장음표시 사용
251쪽
vel quia propinquus, vel quia homo, in quo bonitatem nostraes naturae consideramus. Quod si non Sit ei cutura rationalis, hos num cI Optamus, quia vel ad nos attinet, vel quia aliqualiter, in natura est nobis similis uorum caussa indos sumitur, quia liect ratio boni non respiciat hunc vel illum, a tamen matio appetibilis ab hoc vel illo includit, quod honuma eius sit; nam appetitus est inelinalio quaedam ad propriam persectionem tendens. Neque hoc destruit communem divisios nem amoris in amicitiam, seu benevolentiam, et concupiscen- . tiam. u)510. Quod ad aesus voluntatis attinet, certum est nctus omnes, qui a sensitivo appetitu elieiuntur, ab ipsa elici posse; diversa tamen ratione. Ab appetitu enim sensitivo eliciuntur eum organica aliqua immutatione 506, 6. ); a voluntate vero independenter ab organis. Praeterea voluntas sertur in sinem, ut in sinem, et in media, ut in media; intellectus enim et eam bonitatis rationem agnoseit, quae propria est sinis, et eam quae Propria
Atque haec est actuum voluntatis prima divisio. Alii sunt circa finem, alii circa media. In qua divisione duo notanda sunt. 511. 1.' In omni suo actu voluntas in sinem tendit. Nam sinis propter se intenditur, media vero propter sinem. Itaque quum voluntas in finem, qua talem, sertur, non tendit in ipsum propter
aliud, nec eum ipso aliquid aliud appetit. Quum autem sertur ad media, ad ea non sertur, nisi quatenus in silcm sertur. Unde id quod in eis proprie vult, est finis. 2.' Fines subordinati sunt proprie media ad alios sines, nc demum ad finem simpliciter ultimum O. 297; 298, 1.' . Quum ergo voluntas in fines subordinatos intenditur, vult in eis finem ultimum. Ultimus autem hominis finis est selieitas. Quidquid itaque homo velit, semper felicitatem suam implicite vult.
bl 2. Aetus, quos voluntas ei rea finem exereet, sunt amor et desiderium, eoque obtento, delectatio. Circa media autem, ut media Sunt, electio et usus. Electio, ex mediis ab intellectu propositis, unum aliquod ecteris praeseri; usus applicat varius unimae potentias ad operationes, quae ad exsecutionem necessariae sunt. Atque hinc est altera divisio adiuum voluntatis in elieitos et imperat .
Notandum quoque, si medium quodpiam, quod respectu aliο-
252쪽
UBER TERTILs cΑpur xi. 249rum mediorum rationem finis habeat, ut sinis consideretur, posse voluntatem illud desiderare, et in co dcleetari.
De humanae voluntatis libertate 515. Nobilissimum humanae voluntatis attributum est physica libertas, in qua potissimum entis intelligentis dignitas sita est, et persectio maxime splendescit. De hac iam dicendum. Ac primo genuina eius notio tradenda, qua in re non pauci erronee senserunt; deinde eius realitas asserenda est. Principio statuendum, duplicem esse voluntatis libertatem , aliam a coactione, aliam a necessitate. Libertas a coaetione est immunitas ab omissi vi extrinsecus illata, contra voluntatis propensionem. Libertas a necessitate est immunitas ab intrinseca determinatione ad unum. Manifestum per se est, nihilominus notandum sedulo, duo haec inter se disserre, ut vis illata extrinsecus a naturali necessitate diversa eSt. 514. Libertas a necessitate diei quoque solet libertas indisserentirie, liberIus eleelionis, liberum arbitrium, et proprio nomine libertas. Caussa vero, quae hac libertate gaudet, ut ex eiuS DO-tione colligitur, ea est, quae positis omnibus ad agendum requisitis, pstest agere et non agere. Libertas porro indisserentiae triplex est:
in eo consistit, quod caussa, positis omnibus ad agendum requisitis, sit indisserens ad duo contradictoria, quae Sunt agere et non agere. Hoc pacto voluntas potest volendi uetum ponere, . et non ponere.
