Thomae Campanellae ... Philosophiae rationalis partes quinque. .. Thomae Campanellae ... Rationalis philosophiae pars tertia videlicet rhetoricorum liber vnus, iuxta propria dogmata

71쪽

oet, separat, solidat, mollit, acuit, polit, rotundatque prout aegris melius, & salubrius applicari possunt. Figuramus ergo Adiectione, detractione, de Consi.

mulatione.

De Ariurationibus ex Adiectione.

HArum prima est Repetitio crebra eiusdem vocabuli, faciendi gratia ictum. N impressionem in animo auia

ditoris. Qui autem ea, qua nolunt imprimere, aut non necessaria 1unt, ut imprimantur valde, sic repetunt quasi nugaces damnandi sunt; exemplum, Cicero. Miatum pepuiare a m libertas, M. quid Iam sumbre quam ociam Et Pantes mirifice dixit. '. Amor, che ιn cor gentat ratis si appreηδε,

' Amor che a nudo amaIo amer feraeonna, . Amor condas=F nos ad una moriedum peccatum minuere vult ab amore, ZIc.

Quando repetitio fit in fine periodorum, vocatur Conuersio , ut quo abrogauit terati it Paulus. Orbem quoque sabiecit, Paulus. Et pio Chnsio passus es Paulus. Quando in principio,& in fine est repctitio, vocatur Complexio, ut, qut ferunt F.edcra Z Carthaginenses. Qui Italiam va rans p carthaginenses: qui , orc. Est Conduplicatio affinis Repetitioni, vim imprimendi habens , & lepido. Vt vivo ego, tam non estor vivit vera in me Chrsus. Et aliquando eadem vox bis in principio ponitur: aliquando in fine bis: aliquando princi pium fini respondet; asi quando mediis, aut media inter se. Et in eodeni casu, &indixi ersis. Quorum exempla ubique inuenies, praeseitim in psalmis, de in Augusti l Oa Traductio est, cum idem verbum crebrius ponitur, aue in codem significatu, & casu, ut qui in vita nil habet

iucundιώ ,-ι cum virtute visam non potest colere. Aut in diuerso significatu, ut veniam ad te, cum 'aeceptor deuo m emisin: Aut in diuerso Casu, ut pleni sunt libri , ἴθηε. sepimium vocer , pti*4 exemFlorem veIustas.

72쪽

Campanen Rhet.

Etiam derivationes sunt casus, ut diximus in Ioi

Quuta Synonimia est, cum plures voces idem sigm- ficantes coniunguntur: aut propositiones idem exprimentes. Quod tu perfluitatis vitium est in philosophia :Conccditur oratoribus explicationis gratia, leporis interdum, prefcrtim in laudatione sed nauseam sapientibus facit. Quinta Polysin theton, quando in singulis vocabulis. coniunctionis notulae adiunguntur, ut iapsi per funem, Thoasque, Pesiae que, Neoptolemus, pyi-m que Mach an: Et Menelas, ct i e doli fabricator Eprius, cstc. Apud Virg. 2. Enead. . Gradatio repetit dieta ultima & ad alia ascendit, quasi per gradus, ut in Epist. ad Rotai. gloriamur in tribu

titionibus. Tribulatio patientιam veratur; patientia a.Iemprobationem: probatio vero spem : spes autem non cofundit; quia Charitis Dei iussu, a est in torribus mstris.

De A Prationibus ex detractione. Η Actenus de figuratione per Adiectionem. Nunc de

his, quae fiunt dctractione, Iuemadmodum cum exsculpuntur marmora in statuas: Z sicut illae precantibus A&Jaudantibus & laetis comaeniunt: sic illa: irascentibus, plangentibus, de subtiliter porpendentibus, & sollicitis, aptae sunt. Prima est particulae verbalis reticentia. Vt nuris apud nos sirmo, nisi de te. Vbi deest, fit. Est Dissoluti quando coniunctiones demuntur in Vocibus aut propositionibus, vivenι, via , vici. Tcrtia Adiunctio quando ad unum v crbum plures sententiae rcferuntur siue in principio, siue in medio, siue in sinc, ut, υicit pudorem libido, ιιmorem audacia, rationem

Quarta Illi opposita Disiunctio cum pluribus sententiis

suum verbum cuique respondet, vitrientia offer mr sentiesia insulit, voluntas imperas.

