장음표시 사용
81쪽
si quis cum quaerat de illis , per huncse quaerere locum credat' Erratum erit quidem,sed cum iubeamsecurum esse eum qui inuenire cupiet. Id enim agat, ut inueniat:sipotest ex propriis
locis,optimum quidem erit ortiore naque cur intentionem mentis diriget. Sin minus potest ex propriis, at undecunque potest dummodo inueniat. In artibus enim,quae operis gratia
discuntur, non quam exacte praeceptionumfines distinguas, sed quam commode illis utare, olet aestimari.
Iam in pronunciam. Cicero prima Tusculana pronunciatum vocat quod Graeci Pronunctissi ita uae M Uarro proloquium, hodie partim enuciationem, partim propositionem ap usi, itipellant Aristoteles in libro τουὶ ἰ --,ino ineo .Ea vii oratio persecta, verum sal Proloquium
sum ue siem sicans. Vt, Trahit siua quemque voluptas . Non omnia possumus omnes. kx φαοις. Adeo a teneris consuescere multum est. Octo enim si scationes fecere. Fecere in ciuit octo siqnificationes verbi huius, sed ita id secessit, ut ad bile modum fieri possent di plures.quae tameς Omnes non ta fuerint diuersae ab iis quas diximus,quin in eas pons ni recidere. Agentiu enim actus. Id vulgo hunc in modum efferri consueuit, Actua activorum sunt in patiente praedisposito. Ex Aristotele secundo i ibro de anima. Seniatiendi enim subiecta.)Obiecta inquius suum, agunt potius in sensus ipsos. qua illorum actioni subiiciantur. ae rursum sensu ,et si agere videantur, patiuntur tam e veriusquam aetant id quod de auditu, gustu, odoratu,tactu, quaestionem non habet, de visu sunt qui disientiant. Qua de re copluscula Macrobius libro septimo cirea finem. 8e Aulus Gellius libri quinti capite decimo octauo,ut praeteream distertatione illam Aristotelis in libro vis; metarisa καχ αψεκτim aduersu, Platone. Quod ra decem primis. Haec a dialecticis enumerantur, substantia quantitas, ad aliquid, qualitas,actio,passio. . ubi quad situm esse,& habere. Graeci disio, nos essentiam. Quintilianus libro ter Ementia.
tio Aristoteles inquit, elemerta decem costituit,circaque Versari videatur omnisquetia ουσια. stio ρισίαν quam Plautus ementiam vocavnec sane est aliud eius nomen Latinum &e. Meminit idem author eiusdem Vocabuli libro secundo,capite decimo quinto. Et in sum octauo libro ea pite tertio. Multa, inquit, ex Graeco sormata noua, ae plurimas Seruio Flauioque, quotu dura quaeda admodum videtur ut ens ic emcntiac quae cur ta-
topere aspernem inihil video, nisi quod iniqui iudices aduersus nos sumus, ideoque paupertate lzrmonis laboramus . Seneca in epistola quada negat το ον κα ι των obora, latine exprimi posse. Quadere plura Laurotius Valla. sed quod nequeat.) id hodie in scholi, haud scio quam apte, dici solet ad hunc modum .duplex esse subiectu acciden tium unum quo,alterum quo subiectum quod . illud vocant, cui ipsi accidetia vere insunt Ut est sola substantia. Subiectum quo, siue cuius interue tu, principali illi subiect cii ne esse non possunt. quod genus est magnitudo,id est,quantitas continua.
82쪽
Causarum gnera quot. Vide Cie. i
eipis de his quae cognata vocantur.
