장음표시 사용
281쪽
Εx ERCITATIONES IN TIT. D i G. hat, atque rogationis suae sententiam communicabat, ut scit. auctore Senatu rogatio Procedereti deinde tributas aut ceniaturiatis Comitiis populum rogabat, vellet , juberetne eam legem ferri : ferri enim lex non poterat spreto consilio Patrum, quoniam, uti diximus, auctores legis ferendae fieri,
juxta veterem itatim descriptum more tu oportebat. Hinc aispud Cic. lib.cI. ad Atti . epist. t. . Cum ines venises rogaturri
ex o C. ferendae caec. Si populus intellexisset rogationem. vel eam approbabat , vel re iciebat suffragiis suis , itaque
quatenus rogationem Populus ratam habebat, eamque confirmabat, hoc est firmam reddebat atque robur addebat. ,Nea tenus legem jubere atque sanciret dicebatur. Quamobrem pud Ciceronem' os mare , idem quod sancire, hoe, verbu uir sancira aut DFragus confirmari potes. Ad hunc modum lex rogata pro rostris tri nundino promulgabatur, Lie. in scripturam redacta Publice promulgabarixe, ut Cain cnguia tam futuris comitiis vel comprobaret vet rejiceret. Quo more obser vato, quod rogatum crat, uti satim desimus, vim legis obtinebat, dc universum tenebat populum. Tacite declarabat voluiitatem , si quid moribus vel consuetardine recisperet. Verum, uti statim annotavimus, quod leX tabulis Inscripta proponi solebat, ut omnibus posset innotescere, in eo non consistit formalis ditarentia legis sive Mus suris , quod opponitur juri non scripto sive consuetudini , verum expressa legi natoris voluntate & sanctione. Quamobrem jus non scriptum , sive quod sine scripto constat, ut inquit Jchus formam Sc essentiam habet a tacita voluntate M consensu populi utentis, adeoque quod absque expressa sauctione solis
Invaluit utentium moribus , I. de G dc uno verba dictitur consuetudo, L. 9- inst. de jux. naci gent. Quamobrem , uti annotavimus, etiam si Consuetudo in scriptum redigatur, juris tamen scripti nomine non venit, uti nec lex non scripta
consuetudo appellatur ι quippe scriptura nihil facit ad legis essentiam, verum expressa lcgislatoris voluntas & sancti legem sive ius scriptum componit. Quamobrem Aristoteles, scriptaene sent, an non scriptae leges, interesse nihil videtur,.ro, Et b. Quamvis apud Lacedaemonios leges non in scriptu
282쪽
ram redigerentur, legibus tamen usos fuisse, euivis notum. Quod autem ut moris erad, legestabulis inscribebantur, eam fiebat ob rationem, ut eo facilius populo innotescerent, &cognoscerentur, & minore riegotio probarentur, non ut inde vigorem de vim obligandi acciperent. Quippe etiamsi lex non inscriptura proposita fuisset poseulo, sed voce praeconis adsoniatum campanae tubae, aut 0mpani convocatis Dominibus promaLgaretur , nihil tamen hae ratione tegis detraheretur auctoritati, ut inquit Feliman eomment. ad h. λ. Lex rivisis, inquit Hob- bellus de rive cap. I . S. I . pro duplici more promastandi duarum generum es e scripta S nou scripta. Per scriptam in- tetauo eam, quae voce vel signo aliquo alio voluntatis legi toris indiget ut famuxi legum enim geos omne o natura: S tempore coaevum est generi humano , S propterea inventione citer rum 2 scribendi arte antiquius. Non ergo legi scriptae necessaria esicriptis, sed vox. Haec sola ad essentiam, illa ad recordationem legis adhibita est. Nam ore ad memoriam juvandam Pges in metra redactasn eantitari solitas esse legimus. Iuris autem civilis scripti in lege sequenti definitionem tradit Papbnianus.
