장음표시 사용
341쪽
Rodolphi Agricola Phrisiij de In-VENTIONE DIALECTICA,
Τria sunt,quae explicantur hoc libro,qua ratione mouedi affectus, quomodo oblectandus oratione auditor,quo in re quavis ordine, quatae dispolitione utendu . Porro, quamobrem contra eam librorum distinctione, qui in scripto etia illo exemplari erat. hoe placuerit initium libri tertii. haec res mihi in causa fuit: videba ex iis quae hoe ipso libro dicit Rodolphus,tres ab ipso libros de inuentione dialectica scriptos milia: cum dicat capite decimoquarto temque decimoquinto, se pxime, ae priore libro,tradidis se ea, quae secudo ab ipso lib. explicata esse. suis indicabimus locis. Et rursus capite duodecimo:queadmodum secundo, inquit, libro demonstrauimus. Ergo, & nobis bie retinendus erat librorum numerus. Uerum no posse id fieri ea ratione qua alii secerat, sisererioris libri capite decimooctauo a nobis osteium est. Quocirca mihi utique comm isiima secernendi ratio videbatur, si ab hoc loco tertii libri inii tu fecissem, praesertim eum nihil usqua occurreret,quod huic distinctioni magnopere repugnaret: essentque his plane consentanea ea, quae secundo eapite libri superioris ab Rodolpho dicuntur. Na cum illie quatuor sibi eo libro explicada proponat,quid dialectice, Sc qui eius sit finis,quae materia, quod instrumentum, quomodo ex locis parada disserendi facultas: quae potuit congruentior horum librorum esse discretio, quam ut quae illic explicada proponuntur,ea relinqueremus libro secundo: reliqua in tertium hunc conficeremus' Quae mihi vel idcirco admoneda hie erant, ne quis protinus nouitate distinctionis onsensus, temere, ac sine causa, oinnia, non tam mutata, quam deprauata contaminataque esse vociseraretur. quid sit,unde oriatur,oe quibus potissmum rebus uos mas eat. Tum quomodo dι-d.intur asse LM , ω e quibus oratores maximam siba laudem meruerint. Cap. I.
Voniam aute de esse tibus dicere locus ad- d. I. monuit, didiurum me de eis priore rerutra Etam pollicitussum paucis, quae natura Fab. lib. 6- eorum, quae vis sit dicam: ut cum cognitos - , eos teneat, qui inuenire cupit, paratum habeat tanquam scopulum uniuscui que naturam, ad quem sint omnia argumenta velut tela diri enda. O FZtus au- AN quid
tem mihi non aliud videtur esse, quam impetiti quidam animi, quo ad appetendum auersandumve aliquid vehementini 1'am pro quietostatu mentis impellimur. Omnis itaque Λοβή φx '
342쪽
RODO L. AGRI C. DE INVENT.. Elus,vel ex appetendarum rerum,uel auersandarum'-dio nasicitur.Appetim que, quaecunque vel reuera vel in D-ciem bonabunt cotra auersamur,quae noxia sunt, vel nocitura creduntur. Ne lum licimur eu, quae nobis bonaputa- mus aut mala sed aliena quoque vicem dolemus audemus,
esse affectu irasiimur,miseremur. In omni autem sectu au unip nos moueam. cipue,quibus movemur. res quae accidit, aut expectatur, c persena ad quam re4 ea redit. auaecunque ergo res digno contigerit siue bona ea sit,sive mati,gaudemus. Contra, si qua indignoferimus moleste. Etsi quide bona sit,inuidemus,l stimur sin mala,miseremur,m in doloris venimustietate. At in his asstilibus,qui inseam cuivique veniunt persenam, res sela plerunque cit lectui, mperquam breuis ea de persena cunctatio. Nemo enim fere non auet. βυὰ- quid bene cesserit, id digno sibi. quicquid sicus, indigno id euenisse perseadet. Venit m quandoque in partem rei persen non quidem cui contigit,sed a quaprofecta res est. depersaepe,non tam bene,aut secus de re quaesecta est existimamus
