Botanicon, continens herbarum, aliorumque simplicium, quorum usus in medicinis est, descriptiones et iconas ad vivum effigiatas : ex praecipuis tam Grecis quam Latinis Authoribus jam recens concinnatum ; Additis etiam, quae Neotericorum obseruationes

281쪽

SIMPLICI B. MEDIC. i denigrare capillum uoluerit, accipiat gallas denses Ss ponis derosas,& non foraminosas,ati in oleo decoquat, quod per linteisum colatum ad solem silc cari permittat, hunc Philuerem in aqua pluuiali coquat, & inde capillum uel barbam lauet, tum nigredinem acquirunt. Denigrant eaedem capillum in aceto aquatae madentes. Medius utriusq; Gallar nucleus cauis dentium inditus, dolores eo. rum sedat. In puluerem redactae & putridis malignisi uulneri bus inditae, putridam carnem erodunt,3c Uulnera purgant. Carnium excrescentias tritae reprimunt,& in gingiuas misi columellam destillationes. Reprimunt & oris ulcera quas aptitas di cunt. Crematae in carbonibus umi dum concepto in se igne candeant Gallor, tum uino acetoue restinctae, sistendo sanguini utiles SD accommodats sunt. Decocto earum insidentibus utiliter iuuentatur procidentes muliebres loci,& in eos destillationes omnes. Cccliacis Sc torminibus intestinorum utiles in uino aquaue tritae, Sc talitae: quinetiam in hunc usum utiliter bibuntur. Estq; in uniuerasum Galla utendum, ut Dioscorides serabit, ubi adstruendum si candum g aliquid fuerit.

DE GALLI TRICO.

NOMEN CL ATURAE.

Gallitricum. Centrum galli.

282쪽

DE HERBIS, CAETERISQUE ANNOTATIO IN GALLI TRICUM. ALLi TRICVM corrupte a neothericis medicis di

citur,pro Callitrichon,ut Comes a Neuenare testatur, magnoi errore putant, sic appellari herbam quandam hortensem foliis amplis N odoratis, quae Virus etiam odore ipso prodit. Caupones cum ea uinum inficiunt, & fortius reddunt, vulgus in uernacula lingua eam uocat Scarlacum. Est au tem uerum Gallitrichon siue (ut Barbari corrupte uocant, Galli tricum herba Adiantos, a recentioribus dicta Capillus Veneris, Ruellius scribit apud Dioscoridem sylvestre Orminon esse, herbam hanc quae ab officinis Gallitricum, re ab Herbarqs Centrum galli,& a uulgo saluta transmarina uocatur. Enimuero saluta haec trans marina solio est satiui ormini, satis ad salutam accedente, unde notamen vulgo duxit, caule sesquipedali, aspero, leniter hirsuto &in quadrangulum striato, flore subcssio,in aquilini rostri effigiem falcato,caly culis pluribus in terram depressis, in quibus ad summum quaruor grana reperias,parua otunda,latuescentia. DESCRIPTIO. GaIIitricum acris est herba ad sumendum intra corpus,grauem habet odorem,Ss gaudet hortis. T EM P ER AMENTUM. Calefacit Sc siccat in secundo ordine. VIRES AC IUVAMENTA.Herba haec in aqua elixa, & mulieres ab inferiore parte inde foueantiar,matricem Purgat,3c menses trahit. Semen oculis Ualde accommodatum est,contusum cum succo sceniculi,& oculis instillatum. Idem semen repellit a flectum oculorum, quando per diem minus, nocitu autem acutius uideant oculi, Debet autem semen cum aqua foeniculi misceri,& oculi inde inungentur. Huius folia per nouem ex ordine dies usurpata,ut scilicet accipiatur primo die unum folium, secundo die duo folia, tertio die tria, Sc sic ulterius ex ordine usque ad nonum diem, in quo nouem solia debent accipi:haec quascun* febres, que longissimum tempus durauerint,discutiunt. Folia in uino cocta & bibita,flatus intestinorum creant. Gallitricum cum semine Saxifragae sumptum medetur calcula.

DE AQUA GALLI TRICI. Destillatio Gallitrici fit in medio Maii.

