Juris naturalis elementa auctore J.J. Burlamaqui in Republica Genevensi senatore ..

291쪽

diso Iuris Naruralis Elementa. enim turpiter hallucinaretur , qui quoniam conscientia nostrarum actionum proxima Regula est, illud putaret recte fieri, quidquid 1ibi fingeret vel Lege praecipi vel permitti . Hoc enim primum 1ciendum est , an justa de causa persuasum quid habeamus. Naminque ut pulchre Puffendorfius sa) advertit,

eatenus conscientia humanas actiones dirugit, quatenus Legem edocta est , quoniam ad unam Legem proprie pertinet nostras Dctiones dirigere . Si quis igitur consilium Certum , tutamque agendi rationem velit inire, ei servandae sunt quavis data occasione sequentes duae Regulae, tum in se ipsis simplicissimae, tum usurpatu facillimae, quae ultro fluunt ex nostra superiori Regula, e

jusque sunt explicatio. b)

II. REGULA . Antequam conscientiae sequa ismur impulsum, sedulo attendendum es an ea prudentia iisque afumentis instructi simus, quibus rem dijudicemus de qua agitur. Qua prudentia adjumentisque deficientibus, nihil possumus statuere , multoque minus. quidquam aggredi, nisi velimus eam temeritatatem admittere, quae cum admodum pericu Iola, tum nulla venia digna sit. Nihil tamen magi S consuetum est quam in hancce Regulam peccare. Quot enim homines, einxempli causa, videre est, qui ubi de Religione , vel de intricatis Politicae vel Μora.

III. 4.

292쪽

pars It Cap. IX. lis disciplinae quaestionibus disceptatur , has

vel illas partes propugnant , quamvis propositas quaestiones nec valeant expendere , nec de illis iudicare. III. REGULA . Etiams quis ea prudentia , iisque afumentis in unisersum inseructus fit quibus propositam rem posset dijudicare , viadendum adhuc superes, an ea prudentia iisque

adiumentis ita jam nunc utatur, ut nova Hiarei exploratione non opus illi si , quo se conscientiae motibus permittat. Quae Regula quoniam non satis attenditur , quotidie fit ut eas actiones securi admittamus, quarum iniustitia se facile proderet, si perspicua principia quaedam adverterentur, quorum cae

teroquin justitiam & necessitatem intelligi

Positas modo Regulas quisquis adhibebit, id omne praestiterit quidquid poterat & debebat praestare: atque etiam si res specten tur ut solent evenire , certam est quod neque judicans decipietur , nec quid agens aberrabit . Quibus omnibus adhibitis cautionibus, si nobis nihilominus contingat e rare , cujusmodi error prorsus non est impossibilis, est illa humanae natum necessario conjuncta imbecillitas , vel apud summum Legislatorem suam secum veniam serens. q. VI. . DE nostris actionibus, judicium statuimus Conscien- ipsi vel priusquam actionem edamuS , vel postquam illam edidimus, unde duplex con-R 3 - scien- fu ns

293쪽

xG Iuris Naturalis Elementa. silentia distinguitur, nimirum CONSCIEN

SUBSEQUENS .

Iri Ex qua distinctione sequitui: haec IV. RΕ- gula. GULA: sapientis est conscientiam Juam consuisiere oe ante fusceptam rem pose susceptam. Quicumque quid aggreditur antequam eX- penderit an illud rectum pravumne sit ; is ossicii sui exequendi manifestam incuriam fert , qua nihil homini perniciosius potest esse . Namque ex hujusmodi socordia tum

gravissima pericula imminent , tum errores generantur quam maxime exitiosi. Sed quoniam contingere potest ut per primam rei

dijudicationem ad agendum impulsi simus vel cupide, vel praecipitanter, vel quia res levius explorata fuerae id quod factum est

rursus expendi debet, ut vel bonis partibus constanter inhaereamus , si bonae partes susceptae sint ; vel illud emendetur in quo

peccatum est, si tamen possit emendari ' ac tandem ut necessariae cautiones adhibeantur, ne simile quid in posterum peccetur . Quae nova editarum actionum exploratio eo pluri ' nostra reseri , quod, ipsa teste experientia,

saepissime factae rei longe aliud judicium

ineatur quam faciendae . Ita enim comparati homines sunt , ut cum primum agenda res est, in errorem non semel prolabantur, vel oraejudicatis opinionibus irretiti, vel cupiditatibus stimulati , quae tamen praejudicatae opiniones atque cupi clitates vel partim vel omnino solene evanescere , postquam perfecta res est, unde nostrae astionis natuis

294쪽

Paνs II. Cap. IX. 263 iram , & quid eX ea consequatur , commodius liberi utque valenti dijudicare. Vir probus in eo praesertim cernitur , si suas actiones exploret , & antequam illas edat , & postquam illas edidit : quod maximo quidem argumento est , illum ossiciorum suorum exequendorum vere studiosum esse .

q. VII.

