장음표시 사용
241쪽
motivum ' Natura inquit, me propcllit. Quid si in salsitatem ieni ducat Noe ad Deum naturae auctorem confugere iuvat. Umilenam enim novi, et Deum csso, ei me esse a Deo, nisi per hanc satalem iudicandi nocessitatem ' Palet itaque, netum esse de cognitionis eortitudinc, si haec ciusmodi sundamento ineumbit. Κ antii systema nihil est aliud, quam reidiani instinetus determinatione systematica explicatio; nec non conclusionis ultimae in ea talentis deduetio, quae est: conceptus iudiciaque nostra obiectivo valore desiitui. 4.' Denique ct illud notandum est, quo ipsum huius opinionis
standamentum evortitur, nulla nos necessitate premi, ut e cum hunc instinetum admittamus. Etenim cae veritates. ad quas hie
instinctus nos propcllcro deberet, et in se sunt intelligibiles, et ab omnibus, qui ratione utuntur, intelligi possunt. 495. Primo quidem certum Osi, eas veri intes in se intelligibiles esse. Sunt enim vel experimentales, vel analytieae; et quaedam immediaie evidentes, quaedam vero quae evidenti ratiocinio ex evidentibus seu principiis, seu saetis inferri possunt. Ut enim de exemplis supra allatis 485) tantummodo dicam, exsistentia proprii subiceti est iudicium experimentale immediatum, posito intimo sensu L. 689, 2' . Corporum exsistentia et sensu et intellectu cognoseitur: ni, intellectu autem per rntioeinium, ut supra dietum est 524). Alibi quoque ostendimus, ei substantiae exsistentiam O. 145, seq.) et internarum asseeii num realitatem L. 452), ei sensuum ac memoriae veraeitatem
L. 500, 591 ), et eaussalitatis ossatum O. 3l8), ei propriam identitatem 100), et primum moralitatis principium, vel immediata
evidentia fulgere, vel evidenter demonstrari posse. Ostendimus quoque, salsum esse praeeipuum rei dianae theoriae sundamen-lum, Sribstantiam sive propriam, sive corporum externorum,
O. 154,2'), propriumque caussalitatem sensu nullatenus uilingi O. 274. in . 496. Certum deinde est, huiusmodi veritates ab omnibus, qui
rationis Sunt computes, non instinetu coeeo assirmari, sed ideo assirmari, quin intelliguntur. Nam 1.' quae sunt immediate evidentes, neminem latere possunt, qui primas idoas adeptus sit; ratiocinia vero, quae celeras demonstrant, obvia sunt ei in promptu posito, ut suis locis declaratum est.2.' II is adde, quod occasiones eas veritates apprehendendi quintidianae sunt et obviae. Exercitatio autem ne repetilio Detuum
et Deilitatem et celeritatem gignii agendi. inde sit , ut homines
242쪽
in dies magis magisque excretii, ea iudicia pi mplissime eliciant. 5J Ipse speculationis atque institutionis scienti sieno dclaetus, quamquam caussa Sit, cur quaedam notiones non satis distinctaea rudibus, habeantur, nihilominus hoc habet utilitatis, quod plures amovct dissicultates, quae ex ingenii excellentia, ex eruditione, ex alienorum errorum cognitione menti studiis excultae se Og-
497. Nec obstat illud, rudes vulgaresque homines liace primcipia distinctu exponere, eorumque rationem reddere nescire; nec eruditos intelligere, quum principia eadem propriis vocubulis distinctisque enuneiant. Etenim exinde solum inferri poterit, homines eommuniter quasdam Veritates confuse percipere, non autem omni earumdem cognitione carere. Sane alia est elara veritatis cognitio, alia distincta L. 47; l',2' . Clara est, quum et praedicati et subiecti ideas a ceteris mens discernit, Bgnoscitque eas convenire inter Se, non Vero discrepare, aut vicissi in; ac simul intelligit rationem. qua conventcntia haec vel diserepantia constituitur, hanc potius csse, quam aliam