장음표시 사용
101쪽
animi motu contrario retundi debeat. Qim fit, ut ratio facultate resistendi careat affectioni , quae suscitata sit - ratio ministra sit & famula motuum animi ; eique non altius aspirare liceat, quam ut motus animi sequatur, eisque serviat. Nam omnem affectionem subsistere ipsam per se , neque conditionem eam habere , ut ad aliud referatur , & alterius cujuspiam imago sit : quocirca rationi seu veritati numquam adversari posse , cum ea contrarietas inveniri tantummodo possit in idearum inter se discrepantia, quae rerum, quas
exprimunt , imagines & smulacra sunt ; ideoque fieri potest, ut ab exemplo dissideant. Affemo
quidem adversa rationi videri potest , cum ea falso landamento nititur , aut ad ejus expletionem inepta seu praepostera deligantur. At non
affectio salsa , sed judicium absurdum est. Non pugnat cum ratione , si quis bono majori minus
anteferat , ac vehementius expetat ' cum fieri possit, ut bonum exiguum, implicatione Varia rerum incidente , cupiditatem , quam excellentius, acriorem pariat , eo pacto , quo momentum gravius in mechanicis, adjuvante si tu, superari leviore potest . Quare quid in consiliis actisque rectum aut pravum sit , intelligentia nullo pacto defini.
102쪽
ri , neque ratiocinando concludi potest ex rerum inter se convenientia seu discrepantia. Nam , si rem pravique fines intelligi statuique ratione possent , esse necessario suturum , ut insignita virtutis ac vitii nota quaedam ex immutabili rerum inter se respectu , vel ex eventorum inter se certa stabilique colligatione , mentem adhibentibus eluceret. At cum respectus inter se rerum , qui scientia comprehendi queant , alii nequeant afferri , quam qui similitudinem , orpositionem , qualitatum gradus , ac rationes magnitudinum ac numerorum spectant; ii vero singuli peraeque ad irrationalia & inanima pertineant , atque ad appetitiones affectiones actione que humani animi ; si respectus ii constituerentur fundamentum ipsi per se honestatis , ab honestate seclusa non essent ipsa rationis expertia sensuque carentia. Qui parentem, a quo vitam hausit, interimat, flagitiosus est : cum idem respectus intercedat inter arborem , & sobolem ex ea natam, eisdemque nixam radicibus ; si late se fundens
haec excrescensque parentem opprimat , aut e terra succum ad se trahens enectam interire sinat , inique pariter indigneque faciet. Incestum in homine stuprum existimatur ubique gentium
103쪽
aversum a natura foedissimunique flagitium : at in brutis omni turpitudine caret , eisque nulli bivitio tributum umquam suit. Rationi , qua valet homo, stirpesque carent , ac leviter utuntur belluae, quis acceptum id reserat λ Ratio rei turpitudinem inspicit , non ut sit essicit ; non gignit,
antea cum non esset , at in respectu latentem insidentemque invenit. Porro non modo respectus
idearum inter se , sed nexus etiam effectus &caussae, qui deprehensus experiundo sit, ad virtutis ac vitii vim investigandam & agnoscendam affetare nihil omnino rationi potest. Homicidium expendatur , & undique circumspiciatur. In eo nihil apparet ad effectus & caussae nexum pertinens,
praeter assessiones quasdam , impulsus , & susceptaeonsilia. Quoad ipsa res unice spectatur , vitium omnino fugit ; ac tum soluin se dat in conspectum , cum sese quis in se convertit, ac sensum id improbantem animadvertit. Ibi factum quoddam & eventum est ; at id attingere non ratione sed sensu tantum interiore datur ' idque non in re proposita , sed in animo cujusque locum habet. Itaque cum pronunciamus actionem aliquam
aut affectionem animi vitiosam esse , nihil aliud intelligimus , quam ita nos esse sichos , ut ea , simul
104쪽
C A P UT VI. 7ssmul atque se nobis objicit, ingratum in animo
ac molestum sensum excitet , eoque sensu dece nente vituperari soleat : quo fit, ut vitium ac virtus comparari possint apte cum odore & colore , sono . calore & frigore , quae non inhaerentes in re qualitates, sed animi perceptiones sunt. V. Quod igitur in moribus & consiliis pulchrum ac turpe, laudandum ac vituperandum est , non idearum inter se convenientia decerni , sed interiore sensu tangi , qui cum subtilis ac lenis sit , cum idea facile confundi potest ab iis , qui quae parum inter se diversa sunt, eadem esse plane censere solent. Sensus autem ejus indolem eam esse docet usus quotidianus, ut excitatus a virtute jucundus , a vitio molestus st. Nihil ea & oblectabilius & amabilius actione , quae prodeat a magno erectoque animo ; nihil ea foedius & in. visus , quam animus infidelis 3c immemor huis manitatis offerat. Quare cum sensus, ex quo b num ac malum morale distinguitur , nihil sit Mliud , quam voluptas quaedam ac molestia peculi ris; qui quaerat, quae morum indoles observantem
oblectet, ea opera quaerit, quid virtus sit. Sensu virtutis affici nihil est aliud quam assici voluptate , peculiari quadam objecta e stitutione
105쪽
ν6 LUCUBR. ET HIC. animi , quae sese in consiliis & sactis explicet.