H Merni loci sequuntur, quorumprima se ut quae cognata dicuntur. De quibus dicturus, veniam mihi verbi istim impetratam velim,quemadmodum in reliquis nonnustorum nominibus, non aduersas optauerim lectoris aures. Hi enim traderem locos alia distinctione . ordine,qua 2nt ab aliis ante me tractathres iba mihi persuasit. Oportebit itaque penes istam, ut huim facti mei ,sic etiam nominum i orum, vel rationem esse vel culpam. Nec inueni ne quo alio nomine complecterer causta, m euenta, quam cognatorum cum sint alteris altera nasiendi ac proueniendi origine coniuncta. Sunt ergo cognata ut diximus) cause m euenta . Causas' Arictoteles quique eum secutis.nt, quatuor fecerunt: mat Ham,ex qua res sit: formam,ster quam est: efficientem,a quaftfinem,propter quamsit.Sed materia oeforma in partibus dictas.nt: efficientem Ofinem dicemus. Causam igitur in praesentia dicimus rem,cuius vi euenit aliquid. Hi autem at
quid eueniat,necesse es esse i quod vim e ciendi habeat, ius es ientia feri formarique resposit. Deinde id non alia
quo ad agendum moueatur stimulo, inerssegneque manebit. adeo nihil sit in rerum natura temere, cui ratio non constit: omniaquepropositum sibi desinatumquesinem habent, propter quem faciant cuncta. avi tametsi rebus ipsis nonunquamsit ignoram, visunt ea, quae expertia si μου, naturae
tantum in agendosequuntur impetum author tamen illi co-ditorque nouit,cuius in agendo numini m i isparet. Id er
go quod faciendae reipraebet operam,spcicns est. Id cuiusgra
83쪽
tiast res, sinem vocamus. Vltimum est enim in agendo
quod ubi consecutinumus,desinimin viserius tendere. V autempotissma causarum omnium, is . Nam materia formae expers, rudis sininculta, nec in vilius rei transit nomen. Forma si desit, scientis vi prouenire nequit. E ciens nisisinis cupiditate permotum manet, otioseum. Facile itaque liquet nem,quanquam usi effectuque postremussit, omniutamen esse proposito atque institutioneprimum . EJcientium duplex est conditis. Alia nanque necesitatem in agendo
sequuntur,aba desidium. Necessitate agunt, quaecuque con-
Νν iudicisque experti unt: ut ignis proposito sibi quod uri
psit,nequit non urere. Et terra verno tempore non herbam,
non quicquid aliud pro loci cael ue ingeni let,poteri non pro
creare. Delectu agunt,quibus liberum es agere vel non agere, ut homines illis in rebus, quas consilio rationeque admini
strant.fortasse m brutorum nonnulla, quae docilia seunt, iudicium quoddam quandamque deliberationis imaginem habent. uuanquam Aristoteles putat, non agere ea, sed agi
potius proinde enim vis cis rerum perceptarum mouentur, rapi, nec contra id quod videtur, obnitiposse: opinionemque sequi,non quam velint,sed quam a rebus acceperint: necposse non trahi eo, quod expetendum i s videtur: nec nonfugere,
quod apparet vitandum. At vero si nonnunquam inter duo velut in ancipiti pendeant,id non euenire, quia cosilio in hane vel issam deducantur partem sed quia duabus propositis rebus, ex aequo fere ad se rapientibus, non aliter quam nauis inter diuersas disidentesque deprehe fluctus, incerta dubia videur cui potissimum cedat, vis illa per pe, non qua gubernatori visum est agitur sed qua undarum rapuit c*mulus violentior: sic ista non um nutum habent,sidispinis. Potissima ea famae, finis. Efficientium diuisio prior. Vide Cic.in Top.
Arist. reclamat Plutar ch lib.an Brutis insit ratio. Si comenta an prudentiora terrestia an marina.
84쪽
ROD L. AGRI C. DE INVENT.ditum tantum a rebus commodi aut incommodi siccis equutur. Hominem autem cum diu multumquepensitata re deliberaueris,non tamen quod ressuadetsed quod animus iu bet equi crebro videmus. Potest enim in ea quae deliberando damnauit, praeceps contra consilij sui sienteliam ruere m co-tra, toto impetu fugere, quaesibi maxime expetendasῖnt visa. Verum haec utcunque sint, non plane liberum esse brutis
agendarum rerum arbitrium, non videtur abhorrere a vero deleETu tamen agere, quando malarum es ipsis bonarumque Eorsiqvηηδ' rersi discrimen .nemo quod equidem credam repugnet. Rum