quamvis. Cognitio vero distineta udquiritur, quum mens in suas claras cognitiones r flexione rediens, earum analysim instituit, et singula elementa, quibus convenientiae vel discrepantiae ratio conflui, singillatim enucleat ac notat. Nemo autem negaverit, primum illum cognoscendi modum sine hoe altero posse consistere; cognitionemque veritatis, quae solummodo clara sit, Veram cognitionem emo. Homines itaque, qui cognitione seientilica careni, quarumdum veritatum evidentiam clare percipiunt, non tamen distinete: V. gr. nemo est, qui non intelligat, quid sit meum et tuum; sibique suum eAge reddendum; et rationem cur reddendum sit; videlicet, ut dicere solent, quia meum est. Quae Vera est eius principii ratio; nec alium denique assurre philosophi possunt. Sed elementa, ex quibus vis huius rationis consurgit, ut sunt ius in uno, ossicium in altero, Ordo servandus, Obligationis moralis radix, aliaque huiusmodi, plerique distincto non percipiunt; ac propterea veritas haec est iis evidens, sed cui dentia eonfusa. Asi haec susticit, ut mens ad assensum determinetur. Iline os- Sentiuntur omnes, sed sui assensus rationem explicare nesciunt. 498. Animadvertendum quoque est, plurimus veritates in pe- eulturi hiis earum applicationibus, et individuis seu rebus, Seu eventibus propcinodum obvolutas, plerumque a rudibus intelligi Vix autem umquam sub forma universali ei abstraeia L. 505);
243쪽
nut certe non statim sub hac forma intelligi, sed solummodo post tempus magis minusve diuturnum. Ratio est, quia mens non satis exercitu in ideas universales et transcendentes ilissiculter reflexione redit; in ideus vero magis determinutas, ac praesertim in idens singularium Deilo se converiero pο-i est ; quia phantasmata, quibus in hoc iuvetur, sunt illi magis in promptu. Hinc fit, ut si quaedam evidentia principia, si vocabulis universalibus et nbstraelis enuncientur, ut plurimum non intelligant; qui tamen concretas eorumdcm applieationes primo obtutu percipiunt. Si v. gr. rusticum quempiam ita interroges: sine verum hoc principium: ordo entium serarandus est is reponet attonito similis; non intelligo quae dieis. At explica terminos, non desinitionibus seientificis, nam has multo minus comprehendet, sed particulari aliqua opplicatione; dic ei: Debemusne Deo potius obedire, quam homini, si eooviraria praeeipiunt' Promptissima orit responsio: Deo. Interroga iterum; quare non minus prompte subiiciet: quia Deus homini praestat. 499. Obieeii Cousinius, iudicia saltem illa, quae circa exsistentiam Seu substantiarum, seu modorum versantur, idearum comparatione essi ei non posse. Huiusmodi sunt illa: mo eosissemo sum: corpora σ3islunt: Deua est.
Nam si meum esto, ita ille, non quidem exsistens, Sed, ut fieri debet, ab exsistentia distinetum eum generali et abstracinexsistentiae idea conseratur, ex eollatione hac nil aliud pereipi poterit, quam hoc: has ideas se mutuo non exeludere; sed mei ego exsistentia realis percipi non poterit. γ)500. Respondendum, nestando quod asseritur. Ad exemplum
autem quod attinet, animadvertendum 1 .v idcae mei esto comparationem non fieri eum idea exsistentiae, sed cum idea Mai-8lentis e non enim dicere licet: ego gum eristentia, sed dicit unusquiSque: esto sum eaesistens, nempe exsistentiam habens.
saeli, sine ulla distinctione praedicati a subiecto. Deinde ego inieI- lectus in me obtutum convertens, una apprehensione Simplici, unoque eoneeptu, me exsistentum apprehendo; posten Vero analysim adhibens, distineto noto et subieetum ego, et attributum emisse u3.
