장음표시 사용
261쪽
. ad determinandam voluntatem. Hoc posterius diei non potest , , tum quia talis emeaeia repugnaret libertati voluntatis, ut dictum . est; tum etiam, quia tulis mOVendi modus est ulienus a mu- , nere intelleetus, qui est illuminare et dirigere, ac regularen voluntalis operationes: tum denique quin illo movendi modusa est proprius voluntatis, quae in hune sinem peculiariter data. est, ut alias potentiaS cssicienter moveat quoad exercitium. , Ergo non potest ii cri, ut intellectus, qui a voluntate emetenter u movetur, vicissim eodem modo illam moveat. . su) i552. Notanda. 1.' Quamquam haec Vera sint, nihilominus Dequenter contingit, ut Voluntas a iudieio praelieo determinetur. Hociamen non sit vi iudicii, aut obiecti propositi. sed vi prioris actus voluntatis, quo ipsa sinem uliquem consequi emeae iter intendit. Uno enim voluntate posita, quum intellectus, ad finem assequendum, aliquid omnino laetendum esse iudicat, voluntas ad actum determinatur. In quo, ut patet, determinatur non iam a iudicio, quam a seipsa: neque absoluta necessitate determinatur, sed hypothetica,
videlieet si in priori proposito permaneat. Quare si voluntas ab illo recedit, iudicium praeticum nullam amplius vim habet. Et ex hoc non raro aeeidit, ut iudicium praetieum potius ad oppositum voluntatem indueat; quando nempe voluntas territa medii necessario adhibendi dissicultate, aut turpitudine, siuem prius in-
lentum una eum inedio reiicit.
2. Iudicium rationis, quod electionem praecedit ac dirigit, non est iudicum practicum, ut probatum est, sed speculativum. Ad hoc selliciet, ut voluntas aliquid eligat, non est neeesse ut intellectus dicat: hoc est eligendum; sed solum: hoc esι elistibile; videlicet medium propositum est utile, omnibusque consideratis, nptum ut eligi possit. Hoc sussicit, ut voluntas idonea fiat ad seipsam determinandam, ut ampleetatur illud, vel etiam non amplectatur; quia medium illud, etsi utile ad cerium aliquem finem particularem ostendatur, simul tamen ad felicitatem non necessarium iudieatur. Quod de uno modio dicimus, de pluribus dicatur, si plura simul proponantur.5.'. Iudicium hoc speculativum, quamvis ad agendum libere sussciat, tamen saepe non susticit ad agendum prudenter. Idcirco si prudenter agere volumus, inquirimus non solum quid eligi
possit, sed etiam quid sit eligendum. Sed haec ipsa inquisitio est prorsus libero, et idcirco virtuti deputatur.
262쪽
manae voluntatis libertas asseritur 553. uis. quae praemissa sunt, intellediis, dissielle non erit humanae voluntatis ii hcrtalem asserere ne vindieare. Primo delibertate a conetione, tum de libertate indisserentiae. PROPosiTio XI. Etsi actam, qui a voluntate imperari distuntur, coacti es8e po38int, repetiqnat tamen, aetus a voluntate elicitos
Propositionem hanc ipsis S. Thomae verbis probabimus. a Duplex est, sic disputat Aquinas, voluntatis actus. Unus qui- dem, qui est cius immediate, velut ab ipsa elicitus, scilicet
. velle. Alius, qui est petus a Voluntate imperatus, et mediantes alia polent in exercitus, ut ambulare et loqui, qui a Voluntates imperantur, exercentur autem mediante potentia moti Va. Quantum igitur ad uetus a voluntate imperatos, Voluntas Vi O-
lentiam puti potest, inquantum per violentiam exteriora mem- . bra impediri possunt, ut imperium voluntatis exsequantur. . Sed quantum ad ipsum proprium actum voluntatis, non pos test oi violentia inferri. Et huius est ratio, quia actus Volun a tatis nihil est aliud, quam inelinatio quaedum procedens ab in- teriori principio cognoscente: sicut appetitus naturniis est quae, dum inelinatio ab interiori principio, ct sine cognitione. Quod nutem est eoaetum, vel violentum, est ab exteriori principio. a Unde contra rationem ipsius actus voluntulis est, quod sitv eoaetus, Vel Violentus . . . . Potest homo per violentiam trahi, s sed quod hoc sit ex eius voluntate, repugnat rationi ViO-
554. PnoposiTio XII. Uumana voluntas libertate gaudeι in- disterentiae. Probatur l. ex propria intellectus cognitione, qua voluntati eligenda proponuntur. Etenim t.' Cum adaequatum intellectus nostri obiectum sit ensin genere, intellectus noster bonum in genere, ne proinde pluressu diversas honi rationes cognoscit. Ita tamen varia haec bona di Parata sunt et opposita, ut quod ad unum eorum assequendum utile est, ad plura alia nssequenda nihil conserat, immo vero ad quaedam impedimento sit. V. gr. quaedam conserunt ad bonum honestatis, quae non sunt ad holiam valetudinem utilia, et Sensui
m. ιλ. l. 2. p. q. VI, ari. IV.