283쪽
Ius autem civile est, quod ex Legibus , plebimiis,
Senatusconsultis , Decretis Principum , aucἰoritate Frudentium etenis. Ius Praetorium est, quod Praeiatores introduxerunt, adjuvandi, vel supplendi, vel eorrigendi juris civilis gratia; propter utilitatem publicam , quod ρο honorarium dicitur ad honorem Praetorum sic nominatum.
Us autem civile es, quod ex Legibus, Flebisitis, Sena- , t reinultis, Decretis Principum , auctoritate Prudentum venit. Ius civile, de quo sermonem hic habet Jctus, est il- Iud jus scriptum, quod vel ex Legibus, vel Plebiscitis, vel Sctis , decretis Principum 6c auctoritate Prudentum descendit, adeoque intelligimus per jus civile hac in lege descriptum jus civile Romanum, quod populus Romanus sibi constituit , adeoque Romanae civitatis proprium est , fundatum tamen in naturali aequitate , & proinde a jure naturali vel
gentium non omnino recedens neque distinctum , verum cum eo Conveniens, quatenus innititur aequitate & recta ratione, uti supr. demonstravimus i attamen ei non per omnia serviens, verum quatenus ad constitutionem civitatis ejusque fabricam quibusdam in casibus, utilitate publica necessitate exigente , applicatur, Sc ad Rei p. praesentem statum acincommodatur, jus naturale vel gentium aliam qualitatem atque formam assumit, atque hac ratione per additionem n
vae qualitatis nova videtur induci species , quamobrem alia venit appellatione , diciturque jus civile, ut alibi annoraviamus. Juris autem civilis Romani, quod scriptum nuncupamus, partes hic enumerat Jctus Papinianus , adeoque supplere videtur, quod deficiebat in illa definitione , quam in I.
284쪽
DE IUsTITI A ET J V R1. 2s 3 praecedente tradiderat Ulpianus; imo forte quis & hanc definitionem Papiniani defectu laborare reponet, quasi non uis niversum jus scriptum complecteretur : adeo ut perfectior videatur illa Ciceronis in Topic. ubi septem juris species reis ceniet : id enim, scribit , in legibus , Senatusconsultis , rebus judicatis , juris peritorum auctoritate , edictis magistratuum, more , aequitiae con sisere. Verum cum Ritters husio respondendum, sententiam non esse jus, neque jus facere, nisi inter quos dicta est , ι' o. g.MI. F. legat.'t. Coae de sent. interi. Sententia quoad alios non facit jus, nisi vel perpetuo similiter judicatum sit, arg. L 38. f. de Δ. vel de statu alicujus, ut cie ingenuitate, Pronuntiatum sit: ibi enim ressu dicata habetur pro veritate, I. as. Facstat. hom. I. 1o . Ude R. 7. Prima itaque juris scripti pars lex, est. In strictiori significatione juxta mentem Ichi legis vocabulum hic occurrit, ita ut lex hic debeat distingui a ceteris juris partibus, & ea duntaxat dicatur, quae juxta morem , qui in se arendis legibus apudiRomanos observabatur , ab universo populo, qui Reipub. tempore condendarum legum potesta rem habebat , constituebatur , certis quibusdam solennitati bus adhibitis , uti statim annotabimus. Atque hoc sensu jus , quod populus per expressum consensum statuit, proia prio & nativo nomine lux. appellaturue, ut inquit a Costa comment. ad Inst. δε Iur.. t. s gent. scit. Reipubl. tempore, uti, diximus, antequam summum imperitimi, adeoque legis quoque ferendae potellas in unum transatum fuit, sive potius Impp. sibi omne