est ad duos actus contrarios, uti sunt in voluntate velle aliquid, et id ipsum nolle aetu positivo repulsionis.
ad actus specie diversos, uti sunt velle ambulare, velle studere, velle comedere. 515. Ex dictis inseres 1.' aetionem, etsi non eoactam, p0SSU adhuc necessariam eSSe Inseres 2.' discrimen spontanei a voluntario, et u libero. l. III. . 17 Diuilir orale
253쪽
Spontaneum est id omne, cuius principium in agente est. IIuiusmodi sunt omnes aeius immanentes. Spontaneum coaeto
Voluntarium est id, cuius prineipium est inclinatio agentis, cx cognitione finis. IIuiusmodi sunt omnes voluntatis Betus, sive necessarii sint, ut est nppetitus boni in genere, vel felicitatis; sive non neeessarii, ut usi lcelio, vel deambulatio. Liberum est voluntarium, quod non est ex natura voluntatis determinatum ad unUm. Hinc perspicis, spontaneum voluntario latius patere, et Voluntarium libero. 516. Quoniam libertas a neeessitate ea est de qua disputamus, eius notio accuratius est illustranda. Quum hominem aliquid libere agere dicimus, v. gr. ultionem de aliquo sumere, sane intelligimus, eum potuisSu non agere, Vel aliter agere si voluisset. Quomodo autem suetum est, ut potius
agere quam non agere, et hoc potius quum aliquid aliud agere voluerit' Sane in primis, quia bonum suum, tamquam ullimum sinem, intendit 51 I, 2.' . Deinde, quia media quaesi Vit, quae in adiunctis, in quibus versabatur, ad hunc finem nSSequendum essent idonea; et eum ipsi duo bona, quae media ad hune sinem essent, in mentem venirent, videlicet bonum honestum mansuctudinis et veniae, et bonum delectationis ex vindieta sumendae, bonum hoc alterum prae illo elegit; hinc quaesivit iterum media ad hunc sinem idonea, et ex pluribus mediis, quae ratio excogitavit, unum aliquod elegit, quod ad finem in-ientum iudieavit Opportunius, illudque exsecutioni mundavit. 5l7. Itaque liberi seius clementa sunt haec:
pr edit; quemadmodum ratiocinatio omnis, omnisque conelusio ex Principiis per se evidentibus deducitur. Quicumque alii sines a Voluntate intenduntur, huic subordinantur, et propter ipsum .
appetit, inicilestium applieat ad media iuvestigando, si haec iam intellectus ultro non osserat. Intellectus autem, si tanti valet, in principiis vel saetis sibi cognitis haec media reperit, eaqtts P0nderdi, corumque seu utili tutem, scii dillieultatem domonstrat; ne denique iudical, quodnuin ex iis, in adiunctis praeSentibus, ex hoc vel illo motivo ceteris praeserri mereatur. Consilium itaque Gi operatio intellectus, et rationis.
254쪽
posse, unum aliquod ceteris praefert, vel certe, si unum dumtaxat incilium, ut eligendum, ipsi offeratur, lioc acceptat et intendit, vel secus.