263쪽
molesta aecidunt; et viceversa. Unum solummodo est bonum, quod secundum omnem considerationem bonum est, in quo nullus boni desectus, nulla mali ratio apprehenditur, ct hoc est seliciatas perseeta. Atque idcirco lime bonum voluntas necessurio appetit ut dictum est 518). At particularia omnia bona seeundum varias considerationes upprehendimus simul ut bona, ut non bona, ut mala. Voluntas ergo non potest per huiusmodi cognitionem ad haec bona prosequenda necessario infleeti; sed quemadmodum potest in illa tendere, secundum quod aliqua boni ratio in eis praesulget, ita potest ab iis prosequendis abstinere, secundum quod boni desectum prae se serunt, utque adeo potest illa aversari, secundum quod neeipiuntur ut mala.
lunatem trahere, aut cius capacitatem explere, nisi bonum undequaque persectum. Nam sicut intellectus honum undequaque persectum apprehendit, i. e. selieitatem, ita voluntatis inclinatio naturalis est ad bonum huiusmodi; esto, hominem determinale non cognoscere, in quo obiecto realiter illud roperiatur. Quod si ipse in aliquo obiecto persectam suam felicitatem se reperire experiretur, hoe certe, quia naturalem voluntatis inclinationem ad se eonverteret, totamque eius capacitatem expleret, voluntatem ad se necessario traheret. Sed hona quaevis particularia limitata sunt, et a persecti boni ratione desieiunt: proinde nec naturalis inclinationis sunt proportionatum obiectum, nec capacitatem voluntatis explere possunt. Repugnat ergo, haec hona voluntatem ad se neeessario trahere; quemadmodum repugnat, essectum excedere caussae virtutem, et capacitatem infinitam aetusinito expleri.
ut saepe dictum est, felicitas est ultimus hominis finis. Iam omnia bona determinata, quae ab homine cognoscuntur, vel sunt in se media necessaria ad felicitatem, vel non sunt. Si non sunt, non potest voluntas ex necessario felicitatis amore ad illa necessario prosequenda determinari. Si sunt, homo necessariam eo rum cum gua felicitate connexionem non cognoscit. Nam Verum suae selicitatis obieetum, quod est Deus, intuitive et experimentaliter.non cognoscit. Quemadmodum ergo hoc summum bonum non necessario appetit 524), ita nec media, quae ad illius pos
sessionem necessaria sunt, necessario potest Bppetere. H
lectu desumpta. Nam illae solum conclusiones necessarium in-
264쪽
tolluetus assensum extorquent, quae sunt evidentes; quae scilicet cum primis principiis, quibus necessario intellectus adhaeret, ne cessario eonvexa cognoscuntur. Quae vero conclusiones evidentes non sunt sed hinc inde probabiles, etsi ex olterutra parte probabiliores sint, assensum tamen intellectus ex se sibi vindi cure non Valpnt; quia eurum connexio eum primis principiis non cognoscitur. Α pari. Si quae bona cum ultimo fine beati
ludinis, ut media necessaria, connexa cognoscerentur, haec Vο-Iuntatis amorem necessario ad se raperent; quae vero oum ultimo illo sine non cognoscuntur necessario connexu, Voluntatis ad se amorem necessario trabere non possum. Nulla autem bona cum ultimo fine necessario connexa esse homo cognoscit. Ergo.