PORRO institutum de nostris actionibus judicium diversos plane sortitur effectus , Conscien- prout illo nostrarum actionum judicio vel absolvimur vel damnamur . Si nostrae nobis eonscientiae judici ut' suffragetur , ea poti- vel follimur animi laetitia & quiete , quae virtutis cis certissima & dulcissima merces est . Quas actiones Ratio laudat , ex illis verum 1emis per gaudium enascitur , & quo saepius menseas actiones reputat , eo laepius etiam cum illarum recordatione mentis gaudia renova tur . Quae revera sors potest esse felicior ,

quam si nobis bene sit cum nobis ipsis, &justa de causa summo illi Deo , cui subjacemus , charos nos esse acceptosque confidamus P Sin contra per nostram ipsorum conscientiam improbemur , improbationem hanc necessario subsequentur sollicitudo , anxietas , timor , animique acres morsuS gravesque objurgationes e quae adeo miserrima sors est, ut , qui in ea Versetur , eum Veteres dixerint homini similem a iuriis diis scruciatio .

295쪽

dio Iuris Naturalis Hementa . Exemplo quodcumque malo committituν, ipsDisplicet auctori e Prima haec es ultio ,

quod , I

Iudice , nemo nocens absolvitur , improba

quamvis

Gratia fallaci Praetoris vicerit urna.. JuVenal. Sat. Ig. Inde est ut Conscientia subsequens dicatur quieta vel sollicita , bona vel mala.

VIII.

Conscien- Quo D de nostrarum actionum moralita-xiRIsti est te iudicium statuimus , ita temperatur di-

et ... . Vors mode , ut hanc novae Iterum oriantur 'conscientiae distinctiones , quas hic juvarindigitare . Hae autem distinctiones aeque in universum conscientiae antecedenti ac subsequenti accommodari possunt, quamquam plerumque antecedenti conscientiae peculiari ratione accommodatiores esse videantur. Conscientia igitur vel est deliberata vel dubia, prout nobis plus minusve constat de qualitate propositae actionis. Quoties nobis citra ullum dubium conis stat propositam actionem cum Lege vel conissentire vel ab ea dissentire, aut etiam actionem illam nec praescriptam nec prohibitam. esse , atque sic certo scimus actionem illam vel faciendam , vel omittendam esse , aut in nostro arbitrio positum ut Mam faciamus vel omittamus , tum dicitur CONSCIENTIA DELIBERATA . Sin contra haereat ani. ' mus

296쪽

Pars II. Cap. IX. assinus in suspenso , quia quibus impellitur

inter se causae dissident , earumque par Videtur auctoritas , ita ut incerta mens huc, & illuc fluctuet, tunc dicitur CONSCIEN TIA DUBIA . Cujusmodi Corinthiorum erat dubitatio nescientium an sibi liceret eos cibos edere, qui fictis Diis oblati essent, vel an iis cibis tenerentur abstinere . Hinc res videbatur per Evangelicam libertatem licita ; hinc verebantur Corinthii , ne, si tales cibos ederent , fictorum numinum culintui aliquocumque modo assentirentur. Quapropter suscipiendarum partium dubii, a S. Paulo quid facto opus per litteras sciscitati

sunt

Ex qua conscientiae vel certae vel dubiae distinctione sequuntur etiam aliquot Regulae. V. REGULA . Ille suo incio non omnino V. Ra defungitur , qui quod per conmentiam certam ges . iubetur exequi tanquam inυitus exequituro sed conscientiae jusss animo volenti tabentique , arceleriter obsequendum est . sa) Qui contra citra ullam addubitationem ullamque averri sationem conscientiae certae detrectant imperium , eorum est quam maxima potest esse pravitas & nequitia , & longe foedius crimen quam si peccassent cujusdam cupiditatis impetu vel illecebris tanquam a se ipsis

UI. REGULA . Quod ad conscientiam du- VI. R biam attinet , nihiι omittendum es quo emeris gul3.

297쪽

VII. Re gula a Conscientia ferupulosa. VIII. Reingula a

166 Iusis Naturalis Uementa gamus e dubio , sed neque quidquam sufei.

piendum es 'quod nesciamus an bonum malumisve sit e tacitus alioquin foret ille Legis co temptus , si Volentes periculum adiremus violandae Legis , quae agendi ratio prorsus est vituperio digna . Haec autem sexta Reis gula piariertim in eis rebus tenenda est ,

quarum est magnum momentum.

VII. REGULA . Verum si res ita se habeat , ut boc mel illud necessario faciendum , . hae vel illae partes necassario sint obeundae , adbibenda est noυa disquisitio , ut ea para internoscatur , quae probabilior oe tutiores , quaeque periculum minus involvit . Itaque solet illa tutior pars eligi quae cupiditatibus advertatur , nec nimium indulget propensionibus. Sic etiam in dubia causa minrum est erroris periculum, si potius eum ain morem auscultes qui aliis debetur , quam quo te ipsum prosequeris.