283쪽

S.IMPLIC IB.,MEDIC. 336Aqua haec pota,sedat tormina uentris, Sc dolares stomachi ais lateris,etiam linteis in ea madefactis Sc foris applicatis. Per diem his una uice tribus unciis pota,tollit dolorem muliebrium locorum,SO praeparat eos ad sacilem conceptionem: ae praete rea confortat, prodest quoq; ad membra ex frigida causia laesa,ta ris linteolis applicata. Eadem capiti illua,id confortat.

NOMEN CLATURAE.

GaIlitricum sylvestre.

DESCRIPTIO. ALLI TRICUM *Iuestre floret uiolaceo colare,Caulam habet prasino colore, radicem hirsutam,habet omnem propri tatem Sc naturam prioris, nisi quod ad frigidos assectus non conducit. TEM PER AMENT UM. Calefacit atq: desiccat in fine secundi gradus.Et eodem modo ad caliginem Sc debilitatem oculorum usurpari debet, quemadmodum in priore supra dictum est. Gallatricum siluestre fere uirtutes Verbenae squat,

284쪽

NOMEN CL ATUR AN I cl

sana munda.

o AH NOTATIO IN G ARTO PHYLL ATAM.ARYOPHYLLATA herba est qui ex radicis odore nomen sumpsit, quae in Martio effossia Caryophyllorum odorem prsbet,Recentiores quidam Sanamundam Sc Lagopum, id est pedem Leporis, eam appellant. Sed certum est, si quis antiquorum autorum, picturas confideret, Garyophyllatam non esse Lagopum. Constat enim Garyophyllatam in montibus nasci,& locis opacis, Lagopum uero inter se etes: praeterea Lagopo aliae uires attributa uiatur a Dioscoride, quam nostra Garyophyliata habet. Quantum tamen ad formam attinet, non omnino sunt impares, ut Bruns lissius testatur. Apud Dioscoridem de Garyophyllata nihil reperitur. si aliqua tamen sit apud antiquos. Antonius Musa suspicatur eam es te quam Plinius lib.xxvi. cap. vn. Geum appellat,hanc enim radiaces nigras,& bene olentes habere tradit,easdem quoi ei uires attribuit,quas Garyophyllata quom habet. DESCRIPTIO.

Garyophyllata talijs Agrimonie est similis,euius radix odorem habet Garyophyllorum. T E M.

285쪽

SIMPLICI B. MEDIC. TEMPER AMENTUM. Calefacitat desiccat in secundo ordine. Habet uirtutem consumendi,dissoluendi, ac confortandi,ut Albemus existimat. UIRES AC IUVAMENTA.Fesia eius in medicina magis sunt usui, quam radix. Et haec recentia maiorem habent uirtutem, quam antiqua. Garyophyliata siccata ultra annum non durat. Fol s recentibus in acetariis utunt. Suecus ex herba contusa fistulis instillatus, eas persanat. Idem quoq; ad uitia oris est accomodatus. Garyophyllata atqs parietaria in aqua pluuiali elixa, acaluo imposita,tormina eius discutiunt.

Quicuns malum Sc imbecillem stomachum, qui cibum aegre concoquere potest, habuerit, Garyophyllatam in uino decoquat,

illud; bibat.

Haec herba hominem uehementer arefacit. Eadem pota quemcunq; fluxum capitis tollit,pectoris N lateris dolores, Sc stomachi cruditates iucundo sapore discutit. Radix luto sordibus eluta siccatur, Sc imbre aceti respersa aracas Scuestis iucundo commendat odore.

DE AQUA GARYOPHYLLATAE.Radix una cum herba minutim concisa in fine Martii distillabit. A qua Garyophyllatae mane ac uesperi singulis uicibus iij. aut iiq. unci s bibita,per quatuor aut quin dies, omnes prauos uisco sosq; humores expurgat,ati e corpore expellit. Itidem pota cibum concoctu difficilem concoquit, dic Sigido stomacho opitulatur. Eadem in potu sumpta, prodest iocineri.