5do. Probatur II. ex intimo sensu, qui adeo evidenter libertatem n iram nobis testatur, ut frigus, calorem, dolorem, et assectiones alius quaSeUmque.
cst intellectus iudicium de re quavis multiplex et varium, aetate iudicium, quod ad Nullam rem appetendam necessitate absoluta nos deierminet.
ita ut Iios cum illis compararo possimus, et quantum inter Sedisserant, deprehendere. Quis enim v. gr. non sentit, selicitatem se longe aliter velle ac deambulationem in horto, ac floris Odorem
m0tiva quaerere, ut in unam partem potius, quam in alteram inclinemur: ct in rebus gravioribus, intelligimus, adhibendam esse consultationem, ne imprudenter Bgamus. ε ' Non raro, quum pro neutra parte rationes praeponderant, ulterutram eligimus, solum quia volumus; immo in pluribus, quae cum reflexione ugimus, consultationem Omnem et motivo rum considerationem, ut ridiculam dedignamur, ut quum V. gr. agitur de rebus minimis. S.' Actionum quarumdam nos auetores existimamus, qustrum- dum non ita, cuiusmodi sunt omnes actus, quos vocamus indeliberutos, aut esseeius, qui n nobis non sunt praevisi et uIiquam operationem,nostram per accidens eonsequuntur. Hinc de actionibus primi generis, si prospero res aeta suerit, non solum
265쪽
gaudemus, sed etiam nobis ipsi gratulamur, et alias codem modo nos acturos proponimus et Viec Versa, si res male cetaerit, non solum tristamur, sed nosmetipsos reprehendimus, et contrarianos aeturos statuimus. De celeris Vero ita gaudemus, vel iristamur, ut eas aliis auetoribus laudi vel crimini reputemus, aut casui adscribamus, et nos non prudentes aut imprudentes, sed solides aut infelices arbitremur.556. Probatur III. ex communi hominum sensu; qui locus est sane infinitus. Praecipua laeta indicabo, quae hanc consensionem manifestant.
libertatem humanae voluntatis negant.
corporis, seu animi dotes et virtutes morules, inter naturales desectus ei vilia, inter actus indelitieratos et deliberatos, inter uetus pueri ac dementis et nocentium delicta, inter operationes brutorum et hominis. Unde autem hoc discrimen, nisi ex libertate 5.' Sunt apud omnes gentes notiones iusti et iniusti, virtutisci viiii, meriti et demeriti, iuris et officii, obligationis moralis, ne legis naturalis. Hae omnes notiones libertatis conceptum includunt, et persuasionem dc libero hominis arbitrio.
siones et consilia, hortationes et preces, luudes ac reprehensiones, promissiones ei comminationes, praemia ac poenae. Haco Omnia eo Spectant, alque eo unice Spectare possunt, ut homines ad quaedam ogenda moveantur, et a quibusdam aliis deterreantur; cssentque absurda prorsus et ridicula, si omnes humanae actiones non ex libertato arbitrii, sed cx ineluetabili necessitate
aetiones moderantur, ita erga ceteros homines Se gerunt, ut non minus quam ceteros mortales, se de humanae voluntatis libertate firmissime persuasos esse, luculenter Ostendant.
537. Ut modo innuimus, non desuero philosophi, qui ex sulsis principiis argumentando, libertatem hiauisnam irificiati sint. Contra eum pugnarunt Fatalistae, Astrologi. Munieliusti, Panitieisium
266쪽
1Iolcrodoxi sere omnes postremae aetatis, Mnierint istae omnes etiincreduli: quibus accedunt ii omnes, qui libertatem verbis sa-tentur, re negant, inter quos eminent LeibnitZii sectatores. Postea quae praemiSimus, horum omnium argumenta facile refelli possunt. Reseremus breviter, quae memoratu digniora videbuntur. b58. Opp. I. voluntas a principio externo, videlicet ab obieeto moveri debet, ut ne tu velit. Ergo ab alio determinatur.