PRAETER conscientiam dubiam, quae potest etiam incerta dici, alia est etiam CoNSCIENTIA SCRUPULOSA , quam gignunt leves & frivolae causae , mentem subeuntes, quamvis aliunde nulla vera sit addubitandi ratio . VIII. REGULA . Igitur ex frivolis causis orta addubitationes neutiquam obstare debenν quominus 1d agatur quod agendum es : quae quoniam addubitationes vel ex conscientia plus

AEquo religiosa, vel ex crassa Dparsitione suum

298쪽

Pars II. Cop. IX. ' ais ortum habere solent, ideo breta excutientur, si ,

res accuratius expendatur.

re talia. ve errantem esse. i

Eorum , Verbi causa , recta conscientia est , qui, licet Naturali Lege sui ipsius justa defensio permittatur, nihilominus a Uinindicta proprie dicta abstinendum esse judicant . Contra qui se putant , ubi de haereticis agitur , jure solutos ea Lege qua ju- hemur illa praestare quae pacta sunt, eorum

profecto errans conscientia est. Sed errans conscientia quo se debet vertere λ . t IX. REGULA. Respondeor Conscientiae femper obsequendμm esse , vel etiam erranti , euia .

atque sive superabilis error , Me set inexsu

perabilis. .

Cui Regulae sorsan prima fronte inesse paradoxon censebitur , siquidem per illam

ea praecipi Videantur quae mala sunt ce tissimum enim est , qui erranti conscientiae obsequitur , eum in malas partes se conis Vertere . Quae tamen partes non aeque pravae sunt, ac si rem aggrediatur quam omniano credit Legibus adversari . Qui enim illud facit quod contra Legem fieri judicat ,& Legem & Legislatorem manifesto contemnit . Sed qui malas partes ideo suscipit , quia

299쪽

168 Iuris Naturasis Elementa. quia putat bonas esse , in eo laudandus est . quod ita se affectum exhibet , ut Legisl,

toris mandata velit exequi . Ex quo tamen non sequitur eum semper excusandum esse , qui juxta errantem conis

scientiam se gerit , quia non aliter excusationi locus est , quam si sit inexsuperabilis error . Ubi contra Iuperabιlis error est, atque in iis peccatur, quae vel praescripta, vel probibita sunt , pariter peccatur , sive cono scientiae pareatur , sive ejus judicium impugnetur . Unde liquet , ut & hoc rursus ad Vertatur, quanti cunjusque intersit suam conis scientiam erudire , siquidem quoties potuit error discuti , nec discussi is est , qui consesentiam errantem sequitur misere cogitur peccare, quascumque partes amplectatur. At vero qui in re indisterenti fallitur , quam falso persuasum habebat praescriptam vel pro hibitam esse, is non aliter peccat, quam siquid admiserit adversus conscientiae dictata . XI.

Conscien- DENIQUE conscientia recta rursus du- η ὰ,;. pleX - Vel enim apprime illustrata,&ρ,.ba seu demonstrativa ' vel simpliciter probabilis . bilis.

CONSCIENTIA APPRΙΜE ILLUSTRATA

ea est, quae principiis certis argumentisque demonstrativis nititur, quantum saltem fas est per moralium rerum naturam ' ita ut

clare & distincte probari possit rectum judicium esse quod de hac vel illa actione

300쪽

Pars II. Cap. IX. 269 instituitur. Sin contra ita se judicium habet quod ferimus, ut nobis quidem de ejus veritate constet, sed ea judicii nostri veritas per evidentem methodum & inconcussa principia nequeat demonstrari, tunc dicitur

CONSCIENTIA PROBABILIS.

Conscientia probabilis suum habet funis

damentum in exemplo atque auctoritate, quibus subobscurus quidam naturalis conveniemtiae sensus, & interdum causae vulgares ad junguntur, quae ex ipsa rerum natura deductae videntur. Cujusmodi probabili conscientia plerique homines impelluntur . Quotus enim quisque est qui per veram nitidamque

consequentiarum seriem ex genuinis sontiabus ineluctabilem necessitatem hauriat exstinquendorum ossiciorumὶ Quod etiam diffeLlius evadit, si moralis disciplinae praecepta illa disputentur, quae cum a primiS principiis paulo remotiora sint, longam ratiocinaistionem desiderant. Nec contra Rationem faciunt , qui probabilem conscientiam ducem sequuntur. Quorum enim sic informata mens est, ut rerum naturam non bene dignoscant, iis opus est pro judicio peritorum hominum se gerere; nec aliam habent viam cui tuto possint insistere . Μinus autem perspicaces homines adolescentibus possunt assimilari quorum non adhuc adultum ingenium est , unde tenentur suorum moderatorum auscultare monita praeceptisque obsequi . Itaque quibusdam in rebus , pin-prio judicio nostro deficiente , ex homi- Rum sapientum & peritorum exemplo atque