Vulnera sanat, mane ac uesperi singulis uicibus sis. aut ii . unc sPota,iuuat quoq;,si uulnera ex ea lauentur. os emata sanat, si linteolum in ea madefactum imponatur.Fistulas etiam Lanat mane ac uesperi,una uice tribus uncqs bibita:prodest quoq; si ea lauentur:ues cum linteolis, si ImponatUr. Eadem expellit naeuos& maculas, quas infantes ex matribus acceperunt, si saepius in infantia ex ea lauentUr.

DE GARYOPHYLLIS,

NOMEN CL ATUR AE.

286쪽

DE HERBIS, CAETERISQUE ANNOTATIO IN GARYOPHYLON. CIAR YOPHYLON frutex in In dia nascitur, sabuci forma, s

mine grano piperis grandiori fragilioriqet,ex atro ruflescente, in claui modii capitato, exertis in aduersum quatuor denticulis si se stellatim decussantibus, prominulo apice, quadrati alveoli sinu medio umbiculatim prodeunt e. Huius nec Dioscorides nec GaI nus incensu simpliciu in ullam secerunt mentionenm.Plinius hisce

uerbis de eo scribit: Est etiamnum in India piperis grani simile quod Garyophylon uocatur,grandiusfragiliusq;.Tradunt in Indico tu co id gigni. Paulus Agineta Garyophyllum uocat, quasi habens solia nucis, s odorata sunt & optimi gustus. Platina inquit,Caryophilum fortassis os muAAbi, dicitur. Arbor eius folia habens parua

densat, in ramos trium cubitorum consurgit, cortice pallido, rata dice lata lignosas, In virtute etiam ferme idem cu pipere est,epati tamen minus nocet quam piper, ac uim contra uenena habet. Ad uehebatur olim odoris gratia, nunc Sc in ganeam transiuit, ut sine

Garyophyllis despiciantur dapes.

TEMPERAMENTUM. Iefaciunt alcysiccant in tertio gradu. Colligendi sunt Garyophylli in aestate quum maturi sunt,duranti sex annis synceris uiria hus. Seruantur locis non admodum siccis,alioqui exarescunt,neq; locis admodum humidis. Probantur qui lato sunt capitello, & quorum color aliquo modo in rufium inclinat, quii paruam quandam humiditatem in se continent,dum digitis Premuntur. VIRES AC IUVAMENTA.Contra oris laetorem, Accipe corticem panis siliginei,galangam N parum Garyophyllorum, haec inuicem commisce, & cum uino

utere,bonumi remedium praestanti Garyophylli conducunt medicinati nam uisum acuunt, caliginem oculorum tollunt,& claritatem adferunt Stomacho accomodati sunt Sc iocineri, cor confortant, aluum sistunt,concoctionem adiuuant.

Si quis ex Garyophyllis semidrachmam cum lacte ieiunus hibrarit,ei genituram aUgent.

Caryophyllon,ut Aetius inquit,locineri, stomacho SO cordi auxiliatur. Contractam humore nauseam leuat:sed uiscera Iaedit. Caryophyllon halitus emendat grauitatem: quare s mandi solet& ore contineri,quibus animas celet:nauseas sedat, corroborat stomachum,iuuat concoctiones: obstruentes iocineris infarctus aptarit uenerem stimulat.

287쪽

sIMPLICI B. MEDIC,

DE GENISTA

ANNOTATIO IN GENISTAM.

LNi 3TA frutex est,cuius usus est in re rustica ad uites

ligandas. Apud Dioscoridem Grece Spartum siue Spartion dicitur,ut Vergilius Marcellus, Hermolaus Bara harus, Antonius Musa, am excellentissimi medici testantur, idq; etiam quilibet ex descriptione Dioscoridis ipse perat picere potest. Dicitur autem Genista, ut Hermolaus inquit, quia genu modo flexilis ad nexus sit,uel quia genibus medeatur dolentiis hus. Quidam uolunt differentiam esse inter Spartum Sc GenLsham,3c diu ersas esse herbas,quum Plinius xlx. Iumine cap. IV artum aliter describit quam Dioscorides. ita ut eius descriptio uulgari Genistae omnino non quadret. Sed illi non uident duci Sparti esse genera apud autores, unum quod a Dioscoride describitur,& est uera Genista, Alterum uero quod a Plinio describitur B in Hispania atq; Africa nascitur, quodgilli praecipuum ab eo tribuitur, ad funes pertinet, Sc hoc Spartum fere Romani semper consueuerunt appellare,ut Marcellus indicat: nostrate uero SO O mnibus commune alterum illud genus,Genistam. Hos genistis decerpitur luteus coronis texendis, estque apibus