Prob. ant. 1. Est lixioma receptum: Omne quod movetur, ab alio moveri.
2.' Voluntas ex se est indisserens ad diversa, ut intellectus. Ut ergo intellectus ab obicelo determinatur, ita quoque voluntas. 5.' Seeus, ut rationem redderemus Volitionum nostrarum, dicendum nobis esset: Nolo quia volo, vel volo quia pos8um velle: videlicet: ratio meae volitionis est vel ipsa volitio, vel cius possibilitas. Utrumque autem absurdum e St. 559. Resp. Diat. ant. Voluntas ut volit, moveri debet ab obiecto, i. e. tillici nil quo modo ab illo, cone. ἰ necessurio iratii, subd.; si sit undequaque bonum, conss.; SeeUS, nego.
Ad 1. ' De generali huius cssati veritate in Oniologia dieium est O. 585). nod ad voluntatem uti inet, diu.; voluntas movetur vel ab alio, vel a seipsa seeundum quod vult aliud, eon .: Semper ab alio, subd. ut supra. Voluntas, ut diximus 554), a
sine movetur n essurio; quia vero vult sinem, Se movet ad ea, quae sunt ad finem; non tamen necessario; quia nullum bonum particularc ab ipsa apprehenditur, ut nil sinem neceSsarium.
Ad 2. Disι. Voluntas est indisserens indisserentia pussiva, nego; iudisserenita netiva, subd.; quac determinetur ab obiecto ad n gendum, nego; quae determinet seipsum, cone. Nempe voluntas inprimis spontanei tale non caret, sed est sui actus principium 515): atque haec est indisserentia non passiva, Sed Betiva. Praeterea ad agendum, non ab alio determinatur, scd excepta ultimi sinis appetitione, se ipsam determinat, quum obieetum fuerit propo
Inielicetus vero ad percipiendum determinatur per speciem 568), et ad iudicium ab evidentia percepta. Idcirco nulla est paritas adducta; immo si qua est paritas, ea libertati favet, ut
Ad 5. Concedo non unam tantum caussalem, sed utramque; esto autem, Sive primam, sive alteram. ita ut dicitur, intelligendam esse. Prima enim illi explicanda est. Volo media, et moιε m, quo adHucor ad ea volendo, est quia volo sinem. Volo Diuilir orale
267쪽
264 ps vcno LOGIA autem fines subordinato3, quia volo sinem ultimum: praeter hune tamen, omnia ita volo, Nι po33em quoque ea non velle. Altera vero: volo hoe obiectum, eo illeelus motivo, quod.h obieetum bonum est, et idcirco eligibile. in quibus, ut vides, nulla est absurditas. uine quoque perspicis, caussam, quae mutraque propositione offigi utur, non esse caussam emeientem electionis, sed motivum suspiciens dumtaxat. Caussa enim eleeti
nis ossiciens est voluntas sui actus dominium habens 529, 1 . 540. Opp. II. Si duo bona apprehendantur aequalia, voluntas
neutrum eligere potest: nam motiva, quae sive ad unum, sive ad alterum appetendum impellunt, se mutuo elidunt. Voluntas itaque si eligeret, sine molivo ngeret. Si vero inaequalia apprehendantur, voluntas ad bonum maius eligendum necessario determinatur.
Nam 1.' voluntas dicitur eligere quod magis plaeet. Quod autem placet magis, est illud obicetum, in quo maior honi ratio opprehenditur.
verum est malum. Voluntas itaque illud eligendo, malum eli
petitus autem rationalis irrationaliter agere nequit.