iste agunt, disses quae necesitate agut,eorum quaedam naturae conatu, alia' si externa vi agunt. Conatu naturae agunt ea, quorum agendi
principiti edi intra ipsa,nullo extero adiuuante. Hi ignis urit, quoniam caloris vis qua urit, natiua est ipsi. Itaque non δε- scit res istas agendi vis,neque cessist agere, quandiu est copia ipsis alicuius,in quod essicaciam uam explicarepossunt. Golente diei ut diximus) vi externa agere dicuntur quibus ab alio vis est agendi inserta, Vt aqua feruens calefacite verum nonsa sed ignis vi,a quo calorem accepit.Sic lapides, O si qua alia mittuntur tormentis Iupra se in si blimiposita disiiciunt, non proprio impetu sed eo qui iacentium violentia ipsis est intortus. Itaque non est diuturna vis istorum, remittutur ranguntque quantum possunt inditum sibi conatum, statim redduntur naturae siuae. Indesit,ut initio vehementisimus sit ipserum motus, ut qui sit impestenti proximus statio, deinde paulatim amittat vires,stelanguescat. Sed eis quae necesstate agunt,ad agendum se icit, utpsint
agere. quae vero deletitu aut consilio, ut etiam velint e t opus. Vt ncit Cici Otiae causa e i quod in controuersiis iis, quibus fastum nec ne
N Roscio δε- sit aliquid quaeratur, colligi otet, voluerit deinde potueritne
85쪽
qui facere id,quo arguitur fecisse.quae si 'batafuerint,scillima es ei quod tertium umi let,id est,quo ecerit, proba-
di via. Ea alia esscientium diseretis . auaedam enim sunt ut Graeci aiunt) i ,hoc est, praecipua imperantia, quaedam obsequuntur m ministrant. Et horum,alia agunt, alia agendi sunt instrumenta. ut in domoscienda, archite- IIus imperat qui quo modo fieri quicque debeat,iubet. Is qui lapide ulpit,qui parietem extruit,qui caedit aptάtque materiam,ministrat. Instrumenta senisecures, terebra, mallico, quaecuiue uni alia,quibus opusum explicat .Sie in bello , ciuitas vel princeps author rerum gerendarum imperat, miles obsequitur:equi,arma, omniaque copia impedimentorii militarin,instrumentasunt belli. Sed de essiciente hactenus.
Nee in ullius rei transit nomen. id est, Materia formae expers, neque homo neque leo,neque aliud quiduis esse dicitur,etiam si nihil horum omnium est,quin ex ea fieri queat. Fortasse & brutorum. Hae de re longa disceptatio est apud Laurentium Ualis iam libro primo in dialecticen. Porm ad totum hunc causarum locum plane intelligois dum, plurimum contulerint ea,quae Aristoteles habet secundo libro physicorum. &Cicero in Topicis. Fines eo ipso modo disingui,quo bona. bifariam in unaquaque re aeeipitar po s. Praeterea piaeres nonu.nquam in eadem rasura esse, quod primum D in L.M .m desinari postremum. p. x m.
F Dempotissimum esse causearum diximus. Is enim es tu-
ius gratia omnia agunt. gunt autem omnia boni alicuius gratia, quicquid bonum es 4 vel natura monstrauerit, et ratio persuaserit, is id referuntur. auopacto ergo ratio boni in rebus disereta erit, eodem msiniumsumemus dAuersitatem. auaedam enim sunt pers bona,quaedam quia aliis conserunt bona dicuntur auae persee uni bona,ea certum
essummasse, oesupra quae nihilsit expetendum. Et sunt ut breuissime dicamus' status unis iurique rei inseo gene- refersmsimus. Summu itas ignis bonii est, c pra quod
86쪽
nihil requirat, se maxime calidum oesiccuem aquae, maxime humidam esse figidam. Sic arboris ,sic bouis ,sie equite sedistima illa absolutissmaque habere, quae sibι triabuit insuo genere rerum natura Hominis etiam,non qua νλuit,quisentis,'ectandum est mmum bonum,sed qua metis est atque consili, capax.hac enim maxime censetur homo. Conferentia diculur, quae adsumma consequenda adiumeto sent, ut cibus, potus, vestis,streliqua quae tuendae hominis vitae conducunt. Nec enim perfidie,id es feliciter, viverepoteti quis ,si ea conditione sit, ut vivere omnino non posito ἡ Sed bonorum atque proinde sinium quandoque ratio mitur
se iniri ratio- prosingularum rerum conuitιone, quam habet in gener uo