quos gratissimus. DESCR L

288쪽

DE HERBIS, CAETERISQUE

DESCRIPTIO. Genista nascitur prope sylvas 3c in locis aridis atq; arenosis, utragas longas habens,ferentes luteos flores. Siliquas phaseolorUm mo do seri,in quibus semen instar lentis nascitur.Radice habet flavam. TEMPERAMEN T V M. Calida Sc sicca est in secundo ordine. Semen quoq calidae est facultatiS. VIRES AC IUUAMENTA. In floribus & ramis abundas est humiditas,qua ex homine mus

ti humores educuntur Per uomitum.

Bibuntur flores semenq; eius in mulsa aqua pondere obuiorum quin , purganti Per superna egregie ueratri modo sine periculo. S olum semen itidem per inferna purgat. lores contusi ali cum oleo rosaceo, aut mollibus ovis permisti Sc usurpati,purgant intestina Sc renes, cient urinam,pellunt calcu- Ium ex renibus Sc uesica. Qui floribus Sc semine utuntur, illis calculus non obdurescit,at que a podagra immunes sunt. Semen ad menses mulierum accomodatum est estringit diuturnum fluxum,purgat matricem. Florum foliorumq; eius decoctum, ut Uitalis inquit, splenis tuta morem compescit, dentium dolori subuenit,menstrua,fluxus uenistris ac dysenteriam stringit. Foliorum succus atq; florum, lendes ali pediculos necat. Ramis similiter cum seonde in aceto maceratis pluribus diebus, Sc lusis,succum dant ischiadicis utilem,cvathi unius potu. Perum

DE AQUA FLORVM GENISTAE. Distillatio florum eius fit in Balneo Mariae,quando flores plene sunt maturi,& ferme decide re incipiunt. Aqua florum Genistaexi . aut xiii j. dies singulis uicibus duabus

aut tribus unc spota,auxiliatur contra fellis suffusionem. Eadem sex unciis pota, urinam mouet, Purgat renes ac uesicam.

Capiti illita prodin, si per se siccet,pellit lassitudine inebrorum.

DE GENTI AN A.

NOMEN CLATURAE.

Gentiana.

guntur eodem succo ischiadici addito oleo. Genista tusa cum axunma,Penua dolentia sanat.

289쪽

D SIMPLICIS. MEDIC. 33'

ANNOTATIO IN GENTIANAM. ENTIANAM Romani pariter Grscis dicunt, A Gentio,vel ut Dioscorides aina Gentide Illyrioru rege inuenta primum

esse creditur, a quo etiam factum illi nomen est. Centauriam radi cem eam aliqui nominauerunt, quia Centaurio similis sit. Praestanutissima radix Sc nomine Sc re Gentiana est, nUnc in Germansa eii am notissima Sc usitatissima. Nam chirurgi passim ea utuntur in

strictis, SI cauis ulceribus,ut latiora evadant,nec caS cauernas parturiant:praemunt radicem ad ulceris quantitatem,& imponulat.

Nec uulgus meliorem Theriacam,& stomachi medicinam nouit, quam ipsam Gentianam,nam quatam interiores corporis asse istus, Gentiana,calamo aromatico, Sc Gintabere, sanant melioresique inde experiuntur esse Stiis, quam si omnia remedia ex Pharin copolijs deuorassent.Pryterea Gentiana magnam uim habet co trauenena, scribitq; Serapion se nihil praestantius expertum esse ad. uersus morsum rabidi canis, quam ipsam Gentianam.

DESCRIPTIO.

