSt.
id, a quo voluntas abhorret, quodque maxime cuperet non eSM; et e conVerso negamus esse id, quod vellemus esse. Ergo.
sppellatione et expressione manifeste colligitur. iudieii enim aetus 48ε) non est velle aliquid, sed decernem, ut cuique tribuatur quod ipsi debetur. Exprimitur vero iudicium per ver bum indicativum esι L. 152); quod nullum animi motum in rem nullamque voluntatis assuetioncm significat: haec enim per alios Verbi modos, atque adeo per alias orationis partes Signi
488. Cartesiani, ut suum asserium suadeant, illud polissimum urgent: iudicium esse assensum quemdum propositae Veritati, vel a fulsitate dissensum; assensum autem ci dissensum idem esse, ne velle et nolle; esse igitur voluntatis actus. Sed haec argumentatio nullo negotio dissolvitur, negata minori. Assensus enim non solum ad voluntatem pertinet, Sed citam ad intellestium: qui duo assensus, liret hoc eodem --mine subinde oppellari solent, re tamen omnino diserepant. ΑS- sentitur enim intellectus, quatenus verbum amrmationis proseri; voluntas vero secundum quod sibi complacet in agendis. Falsum igitur, assensum ac dissensum idem esse semper, ne velle et nolle. Immo, si proprie loquamur, assensus do solo intellectu dicitur; voluntatis vero aetus consensus appellari debet. Audi
portat quamdam distantiam, ad id cui assentitur. Sed eon-
236쪽
sentire est simul sentire; et sic importat quamdam coniunctios nem, ad id eui consentitur. Et ideo voluntas, cuius est tens dere ad ipsam rem, magis proprie dicitur consentire. intel- leetus autem, cuius operatio non est secundum motum ad n rem, sed potius e converso, magis proprie dieitur assen-
. ii re u). 489. Subdii Malebranchius, iudieium esse quietem quamdam desiderii selendi aliquid. Desiderium autem et quies Volunialis Sunt.
Resp. negando mai. Huius desiderii quies non est iudicium, sed iudicii essectus, qui in voluntate gignitur, partamque ab intellectu cognitionem, et adquisitam iudicii eertitudincm consequitur. Voluntas enim veritatis cognitionem ut quoddam humanae naturae bonum appetit, in eaque delectatur, ut de quovis alio bono, quod ceteras hominis sueuitales perficiat. Potest tamen iudicium aliquo modo ipsius intellectus quies dici; non tamen iudicium omne, sed tantummodo iudicium certum. Non sane quiuin intellectu sit desiderium, et desiderii quies, quae delectationcm constituit; sed quia per iudicium certum , cessat dubium omnino, comprimiturque omnis suspicio de opposito, quae quasi quaedam intellectus fluctuatio est: cessat item inquisitio de care, quae est quidam motus ad veritatem. Si qua igitur est in iudieio quies, ca pertinet ad intellectum, et a voluntatis quiete prorsus dissert.
De iudieii natura 90. Nunc statuendum est, quaenam sit iudieii natura. id quod
exsequemur, nam aliter fieri melius non potest. Veterum, ae Ρο-iissimum S. Τhomae, insistendo vestigiis. Puopostrio III. Iudirium est uetus, quo men3 biiw3 eoneῬιus in unum componit. Prob. 1.' ex humanae mentis limitatione ac persectibilitate. Hoc argumentum explicari clarius non potest, quam ipsis S. Thomae verbis. - , is Deus, ita S. D tor, sicut scit materialia immaterialiter, et 'composila simpliciter, ita seit enuntiabilia non per modum enun-
237쪽
, ii ubilium, quod scilicet in intellectu eius sit compositio vel dis visio cnuntiabilium, sed unumquodque cognoscit per simplicems intelligentiam uniuscuiusque: sicut si nos, hoe ipso quod in- η telligimus, quid est homo, intelligereinus omnia quae de hos minc praedicari poSSuul R. . Quod quidem in intellectu nostro non contingit, qui de unos in aliud discurrii, proptor hoe, quod species intelligibilis sic re-
