장음표시 사용
321쪽
aso Ex ERCITATION R. S.IN, T 1 T. D I G. vitae transigendae ratio Omnesque actiones, quae ab eo prosi. ciscuntur, conveniant cum imagine illa, cujus particeps est,& consistit in convenientia voluntatis cuni eo, quod justum atque honestum & decorum est, & in genere, quod cum rectae rationis dictamine convenit, quippe ejusmodi voluntatis . rectitudo, dc inclinatio ad faciendum quod sustum & honestum est, revera resert imaginem , ad quam conditus, atque hac ratione natura duce colebant justitiam vetustissimi mortalium vitae adhuc integri scelerisque puri , dum nihil appeterent, quam quod Iustum, rectum & honestum erat, scit. cum divina sanctitate & iustitia conveniebat. Nec alio sensu post Lapsum justitia in hominem cadit, quam cum Voluntias di appetitus tendunt ad faciendum , quod justum & honestum est, quod recta dictat ratio, adeoque erga omnes Ieges, sive dictamina rationis, obedientiam, omnesque honestas actiones complectitur. Quoniam autem ratio nihil dict i, quam ,
quod justum ac rectum est, ergo qui vulla & appetit quod ratio dictat , justitiam colit. Quamobrem Cic. de siti. ait, Iustitiam esse animis affιctionem , sive Iropensionem ad ίd , quod usum est ; & proinde justitiae originali, ut ita dicam conis venit: adeoque virum iustum appcllamus, qui juste faciendo delectatur, qui justitiae studet, vel conatur facere in in .mni re id, quod justum est. Et hoc sensa justitiam definit Jctus , quod est constans S perpetua volantas, in quocunque
natu & conditione positi, lena per nos illud juris naturae vinculum alligat, ut justitiam tanquam vivendi & agendi nobis normam & regulam observare studeamus, adeoque nihil cupiamus vel appetamus, quam quod justum & honestum est. .
Quam late igitur patet justitia, tam late sese extendit obli- .gatio Volendi & appetendi, ut ita dica , quod iustum &honestum est. Quamobrem frustra hic Iurisconsulti laborare mihi videntur, dum anxie inquirunt , de quanam justitia
Ulpianus in sua definitione agat, de universali an de Par- ticularie Aristoteles lib. 3. de moribus cap. a. G13.& post eum Philosophi, duplicem esse tradunt 1 unam, quae Omnes virtutes com p ctitur steram . quae una virtutum est. Illa .
universalices , haec partiςulari . Universalis justitia. est quasi
322쪽
ones: mater omnium virtutum, '& cum omni virtute concurrit, ad que ea Omnia Pertinet, circa quae vir bonus & justus vertati potest. - Justitia particularis, quae privatim ad alium est, ab aliis virtutibus . specie distat, nec habitu minus, quam reliquae uirtutes comparatur. Universalem justitiam. Juriscontatos non': siderare,'& proinde nec de ea hic Ulpianum , nec Imperatorem tit. I. IV. de just. S jur. loquivonnulli statuunt, verum, ut mihi videtur, a mente IurisD. consulti hostri de verborum sensu alienam plane opinionem amplectuntur. Diximus paulo ante , definitionem quam tradit J ctus, hominem respicere tanquam membrum societatis humanae vel civilis: prima conditio tolli nequit per 'alte-
id est, quemadmodum non potest exuere naturam humanam,' ita nec mutare conditionem & statum , in quo, eo' , ipso quod homo nascstur, collocatur, adeoque ne sit mem- .hrum societatis humanae , licet in civilem societatem transi- verit. . Hanc conditionem, ut ita dicam, Ostibus personae inhaerentem nunquam deponere potest, quamobrem nec obli- .gationi, quae immediate ex hac conditione dimanat, potest renunciare, nec adventitia, ut ita dicam, conditio, qualem