ex re is,quam ex animo, aut opinione eius qui fecit. ridestite apud Comicum didium est, rium hoscito, contumeliae non me fecisse cause Id amoris. Et item alio loco, quiuis homine cum Uud est, beneficium accipere gaudeas. v rumenimuero id demum iuuat si quem aequum est benefac re, benefecit.Sed in tractatu rei, persena haec ad esscientium locum redigetur. arandoque per a etiam a biecti uesipertinet: vr si quis propter virtutes amet quempiam , vel propter decorem: riterque oderit in eo vitia, vel deformitatem. res quide ni virtus, vel vitium reliquAe, quibus odiatis, animi spraecipue mouetur:persena vero velut
rerum quaedamsit accesso: quoniam rebus etiam sine pes
343쪽
moueremur,persona sine rebus nihil ad nos putaremus pera nere. Et quonii reri ubiectu es persona, cum tractasunturres,in eum locum ponenda erit.auia tamen affectus coplecti praecipuepersona videtur, nome assectus illi tribuitur: tametsiprior sit nobis virtutis, vel decoris cura, sine quibus persenam negligeremus es tamen persona est quae amari dic
tur,qua odimus,cui inuidemus.idcirco in his pro resaepe accisopimus personam, rem inter locos personae costocamus. Ati- Notatiueula.
hil autem refert in offlibus,aut sic esse rem,aut videri. Temerarius es enim affectus omnisqpraeceps, rapit mentem, plerunque altim ex alio nasiitur. defit, ut de rebus omnibus, non ex vero statuat Id bonas eas mala que putet ex opinione, quam indidit alterius assectus errore vel qua leuiore quacunque m inanipersuasione secutus est. Sunt asse- Anctu, d fluum diuturniores alij, qui logosunt usu firmatis ut amor, P odium, inuidia luctus, metus, insῆmma, omnis, quissique maioris alicuius caussae persuasione animos obsedit. lj breuiores, subiti magis: ut qui cum aliis ex causis, tum orationis uento,tanquam instipula ignis concitantur. Hi quos sicut de improuisepropemodum prorupunt ,sic celeriter quoque per prim quanuis leui caussa residunt. Euanquam sit
autem capax omnium asserituum oratio, m nullus non locii
aliquando sibi vendicet in dicendo, duo tamen vel maxime
oratoribus laudem tulerunt,odiit m misericordia. ne AH- soteles in eis lib. quos de Mnetoricesicripsit,multos enumerat,
qui sit quisque quibo que rebus oriatur,extinguaturque rursus , copiosissimeprosequitur , visuit vir isti ingenio Lmus,omnisue rariu copia instrudiissimus. βuae qu qui seire volet,ex isto paratum erit inquirere. Mihi videtur,qui quis communis siensius plane non erit expers, cum rem de qua d
344쪽
RODO L. AGRI C. DE INVENT.cturus' cu m auditoris contulerit animo, cumquepersticiat quid dicendo velit secere, non latiturum eum in quod assectus genus sit rapiendus auditor. Deinde quoque,cὐm respersem quemadmodum modo praediximiu)coniunxerint,s cile ex re, quod bona ea maiaue sit: facile expersona, quod ea re illa digna sit,aut indigna,deducet.