quod Voluntas agendum esse constituit. Fit autem applicutio hace ex imperio rationis, ita tamen ut movendi virtus, quae in eo est, ex praecedente voluntatis actu dimanet.. Ad exsecutionem autem libertas a coactione requiritur.5l8. Statuamus nunc ulli sit libertas, ubi non sit. PnoposiTio lII. In ultimi linis intentione libertas non est. Nam 1.' Omne contingens ad aliquid, quod necessarium Sit, ultimulo redueitur; et omne id, quod ex natura dimanat, in natura ipsa sundamentum habet. At liber actus contingens est, ct ex natura agentis dimanat. Ergo in aliquo, quod necessarium sit, et ad naturam ipsam pertineat, indetur oportet. Hoc autem nihil aliud esse potest, quam ultimi finis, i. e. selicitatis lippetitio: in omnibus cnim, quac libere ogimus, felicitatem quaerimus 511,2' . Ergo ultimi finis intentio necessaria est, et ud
2.' Quemadmodum Aristoteles dixit, stetit principia se haben ιssu speculabilia, ita sinis ad operabilia Q. Nempe, agenda per liberos actus ita ad finem ultimum eo inpurantur, ut conclusiones ad prima principia; atque intellectus nil rationem est idipsunae, quod linis appetilio nil libertatem. Quemadmodum enim Omnes conclusiones vi principiorum intelliguntur, ita omnes liberae operationes propter finem fiunt. Sed intellectus primis principiis necessario uilliueret. Ergo voluntas quoque sinem ultimum neceS-
iionem aliquando nil duei potest. Sed ultimus linis, seu felicitas, numquam in deliberationem adduci potest. Nemo enim dubitat, an ipsi eonveniat felicem esse, nec ne. 519. Notandum vero t.' hoc quod de ultimo fine dicimus, desinibus subordinatis diei non posse: hi enim libere oppetuntur, ac propter sinum ultimum 5H,2.'); suntque veluti principio
particularia alicuius seientiae aut demonstrationis, quae diterius Seu scientine, seu demonstrationis conclusiones sulat. 2.' Voluntatem quoad finem ultimum, uarere solum liberi ute
255쪽
contrarietatis seu speeificationis; non enim potest selieitatem odisse, aut aliquid aliud appetere, ipsa neglecta; non autem carere libertate contradietionis: quemadmodum enim homo po-tcst de felicitate actu non cogitare, ita potest quoque selieitatem
520. Pnopost Tio IV. In aetibus intellectus e siliantis et iudieantis nulla est intrinseca libertas. Libertas intrinseca est, quac inest ipsi potentiae, quae dicitur libero agere; extrinseca vero, quae uni polentiae tribuitur, quia ob aliqua alia potentia intrinseee Iibera movetur ad opus. Ita V. gr. ambulare, aut aspieere sunt liberi aetus. Intellectum autem in nullo suo uetu intrinsecus liberum esse, est prorsus manifestum. Non enim agit intellectus, nisi vel ab obiecto ad agendum determinetur, vel ex voluntatis imperio. Itaque et eognitio boni, et mediorum inquisitio atque inventio et motivorum apprehensio, et iudicium de eo quod agendum sit, intrinseca libertate carent, ae solummodo liberi esse p08Sunt, si a voluntate libera imperentur. 521. PROI'osi Tio V. secutio quoque intrinseeus libera non est. Opinatus est LOekius, voluntatem esse solummodo saeuitatem qua una aetio alteri praeserri posset; libertatem autem esse sa- cultatem a voluntate distinctam, videlicet saeuitatem agendi iuxta mentis electionem; unde conclusit, quaestionem illam: utrum voluntas libera sit, ridiculam esse, aeque ac hane ulteram tutrum Virtus sit quadrata Q. Quae quidem Lockius fortasse commentus est ex ignorantia eorum, de quibus disputabat, et ex confusione idearum, qua passim laborare se ostendit. At si eius Sententia presse accipiatur, est penitus absurda. Nam 1.' confundit libertatem a necessitate cum libertate ncoactione, et libertatem intrinsecam cum extrinseca et derivata.
iuxta Voluntatem, coneludendum erit, libertatem modo esse in nobis, modo non esse. Nam frequenter multa nobis occurrunt Obstacula, quibus ab agendo prohibemur, frequenter quoque me diu ad agendum necessaria non suppetunt.