73쪽

VHet ad perspicuitatem, & distinctionem De Ariurationibus ex consimilatione. Post hare Consimilitudinibus figurantur orationes:

Valentque potius ad memoriam, quam ad decorem, aut fructum. Prima est Annominatio, cum vocabula eadem , paululum deflcaca, ponuntur, ut Emit incrae inmorsaluatem.

Vel ex oppositio dixit S cdullas. mora, e c. Et conimulatione, Vt non amor, sca htimor te mouet. Et in diuet , significatu : Da ven/am, ut venom. . . . Secunda cst Exornatio similiter cad cns, aut in fine , alii iti mediis, aut commutarim . aut, S c. vlsicut pro ius ad audaciam, sic/nstructus ad I dZ cram , Tertia Similiter dc sinens, cum non vocabula, Vt in prae ccdenti, sed sententiae in eandem consonant dest Cn-tiam, Ut Non remittamur peccata , msi restiuantur μὴ ρου. Et, cor sinit si e ii oro , Gnmn1ι' se suxo Et Cattillus, Hextra Pat/r, B c. Sanctus August. quasi ne cit loqui .

absque lais duabus figuris & quidum nimiam ast ectatio. l lnem, &Nauscam faciunt in oratione: valent tarnen ad acutas sentcntias memoriae imprimendas; quibus ille abundar: Sc carminibus respondci potiusquam prosae. Et pto uerbiis aptissime conueniunt. Prosper imitatur illum in lib. cle vocat. Gent. sed parcius. At aifcctationem ma-

gnam prae se fert. Quapi op ter H icr. SI Amb . videntur &Leo, te Cyprianus, eloquentiae Christianae Antistites: neque enim figuris utuntur, nisi ibi opus sunt valde:& a puritate scrmoisiS, non deviant. Quarta Fodem modo schabet commutatio, quae familiaris est Aligustino quoque, ubi diuersae fetarentiae ex eisdem vocabulis contra ponuntur. Vt fulchrum edere , ut

Quinta Compar, quando constant duae propositiones cx pari numero syli barum. De quibus satis. 'Considcrandum est qιiis loquitur,d quibus, de quibus. Vehemens affectus loquentis reiicit figuras , Mut

74쪽

C panesta Rhet. .

Horatius ait,praiicit ampultas ct sex uipedalia verba. Et ad sapientcs sermo purus este debet. Similiter in seriis con- consultationibus. Et in doctrinalibus. Videat orator quibus studiis delectantur auditore , &iuxta mores eo Iam attemperet orationem, ut saepe dictum est. l

De elocutione oratoria. Et mmo de eius congruitate, intelli bilitate. ' . CAP. XII. ART. I.

E Locutio Rhet. intelligibilis, ut sit, debet vocabulis

constare, quae . auditoribus sint nota, de delectabialia. 8c pura in idiomate ipsoruni ut latinus latina, hispanus hispana hispanis verba iaciat. Lii guas ad diicimus a matribus , & nutricibus, quas bene loquentes esse oppo tet, ut mater Caesaris; & a Grammaticis, &consuetudine, ut in Physiologia de Auditu loquentes, declarauI-

De Ornatu elocutionis oratoriae.' . A R T. II. VT autem ornate loquamur, consideranda sunt prius vocabula, & post ca structura corum in oratione. Vocabulorum alia sunt propria cnm ipsis rebus conuenientia, dc Vsitata, .ut panisi vinum. Alia propria, sed noa usitata, ut Mastigia, donicum. Tarantara, Quidditas. Quorum alia vetcra, alia noua sunt. Alia vero sunt Mutuata, sinu transsata, ut aiunt.

