Juris naturalis elementa auctore J.J. Burlamaqui in Republica Genevensi senatore ..

301쪽

27o Juris Naturalis Elementa. que auctoritate recte possumus ad agendum impelli. Sed quoniam denique non ita firma sunt conscientiae probabilis fundamenta , ut iis omnino inhaerendum sit, haec statuenda est

X. Regula. X. Regu- X. REGULA . Omnino enitendum es ita meri millimas feri noseras opinioneF, ut, quantum fas est , au confrientiam accedant bene illuseratam oe domon Irati m , nec probabiliasibus immorandum, nis quaudo non datur uti rerius progredi.

CAPUT X.

Quomodo actiones humanae cum Naturalibus Legibus comparatae UITUPERIO aut LAUisDE , PAENA vel PROEΜIo dignae sit . Quid si actionum 1ΜPUTATIO. sa

ρurabι- π UΜANARUM actionum naturam, eaistitas & rumque cum Iure consensum dissena φ' μνε ri sumve superius exponentes, b) hanc ad

iti ou a vertimus actionibus illis praecipuam dotem

per Catia inesse , ut imputationem admittant . Scilicet

omMor qui actiones illas edit, merito potest illarumi ivxςὶ auctor haberi , sive possunt ei actiones illari οφ μ ' merito imputari , quarum rationem reddere

302쪽

. Paris, Π. Cap. X. 2 71' iure potest compelli. Igitur quicumque exitus ex aliqua actione consequentur , actionem facienti juste tribuentur , & in eum , tanquam in causam recident. De quo Regulam hanc statuimus : Voluntaria quaevis allis suapte natura potes imputari. Is in universum cujusdam actionis CAU- , SA ΜORALIs dicitur , qui actissem illam vel omnino vel partim edidit , propria Voluntate impulsus sive ipse actionem hanc tum

physice , tum proxime perficiat , atque ita sit illius auctor ' sive illam alieno auxilio exequatur , atque ita ut illius causa'. Igitur qui alium sive propria manu , sive sicariorum ope Vulnerat , pariter causa moralis est inde subsequentis mali. Advertebamus quoque non confundendam esse humanarum actio m imputabilitatem cum praesenti earumdem imputatione . Imputabilitas enim , ut modo dicebatur , acti

nis qualitas est et imputatio autem fit vel a Legislatore vel a Iudice , vel a quolibet alio , qui jam nunc alicui actionem eam imis

IMPUTATIO itaque proprie iudiciu is est . quid se quo cuiusdam actionis Legibus praescriptae vet ' ep=ohibitae boni maliυe exitus ei yribuMntur, qui eum non hujus actionis auctor vel causa moralis judica- habet,nisi us es , unde sequitur ut ejus debeat rationem & Lex

303쪽

Exempla.

et Iuris Naturalis Elementa. Imputationis non secus ac conscientiae tuis dieium fit propositae actioni Legem applicando , alteramque cum altera conserendo , ut deinde feratur sententia de actionis meis rito. Atque sic actionis auctori bonum vel malum, poena Vel merces irrogatur per Legem constituta . Quae imputatio ut rectenat , & legitimum actionis judicium ineatur , Omnino necesse est non modo Legem dc genuinum illius sensum tenere , sed praeterea Opus est dignovisse propositam actionem , Omniaque actioni adjuncta , quae qualicumque ratione ad Legem reseruntur. His enim deficientibus Lex perperam applicaretur , unde imputatio judiciumque falsa forent & vitiosa. III. SED res aliquot exemplis illustranda est. De Principatu alterutrius urbis Romae vel Albae certamen initum est. A partibus Romanorum stabant tres fratres ΗΟRATII , pro Albanis vero pugnabant tres quoque fratres CURIATII . Horatiorum unus tribus Albanis fratribus interfectis sororem quoque suam ira percitus interemit, quoniam haec illius Curiatii cui desponsata erat, & mortem deflebat , & interfectorem fratrem graviter obiurgabat. Horatius ergo coram Duumviris

accusatus est. Definiendum autem erat an

Lex de homicidio ad Horatii facinus spectaret, deberetque Horatius homicidii poenas luere . Iudicea quidem violatae Legia

304쪽

reum Horatium centuerunt dii mnaruntque .