eSSent; atque in voluntatis electionibus nulla esset morulitas; moralitas enim in liberiato landatur: quae duo salsa Sunt, et
256쪽
522. Pacpostrio VI. Libertus ibi solum est, ubi habetur voluntatis eleetis. Consequitur ex dictis, argumento exclusionis. Praeterea pira bari sic potest. Omnis potentia, quum agit, aliquo modo ad netum determinatur. Determinatio autem ad netum vel ab ipsa naturae inclinatione dimanai, vel in elicita inelinatione agentis sita est. Sed actus potentiae Armaliter liberae ex naturae inelination detorminari nequit: natura enim liberi agentis indisserens est ad agendum, vel secus. Ergo ex elicita agentis inclinatione determinetur oportet. Non autem ex inclinatione clielia ah aliqua alia potentia, quae in eodem agente sit: potentia enim, quue sic determinatur, non est sormaliter et intrinsece libera, sed imperative et extrinseco 520); nec movet illa se, sed movetur ni, alio. Ergo actus potentiae formaliter liberae, inelinatione ab hac ipsa elicita, determinandus est. Polentia autem, ad quam perlinet elicita inclinatio, est oppetitus, seu voluntas 50 l). Ergo solummodo voluntatis aetus possunt esse formaliter liberi.
De libertatis natura 523. Cum libertas in voluntatis clectione consistat, ut liberiatis analysim expleamus, tria inquirenda Supersunt: t.' quaenam obieeta eluetioni voluntatis subiiciantur: 2.' an electio seratur semper in id, quod ut melius apprehenditur: 5.' an ad electionem, praeticum intellectus iudicium necessario praerequiratur. 524. Paο sirio VII. Me sinis ultimus, nee bonum in genere eleetioni gulnieiuntur.
Primu pars immediato consequitur ex propositione Iu 5l8 .Pars altera duobus modis intelligi potest: nempe t.' quod
voluntas ea solummodo eligere possit, quae aliquam boni rationem prae se serant, malum autem, qua tale, eligere non possit: 2.' quod bonum in genero consideratum reiicere nequeat.
Primum autem ex dieiis 508) eolligitur. Num solummodo quod bonum sit, appetibile est. Itaque si quid appetit voluntas, insi non necessario, sed libere illud appetat, hoc semper aliquod
Alterum non est minus evidens. Bonum enim in genere Speeia tum nullam in se mali rationem continet. Ergo erit quidem vinlunias libera ad illud actu appetendum, vel non; at Si aelum
257쪽
uliquem ei rea illud exerceat, hic Odii actus esse nequit, scd uelus
524. PstoposiTio VIII. Bonum inlinitum in tuisme emnitum ne-eessario diligitur: in praesenti tamen vita, eius stilaesio electioni
Prima pars patet ex co, quod bonum infinithim, quod est Deus, humanae beatitudinis obiectu in est. Homo itaque in Deo intui-tive cognito suam beatitudinem assequitur. Quemadmodum ergo voluntas beatitudinem non potest non oppetere 518), ita quoque Deo intuitive cognito inhaereat necesse est. Ratio alterius partis est, quod obiectum ita movet, ut upprehenditur. Nos autem in hac vita Deum intuitive non cognoscimus, sed solum per argumentationem, et conceptibus analogicis nec in Deo ita cognito beatitudinem nostram reperimus. Hinc eius bonitas, ii et in se infinita, ex nostrae cognitionis imper-ketione vim non habet, ut appetitum nostrum nil sc iaceessario trahat; ac propterca eum honis si uilis, quorum experimentalem cognitionem hahemus, in comparationem udduci potest, atque adeo illis posthaberi. 525. Ex his insertur 1.' electionis obicetum esse hona finita, et honum insitatium, ut a nobis modo cognOSPitur.
bantur, sed etiam bona apparentia, quae ex salso iudicio bona putantur, cligi P0Sse. ι
laetioncm supponere, nempe vel sinitam bonitatem injobiecto, vel limitatam aut salsam cognitionem in subiecto. 526. Pnopostrio IX. Electio non fertur necessario in id, quod ut melius apprehenditur. Sententia, quam hic impugnamus, Leibnitetii eiusquo scholae doctrina est; quam alii quoque sequuntur. Iuxta hos ratio sussiciens appetitionis aut sugae est seu boni seu mali repraesentatio; ita ut, positis duabus repraesentationibus, altera boni motoris , altera boni minoris, voluntas in bonum maius suo pondere inclinetur; positis vero repraesentationibus bonorum nequalium, in neutrum inclinari possit, nisi aliqua alia ratio, lieci exigua, alicunde accedat, et aequilibrium tollat. Libertatem vero in eo sitam esse, quod in nostra potestate sit, consultationem instituere circa molius, quae ad volendum impellunt; neque solum oblutaminivn uecuratius eonsiderare possimus, sed etiam ab iis men
258쪽
527. Probatur propositio. 1.' Si haec sententin: volunιas necessario determinatur ad id, quod ut melius apprehenditur, ituaccipiatur, ut sonat, libertus omnis evidenter destruitur. Si enim electio serri nequit, nisi in id, quod melius esse iudicatur, electio amplius non est, sed naturalis determinatio ad unum.