De voca tu propriis, nonis, antiquis . usitatis. Et de ipsorum Uu. A RT. III. Ropriis Vtemur in rei narratione, & in philosophiae cis rebus. Sed in Mici . usitatis, de in Pbilosoplis

75쪽

illam inusitatis, & nouis, parce tamen ubi opus exigit an liqua orator appouet. Poeta licentius. Nouisvicrque abstinet, nisi rCS nouae signentur per illa, ut Bombarda; & Turcatum Rcx t pro quo insulSe Bembus ait, Tractae Rex. Cicero alti Bearaturi, or be.Uitas, virumque Arum; sed usu molendasunt voci ibula. γῆ cc modoti qua , sed noua ponemus, N inucialemus, uti Horatios iit ι Et noua fletaque rver habebunt verba fidem,s Graeco senu cadat it , parce iuxta, oc. Et J Muria renascentur qaa iam cecidere, cadentque ) Quae nunc hunI in honore vacabuti s malet Uus, ct mali semper qμae tuebit, signatum praesente Inota producere nomen. Sic Cato, dc Ennius sermon cni patriam Stipticos grammaticos, ne formides.

Vocabula, non aulcm eos docent. Hoc tamen Philosophorum est munus, proprietates rerum pernoscentium; unde voces ducuntur: ut in p. Metap. diximus. Imperiti non arrogent nisi ex proxima Iingua in vulgari a ciccx-sire vocabula, quae desunt, ut in Italica ere Gallieana,m l

. Vocabulorum propriorum alia sunt honsonantiora alia grandiora, alia nitidiora. & e contra: quod ex vO- calium literarum &consonantium structura accidit. Eli- .get orator quae congruunx rebus, & affectibus, non qua sublimia sunt in omni re, quc madmodum scioli DCiunt, ampullas, di sexquipedalia verba captantes. In quo Tassus saepe deliquit Dantes omnes mortales vicit in imitandi 5 rebus, & affectibus per vocabula aptissima: sed sacra Scriptura ipsum anteit. per derivationes & locos 'a ni agatis vocabula extrahemus nomina cx vcrbis, Nex verbis nomina. Vt alibi decurauimus.

76쪽

Campanen Met

De Mutuati e ocabulorum, ubi desunt propria rebus,

vel, o c. siue de ovis siue de impropriis.

VBi autem desunt rebus nomina propria, aut fastidio

sunt repetita, aut lucidioribu S indigunt notis, aut affectibus conspergore volumus, liccbit aliunde mutuari, sicuti vcstcs, ubi Vci latere, vel repraesentat c,vcl in solennitatibus Elcgames comi arerc Volumus. Aliquando non sollim rem unam , sed plureS, qua an oratione continentur, vcstibus alienis vestimus; idcoquc mutuatio est duplex alia in vocasulis,alia da piatione, quae dicuntur Mo' taphora de Parabola De mutuatione in vocabulis. MEtapliora est prima vocabulorum mutuatio inter

omnes tio pos CLlcbertaina. de formosissima, licet Egestatis filia. Non tamen a dissimilibus mutuatio fit: non enim venis gigantis aptaretur formicae, neque Cortex panis crio. In est ergo semper similitudo, idcirco valet. . Et fit ab inanimato ad animatum ut vatini:, Cum tamen volatus sit auis proprius; sed instar auis feris tur sagitta pcr acrem. Alia est e contra, ut Scipiades bestissmen, sec. Apud ' Lucr. & ceta 1egetet, apud Virg. Alia mutuatio est animati ad animatum, ut vul is orabat Iouem, apud Esopum, 'Alia ab inanimato ad inanimatum, ut pauperim In Terentio. grauitas cst lapidis, &c. Est quidem metaphora a proportio ualitate iaciens similitudinem. Sicut eatim deorsum grauat lapis, lic paupertas. Et sicut latrat Canis contra hominem, sic Cato ad Scipionem. Vbi stultacst proportionalitas, non tranSiareS UOCeS. N cc dices volarc vcrmiculum repente: sed navem. Nec remigare asinum, sed aucm. Alonge ducitur Metaphora, cum non a simili, sed a re cui conuenit simile deduci.