Ipse sensus admirationem approbationemque constituit. Indolem animi non ex eo concludimus honestam esse, quod, ea proposita, voluptate persundimur ; sed honestam esse sentimus , ut pulchra sentimus ea , quae certo modo quodam oculos assiciunt. Approbatio penitus est implicata cum voluptate , quam oblata species invehit. Si quaeratur, unde Voluptas, quae virtutem distinguit, in animum illata , & quibus ex initiis excitata sit ; non omnem esse naturalem insitumque sensum ait in ipsa constitutione animi , cum infiniti quodammodo sensus ii snt, & plurimis uti principiis , ubi pauciora satis esse potant, abhorreat aratione ac via naturae ustata, quae paucis ac simplicibus usa legibus varietates omnes in universo conspiciendas essicit. Quocirca primarii motus insinctusque contrahi debent , & cogitari principia simpliciora , quae virtutum singularum sensum inferant : quae non in natura omnia , sed ἱn alio quoque sente pervestiganda sunt. Quare sensum aliarum virtutum esse naturalem , aliarum adventitium, ex gentis humanae conditione Varia , Variaque vitae necessitatum implicatione gradatim invectum ; qui tamen aeque constans & certus ac
106쪽
naturalis est. Ex artificio non naturae, sed homunum , extitisse justitiam, eis natura , quae providum hominem effecit utilitatum opportunitatum.
que omnium , paratum in intelligentia judicioque remedium indiderit perturbationum incommoditatumque Vitae , quarum in affectionibus injecta semina sunt & initia. Ex vitae dissipatae molestiis ortum habuisse societatis compositionem ; institu. ta societate , facta quaedam esse cujusque propria; eorum, quae sua cuique relicta sunt, inductam esse justitiam conservatricem ; utilitate justitiae explorata , damnoque per aliorum injustitiam aliis i m.
portato , tum etiam cum abrepti cupiditate detrimentum inserentes ipsi non animadvertimus,
animadverso, interposito sensus alieni sensu, participare quεmque a molestia, quam alii percipiunt ex aliorum injuste fictis: cum autem vitium
id appelletur , quod in factis displicet, ac virtus quod oblectat , esse in proclivi positum , ut boni malique moralis sensus justitiam injustitiamque
consectetur . Quare suo cujusque commodo impulsos homines invexisse justitiam ς naturae v ro consensum , quo fit , ut homo hominis tangatur bono , morale decus ad justitiam adjum
107쪽
VI. Quod autem attinet ad virtutes effusas ex natura, non ex hominis artificio, cum demonstra. rum ab se putaret, ab animorum inter se consensu , vel sensu mutuo rerum earum in animis indito , quae ceterorum utilitatem tuentur ac promovent , aut oblectationi serviunt , impressam esse justitiae virtutis notam; ne caussae plures quam necesse si obtrudantur , in idem omnino principium esse refundendas contendit virtutes naturales eas, quae nituntur in bonum , a quo multi participare possunt. Μentes hominum esse similibus instructas sensibus , & affectionum earumdem participes. Vt in fidibus nervi pulss aliis alii rese-nant ; sic affectiones ex aliis in alios demigrant,
eosdemque motus cient. Ex affectionum indiciis in voce gestuque perspectis mens ad caussas excurrit e vestigio , harumque idea tam alte inditur , ut in assectionem respondentem abeat. Similiter ex caussis perspectis affectionem alterius
divina mus , eaque commovemur. Ex ea quasi
transmissione motuum & affectionum habet animus, ut sensu pulchritudinis affectus st. Quod enim ita comparatum videtur , ut possetari voluptatem aut utilitatem afferre possit , id ex consentu spectatorem oblectat , & pulchrum dicitur.