Praesentat unum , quod non repraesentat aliud. Unde intel- η ligendo quid est homo, non ex Duc in ipso alia, quae Di in- Suni, intelligimus, sed divisim seeundum quamdam Successio- η nem. Et propter hoe ea, quae seorsum intelligimus, oportet v nos in unum redigere per modum compositionis vel division nis, enuntiationem formundo. u Et alibi. . Intellestius humanus necesse habet intelligere eom- η ponendo et dividendo. Cum enim intellectus humanus exeat de polentia in actum, similitudinem quamdam habet eum rebus generabilibus, quae non stati in perseetionem suum habent, sed η Successive adquirunt. Et similiter intulicetus humanus noti statim in prima apprehensiouc capit perlaetam rei cognitionem: Sed
η primo apprehendit aliquid de ipsa, puta quid di tutem ipsius rei, η qude est primum et proprium obieetum intellceius; et deinde . intelligit proprietates et accidentia, et habitudines circumstantes
s rei essentiam. Et secundum hoc necesse habet unum opprehen- sum alii componere, et dividere, et ex una eompositione et divi
sione ad aliam procedere; quod cst rati inuri. b)
neeeSSe est: omnis enim actus mentis terminum intrinsecum habet, qui eius verbum est, Scu eoneeptus ab ipsa expreSSUS. Iu- dieium est insuper aetus unus et indivisibilis. Ergo uno tantum Verbo absolvitur, unum conceptum format. At iudieii materia sunt duo conceptus, sine quibus iudicium esse nequit. Ergo conceptus unus in iudicio ex duobus esticitur: non commixtione certe vel eonfusione; nam uterque conceptus in iudicii cnunciatione distinete ponitur; ergo sit unus compositione.
conceptus praedicati ac subiecit eam exprimit. Sed in re, prout est in Se, praedicatum et subieetum sunt unum et idem obiectum; idem enim v. gr. est homo, et animal, quod de homine prae-
238쪽
dicatur. Ergo iudicium ex conceptibus praedicati ac subiecti aliquomodo unum esticiat neceSSe est. 4.' Denique constat, plurimos esse conceptus, qui non uno tantum, sed pluribus iudiciis compositi sunt. Huiusmodi sunt conceptus OmneS, quorum notas Sueeessivis apprehensionibus intelleximus, sive per experientiam, sive per auctoritatem, sive per Seientiam. Patet ergo quod assertum eSt. 49 l. Fortasse obiicies: non omne iudieium compositionem videri; iudicium enim negans non componit conceptus, Sed Separat, ac proinde potius divisio est; quemadmodum etiam a Veteribus appellabatur. Respondendum, iudicium considerari posse dupliciter, scilicet et secundum se, et secundum obiectivas rationes, quas complectitur. Si primo modo consideretur, ut psyehologiee considerari debet, semper est conceptuum compositio; Semper enim iudicium fit per comparationem conceptuum, Semperque Uni EOnceptui conceptum alterum sive positivum, Sivc negativum adiungit; qua de causa in Logica diximus, iudicium omne negativum ad aTrmandi aetum reduei L. 142). Si vero iudicium consideretur secundum rationes obiectivas, quae sunt eius materia, quandoque compositio nuncupatur, quandoque divisio. Compositio quidem, quum res, quarum conceptus compurat, Obiecti-Ve coniunctas esse decernit, divisio vero quum assirmat essu
492. Facile nunc intelliges haec quae subiicimus
lilaiis rei. Iudicii enim forma in propositione exhibetur per cο-pulam, cuius proprium est, ut uetum per modum uelus Signi-scei L. 155 . Hinc mens in iudicio rem exprimit, ut aliquem essendi netum ex se propemodum emittentem, et in seipsa re
lutum, disserat a verbo mentis, apprehendentis apprehensione com- Iarativa idearum identitatem vel discrepantium. Quum enim anc mens apprehendit, intuetur in uno conceptu habitudinem quam habet ad alteram, eamque habitudinem, ut rem quam dum, et ut aiunt, in facto esse, in semetipsa exprimit; quum autem iudicat, cam dem habitudinem exprimit ad modum uetus, et ut dicunt, in fieri, uniunque sic ex duobus conceptum format. Nempe ut alibi diximus L. i52), apprehensio comparativa repr3eSentat
239쪽
identi talem per modum relationis, ut pietor; iudicium per modum artus cum reproducit, ut minius. Notandum praetcrea in iudieiis salsis multo magis utrumque verbum disserre, ut in Logica declaruium cst L. 70 l .