77쪽

tur, ut cum vocamus Charibdim bonorum . prδ voraginem bonorum, helluonem. Et nec dicet, serpit artiris e

ma, pro obitae 31 eo quod serpens, cui sybilus proprius est; serpit. Fit metaphora a longe metalepsis, Mi Virgilius: Post aliquot aristas: Id cst, spicas: id est, aestates in quibus su nt, id est, annos in quibus aestates. Translationes a magnis rebus prosunt ad amplificanadum: a paruis ad deprimendum: a ridiculis ad contemnendum, vel ad risum excitandum in Comedia, Acc. ut Trastulus ait; ἡ doctoreadae sole: accipiens translationem

a bonis calceis. Et cohatam Remρ. mone Africanι, comicus dicet, nono ruor: quia maculat sermonem suasorium.

In vehementia tamen saepe huiusmodi iuuant ad fidem, dc affectum, uti I'aulus Apost. omnia auitratus sum stera '

cora propter eminentem scienIiam Domini mei. Hoc autem

facimus ubi volumus rem, de qua loquimur in animis auditorum ivilissimam facere. Nec nili grauissimis sapientissimis, de senibus, de in vehementia; conue niunt. o Placent metaphorae, quia necessitati succurrunt, di sunt sapientiae, qua 1 eruamur, inuentricis indicia: Ecquia amplificant notiones. i Secunda Synechdochem vocant figuram,in qua como- alat sibi vocabnla mutuo, totum parti, ic pars toti, sime fit totum integrale, sae uniuersale, siue numerale; nam sicut genus pro specie, sic plurale pro singulari, & e Contra solemus ponere. Est ubi & totum cssentiale. Nam materiam pro composito, Vt ferrum pro gladio ponimus. Et carnem pro homine in sacra Scriptura saepissime. Std-

poetis magis conuenit haec mutuatio. Item 7 O. anima defaemore Iacob. ' Tertia Metonymia est mutuatio vocabulorum mutua a catas ad cffectus, & e contra. Vt vocamus opera platonis, Platonem , a sua causa. Et pallidam maenem a suo eiu sectit. Et Scelus, hominem sceleratum. Item contentum a

Continente, ut Romam relirem pro Romanis talicibus i ferempus crudele, & crudeles terras, pro hominibu icia:

78쪽

SO Campaniati Rhet.

pota subiectis, te terrigenis. Et Ducem pro militibus, MAegein pro subditis. Vt Rex hy0-nus pretiatur in Flan.

dria, ubi tamen non est,. sed fui milites, 5 c. Q iacia Antonomasia est j ubi relicto proprio vocabulo ordinario, alsumimus festiuum, sicuti vestem splendidissimam insollenitatibus, deposita ordinaria. Sic ponitur euersor chartaginis, pro Scipione; midicinaeparens pro Hiri pocrate, &G. Quinta Damus aliquando vestem propriam r ebus, sed superfluam, ubi non eit in confestu aliquo ad aliquid ost ε.d cndum necessaria. Et talis mutuario, vocatur epitheton, siue appositio. Vt cum dicimus, iac. M Achiilesveox. Poetis conceditur, 't carminibus numeros adaptent. Et quasi in consessu poetico decent: non tamen in Rhet. r tione, nisi ubi ad aliquid exprime dum illo indigemus,aut perpetua sunt: Vt,ο hiaus abominadam. NeC-Petrus,

pro Apost nisi addam Sanctus. Et aliquando distinctionis

gratia re stillii me, ut Petrus tombardus Sexta Antiphruis ab inimico mutuatur vestem,quam idcirco non restituit; ut lucus , quia non lucet et Becim ubi horret cimus non belle. Septima fiectio nominum est, quasi noui vestimenti inuentio, graecis, S Italis modernis concessa, non a tem Latinis: nisi uti supra dicebamus ex Horatio. At cum Latina lingua iam perfecta sit, a nobis non potest in aliquo novari, nisi ubi res nouae vocabula noua exigunt, - It Bombarda, . rchisumum: vel scientiae nouitas, ut diximuS, Primatu ιtes, & Scotus hac λι3Mem. 5c scholastici