Iunias a bono maiori determinatur.541. Resp. ad 1. partem, negando quod asseritur, et rationem additam. Nam bona haec aequalia, quae supponuntur V luntati oblata, vel sunt ciusdem generis, vel diversi. Si sunt eiusdem generis, motiva, quae ad ipsa alliciunt, binis viribus e diametro Oppositis comparari non possunt. Sed eomparari potius debent binis viribus ad angulum concurrentibus. Sicut enim binae vires ad angulum concurrentes resolvi possunt in quatuor, quarum binae sint oppositae, et Se mutuo destruant, binae vero in eumdem essectum conspirent; ita motiva quibus duo obieeta ciusdem generis et aequalia voluntatem alliciunt, alia ipsam alliciunt ad eam boni rationem, quae in utroque viget et haec non cliduntur: alia vero allieiunt et intellectum et Voluntatem ad unum alteri praeserendum; et haec in constietu cliduntur. Sed intellectus, qui ex se non iudieat, nisi ab obiecto
determinetur, unum alteri praeserre non poterit, Voluntas aulem,
quae seipsam determinat, poterit alterutrum pro lubitu cligere. Neque in hoc sine motivo aget; quia, quidquid cligat, Semper bonum eliget amore finis.
268쪽
Si vero bona obiecta diversi sunt generis, unumquodque eorum est altero maius secundum diversas considerationes 554, 1' . Itaque voluntas semper eligit id, quod aliquo modo maius osse apprehenditur. Unum autem potius quam alterum considerare, est quidem intollectus proprium ; sed eius quoque applicatio ad hoc vel illud a voluntate dependet. Dist. autem 2. partem. Ex duobus bonis, quae inaequalia apprehenduntur, voluntas determinatur ad id, quod est maius secundum aliquam tantum considerationem, eone. : ad id quod
est maius secundum omnem considerationem, nego.
542. Ad 1. prob. Dist. Voluntas eligit quod magis ipsi placet
deliberate, eo=w.; indeliberate, nempe quod ipsam magis allicit, nego. Quoniam aulem voluntatis deliberatum placitum est ipsa eius electio, propositio obiecta vel huc redit: voluntas eligiι
quod elisu: vel dicit idipsum quod probandum cst., Ad 2. Dist. Bonum minus, per eomparationem ad honum maius, est Verum maIum; nempe malum respectu unius sinis particularis, eone.; respectu finis alterius et finis ultimi, nego. Dist. quoque min. Voluntas illud eligendo, oligeret malum qua malum, nego; ut bonum est, vel saltem quatenus est apprehensum ut bonum, eone. Ad 5. Dist. Voluntas irrationaliter ageret, i. e. ageret abSque ratione, nego: ageret non ex praeseripto rationis, subd.; si bonum apparens prae Vero eligat, cone. ; Secus, nego.
Voluntas semper agit iuxta aliquod rationis iudicium, quae varias boni orationes, ut eligibiles pro sinium diversitate, ipsi ostendit. Non tamen semper iuxta honestatis regulam, seu ex praescripto rationis agit. Batio enim, quamvis plures boni species voluntati commonstret, iubet tamen, ut bonum honestum cuicumque ulteri praeseratur. Unde si semper ex praescripto rationis ageremus, illud semper omnibus aliis praeserremus. Nihilominus etiam quum hoc praeeligimus, libere ogimus 554, 3.9). Ad 4. Nego paritatem: quae si aliquid valet, uniet solummodo quoad motus indeliberatos, qui cientur obieetoria in lenociniis; non vero quoad deliberatos, ctiamsi voluntas se inclinet ad id, quod magis eam allicit. Adde et illud: ex voluntate pendere, ut intellestium applicando ad hoc vel illud eonsiderandum. pondus, ut ita dicam, obiecti augeat, vel minuat. 545. Opp. lli. Saltem libertas ex intimo sensu non probatur. Nam
269쪽
t.' Libertas est indisserentia ad uetum. Atqui sensus iniimus non hanc indisserentiam, sed ipsum altum renuntiat.
babere, i. e. putare nos, quod libere agamus.