o Unum hoc trito contumeliae me non fecisse causa. Chaerea in Eunucho excusaturiisse Thaidi,quod virginem vitiasset. inter alia multa dicit & haec: Iino. ua quaelo. Unum hoc scito.contumeliae Menon fecisse eausa, sed amoris,&e. Et Rein alio loco. Absquiuis homine. In Adelphis apud Terentia se legitur. Abs quiuis holuine,cum est opus, heneficium accipere gaudeas. Verum enimuero id demum iuuat. si quem aequo, est benefacere.is facit. O frater. quid ego nunc te laudem Tatis certe scio. Nunquam ita magnifice quicquain dicam, id virtus quin saperet tua. Triplici ratione assam posse tractari, solam tertiam rationem esse lota halis. p. I I. Prima ratio tracta dorum affectuum
T Ractantur autem assectus triplici ratione . e ut enim
exprimimus oratione assectum, hoc est, irati, metuentis, amantis, cupientis, imitamur verba: quali feres omnis in Comoedia, Tragoediaque oratio. Sed haec ardentiores habet
motus , quoniam personas habet magis insignes , res grandiores. Ista quietos magis'propius a tranquisiitate distantes, quia res personarique de mei umit. Eua in parte , necesse es, cogitationes, vota, querelas, destiria, pr
ces, contentιones omnes, pro natura cui que assius, em primat oratio . e te omnia vero elocutionis genere i lud
conficitur, ut ima dictio, tumultum perturbationemque concitatae mentis imitetur Et est quidem in hac aissctuum im latione praecipiteposita ea vis, quam nonnunquam colorem vocamus dictionis . Vi cum eandem rem multi dicant ueexponant quide siue argumententur,alius tamen monet, s lum,alius ιrati,abus querentis,alius miserantis tueatur colo-
345쪽
DIALECT. LIB. III. in Ibirem. In apra , demus, idem tribus istis qui adhuc extant, Horatio, Persio, Iuuenali,institutum e se, eademque rem tractari. Ea estot mores , tamque emendent, reprehendaut ritia. Suum tamen qui uesecutus est colore, Horatius
ridenti, Jeciem, O ing nuo ut ipse ais culpam defigere ludo affectauit Persiusseueriorem prope philosephi persena
accepit. Docedo itaque reprehendit, reprehendendo docet. Iuvenalis indignantis irati plerunque praefert speciem. uuare erectior paulo profluentior carminis compositio, magis decuerit eum,sicut O sal amarior plerunque oesolutior orationis libertas. Nec usta alia in re magis positum esse decorum orationis illud crediderim, quod tantopere in oratore seuo laudauit Cicero, tantaque γbisecum est obseruatio
ne ) quam si ex hac imitatione desumptus sit colorisque di
centis personae, e va, auditoris, rerumque collata existimatione,apte diligenter accῆmodatus. Sed plura de his dicer ad eloquendi magis quam inueniendipertinet rationem. Seclida tractandorum assectuum ratio es,cum aliquem A. d. Ita affectu aliquo cocitum defribimus. quae feceris,quae dixe- st*- mu rit c explicamus, ut ex omnibus essectimpsit deprehendi. Cuius rei cum multis in locis multa sunt apud authores exe-pla,tum egregium apud tragicum nostrum in Oedipode Prς- Senecam.
dicta postquam fata infandum genus depreheditem quae
sequuntur.notus enim est locus. Huius etiam generis est, cum
vel nos vel alium quempiam esse aut fuisse aliqua affictione
permotos docemus,quae utrolibet modo, . argumentatione
expositione possint explicari Multum autem interes inter hanc rationem'priorem illam. auoniam ex prioresolucolor assumitur, quem possumus etiam aliud agetes praeferre. Sicut enim qui obiurgatelemque irati flecte habet ita possis-X
346쪽
mira amantispersonam gerentes obiurgare,oe, indignari, queri, reprehendere: quemadmodum apud Vergilium
Dido queritur primum: Dissimulare etiam sperasti perfide tantu Po se nefas' Deinde iam flagrat ira: Nec tibi diva parens generis nec Dardanus aut hor. Omnia tame feminae furentis colorem habent. In hac autem parte,no color orationis,
jed res ima quae agitor,hoc est,quam docere conamur, cotinetur a sedlu. in hoc enim diffio impenditur, ut hoc aut isto pa-T undoiu cto sectum quempiam esse doceamus. Tertia via qua tra-