jus & potestatem, quam olim populus habuit, partim vi & armis, partim dolo & fraude vindicassent. Quippe ab exactis Regibus usque ad Caesares, Omnis potestas omneque im Perium Penes populum fuit, auctoritas penes Senatum, qui eorum , quae gerebantur ,1 auctor erat censebatque. Quamobrem Aldus Capito apud Gellium lib. Io. cap. ΣΟ. LeX est generale Iussum populi aut plebis rogante magistratu. Quippe in te ecto' tempore plebiscitum lege Hortensia legis vim obtinuit. Cicero legem dicit esse, quam populus Rom. centuriatis Comitiis sciverit, idque rogatione alicujus magistratus: quippe faciendarum di abro-
285쪽
Σs Ex E R C r T LTIONE Sim TIT. DIG. gandarum legum potestatera penes unum fuisse populum, uti etiam restanar Pol3brus Lb. 6. Quod nec aratione vel aequitate alienum 3 quippe Cum eo animo socieIatein civilem moria
tales libertatisinaturalis facturam: facienses coaluerint, ut se suasque possestiones & facultates adversus improborum homianum, vim atque pravas machinationes legum & Paucorum metum inisecuritatem assererent, suadet ratio atque, aequitas dietat, penes cum legum ferendarum potestatem atque arbitrium est e oportere, qui, quid utilitati suae promovendae de securitati asserendae potillimum instrvire Pol it, optime n vit. Quamobrem , ut alibi notavimus, ab ipsis Romanae Reipub. initiis populo legum ferennarum porcitas permista, ita tamen ut populi inscitia atque inconstantia Patrum consitalio & auctoritate regeretur , adeoque nulla populi jussa descita rata essent , nisi Patres auctores fierent. Legis itaque ferendae morem hunc fuisse, apud Ciceronem orat. πιο Fuco. legimus. Magistratus legem, laturus,' Magistratus nomine intelligimus Magistratus stiperiores sive madores, quibus cum populo agendi jus erat, quippe rogare Populum, est agere cum Populo, quorum in numero praeter Reges de Interreges Praetores . Consides, Didiatores, AEdiles , Censores, Tribuni Militumncons. potest.) scribebat eam. domi, & cum peritis consultabat , a uilex, quam sancire animum induxerat, esset e Repub.4atque ad civium salutem promovendam se communem utilitatem tuendam aliquid conferre possiet, neve quid, quod antiqua &mvetere lege aliqua sancitum atque constitutum, inane infirmumque esse juberet. Notaniadum hic, quamvis Interreges & Censores jus convocandi comitia hubuerint attamentilegum ferendarum causa comi tia habuisse nil iam legimus , itaque quoties legum Censoriarum apud auctores mentio fit, earum duntaxat subia scriptionem intelligendam existimamus. Sed redeamus iaviam. Hinc etiam saepissime additum, SI QUin'IUA NON
FUIT ROGARI , EIUS HAC LEGE NIHIL ESs ET ROGA TUM .HItemque, SI QUID CONTRA ALIAS LEGES , EI UsLEGIs ERGO LATUM ESSET, UT E , QUI EAM LEGEM
286쪽
. in RIUS τI T. I iE U - η ' χ A13. In scribenda lage etiam cavendum , ne pluribus de rebus, quae non ejusdem generis e si e viderentur, una rogatione serretur , quippe de uno legis capite una rogatio terenda erat, per leges Liciniamet, Didiam ti Caeciliam. Scripta autem
lege adibat magistratum, rogationisque suae sentcntram exponebat , ut auctor Senatu rogatio Procedescc , quippe, ut Haba annotavimus , sine Mus auctoritate dei conii lio lex serri- non poterat, via. Livia δεό. 8. cap. I . CM ., ιμ Bruto cap. t .