108쪽
Non aliunde sensum virtutis in animum rinfluere
perspicue in justitia deprehendi . Nihil ea pal
chrius amabili is aestimabilius . . Vt virtus sit, ei non ideo datum esse, quod bonum commune ρο- est. At si bonum commune nobis esset indisserens, ejus instrumenta negligeremus. Ne vero stindifferens, consensus emcit '. ideoque consensus, ut bono communi, sic justitiae boni communis administrae tribuit . ut amabilis & approbanda sit. Sicut autem virtutes artificiosas , ita naturales multas, esse boni societatis effectrices, leviter etiam animadvertenti patet. Mansuetudo , beneficentia, moderatio , lenitas , aequitas , excelsitasque animi sociales appellari virtutes solent. Quare consensu
sit , ut e nobis ipsis effusi probemus affectiones has in aliis , eisque perinde delectemur ac si nostris ipfs commodis inservirent. Qui consensus in virtutibus hisce, quam in justitia, acrius animum ac penitius assicit ; magis enim movetur imaginatio singularibus & explicatis , quam confusis
generalibus & indefinitis. Iustitiae vero non uinnusquisque seorsum actus, at summa, quae ex Omnibus consecta st, bonum commune parit; idque bonum non ad unumquemqne separatim a reliquis, sed ad omnes universe pertinet. Humanitatis au
109쪽
tem ac beneficentiae singillatim omnis actus utilis ac salutaris est , ac prodest non omnibus universe , sed seorsum singulis , iisque praeterea dignis habitis ut beneficium accipiant.
VII. Ex natura vero non modo virtutes eae,
quae prosunt aliis, sed etiam eximiae multae, quae juvant habentem aut oblectant. Prudentia, temperantia , frugalitas , assiduitas , industria , dexteritas, eorum , in quibus insident, utilitati consulunt, nec minore, quam bonitas ac liberalitas, in laude poni solent. At virtutes aeque privatas ac soci Ies ex animorum inter se consensu pendere, comsuetudo quotidiana docet. Si quis affectionibus ad aliorum utilitatem accommodatis non admodum destitutus, is esse videatur , qui praeditus agendi cogitandique sollertia sese magnis difficultatibus expedire , eximieque sua commoda promovere possit ' huic extemplo conciliamur , ad eum instimandum continuo allicimur, ejus aditu congressi colloquioque delectamur , ac nondum ulla devincti consuetudine magis ei, quam aliis , ad operam navandam atque adhibendam propensi sumus. In eo nihil spectatur aliud , quam quod ei commodum & opportunum est. Animi constitutio , quae
delectat, ideo comprobatur , quod ad aliquid adiapi
110쪽
piscendum instrumentum accommodatum est ' eoisque approbatur magis , quo deprehenditur aptior ad illud esse quod habet propositum. Itaque propositum ipsum delectat & approbatur. At propositum pertinet ad hominem non amicum , non necessaritim, sed extraneum & alienum; quapropter ut delectet & approbetur, ex eo fluit unice, quod ita natura comparatus est animus , ut ab alieno sensu non intactus sit ; hominemque res hominum iis utilitatem & oblectamentum aflerentes mo
VIII. Igitur Humio judice virtus dicitur qualitas omnis animi , quae perspecta delectat ipsa
per se. Voluptas ea manat ex sonte quadruplici' nam perspecta delectat omnis animi 'constitutio, quae voluptatem aut utilitatem tum ei, qui sic af- seelus sit, tum aliis asterre potest. Ut autem quis aliorum aflici voluptate vel utilitate possit, ex sensus alieni sensii pendet , quem natura peni tus indidit in humanis animis. Magna vis hujus est tum etiam cum solus agit, alio nullo subsidio conspirante , quemadmodum in justitia ceterimque virtutibus hominum ingenio pro varia vitae conditione oborta constitutio . Adjuncta omnia, quae vim consensus intendere possunt , in virtutes