librema ctantur a festius, est, cum auditoris animum tractare nitimur. cumque nou quaerit oratio essestum docere nosnum,sed eruere excitareque cupit alienum . Hocque es, quod secundo numerant loco , qui tria volunt oratoris esse munera, docere,
mouere, delectare. - . sed bse ardentiores habet motu . Tragoedia, inquit, affectus
res,propterea quod in ea illustriores grauioresque personae qua in Com Cedia introducatur &e. Lege Horam libellu de Arte Poetica. Qma res Psonasq; de medio sumit. Quia in comuni hominu vita versatur.& res persona', habet plerunq; humiles ac vi nonnunqui etia sordidas. Vt ipsa dictio. Ipse orationis ductus ac veluti color. Colore. Habitum, speciem. Horatius ridetis speciis.) De hoc Persius Satyra prima: Omne vafer vitium ridenti Flaccus amico Tangit,& admissus circum praeczrdia ludir, Callidus excusso populum suspendere naso. Et ingenuo.ut ipse ait, culpa defigere ludo. Lapsus memoriae est. Neq; enim apud Horatium hoc carme legitur, sed apud Per sium Satyra quin a. Quo in loco Cornutus
inter alia multa his etiam verbis admonet ipsum poetam Perlium: Verba togae sequeris, iunctura callidus acri, Oce teris modico, pallentes radere mores Doctos.& ingenuo culpam defigere ludo, Sce. Ceterum hac trium horum Satyricorum diuersitate isdemii intelliga qui omnes sin- lora Satyras euoluerit,&quide diligetissime. Salamarior. Amaru letior reprehesio amaresetiores iociae dicta. Solutior orationis libertas. Libertas maior, d quaeminus astricta obnoxiaque ullis sit legibus. Decoru orationis illud. sicer.in oratore ad Brutum: Sed est eloquetiae, inquit, sicut reliquam reru sandamentu lapientia Ut enim in vita sic in oratione,nihil difficilius, quam quid deceat videre. ρν appellant hoc Greci nos dicamus sane decoria.de quo prs clare multa precipiuntur, S: est res cognitione dignissima. Hui ignoratione no modo in vita sed saepissi e & in poematib &
in oratione peceatur. Eit aute,quid deceat. rat ori videndum,no in lentetris bolia, Ledetia in verbis. Non enim omnis fortuna no omnis honos,no Omnis authoritas, no omnis aetas, nec vero loc',aut tepu; aut auditor omnis,eoae aut verboru genere tractadus
est aut sentetiarii. Seperi in omni parte orationis, ut vitet,quid deceat est co sideradu.Quod & in re de qua agitur posita est, x in personis.& eoru qui dicut, de eoru qui au-
347쪽
diunt. Itaque hune locum longe Se late patente philosophi solent in ossiciis traetare
non eum de recto ipso disputant. Nam id quidem unum est , graniatici in poetis .eloquetis in omni te genere & parte causarum. Quim enim indecoi u est de stillicidiis, cum apud onu iudice dicas, verbis amplis imi ,& locis uti comunibus: de maiestate Populi Ro. Si summisse&subtilitei Hic genere toto. At persona alii peccat, aut sua, aut etiain aduersariolum. nec te solum, sed saepe verborei si sine re nulla vis verbi est.tameea res saepe aut probatur aut reiicitur,alio atq; alio relata verbo Sic omnibus in rebus videndum est,quatenus. Et si enim suus cuique modus est, tamet magis ossendit nimiuquam parii. In quo A pellus pictores quoque peccare eos diccbat qui no sent iret quideisset salix Magnus esset hie locus Brute,quod te no sugit: & magnil volume aliud de syderat.Sed ad id quod agitur. illud satis usi hoc decere, quod semper usurpamus indictis & factis, minimis de maximi : eu hoe in qua decere dicimus, illud no decere: ge ad id usquequaque qua tu sit appareat, in alioque ponatur, aliud I; totu sit, utrum d eere an oportere dicats Oportere enim persectionem declarat omeli,quo & sim per viedi est, se omnibus:decere, quasi aptum essecosentaneumq; Sc tepori Se personae. Quod cum in factis is pissime.tu in uictis valet, in cultu denique,in gestu Se incessu. Contii idem dedecere Quod si poeta fugit Ut ma linu vitium . qui peccat etiam eum l robam orationem affingit talprobo, i ultoue capientis. si pictor ille vidit, cum immo anda Iphigenia. tristis Calchas esset, m aestior vlyiles,moereret Menelaus, obuolue dum caput Aetamcnonis esse, quoniam summii illum luctum penicillo no posset imitari. si denique histrio quid deceat quaerit. quid faciendu oratori putemui Apud vi gilium Dido. arto Aeneidos.