Neque id in legibus ferendis duntaxat observabaIur, verum tDPOmnibus narioribus negotiis, quae de bello & pace euent , dc aliquod pondus haberent, in Repub. Verum non eodem modo initio Rei pubi Romanae . quam inteuecto tempore P tres auctores fiebant; qu pe primis temporibus Patres non ante, sed post habita comma auctores seban L, adeo ut, quicquid populus justisset , benatus su a auctoritate confirmaret: quamobrem quoties Senatus declinaret consirmare ca, quaempuluS ieivisset,irrcita reddebamur quae Iustii Iec uni versus. Populus. Pothea vem id jus ademptum Senatui , atqu inva-lins, ut, antequam comitia haberentve, in incerrum. com tiorum eventum Patres auctores fieretri, teste Livio δεα d.
raras cretari.rtis surrexetur , aut eli ιυιtu suffragium Patres auctores irrent. Atque posterioribus temporibus, a L. Cornelio Sulla legem latam fuisse tellatur Appianus tio. I. bes cades. Mia sancietum , ut nihil referretur ad populum , quod ante a Senatu decretum confirmatumque non esset , atque veteri id lege cautum ibidem assieniat. Legem V terem ap-i,
Pellat, quam ,i uti itatam notavimus, Publilius Philo Dictator tulit. Verum seditiosi & turbulenti atque ad popula favorem sibi conciliandum,ejusdem magistratus , uti Tribuni plebis,itape non, duntaxat praetermissa SenatusJauctoritate, , Vc trunx et Iam aliquando contradi us auctoritatem leges laguntur rinlisse, uri veterum, scriptorum monumenta4testantur. Haec
in transituQnotasse iussicumt. Promulgabatur dein do lex, id est , lex ferenda in publico ponebatum hinc apud Festum, Frem Issam quali prouulgari, ut inspiceret qui vellet, &inspectam consideraret, non eum duntaxat in finem,Eut intercedi
287쪽
rs 6 Ex ERC TATIONES IN TIT. DIG.
posset antequam ferremr, Verum etiam ut cuivis tempus te facultas concederetur statuendi , utrum cum ferretur, antiruanda vel rejicienda lex esset , Vel ferenda aut comproban. a, item ut quivis admonere posset legislatorem, vel de eorri genda, vel omnino' de non ferenda lege. Spatium sive tempus promulgationis erat trinundinum , sive a7. dies, singulis enim novem diebus erant nundinae, hinc nundinae dicta quasi nono die, quarum causa conveniebant in urbem omnes, qui in i agris morabantur, & Proinde a plebe rustica ter legi cognoscique lex nova poterat, & secum statuere, an eam postea comitiis centuriatis vel reciperent vel rejicerent. Statuit autem Merula de II. Rom. promulgationem hanc trinundino a primis temporibus apud Romanos non usurpatam fuisse, iliaque colligit ex eo quod scribit Livius M. ψ. cap. 2 . Maia mercum AE milium Dictatorem advocata concione dixisse se legem laturum, ne plusquam annua & semestris esset Censuiara , quam legem absque solenni illa tribus nundinis promulgatione consensu ingenti postero die , non 27. die , pertulit.