non esse solummodo opprehensionem, SiVe simplicem, sive comparativum, sed etiam apprehensorum compositionem. At poteritne compositio haec dici cognitio' Poterit sane, si cognitionem latissime sumas pro actu, quo mens uliquod verbum exprimit; non autem si cognitionis nomine opprehensionem intelligas. Hinc vides cognitioncm eo sensu ueceptum tutius patere, quum dP-prehcnSionem. i
ad invicem ordinentur, inici lectus in suas ideas reversio Deees sario requiritur.5.' Intellectus, quanium cst ex se, ad iudicandi actum determinatur nb npprehensione identitatis vel discrepantiae inter ideas.
dieium. Nam id quod intellectus in rebus primo concipit, est ratio indeterminata entis: postea vero peculiarium rerum determi nullones concipit. Necesse est ergo,. ut secundus liaSee notiones primae illi coniungat.
distinetae sunt considerando singillatim obieeli notas, per analysim seu abstractionem, easque iterum coniungendo, ut totum obicetum repraeSentent.
An omne iudicium sit eae idearum comparatione 495. Sequitur ut videamus, an iudicium omne legitimum idea rum comparationem, et identitatis Vel discrepantiae pereeptionem supponai. Negavit hoc Reidius eiusque seliola; cuius opinionem alii quoque philosophi secuti sunt. Quorum sententia est, ut alibi diximus L. 668), iudiei a quaedam primitiva omnibusque com
munia ex humana mente neeessario erumpere, non vi experien tiae, aut immediati intuitus, aut ruti inii, sed quadam naturas instigatione ei impulsu, quo ad assentiendum cogimur, etsi eurassentiendum sit, non videamus. Hoc pacto exsistentium, id unii, tutemque proprii subiectit et eorporum exsistentiam, Boi μ- Diqitigeo by GOrale
240쪽
neratim exsistentiam substantiae, realitatem quoque internarum asseetionum, et sensuum ac memoriae veracitatem, caussa litatis
principium, ne prima principia moralitatis, plurimasque alias sundamentales Veritales cognosci, seu potius credi nuturae nostrae testimonio: harumque veritatum colleetione sensum naturae communem eonstitui.
494. Puomstrio IV. Nulla sunt, aut esse po3gunt, legiιima mentis iudieia, quae sine ulla eonvenientiae vel viserepantiae Prumia pereeptione, eae meeo quodam inglinetu ponantur. Legitima iudicia voco, quae non procedunt ex animi temeritateae levitate, sed recie et ordinato siunt, et ut natura intellectus postulat. Prob. propositio. Nam 1.' e ea haec iudicia humanae mentis naturae prorsus repugnunt. Mens enim humana est saeuitas timi elligendi ac ratiocinandi, ad hoc laeta, ut a veri tute moveatur ad netum; unde etiam quando credit, ideo credit, quia percipit esse ei edendum. At veritates illae, quas eoeeo iudieiis amplecti diei mur, nullo modo a mento cognoscuntur, aut mentem moVent; nam nec immediato patent intuitu, nee ratiocinio inseruntur, nec ita creduntur, ut prius eognosci queat, sive cui eredantur, Sive cur credendae sint. Ergo coeca haee iudicia mentis naturae nullatenus congruunt.
ciorum obicetum, villiu intellectualis, moralis ac foetalis landamenta Sunt. Nonne absonum videtur, rationem ipsa sua landa menta intelligere non posse' et quod hinc Sequitur, Omnem rationalem cognitionem rationali landamento carere, ac in bruta
quadam coactione inniti ' Quis sibi poterit in animum inducere, Deum, qui intelligentiam ac rationem homini tribuit, ut veritalem intelligeret, huic intelligentiae ac rationi non esse largitum susticientes vires, ad prima et fundamentalia humanae cognitionis prine ipia percipienda: ita ut pecudum more compellendi sint homines ad nssensum iis adhibendum
et cognitionum nostrarum certitudinem contra IIumii ct scepti- eorum conatus tutaretur. Sed ilicoria haec contrarium potius effectum obtinet; nam et scepti eis valida arma suppeditat, et omnia certitudinis propugnacula subruit. Si cnim haec onunciuianeeessitate quadam naturae reeipiuntur, anno idcirco vera sunt Utilo est illa credere: sine hae fide societas stare non posset. Esto. Ergone utilitas veritatis norma erit Τ Α ut timor exilii Periitudinis Di siligod by Corale