Sed longe alia fuit Populi sententia ad quem Horatius de Duumvirorum judicio provocavit . Iudicavit enim Populus puellam Romanam, quae suis privatis commodis potiusquam publicis studeret , per duellium numero quodammodo adstri bendum esse , atque in eam non iecus ac in hostem saeviendum . Igitur Judice Populo Horatius abs lutus est . Alterum adhuc addamus exemplum imputationis utilis , seu Iudicii praemium addicentis . Tullius Cicero ineunte Consulatu suo Catilinae conjurationem com perit, unde sua Reipublicae pernicies impen- . debat . Qua in re tam dissicili ita se prudenter , ita solerter gessit Cicero , ut pau corum scelestorum interitu penitus evanuerit ea conjuratio, nullo tumultu, nulla sub- Orta seditione . Attamen Iulius Caesar aliique nonnulli a Cicerone alieni eum coram Populo accusavere , utpote qui prohibentibus Legibus eos cives mori jussisset contra quos nullum intervenerat Senatus Populi vejudicium. Populus vero Catilinae fac;nus &periculum expendens in quo versata Respublica fuerat , tum etiam maximum in tam gravi casu Consulis in Rempublieam studium reputans, non modo Ciceroni Leges condonavit , quae ab accusatoribus violatae jactabantur , sed eum quoque decrevit glorioso PATRIs PATRIAE titulo insigniri.

305쪽

Iuris Naturalis Llementa . , IV. yrineipia. s D quo nostrae disputationis principia Mi. Non fundamenta recte constituantur , ad Verten- ideo jam dum Actionem non ob id unum imputan--- a dam esse , quia imputabilis es. Namque actio

imputavia ut possit revera imputari, necesse est simul da , quia adsint haec duo : primum ut actio suapte naim tu b'-tura se imputabilis ; deinde ut actionis auii ςst ctor aliqua de causa teneatur actionem illam vel facere vel omittere . Quae definitio clarior evadet exemplo . Fingantur igitur duo juvenes ingenii dotibus fortunisque pares , quorum neuter Algebram teneatur callere , alter tamen huic lcientiae studeat , quam alter omittit . Equidem ea est alterius actio , & omissio alterius , ut utraquest imputabilis: neutra tamen in nostra Hypothesi nec in bonam nec in malam partem imputabitur . Sed si fingatur duos illos juvenes pro sui Principis Voluntate , alterum quidem Regi a Consiliis futurum esse , alis terum vero rei bellicae demandatum , tunc certe in honam Vel in malam partem meriisto utrique imputabitur sua vel diligentia υeI negligentia in addiscenda , verbi gratia , Iuris prudentia vel mathematica . Eleis nim uterque omnino tenetur eas cognitiois nes adipisci quibus opus habet ut commissa sibi munera convenienter exequatur . Hinc manifesto liquet imputabilitati non esse lo eum, nisi ubi facultas adest agendi vel nouagendi, quae praeterea, imputabilitas non alia

306쪽

Pars II. Cap. X. Wbfer in praesentem imputatiouem , vertitur, nisi quis teneatur actionem praestare vel omittere .

f. V. Si quando alicui actio imputatur , ex ea Non fiam . ut iam dictum est i boni maliue a- 'NP'

ctionas exitus Imputantur . Hinsi tequitur iri aliqua tunc justam imputationem esse, cum aliqua cohaesia interest necessaria vel accidentalis cohaesio inter a inter actionem fassam omissamue, hujusque sti dem . factae vel omissae actionis bonos maloi Ve M . xitus a Praeterea requiritur ut haec inter

ctionem actionisque exitum cohaesio actionis auctori nota sit , aut saltem possit actionis exitus verisimiliter praevideri. Alioquin non potest imputationi locus esse , quod melius exemplis aliquot innotescet. Ponatur itaque armorum fabricator, qui quidem arma vendit maturae aetatis homini in quo sana mens sedatusque animus appareat , & cui nihil 'mali propositum esse videatur. Interim homo ille confestim arreptis armis alium imupetit occiditque. Equidem armorum fabricautori nihil est quod imputetur , quippe qui a ma vendendo jure suo usus est , nec id quod

contigit vel poterat vel tenebatur praevid re . At si quis ex neglectu in loco cuivis pervio selopeios pulvere pyrio plumbeisque glandibus instructos super mensa derelinquat , iisque aut se vulneret aut interficiat quidam puer periculi nescius, certe in culinpa est selopeiorum dominus, & casum teneri

307쪽

1 76 Iuriε Naturalis Elementa tur praestare: quoniam ex illius actione manifesto & proxime consequebatur quod con. tigit , atque illud praevidere poterat debebatque .

Similis habenda ratio est hujus actionis ex qua consecuta est quaedam utilitas, quae profecto utilitas ei nequit imputari , quo nesciente & incogitante actio contigit. Sed quo nobis habeatur aliqua saltem gratia , necesse non est ut de felici actionis exitu. plane constiterit , satis enim est felicem illum exitum expectari merito potuisse , qui si deficiat , nihilominus agentis laudabile propositum est. f. VI.

a. Quas VERU Μ ut nostrae disputationis a prima ob causa origine principia repetantur , advertendum dic tWx , non posse hominem intelligi naturam by .es statuque suo quibusdam in agendo Legibus

poena di- ObnOXium , nisi simul intelligatur humanae gnus . naturae perfectionem in servandis iis Legi. bus positam esse, in negligendis sero abieinctionem & detrimentum . Sic autem com

parati sumus, ut quidquid perfectum & or--- dinatum est , id natura nobis arrideat , &contra displiceat illud quidquid impersectum& inordinatum est. Quapropter qui ossicia

sua exequuntur , ut destinatum sibi finem assequantur, atque sic humanae naturae promsunt eamque perficiunt , iis quidem suffragamur, illosque nostra tum benevolentia , tum existimatione ita dignos censemus, ut