Et quoniam, pergit, haec lex Amilia lata est post leges XII. Tabb. inde planum esse statuit, L L. XII. Tabb. id minime cautum suisse, alioqui lex AE milia jure lata non fuisset, quum
trinundinalis promulgatio non praecessisset. Praeterquam quod nulla lex reperiatur de solenni ejusmodi promulgatione ante legem Caeciliam Didiam, quam tulerunt Coss. Q. Caecilius Metellus & T. Didius anno ab U. C. DCLV. cujus uno capite cautum, ut in legibus promulgandis trinundinum servaretur , unde apud Ciceronem pro domo: Si quod in ceteris legibus trinundinum esse oportet, id in adoptiove fatis trium ese horarum, nil reprehendo. Sin eadem observanda sunt. δε- erevit Senatus M. Trus legibus, quae contra legem Caeciliam lis Didiam latae essent, populum non teneri. Sic etiam postea D. Iunio Silano, & L. Licinio Murena Coss. lex lata fuit de tri. nundino, quae Punia Licinia dicta, qua cautum, ut iis, qui trinundinum in ferenda lege non serVassent, graViores, quam lex Caecilia & Didia sanxissent , poenae irrogarentur. Unde
288쪽
His p Hinc concludit itatim allegatus auctor, si ante leges vel Gratiam Didiam vel Puniam- Luiritam' obiervata fuerit ab nonnullisklegistatoribus trinundini promulgatio , quemadmodum apud Dionys. Halicarnas. Pallim legimus, adeoque existimandum consuetudine potius illud, quam legis necessi tale observatum fuisse. Post tertias nundinas, nam ipso
nundinarum die haberi comitia non licebat. nundinas enim
Jovis ferias esse aliqui putarunt , quamobrem Julius Caesar
scripserat, eo die cum populo agere nefas esse, Macrob. Jatarnal. tib. I. cap. I 6. magistratus in eum locum convocabat populum,iubi legem laturus erat, sive in forum, sive in Campum Martium; sin autem roganda esset comitiis centuriatis, convocatis a majori magistratu civibus in campum Maristium , praeco , subjiciente scriba , legem recitabat, deinde non intercedente Tribuno plebis, habebantur a Magistratibus arationes ad suadendam vel dissuadendana legem, sive ab ipso, qui legem promulgarat, sive a Privatis, quibus ab aliquo Magistratu concio dabatur, quippe injussit Magistratus privatis
concionandi potestas'non erat. Vide LIV. ob. s. cap. 2I.
Qui vero suadebant, auctores legis dicebantur, unde Cicero Lb. 3. de LL. Itaque i ii rationi neque iator quispiam est in- velitus , quo auctore Iata esse dicitur. & ibidem': Nam crassae Iegis culpam Scipio tuus sustinet, quo auctore lata se dicitur. Quamobrem qui primas partes habebat suadendae legis, is auctor
dicebatur. Unde apparet, promulgationem non fuisse duntaxatinovamjaliquam recitationem , sed etiam oportuisse populum, antequam suffragia ferrentur, doceri, idque toties, quoties promulgabatur. Postquam vero si aserant dissuasero nive legem, tum praesentibus Sacerdotibus & divina proin curantibus, teste Dionysio δελα Io. sitellari vel urna deferebatur, in quam conjicerentur tribuum nomina, si tributa; centuriarum, vero, si centuriata comitia essent. Deinde exactitsortibus, id est, ita agitata sitella vel urna, ne qua sors exta I iret, vel subsultaret,a verum pariter Omnes aequatas jacerenr, fortitio fiebat, & quem Ordinem sorsadederat , Tribus vel Centuriae tenebant, adeoque quae prima vel Tribus vel Centuria, quae secunda, quae tertia de si tolla exiisset, ea eundem
289쪽
xs3 Ex ERCITATIONES IN TIT. DIG.
in suffragiis ferendis locum & ordinem obtinebat. Hic foristiendi modus posterioribus observabatur temporibus,quippe sub Rege Tullio, qui uti centurias, ita & centuriata comitia insti.