Gentiane caulis folia hphet iuglandi nucismilia,& eundem odorem ii summo cacumine breuibus incisuris diuisia sunt sosia. Cau lis illi est grandis Sc duorum cubitorum altitudine,geniculis interia sectus. Semen fundit in calycibus latum,spondylio simile. Radi rem mittit Aristolochiae longs non dissimilem, crassam amaram s. Nascitur in altissimis montium uerticibus, iisdems umbrosis Scaquosis.

TEMPERAMENTUM.

Caiciscit atq; desiccat in tertio gradu. virtutem habet inciden, di, consumendi,humores attrahendi,& aperiendi: non talum hominibus,sed N pecoribus utilissima est. Vsus eius,in radice Sc succo eius,Herba ipsa non usurpatur. Radix circa finem ueris colligenda est, Sc siccanda,ea durat qua, tuor annis integris uiribus, Probatur qua crassa, dura, ali ualde amara fuerit.Colore similis erit malo granato. quae pallidum 3c ni gricantem colorem habuerit,ea nullius est bonitatis. v I RES AC IUVAMENTA.Aduersus morsum rabidi canis nullum est remedium praestanistius,parabis ergo talem potionem: Accipe Gentianae contusae drachmam,Sc admisce myrrhae drachmam, cancrorum g oculiS com-hustis additis,pondere ij drachmarum, ea cu uino decoque, quod per tres ex ordine dies matutino tempore bibes, &mire proderit, Vulnera autem aperta manebunt, &lauanda sunt aceto, uel aqua salsa, cucurbitae quos ponendae, ut inde uenenum educatur.

290쪽

DE HERBIA CAETERIS Qv E

et succurrit uenenatoriim morsibus pondere drachmarum dua

nim pota cum pipere,ruta,& uino. Gentiana medetur uenen pellit serpentes. Contra serpentium morsius,Herbae gentians radicem siccam,& n puluerem redactam, pondo drachmae unius dabis in uino this tribus,sumptum ualidissime proderit. Ad membra contusa, Accipe puluerem Gentianae, oleog olius admisto Iline,hoc auxiliatur. Potatur ruptis, conuulsis,3c ex alto deiectis radix trita. i. Succus quoq; drachmae pondere contra fateris dolores, ex alto casus rupta, conuulsas bibitur. Bibitur iocinorosis etiam,&cchum in stomacho non continentibus, cum aqUa uel uino utiliter. Succus ex ea colligitur & paratur hoc modo,ut Dioscor. tradit: Tunditur radix, diebus quinq; madescit in aqua, coquitur deinde in eadem aqua,usq; dum superstent radides. Deinde reseigeratur aqua,& linteolo percolata iterum coquitur, usi ad crassitudinem mellis: picatom uel stanneo uase repositus,seruatur. Hic succus abis stergit omnes maculas cutis ae praecipue uitiligines nunguntur eo itidem ocuIorum inflammationem Gentiana pregnantibus non bibenda. Pellit ex utero laetus eoLIyrij modo foeminis subdita. Corroborat stomachum ex aqua po-n ta. Datur madefacta pridie contrita, denar pondere in uini cyathis tribus ad tussim,suspiria, tormina. Farina eius ex aqua tepidasabs magnitudine pota,interaneorum uti s occurrit illinitur uic ribus quae serpunt,radic e tuta uel decocta, in aqua ad mellis crassiatudinem,uel succo uulneribus. Tanta huic uis tribuitur,ut sumemtis etiam non tumentibus modo,sed illa quota trahentibus auxili tur pota. DE A UA GENTIANAE, Ad tempestiuam distillationem radix una cum ipsa herba minitim concidenda est in fine Mari, uel qu od magis probatur ,radix sola in fine dierum canicularium distillatur. Aqua Gentianae saepius singulis uicibus iij. unci s a ieiunis pota,

uitam hominis protrahit, omnes enim uiscosos humores in stomatacho consumit.Itidem pota a mulieribus menses moliet.

Ab illo bibita qui uenenatum,& menstruum sanquinem a muIiere intro sumpserit, ipsum pellit, nes sinit homini ullam infirmitatatem noxiam accidere.

Eadem pota appetentiam ciborum facit, machum exolutinosis humoribus expurgat, si semidrachma boni calami aromatici in

puluerem contriti, dc drachma sacchari admisceatur, ea potio texaut qua