Gidditaten i sapienter profecto, decenter i quidquid sci ini reclamant. Nequo S. Gregorius Theologiam regulis Donati concludi patitur. Octava Abusio vocabula propinqua, & similia mutuo

accipit, ubi propria habemus, nec indigemus admem - tos effectus in prima figuratione Sic ponimusρ irrihi spro co quoquc qui matrem , aut sororem occidit. Et m

79쪽

De Mutuatione orationis HIEe de mutuatione vocabulorum: nunc de oratione

tota mutuata dicendum. Cuius prinia transfiguratio est Allegoria. Vt eum aliud verbis, aliud sensu dicimus. V t ego m Iorau navigo. i. maianeo tutus.

Secundo Faciunt AEnigma, ubi omnia verba sunt niti. tuata; si unum restat proprium, illuminans sensum, ad quem sunt accepta, est Allegoria. Vt Cic. Equidem no flaus est procestas, in istis dumaxaifumluJ comtonum , tutaui esse se brundus, se. ubi si ly concionώm non posuisset, aenigma esseti Maneat at lcgoria a principio ad finem in suae proportionalitatis similitudine. Sic cUnficitur & p rabola. De qua ante iam diximus. Tertia Periphrasis est, cum pro re descriptionem rei adducimus. Ut cum Virg. ait. Tempus erat, quo frama quiesi prima noctis pars, 5 c. hoc poeta- rum e st,non oratorum,nisi ubi pudet aliquid dicere, di circumscribimus. Quarta Hyperboles auget fimbrias ves is aliunde, non

Quinta habent & hyperbaton, quae est Verborum transgrcssio, aut pcruersione, Vt isti echm; a Utrransie tIone, ut suor in durumcenuerartur ens. Telesius emper hac utitur aut vocabuli discontinuatione, ut septim Iobum TMenι. Quae poetis tantum conceditur; & Lucretus p rqaefora c. in his itans soImatio , non mutuatio est.

80쪽

ν, Campanesta Rhen

' De eoncutione vorabidorum iam dicto ri in o ratione C A P. XIII.

t , A R T. II. Postquam tyluam vocabulorum propriorum, & m tuatorum, nouorum, &veterum, habueriS, de cola locatione cogita: quae requirit ordinem , &iuncturam. ἰIn ordine primo semper augebis in maximum, & in minimum. Secundo ordinem naturae tenebis, ut quae priora sunt prius dicas, unum diem, & noctem, non e contra, nisi ubi ordo doctrinae aliud poscit. Tertio Claudcs verbo sensum potius quam nomine: quod in vulgari lingua etiam Boccacius s eruat. Ubi tamen asperitas esset, respice sonum meliorem. Transpo

nes enim donec consonent.

In Iunctura non sit asperitas consonantium literarum in fine praecedentis, & principio sequentis dictionis se collidentium. Neque sit niulca oratio, voc/lium pretertim earundem obuiantium. Nec syllabae ultimae Prioris, sint primae posterioris. Monosyllabarum continuationem vitabis, S polysyllabis intermisces. Varietatem amabis, quae numerum auribus intonet. Nec in his superstitiosus eris. Potius sententiam, quam Verba concinnabis. Est ubi aspera requiritur, Zc ubi hiulca, ideo. Vide poeticam.

De Periodis.

ART. II. DIuiditur tota oratio in periodos:quae sententias complectuntur in oratione conspersasi Periodus secatur in membra,&incisa; quae sanctus Hier. vocat cola, & commata, cum Graecis. Membrum est sentias nume