O . Atis,nune ex solis rebus. nune ex solis personis,nuue ex utrique duei posse. N.que vero frigidos s. debere, fedp.tulatιm augendos: Tum quomodo augeri psint, quo rursum modo ιmminut. Cap. III.
O ma nascitur autem omnis assectus ut diximus siqui- Cip. i. huiusdem pro aliena suscipitur persona, ex rei specie, quae ' ' '
vel euenit, vel expediatur, proinde ut ea bona mauue creditur existimatione personae, quia vel dignam eam, vel indignam eo casu putamus, tertium per epe accedit persona, quae rem opera conssilioue explicuit: quibus vero asseelibus
pro nobis movemur, si it quidem res: essicientis tamen etiam personas e adiungitur: sepe ctiam nostra persona, quod ad dignitatem indignitatemue pcrtinet , in his ipsis utimur asse tibus ,si quid ea alterutram in partem habeat notabile . Ex his ergo, vel omnibus, vel singulis ar
gumenta ducentur , pro rerum conditiove , assectus quem conamur excitare natura. Cicero quidem quandoque
ex persona soliιm ducit , ut pro Plaucio, pro S sta. uandoque ex re, ut in Nauarchorum casu deplorando, con-
348쪽
diu, ista tra Ver rem, auaridoque ex viri se, ut pro aulatio. Proh x lege Cor Milone vero cum persona Milonis indignam eo casio docui serii, Libr. i. Hero re t alio loco pluribus diximus,ua Νubiecit persona,'' seis luch mis laquam iussis maximequefauorabilibus
cauissem comendauit. Nosunt autem eo duceta argumetationes,ut colligere nitamur, miserenta, inuidendu,iramdu,
fauendum esse. Satis est de re personάque demostrare,id quod natura assidia postulat ut res bona vel mala persena digna vel indignasit. Euod si recite'exsententias at, μι auditoris animus qui oratione post expugnari inquetur affectus vltro . Rapidus enim est,m titu opus es coepisse. In reliqua, cusemel impetu collegerit, velut decidetessummis montibus P in xi e torrentes . praecipiti per decliue cur 6 deuoluitur. Ea in
affectus. tur omnis dicentu in hoc conserenua cura, ut aspectum, qui dicendo repente non potest ferisiummus, paulatim excite- i . mus oratione: demusque offeram, ut rerum'per artim
aestimationem,in hanc ist ue parte, velut gradibus quibusdam ab infimo adseummu perducamus. auod tum amplicationem,tum argumentationem Rhetores vocant. Sicut enim in rebus, prope laudis est expers ea quaecunque tantum Idost, 'o 'o' generi ut nomen tuetur, proximumque es a conuicio, dici
ζαπT Aius, praeterea nihil. Ingente rem,stediandam, admira-iams esse oportet: quae oculos animo ues 'edat, quae-s ..1 Des: insigni siquo loco numerari. Sic etia,ne assectus
x ς rix do quidem meretur nomen, qui quis est a mentis tranquissitate
gnitudo rebus es addenda,perque omnia quaecuquepsimus
Ase his qua res extollen sunt incrementa. Sicut autem quantitate mari 24 gna quaedam per se in rerum toto genere creduntur, ut mons
349쪽
DIALECT. LIB. III. Issomnis, etiam elephas magnus dicitur: alia coparatione magna diculur,ut adamas adamati minori coparatus, gra-
num milij minorigrano milis,dicitur magnu . Sicelitin his quorum aestimatio initur,m quae nostra opinione magni putantur quaedam per e videntur talia,quaedam comparatione tolluntur. Perse magna iuidentur, ut religio, patria, pare-tes,coniuges iij, vita,valetudo, honor. Et haec quidem omni hominum generi. Aliasunt magnasinguloru opinione. ut