tuit, primae ad suffragium vocabantur maximi census centu
riae, in prima de secunda classe descriptae, quae quia reliquis
numero superabant, adeoque illis consentientibus ceterae omittebantur. in autem distentiret, tertia & quarta classis eiebantur, donec ad inopum centurias perveniretur, quod aia modum raro eveniebat, vid. Dionys. ob. 6. Tribus autem, vel centuria, quae prima ex urna educebatur ante reliquas centurias, ferebat quoque suffragia, atque inde praerogatιva vocabatur: quaecunque autem tribus vel centuriae post praerogativam ad suffragia evocabantur, jure vocatae dicebantur Alcon. Paedian. in Cicer. Divinat. Licebat autem Tribunis plebis, antequam perficeretur, intercedere; cui intercessioni tamdiu erat locus, quamdiu ferretur, uti testatur Cicero suom. Balbo. id est, ut interpretatur Asconius, dum prius dicebant, dum sitellam deferebant, dum aequabantur sortes, dum sortitio fiebat. Cum intercedebant Tribuni, faciebant . hoc solenni illa voce v nTo. Huc pertinent , quae leguntur apud Livium lib. 6. Bene habet, inquit Sextius, quandoquidem tantum intercessionem pollere placet, isto ipso telo tutabiamur plebem. Axedum , comitia indicite Patres Tribunis militum creandis, faxo ne juvet vox ista, VETO. Vid. Suet. in Tib. cap. 2. Faciebant quoque & alii magistratus, uti Con- .sules, vel dies comitiales, scit . eo, quibus agi cum populo licebat eximendo, vel supplicationes decernendo, vel ferias Latinas indicendo, Magiitratus quoque & Augures, quorum Erat de coelo observare, comitia impedire poterant, quippe nihil inauspicato geri poterat. Quamobrem testatur Dionys. m. 4. auspicato haberi , unde Cicero pro Mil. Illa augusa censuriarum auspicia. Notarunt autem Viri docti Aulpiriorum duo fuisse genera. Unum auspiciorum genus erat, quoduntaxat Magiitratus utebatur, quae Spectio dicebatur, vel de caelo observasis. Alterum genus ad Augures pertinebat, cum ex avium lignis, volatu scit. & cantu auspicium faciς-hant. Quippe si quidquam adversi vel vidissent, vel audi-
290쪽
vissent, id nuntlantes comitia impediebantur di dirimebaniat in 'tim, cur nesi Augures, uti Festus, s pectionem habuisse
diceremus absque obnuntiatione, scit . ut mihi videtur, qu ties obnuntiasset Magistratus, Augures quidem de coelo se vabant, sive spectionem habebant, ut ex Festo discimus, verum obnuntiandi non habebant facultatem, & proinde comiatia impedire hiaud poterant, adeoque non susticiebat ad impedienda comitia de coelo servasse, siquid forte vidissent, quod mali ominis signum erat poterantque id nunciare, obnuntia re non poterant, adeoque & Magistratus qui spectionem habebant vel de coelo ser vassent, haud comitia, uti diximus, impedire poterant, nisi cum spectione concurreret obnuntiatio, id est, in alium diem protraheretur vel rejiceretur; qui'pe qui de coelo servabant Magistratus & obnuntiesvint, utebantur hac formula, ALio ni E. Atqui Augures servandi quidem de coelo facultatem haberent, obnuntiandi non item, hinc nec sola spectio Auguruim absque obnuntiandi facultate Comitia impedire poterat. Quamobrem Festus , Aue uribus spectio duntaxat, quorum conssitio rem gererent Magi arus,
non ut posui impedire nuntiando , quae tum vidi sent, sed tu spectio sise nuntiatione data est, ut ipsi a Ucio rem ger
rent , nou ut alios impedirent nuncian . Auguribus igitur
hoc unum licuit operire , id est , servare de coelo: sperire enim , unde spectio , antiqui dicebant pro strvare de caelo.
Magistratibus autem licuit & servare de coelo M obnuntiare. Verum cum Festus inquit, Auguribus spectionem datam fuisse sine nuntiatione, ut ipsi auspicio rem gererent, non ut alios impedirent nuntiando , ejus mentem interpretari debemus eo sensu , qui vitio 3t contradictione carer. Quippe nuntiare quidem poterant, si quid adversi visum auditumque, Verum obnuntiare non poterant: nuntiare quidem Augurum erat, si vitium de coelo factum, obnuntiare soli poterant Magistratus. Sermonem itaque habet Festus de obnuntiatione. Nuntiationem duplicem ex Festi verbis colligimus, nuntiati nem Augurii, quam habebat solum , cui spectio erat s hoc est, Augur: 8c nuntiationem avocandae concionis, quam solus