primeretur eo tendendi, quo tendunt, ac simul sui motus cognitio, existimaret uterque se seipsum movere. Α pari. 544. Resp. ad i. Cone. mai.; nego min. Vide superius
Ad 2. Nego. Immo vero idea libertatis nulla esset in nobis, si liberialem nostram non experiremur 556,1.'). Ad 5. Dist. Somniantes habent repraesentationem aetuum liberorum, conri; eo modo agunt, quo vigilantes se agere sentiunt, nego. Nec somniaremur, nos libere agere, si vigilantes li-
Ad 4. Nesso pariι. Νeque neus enim, nec lapis ea in se experirentur, quae nos experimur, quum lihero agimus, aut de- liherationem instituimus. Sentiret ad summum lapis, se non visua, sed aliena propelli eo quo desiderat, nempe id ipsum quodnOS sentimus, quum curru vehimur in villam. At certe si lapis miolligentia donari posset, haec iam inepta nec cogitaret, nee seriberet; nisi sorte et ipse esset incredulus ae materialista. Quae ex divina suturorum praescientia opponi solent, in Theologia commodius dissolvemus.
De saevitate motrice 545. Pauca quaedam subiteiam do saeuitate motrieo; quae proprie saeuitas exsequendi diei meretur. Quamquam enim saeulias quoque perceptiva voluntati aliquo modo subiiciatur, et exsequatur quod ab illa decernitur, vis tamen motrix hoc unice munus habet, ut sit appetitus instrumentum, et iuxta varias eiusdem ineliualiones, varios in corpore motus cient ne mode
Notandum tamen, vim hane, prouit ab appetitu dependet, ad eos Solummodo motus se porrigore, quos animales dicunt et uutonomieos 52). Molus enim plasi iei, seu automatiei non ab Disilired by Corale
270쪽
appetitu sed ob extrinseeis agentibus, mediate saltem, depen
546. Asmnvio l. Faeultas motriae a saeuitate appetendi distinquitur. Videlicet membrorum motus, non sunt actus ab appetendi saeuitate eliciti, etsi ab ea imperari possint. Sano t.' Facultas appetendi non solum motus membrorum imperare potest, sed etiam uetus intellectus, sensuum, et phantasiae ; qui uetus multa, quae appetimus, exsequuntur. Al certe harum facultatum actus non eliciuntur a saeuitate oppetendi, sed tantummodo imperantur. Nulla igitur est ratio, cur membrorum motus sint actus ab appetitu elieiti, et non solummodo imperati.
ieeis, prouit in apprehensione sulget 504); id quod potissimum
verum est in iis actibus, qui non sunt delectatio de obieeto oblento, sed in obieetum, ut assequendum, vel ut exsequendum tendunt. In obieeto autem assequendo vel exsequendo, ut est in opprehensione, appetitus nihil agit, sed ipse potius ab illo agitur ae movetur. Igitur primo: quum Volumus Porpus moVere, hic actus terminatur non in motus physici realitate, sed in motu, ut est apprehensus, qui appetitum movet. Igitur secundo: motus physicus non producitur per appetitus velum.
motus aetivus huiusmodi actus obiectum est. Non enim volo dumtaxat, ut manus mea moveatur, sed hoc Volo, ut ego ipse manum meam moveam. Si autem velle me mOVere, idem esset ac me movere, netus hic volendi ad motum passivum semperae necessario tenderet; ad activum autem tendere non posset.
valet. At quod reipsa me moveam, hoc sane potest a pluribus caussis, tum externis, tum internis impediri. Qui enim v. gr. paralyticus laetus est, si quando de suo infortunio non Pogitat, vult se movere, ei estieaeiter vult; cum tamen nec se moveat nec se movere possit. 547. Assgnito II. Subieelum, in quo resideι saeuisas motriae, gunt musculi animali. Certe vis animae propria motricis facultatis radix est ne principium ; at non minus verum est, materialem huius vis sedem ut instrumentum esse musculos. Horum namque contractio Ossa vel organa, quibus ii adhaerent, dimovet, atque hoc pacio men brmn movetur. Non tamen musculi sunt immediatum vis animae Diuitiaco by Corale