subiecto non deprehenditur ex idearum consideratione, sed Viexperientiae praeeedentis L. 146 . Intelligo enim me cum ali-
244쪽
quo exsistento identicum esse, non quia ego sum ego, sed quia prius me exsistentem experius Sum. Wi Quomodo autem seu corporum, seu Dei exsistentia cogno scatur, supra dictum est 524 592). Ille tantummodo notundum, utramque cognitionem non immediata apprehensione ab intellectu, sed mediata comparari. '
501. Veniamus ad oppetendi sucultatem, qua entium intelliguntium persectio absolvitur. Sicut enim cognoseendi vis veri talis nos participes faeit, ita vis appetendi hono nos coniungit. Querendum s.' quid ea sit. Ad hoc intelligendum, notandum est, omni enti naturalem esse aliquam inclinationem, qua ad terminum quem pium intenditur, in quo quiescit, quique aliquo modo illius honum est. Haec vero inclinatio in rebus cognitione carentibus ab externo impulsu, et ah nitorius actione determinatur; ut contingit v. gr. in assinii ate chimica, vel gravitatione. Sed ea entia, quae cognitione pollent, non solum a Viribus physicis moveri possunt, sed etiam motu intentionali O. 500, 5.') ab obiectis, quae in eorum apprehensione per sui speciem exsistunt. Prima illa in-elinatio appetitus naturalis a veteribus appellabatur ; haec altera elicitus. Patet autem, oppetitum naturalem non proprie oppetitum diei. Res enim materiales non sponte suum terminum Petunt, sed potius nil eum truliuntur, et quamvis ad eum intendantur, et in eo quiescant, non tamen ad ipsam hane quietem, nec ad termini sui assecutionem tendunt, ut ad honum suum; videlicet operantur cum fine, sed non propter finem. Ex his liquot, nppetitum de quo loquimur, esse tendentiam in bonum apprehen Sum. 502. Querendum 2.' quotuplex sit appetilus in homine. Respondendum, oppetitum in homine esse duplieem, sensi DPwm et intellectivum; quorum primus inferior, niter superior dici S0let, se proprio nomine voluntas. Quod ita S. Thomas pulcher
245쪽
. Necesse est inquit, dicere, appetitum intellectivum esse aliam a potentiam a sensitivo. Potentia enim appetitiva est potentias passiva, quae nata est moveri ab upprehenso Passivas autem et mobilia distinguuntur secundum distinctionem ueti a vorum et motivorum: quia oportet, motivum esse proporti a natum mobili, et activum passivo: et ipsa polentia passivas rationem habet ex ordine ad suum aetivum. Quia igitur est . alterius generis apprehensum per intellectum, et apprehensum . per SenSUm, consequens est, quod appetitus intellectivus sit, alia polentia li sensitivo. a)503. Quaerendum S.' quodnam sit utriusque appetitus obie
Per se est aliquod bonum cognitum, ut colligitur cx dictis. Et appellius quidem sensitivi obiectum est honum illud, quod sensu Dpprehenditur, quod est voluptas organica, vel aliquid, quod illam assert 65). Appetitus autem intellectivi obieetum est bonum, prouti ab intellectu apprehenditur. Intellectus autem non hanc tantummodo aut illam boni speciem, sed plura diversorum ordinum bona, atque ipsam boni in genere rationem agnoscit. Hinc obieetum adaequatum intellectivi appetitus est id omne, in quo boni ratio uteumque deprehendi potest, videlicet omne
Dixi per se appetitus obiectum esse bonum: potest enim appetitus etiam circa malum versari, non quidem ratione sui, sed ratione boni, cui opponitur; nec illud appetendo, sed reiiciendo. 504. Quaeritur 4.' sitne appetitus potentia pure p0SSi Vo. Respondeo, appetitum, etiamsi a libera voluntatis electione praecisio fiat, esse potentiam partim passivam, partim activam: pa sivam quidem, quia ah obiecto movetur; activam vero, quia mota agit; atque iterum passivam, quia actionem suam in semetipsa recipit. Movetur porro ab obiecto, non tamen ut a caussa es sciente, sed ut a sine O. 500, 5.'); quatenus obiectum in cognOSPentis facultatis apprehensione exsistens, offert appetitui in se me ipso aliquid, cui ipse inclinationem suam naturalem ad bonum applicet. Operatur vero dum inclinationem hanc suam applicat, et Obiecto, prolati in apprehensione fulget, se coniungit, eiusque quasi quadam impressione suum assectum consignat. b) Aetiva haec
246쪽
impressio est terminus appetitivae operationis, ne per eam amans in re amata esse dicitur. Haec eadem se habet ad oppetitum, ut verbum ad intelleelum. Quae proinde de verbo diximus 576), huic applicanda sunt, proportione SerVata. De mali odio seu suga eadem dicenda sunt; nisi quod circa malum apprehensum uppetitus operatur, non ei Se coaptando, sed ab eo recedendo 505. Ex dieiis colliges, saeuitatem appetendi a cognoscendi saeuitate multipliciter di I serre. Nam t.' haee obieeium ad se trahit, illa se trahit ad obieetum; unde haec quieti, illa motui assimilatur, et quemadmodum haec opprehensiva dicitur, ita illa expansiva diei meretur.