si 'φ' ,--.ν admodum iam praediximus oe sicut dicimus, aedificantis finem esse domum, nem belli victoriam quae quidem esse in Do genere vltima videntur . neque enim aedificat amplius iste,neque hic bestiam gerit, ubi domu uerint atque victoriam consecuti. auod autem ille extruendo parieti calcem parat, lapides congerit, certum ea parietem finem quendam esse,sed non ultimum. quia domus causaparies paratur. sic his,cum tormeta instruitsubruendis muris perturbandyque defensioribus, oppidorum expugnandorum gratia haec agit ergo hi nis quidem est, sed medius
eis victoriae conferens. Euandoque vero fines accipimus ex toto ordine rerum, quo cuntita, alterum alterius usibus, ν detur addista,quoniam omnia melioribus seruiut.Sisom- nia quaecunquesῖnt, uno velut complexu colligamus, quemadmota unum e umme sine ulloperfeEtionis detrimeto bonum sic unus est ultimus omniumfinis. In eis vero, quae inmedi uni remseriesita,alterum incubit alteri,prout est cui que magis minusue consummata natura.Sic igitur in equo
87쪽
s duplicem inueniremem . alium natur uae, itas ferocem indomitumquestim nullis obnoxium habenis optimum iu ipse ueris,quod naturaesae accomodatis id est, qua Uodi pati fodi calcaribus, m reno flectifangsque in Dros, Nec enim omnibus tantus ingenitus esset libertatis amor, si serua nasii melius ipsis fuisset. Aliu contra lae in i o accipi mus , ut humanis usibus accommodatus ect. Sic bonum esse dicimus sibi,non quod ipsi maxime couenit, ed quo maxime satisfaciat ministeriis nostris. Sic terra herbis arboribusique vectita,perfeEt sima videtur, quippe quod iis procreandis sit nata. at nobis,infra,in vicos distosita, in aedium replorumque areas aequatalerius m nuda,aptior est, sud etiaρω- In eidem γε tereundum non videtur, posse unius plures esse fines. ut alius 'l' 'μ ''
sit operis, alius operantis, abus iubentis. Sic aedificationis fiora.
quidem,quod ad queam pertinet lais in domus quod ad aedificantem. merces locatae operae,quod ad iubentem, vel ut habitet domum,uel ut donet, et ut vetat. Si cstudiorum proprius infinis eruditio .at eius quisurit,potest etiam quidem finis esse eruditis, Ufortasse est, vel gloriae vel lucristis. Me patris quisumptilsudentipraebet,amor incrementaques ij. mici quoque qui uasit , ut aliquando opera fortasse ..,hὸ, eruditione studentis utatur. Istud etiam dicendum est ut pyim quicque in agendo prim m est, ita finem sibi desinat postre- nari sinem. mum. Media quato magis a primo recesserint, tantum citra postremas, sunt. Prima enim ad siiciendum potissima senteostrema ad expetendum. Istorum enim gratia alia expetuntur. Sic in scieri naue,primae sintpartes eius qui impen spraebet,cuius finis sunt opes quae exsubuecto parantur mercibus. Iliam nautasquitur. Is nanque no eo que seporrigit,uerum lucrum ex nauigandi mercedes ectat. Iam qui
88쪽
nauemfabricatur,non id quaerit, ecquis essit nauigaturus, modo extruat navem. Sic qui ligna caedunt, qui anchoras seu nerique parant, non tot nauem spectant, sed ut materiam solam praebeant, instrumentum nauticum parent. βuosit, ut virtus, quoniam optima est, laboribus msidore quaeratur,
ut quae in arduo sit m longissime posita,cusque parandae omnia alia sint destinata, Vitia vero . vilia omnia, ad manumsint, ut inquit Hesiodus, mulo liceat accipere.
Agunt enim omnia boni alicuius causa Quisqxu agitiis idcirco id iacit, quo e sequatur aliquid, quod aut re vera bonum sit,aut certc ipsi tale esse videatur. Nee nia omnibus. Pulchra me herculer bac de re earmen est Seuerim Bcet a de consol tione Philosophiae libro tertio. Quantas reru flectat habenas, Natura potens. quibus immensium Legibus orbem prouida se et&c. Sic bonum esse dicimus sibi. Lauren tius valla,ei, quam sibi dicere maluisset. Posse unius Plures esse fines.) H oe quo i tellectu accipi debeat,ipse Rodolphus explicat capite sequeti. sed sortassis est.)Cur Hesiodus. non potius gloria aut lucrum ipsumi Certe nemo nauat operam literis ad consequendam gloriae aut lucri spem:ad lucru aut 'oriam ipsam multi. Et ut inquit Hesiodus. Exponit quid sibi apud Hesiodum velit τὸ i asori versus porro iplius poetae super hae re sic habent.
xentus,in Do genere unam duntaxat causam essee. unius rursum eausa, unώpra arimum G per se esse euentum. tum quanta hmus loci commossitas. cap. x VI.