apprehendi non possit, ut melius simul et ut minus bonum; non quidem absoluto, quod certe adversarii non requirunt, scd secundum quid. Bonum enim secundum sensum est melius seu sui, quam bonum rationis; et vicissim bonum rationis huic est melius, quam Sens ui. Ex bonis quoque rationis, Blterum melius est respectu unius finis, ulterum melius respectu alterius. Itaque quod eligitur sere semper apprehenditur et ut melius, ei ut minus bonum, secundum diversos respectuS.
cessarium, vel liberum. Si necessarium est, nulla est libertas a Si liberum, vel hoe iudicium habitum fuit est ut melius, antequam poneretur; vel secus. Si hoe alterum dicatur, actum liberum habemus, quem boni inclioris apprehensio non determinavit. Si dicatur primum, redibit quaestio, donec pervenius ad aliquem liberum actum, qui non fuerit a boni melioris appre
tum, licet hoc ut melius apprehendatur, necessario seratur. Nam ex duobus bonis finitis, quae voluntati proponantur, neutrum ex se est illi necessario appetibile: neutrum enim est sinis ultimus. Ergo voluntas utrumque potest non velle. Ergo indisserenter alterutrum illorum appetere potest, altero neglecto.
528. Etagium vero illud ad praevium consultationem, qu Leibniletiani huius doctrinae eruditatem mitigare conantur, nihil
Nam .' consultatio isthace eum Iethniigianis principiis consistere non potest. Si enim boui melioris apprehensio sussie iens est volitionis ratio, comprehendi nequit, quomodo illico ne n esSurio post hanc opprehensionem volitio non sequatur, eaque SUSponSammente, tempus Suppetat consultandi. Posita enim ratione susti- ciente, rationatum necessario ponatur Oportet. 2.' Consultatio illa, et attentio ad quaedam motiv3. vi quo rumdam aliorum neglectus, . omnia haee, vel sunt actus liberi, vel ι necessarii. Si sunt neeessarii, etiam electio consequens necessarin erit; nulla proinde libertas. Si sunt actus liseri, pro, Diuitiaco by Corale
259쪽
seeio a voluntate dcterminantur, quia intelleelus ex se lihor non est 520). Hic autem actus liher voluntatis a praevia ne consultatione pendet, isn non 'Si non pendet, occe tibi liberum actum absque praevia consul lutione. Non est ergo consultatio pracvia, quae liberum neium saeti. Hinc absque illa actus sit liber necesse est. Si pendet, redibit iterum quaestio. Ac si haec nova consullatio necessuria est, libertas periit: si libera, ab alia volitione dependet. Haec quoque volitio vel libera est sine consultatione, vel a tertia consultatione pendet; et hoc pacto numquam siniserit consultationum et volitionum. Itaque vel habetur absurditas processus infiniit; vel admittendus est actus liber absque praevia
529. Notanda. t.' natio sumetens volitionis dupliciter intelligi potest; vel id, ex quo necessario sequatur volitio, vel id quod
sussciens sit, ut volitio elietatur. Si ratio sussiciens primo modo intelligatur, nulla est huiusmodi ratio quum de voluntate agitur, sive in obiecio, sive in subiecto. Ratio enim sufficiens est,caussa cum omnibus requisitis ad agendum. Atqui voluntas, positis omnibus requisitis ad agendam, indisserens est ad contradietoria, ad contraria, ad diversa. Ergo ratio sussiciens volitionis non est id, Ex quo necessario sequatur volitio; sed solum id ex quo sequi potest. Atque haec ratio sumetens est hinc quidem voluntas , eum generali inclinatione ad bonum, inde vero obicetum pro positum, quod a volunhuic oppeti possit ut honum. Praeter hane