obieeto trihuit in scipsa: oppetitiva autem vis obiecto in alia facultate exsistenti, quasi extra se egrediens, Se coaptat.
illo adquirit, vel etiam imperfectionem; prouti nobilius est esse rei in intellectu, quam in seipsu, vel e converso. Contra Butem voluntas persectionem ab obieetis imperfectionemve accipit; bona enim sil voluntas, quae bonum diligit, ac mala est, quae inhonesta
De oppetitu sensili 506. Ut plura paucis compleetamur, hace de appetitu sensitivo innuere sufficiet. .' Saepenumero, sive ex internis caussis, Sive ex quorumdam eXlernorum Obieetorum impressione, gignitur in nostris organis intestina quaedam molestia et inquietudo, seu etiam dolor: quae quum experimur, sponte appetimus quae nos ob eo statu eximere possunt, eaque aversamur, quae illum producunt, aut promovent. Molestos hosce status, naturales indigentias c blatani cum recentioribus appellare possumus: ii vero minus spontanei appetitionis vel aversionis, qui hune statum consequuntur, 3ppetitus sensitivi sunt actus. Quum vero aliquid agendo, vel ab aliqua netione cessando, et alicuius obiecti assecutione, Vel remotione, naturali indigentiae satisfecimus, cessat molestus ille
247쪽
voluptas dieitur. Sensus v. gr. sumis aut silis est naturalis indigentia: desiderium redarum, seu potus, est motus uppetitus sensili vir saporum gustus, ne sensus ille bonus, qui lino corpore per comestionem diffunditur, est Voluptas consequens. l
nuturae conditione dimanant, sed pluribus quoque aliis, quae rationis apprehensionem consequuntur. Hinc cius quoquejuppetitus sensitivus ad plura se porrigit; quorum quaedam ad sensi hilia hona revoeantur, ut deliciae, commoditates, divitiae; quaedam sunt bona intelligibilia, ut honor, scientia, Deus; in quae appetitus quoque sensitivus suo modo tendere potest, promerintensionem appetitus superioris partis, eae quo sit redundantia in inferiorem appetitum, ut loquitur S. Thomns su).
duas quasi partes, quarum altera con piscibilis, altera irascibilis audit. Illa est inclinatio simplex ad prosequendum ea, quae sunte venientia secundum sensum, et nil refugiendum quasi molesta sunt; haec vero est inelinatio ad resistendum iis omnibus, quae convenientia impediunt, aut impugnant, vel molesta ingerunt. Propterea ipsa est quasi primae propugnatrix; ciusque obiectum dicitur esse bonum arduum, quia scilicet eo tendit ut contraria superet.