' non Diuiti so by Corale

308쪽

Pars II. Cap. X. 2m non solum eam benevolentiam existimationemque nostram, sed quidquid utilitatis ex utraque consequitur merito sibi vindicent . Eos contra ,' qui pravo inditarum sibi facultatum usu naturam suam conditionemque . deprimunt & adulterant vel inviti damnamus , fatemurque merito illos vituperari , merito illis succenseri, rationique consentaneum esse ut meritas poenas luant suae improbitatis. Ea vera sunt meriti seu virtutis& nequitiae fundamenta. - ' .

Μxsti Tum igitur seu probitas aut Vi ouissius , ea dos es ob quam eorum , qui nobis, Meritum vel superiores vel aequales, aut etiam inferiois dc re quires sunt, comprobationem , existimationem alia φ. . que beneυolentiam, quidquid utilitatis ex eis aliorum sectibus consequitur , jure nobis vindicamus . Contra ΜERITI DEFECTU ssive nequitia es ea Merito seu virtuti avi versata dos ob quam tu aliorum contemptumo vituperium incurrimus, cogimurque consit ri dignos nos esse , qui contemptum vituperiumque illud, ct molesos inde consequentes exitus patiamur.

Quae probitatis & nequitiae definitiones

suum in ipsa rerum natura manifesto fundamentum habent , atque cum sensu cominmuni vulgoque receptis opinionibus apprime consentiunt. Actiones enim, prout sunt moraliter bonae vel mala, auctore Ratione vel laudantur vel vituperantur. Neque res

309쪽

u. 8 Iuris Naturatis Elementsr .

aliter se habere potest , si ad Legislatorem

spectetur. Legislator enim tole sibi turpiter contradiceret, nasi rebus iis suffragaretur qus eum illius Legibus consentiuili , ea Ver damnaret, quae eisdem Legibus adversantur, Qui vero Legislatoris subditi sunt, ad ejus mentem judicia sua penetur accommodare ,

M. VIII

4, sui IAM superius adnotatum est alias .actio, sunt gra. nes aliis meliores esse, alias vero pejore. dus meriti aliis, quod ita evenit, vel propter agentiSi μ,ὰζ ani um , Vel propter actionum adjuncta

quihi Igitur meriti seu virtutis, & nequitiae, tu etiam sui sunt gradus, possuntque gradus illi vel

imputa- elatiores vel demissiores esse . Quapropter xk0 quoties id agitur ut definito modo alicuitc.ρ mi imputetur , attendenda sunt actionis f. ii adjuncta, agentisque animus; laudis enim aut vituperii, mercedis aut poenae sui quo que sunt gradus pro ipso virtutis aut ne.' quitiae gradu. Nam partum ex actione brunum malumve, prout majus vel minus est; prout erat plus minusve difficile actionem facere vel omittere; prout majori vel minori libertate atque judicio edita actio est; prout validiores vel imbecilliores causae sue runt quibus ad agendum impulsi sumus , agentiique mens & con silium majorem minoremve praestantiam & magnanimitatem ha- buerunt, sic etiam actionis imputatio majorem habet minorem ve efficaciam , hujus, que imputationis exitus vel utiliores sunt vel exitiosiores.

310쪽

Pars II. Cap. X. . IX. POTAsΤ a pluribus imputatio fieri ut 3am indigitatum est : pulchre autem Intelis laeto velligimus pro actionum Varietate varios etiam est imputationis effectus esse , quorum effectuum Ile , Vel majus minusve momentum est pro imputan ' 'tium qualitate , & imputationis jure quod eis competit . Imputatio nonnunquam vel sola laude vel solo . vituperio circumscribitur, sed longius nonnunquam pr0greditur. Hinc duplex distinguitur imputationis ge- nus: alia est SIΜPLEX , alia EFFICAX. Simplex imputatio ea est per quam actio unice probatur vel improbatur, nec actionis auctor aliud quidquam consequitur prε- ter laudem aut vituperium . Essicax imputatio ea est , quae non in sola laude , vel in solo vituperio consistit, sed aliquem praeterea gignit bonum malumve exitum , seu verum praesensque aliquod commodum vel: incommodum , quod in actionis auctorem recidit.

f. X. - ΙΜPUTATIO simplex potest a quolibet simplia indiscriminatim fieri, si ve ejus peculiariter ς is & eL intersit actionem factam vel omissam esse, *ςδςi si ve ejus non aliter actio intersit quam ob ζέ που

aliquam causam generalem remotamque . sectus.' Quoniam enim omnium hominum in humana societate resert Naturales Leges dissi