Poterant quod ad euenta pertinet) videridi cere quae de
eausis diximus. Neque enim melius ratio variet inque euentorum cognosti aut tradi potest, quam ex causis e nos ta- Eu,ri 6 sita. mensi quid vel proprium est huius loci, vel hi ortasse die
de paς di*π' tur commodius,exequamur. Euentorum autem primum no-ς es rum ess sumen apro causis di fierentia. Hi enimsent caus esciens O finis :sic euenta pe sumus dicere esse, essectum d sinatum. auod enimsit ab sitiente, sectum dicere libet, quando essectus nomen aptissime sicienti confungitur. Cicero quidem promisiue esseEt a m euenta ea quae a causissiunt vo-
89쪽
eat sed causam id quod ex verbis illiinpersticere licet) ad
sta sitientia redegit. eis vulgo essectus nomen tam late extendimus,quam causeam. Mihi ad loquendi Uum ad
propriam nominis vim, euenta commodius ridentur diei, quaecunque ex causis oriuntur. Euentaque essicientium, rectis me essecta dicemus, quando essicientis . essectus nomina iunctahunt arctissime, in eodem genere: alterum agentis, alteru patientispraesesertfaciem . Eritque hic locus nobis,quemadmodum causearum duplex sicut enim illi diu diturin escientia mfinem, sic iste diuidetur in sectam id es diu uad sinata.Fiunt autem ista pleruque came m euenta, prout es :.- varie ultro citroque comparantur,sunt eadem etiamperfe- : 'R :a; pe nes,m se cientia, oe essecta, m destinata. Vt in H r utiorae ratione,is cuistruitur domus,primum essiciens es, m do ν es. Ta. mussinis ent vltimus. auae aut e mediaseunt architectus Ja- θοὶ bri, instrumenta ,si domum ut essectum accipimus, essicien- αφὶμ x tia seunt domino vero coparata, essectorum obtinent locum si dum sistatuimusne,destinata seunt. at domini restectu, quia paradis ipsis insimitur opera, medij quidam sun nes. Idem enim finem es sciens,nihil repugnat,no modo diuersis,
sed eidem etiam,dummodo diuersa ratione,comparatum,ut qui domum aedificat qua ise utatur,essiciens est domus,qua tentu eam aedificat. sinis, uatenus eam propter se, hoc est,
habitudam sibi parat. Sic forma sinis Me esse possunt. for
ma enim omni ere actionis proximus effinis. Agateria finis,materia m forma,ssiciens materia,essciensisser-ma,nequaqua possunt in idem couenire. Nes enim naue fabricanti nis es possunt ligna e quibus es abricaturines idem es ligna possunt,quod serma nauis. neque ligna neque forma nauis,neque alia quo is huiusmodi queut ipsas
90쪽
.fficere, quod necesse est,siidem ebriens Ufie, velfo
... istata ma materiap sit , missi etiam admonendi sumus, eis proximum es-iu ibet euent ita in suo genere unam esse ca am contra
8e uniti, rur- quoque musae unius , vvus es per D m proaimus euentus..h, ih . , auod praediximu autem, esse nonnunquam plures unius rei
Adu '' ines, id non obstat si iam diximus, quod vel re vertis illisperstiti poterit. Aedificantis enim finis unusosius, es
domus. ad quem cumperuenerit, cessat. βuod autempraeter domum, vel lucrum, vel aliud quicquam pro opera petit, id non facit quatentis aedificans es ,sed quia vel inops vel auarus est. Sic etiam forte gloriam sperat ex opere e verum non quantum aedificans Id quia aliqua id i putat profuturu. Potest itaque quis, ut non sequantur ista, aedificare: ut non Copiosum effiat domus, aedisicare non potes. Copiosus est hic locus cauca-
musarum. rum euentorum, in varios patens γ us. Huc mi ere
redeunt cunctia, quaecunque in consilio hominum deliberationeque versantur. Duo enim ista in consilendo maxime fquimur,expediat nec ne,inan seripsit, auoru quid expediat,eone colligimus. qui seripsit,ex ejcientibus. βuk3uid enim utile, id alicui rei consequendae utile oportet esse. Sic quicquid feriposse volumus, maxime ex efficientis facultate poterit sendi. In laude etiam vituperatione, praeciapum hi loci obtinent partes,cum utraque illa, non alia re certius veriusque constent, quam esse diis m fine. Ad virtutis verae rationem praecipue pertine nis,quando multis in rebus no tam refert quid facias,quam ob quam causeam facias. Et ide fas lum,alius ut ob iram inco ultumque mentis impetum
vituperabit,alius ut magnanimitate, flantis vi proposito dignit laudabit. Sic honesum,quia persi expetendu dicimus, quod vitim ni proprisi es, ex destinatis vel maxime