animi, perturbationes, assectus, vel etiam pressisura sppellarunt. Horum netuum disserentiae n diverso modo, quo appetitus obtinctum ah appetente considerari potest, desumuntur: num Pro Dpprehensionis diversitate diversi motus in appetitu exsurgunt. Appetitus obiectum est bonum prosequendum, et malum sugiendum : utrumque, Secundum se et absolute, ad concupiscendi vim pertinet; prouti vero dillieultatibus impeditur, nd vim irascendi. Praeterea tam uni vi quam alteri scii bonum seu malum offerri potest, vel ut laturum, vel ut pruesens. Si itaque concupiscenti vi bonum absolute exhibetur, hoc gignit in ea amorem, qui est coaptatis quaedam appetitus ad bonum, Seu complaeentia in illo. E eonverso malum absolute consideratum excitat odium, quod est amoris contrarium. Bonum suturum eum motum producit, quem dicimus desideritini: malum autem fugam, seu abomination m. Denique quum bonum iam possidetur, appetitus in eo quie
248쪽
seii: quae quies delectatio dicitur vel staudium. Malum o op posito, quum praesens opprimit, tristitiam producti. Quumiautem boni suturi assecutio difficilis est, dissieultatos vel apprehenduntur ut superabiles, vel ut insuperabiles. Si primum olevatur vis irascendi motu illo, quem nominamus spem; si Blterum, desperatione deprimitur. Itemque quum malum suturum ita apprehenditur, ut cris quidem fuga dissicilis sit, vitari ia-men ipsum malum possit, insurgit in illud appetitus eo motu,
quem dicimus a uetam, quum vero suturum malum inevitabile aestimatur, 3ppetilus timore eorripitur, et ab impugnando malo desistit.
Domum quum bonum dissicile adipiscimur, nullus gigniturnelus, qui vis iraseendi sit proprius, sed sequitur solum in viconcupiseendi deleetatio. Sed quum malum illatum est, si ultio possibilis esse apprehendatur, oppetitus ira movetur, anhelans proprii mali caussae malum inserim. Si vero impossibilis ultio appareat, tristitia quae animum gravat, deiectio appellari solei. Ex his liquet, uetus appetitus praecipuos hOS enumerari: amorem et odium; desiderium et sugum; spem ci desperationem; audaciam et timorem; deice tutionem, tristitiam, iram.
muniter, non motus 9ppetitus quoscumque significant, sed hos motus, ut recessum a rationis regula includunt; neque motus tantum, sed habitus iuxta cos operandi. Brevi passionum nomine ipsos vitiorum habitus intelligunt. Hoc pacto explicandi sunt auciores, quotiescumque passiones esse malas ussirmant. Passiones enim, ut sunt meri appetitus aetus, physiee quidem bonae sunt,
ethlee autem nec bonae nec mBlae.
corpore; radix autem anima Sane in anima tunium modo Bppetendi principium esse posse in comperio est. Sed non est manifestum minus, appetitus sensitivi uetus cum aliqua organorum immulatione esse coniunctos. Orgonum porro, Saltem princeps, in quo appetitus sensitivus exseritur, esse Videtur eor; quo lcitam communis loquendi ratio passi in significat.
niearum lanetionum modus, immo vero aetas, Sexus, nutritio, aliaque huiusmodi, nil certos quosdam appetitus sensilivi aetus, diversos homines, scia promptiores, seu tardiores cssieiunt: et vieissim hi actus, inaximo si in habitum transeunt, in totum Organicam oceonomiam summopere influunt. irale
249쪽
8.' In liomino appetitus sensitivus intellectivo gubditur, mediante ratione. Ratio enim imaginationem movere ac dirigero potest; et per eam appetitum instigare vel coercere. Sed animadvertendum est cum Aristotele sa) imperium hoc rationis in oppetitum non esse despolieum, sed politicum. Dicitur aulem imperium despoti eum, quo quis principatur servis, qui in re
nulla resistere hero possunt, prout instrumenta resistere nequeunt
artifici. Imperium vero politicum est illud, quo rex civibus praeest, qui licet obedire teneantur, aliquo tamen modo renuero possunt. Sic itaque ratio appetitui praeest, ut oppetitus renuere queat eius imperio, ac reniti. Appelitus enim, et ipsa imaginatio, aeorporis qualitatibus ac dispositionibus non parum dependent; quae rationis imperio non subiacent.