quicquid est quod unicuique maiorem in modii desideratur,
ut sitienti potus, surieti cibus,studenti eruditio, auaro pecunia. Cum volumus ergo aliquid augere, docebimus pertinere ad haec tuenda, vel patvnda, vel ad ea quae obfiant istis δε- pessenda . Euanto plura in hoc genere coaceruabimus argu menta , in alia super alia congeremime tanto siet res maior. Hi cum docuerimus non posse quem sine eo de quo disserimus, incolumitatem tueri. Deinis addamus, ne vitam quidem iutut bifore. Post haec, idem periculi parentes manere. Iam patriam quoque marassecorique in discrimen adduci si iri Pro cuiusque rei natura, ingenioque auditoris haec erunt adhibenda. Videndumque,ad quam partem reim earum, quae vel ab omnibus magni putantur, vel priuatim ab his qui audiunt,id quod in orationem venitesit accomodari. ossaque
o hoc inter utilissima fuerit, videre, quid is apud que dici
mus, maximeprobet ἰque auersitur, in quem sit pronior asse-ctu. Alius enim ab ira facilius aufertur,alius est aduersus misericordiam infirmior,quosdam inuidia torquet,aliquos proprius metu concusseris .Ergo haec quibus rebus facilius in ista ferantur,diligenter erit exploridum. . qua part a
cillime vicitoriam cedent,ea erunt acerrime oppugnandi, Co- Dupliciteria paratione vero roo tolluntur , alias quidem non expressa u...c. ζ'
350쪽
per orationem comparatione, sed tacite audientis animo collecta. alias aperta,m dicendo demoniata. Prior iste comparationis modus sit, vel cum rem de qua disserimus inpa instauimus,m velut una in multas distribuimus. Agultanaque,vno,quia plura suot,maiora quoque videtur. Sic qui bellum dixit, omnia quaecunque Plent in besto fieri comprehendit. At qui metus hostiles, praedas, incediaque vissurum,
expugnationes oppidorum,caedem stopularium,impensas militares , vastationem agrorum, famem, Uectatem, omniaque ferro, lamma diruta, omni anguine conspersa di .cet , quanquam nihil ille plus dixerit, id tamen consequetur persaepe, ut cum sic dixerit, dixisse oletnia cum aliter,hoc est, seu b sti nomine,nihil fere dixisse videatur. Praeterea maiora videntur quae instant,quam quae velpraeterierut ex multo, velfutu sunt. auonia haec 'ei metu ue locum admittunt ilia,solatium dei deriumue percipiunt, afto iam tandem fine rerum. Ergo si res de qua disseritur praeteriit, aut adhuc futura est, colligendum tamen est, ea secuta esse vel
praeuenisse,quae in praesentia bene aut male nos habeant,prout est rei natura de qua dicitur. Adhaec, praesens rei conspectus praecipuepenetrat animos, nec est res ulla ad mouendos
assectus olentior. Segnius enim 'tisquis Horatius) irritat imos demissaper aurem. auam quae sunt oculi Iubiecta fidelibus . Detectae itaque sunt in aduerse pectore cicatrices
in concione, vulnera deligata in iudiciis,mparentum cognatorumque lachrymae,infantium puerorsi aetas,reorum rdes prolatae in conspectum, praesentibus aptata oratio. uodsi minus res patitur seri,oratione tamen conantur qua maxime datur,rem velut in conspectum dare, m oculis subiicere. quod deseribenda re imagine eius verbis exprime -