autem rationem susscientem, neeessarium est ut voluntas seipsam
moveat. Unde pulci, in caussao liherae actibus rationem determinantem a ratione sulpetente disserre. 2 ' Aliquando voluntas determinatur ad melius, non quidem
vi obieeii, sed vi prioris inientionis, qua ipsa sinem sibi propositum, meliori quo posset modo, assequi decrevit. 550. PRopustrio X. Ad hoe ut voluntas libertim aelum eliciat, neceSSe non est, ut a praevio itιdicio praetieo delea minetur. Quaestio haec non exigui momenti est ad veram liberintis naturam intelligendam. Est autem huiusmodi. Cum voluntas sit 3ppeii lus rationalis, ratione dirigitur: proinde eius electioni iudicium nil quod rationis praeluceat, necessc est. Quodnam Vero Sit Iuκι rationis, iudieium, quod ad clectionem neecssurio requiritur, disceptatur. Quidam sentiunt, necessarium esse iudicium prael eum, quo voluntas ad alterutrum pariem prae opposita determinetur; quidam negani, hoe iudicium requiri. Est porro iudi-
260쪽
cium praeli eum illud quo intellectus, pensatis omnibus, definit t
Non pauci ex iis, qui primam sententiam ampleetuntur, ut libertatem sartam lectam tueantur, aiunt, iudicium ipsum praeti cum ii horum ossor a voluntate enim pendet, inquiunt, ut ad unius partis motiva consideranda intellectum convertat, ulterius nutem motiva negligat; ac praeterea postquam hoc paeto intellectus iudieavit, potest adhuc voluntas ad neglecto prius alterius partis motiva intelleelum redueere, et Oppositum iudieiuna praeticum extundere; quod si sacere praetermittat, et iuxta primum iudicium operetur, hoc ipso operatio libera est.
Negari nequit, libertatem in tuto esse positam, si iudieii praetiei necessitas ita intelligatur; at libertatem per haec explicari, hoe enimvero negari potest. Qui enim ita sentiunt, vel nihil explicant, vel in oppositam sententiam dilabuntur; ut constabit ex
assertionis supra positae demonstratione.
55l. Probatur propositio. .' Iudicium illud, quo vοIuntas ad unum determinari dicitur, Vel absoluto necessarium est, vel liberum. Si absolute ne-eessarium est, nihil est amplius, in quo exerceatur libertus. Nam ct iudicium est necessarium, et voluntatis actus per hoc iudieium necessario determinatur. Si liberum est, an intrinsecus liberum est, an vero extrinsecus ex voluntatis imperio
Primum dici nequit; quia intellectus non est facultas formaliter libera 520, 3223. Est ergo liberum ex voluntatis imeerio. Sihoe, die sodes, quomodo voluntas ad hoc ilidicium imperandum determinetur. An ah alio fortasse iudicio praelico' At si hoe dicas, nullus erit finis huiusmodi iudiciorum. Fateri ergo debes, voluntatem iudicium illud imperare, quin ab alio simili iudicio
ipsa determinetur. Falsum itaque, ad liberos voluntatis actus necessarium csse iudicium praeticum, quo voluntas determinetur. 2.' Praeclaro Suaresius, ex quo praecedens argumentum deprompsimus, ita arguere pergit. α Iudietum intellectus non movet voluntatem, nisi medio obiecto, η quod proponit: sed obiectum propositum non semper insertu necessitatem voluntati, aut determinat illam ad unum; neque η hoc est negessarium, ut voluntas possit in obiectum tendere. 3 Ergo nce est necessaria a parte iudieii, immo nee possibilisu talis determinatio. κ Maior probatur, quia vel iudieiuni movet tantum rationes obiecti, vel ipsummet rationc sui habet peculiarem estimetum