De appetitu intelleelivo seu vomniale 507. Nunc de nobiliori hominis appelitu, qui ratione regitur et proprio nomine voluntas dicitur. De qua tria quaeremus: primo de eius obiceto, secundo de eius actibus: tertio de arbitrii libertate, qua gaudet. Omne bonum voluntati appetibile esse posse supru statuimus 505). At quaeritur ulterius, an solummodo bonum sit
voluntatis obieetum, ita ut etiam malum, qua tule, Bb ea numquam appeti possit. Videtur enim quundoque quorumdam voluntas in ipsum malum ferri. Quaeritur deinde, an bonum, quod voluntas tippetit necessario ipsius nppetentis honum esse debeat. 508. PnoposiTio I. Voluntas solummodo bonum appetere po- est ; videliteι id solum, quod, ut aliquo modo bonum, VP henditur. Sane 1.' appetitus omnis est generalis quaedam naturae inclinatio, quae opplicari non potest, nisi illi proponatur aliquod
obiectum, quod sub generali ratione, ad quum natura tendit, contineatur. 1amvero impossibile est, ad bonum et mulum indisserenter naturam nostram inelinari. Sueus enim inclinaremur ad omne bonum, et ad omne malum, quod est intimo sensui et experientiae contrarium; ac praeterea nullum amplius obicctum voluntatem movere posset motione illa indeliberatu, quam
250쪽
voluntas, ut potentia passiva, requirit 504 : etenim proposito
quoeumque bono, et ob hoc, et ab eius opposito neque moveremur ; binae nutem moliones aequales et oppositae sese invicem eliderent. Naturalis . ergo Voluntatis tendentia est in solum bonum. Ergo
non potest applieari nisi iis obiectis, in quibus aliqua boni ratio
entibus attribuit, est eorum perseetio: natura enim non poterat intendere, ut entia per appetitum evaderent imperfectiora. Necesse est ergo, Bppetitum serri in ea solum, quae aliquo modo subieeto convenientia sunt. Quae autem Subiecto convenientia ut- eumque sunt, bona sunt. Ergo.
cnim appetimus, ideo oppetimus, quia ea aliquo modo bona esse putamus; esto ea honu Vera non esse. Unde qui aliquid appetunt, quod vel sibi vel alteri malum est, hoc ideo appetunt, quia aliquam boni rationem in eo positam esse putant; ut putet in iis, qui illatas sibi iniurias uleiseuntur, malum alteri inserendo, aut illicita patrant, ut sensibile aliquod bonum assequantur. Itque ipsi, qui sibi violentas manus inserunt, utque appetunt non esse, hoc ipsum appetunt sub boni ratione. Cum enim felicitas sita sit in ea retitia muli, et in boni possessione, quando bonum adipisci desperant, existimantque malo se curere non posse quoad vivunt, hunc saltem beatitutis partem arripiunt, uiuilam deserunt, et a malo Se liberent.b09. PnoposiTio II. Bonum omne, quod ametitur, est semper aliquo modo ipsius appetentis bonum. Propositionem hunc ita probat Suuresius; ac satis erit eius verba reeitare.
. Quod appetimus vel est bonum proprium, vel alterius. Sis proprium, habetur institutum. Alterius autem bonum non ap- η petimus, nisi vel quia in actu appetendi rationem utiquam boni proprii invenimus, vel certe quia cui tute bonum sppetimus,
aliquo modo ad nos pertinet, sive unus nobiscum est aliqua-ν liter. Num aut creatura est, aut creator. Si creator, euienus illi η bonum volumus, quatenus ipse Deus est universale bonum η rerum omnium, titque adeo nostrum. Et hae de caussa etia- η ritaS magis Deum amat, quam amantem, quia in Deo includi- η tur bonum ipsius amantis, tamquam in sonte atque Origine. a Si vero est ercatura, volumus illi bonum, Vel quia amicus est, Diuilir orale