accipit postquam societatis civilis membrum fastus est, dissol- . vit obligationem illam naturalem, quae ab ipsis naturalibus originem habet, & quasi cum ipsa humana natura nascitur,' uti nec jus civile tollere & abrogare potest jus naturale; pe perua enim & moralis haec obligatio, adeoque hominum dispositioni non subjacet. Illa autem obligatio est juris vincu-ιum, quo homines, uti dicere incepimus, tenentur ad justitiae normam de regulam , sive ad rectae rationis dictamen viatae ransgendae rationem componere, & proinde ut sempF& ubique, in totius vitae cursu intendat id, quod naturalis ratio dictat justum atque honestum csse, adeoque ut Omnes naturae leges, omniaque praestet officia, quae jure societatis humanae , quae homini cum homine intercedit, observare atque
hominem, etiamsi 'nit ad sui observantiam. Quamobrit cur Ulpiani defitini hon diverso respectu, cum is
las moralis est , de proinde Minis civilis, obligiellam rationer
323쪽
etoa Ex ERCITAT OusA INITIT. Dici. . . lem , tum ad particularem justitiam, juxta diversum hominis statuin, applicari posset, adeoque comprehendat non duntaxat justitiam particularem, quae civiles hominum.actiones dirigit, quatenus utilitas Reipubl. ct salus civium suadet de cillaritat, verum etiam justitiam universalem, quae determionat justum, non respectu societatis civilis, sive pro utilitate. privatorum vel Reipub. sed attendit quod semper & ubique M omni loeo justum, .& proinde voluntatis nostrae in quacunque conditione & sta Iu positi sumus, oriectum esse dea het & finis, ad quem tendit, & sese determinare debet , ut semper conspiret cum dictamine rectae rationis cum legibus naturae, cum eo quod justum honestum & decorum est. Finis enim universalis justitiae maxime eo tendit, ut cuique tribuatur suum, scit. ut' omnia officia , quae alter alteri defibet, dictante ratione & societatis humanae conservatione eia . flagitanter, praestentur, tum etiam pacta, conventiones. Contractus, aliaque id genus negotia, quae inter homines per guntur, 'adimpleantur , S ut uno verbo dicam, quocunque
in statu sive naturali sive civili, semper tendamus ad id, quod justum est, scit . quod cum legibus vel jure naturae sive rectae . rationis di hamine, vel jure & legibus civilibus convenit, iblae enim definiunt quid cuique praestandum vel dandum vel . faciendum, adeoque qui legibus, cum naturalibus tum civilibus convenienter vivere cupit, ad id ejus voluntas sempe tendit, ut cuique suum tribuat , ubique, omni tempore,& loco, quod justitiae universalis finis , & proinde hanc definitionem, quam Jchus noster tradit, merito ad universalem ju- stitiam referendam, statuendum nobis videtur. Quod & cla. rius perspicimus ex praeceptis, quae ex illo jure, de quo disputat, descendunt, & sub justitia, quam definit, continentur, quae sunt dictata de praescripta juris illius communis, quod semper justum & aequum cst, finis justitiae, imo finis totiussuris pru dentior, & proinde quoque Iurisconsulti, cujus omne studium in eo versari debet, ut quid justum, quid aeuaumst, inquirat non duntaxat, verum cognoscat. Hoc sensu j . .
- ris Sacerdotes appellantur, qui boni & aequi notitiam profi- .reatur, aequum ab iniquo separantes, licitum ab illicito si
324쪽
cernentes. Quamobrem egregie falluntur,qui universalem sustiuam ab Ictis: n considerari sunt, & proinde desinitionem. - iustitiae, quam . Ulpianus tradit , ad particularem reserunt. Verum per ram a mente Icti alienum, uti cx ipsa definitione.sat is apparet, Constaui cnim & perpetua voluntas jus' δε- qua eriluendi nihil aliud est, quam consilium & pro positum, Wye sit communiter volunt, animi habitus volen , ' tu cuique jus suum tribuere, id est, praestare, facere de age-. re, quod vel leges naturae sive recta ratio, aequitas Sc bone 'has, yel'leges civiles alteri praestandum vel faciendum di ctane vel Jubent. Cujusmodi praestatio.ves factum supponit antecedentem cognitionem & scientiam ejus , quod tribuenia. dum alteri, cuique nostrum, juxta testes vel morales sive na. turales vel civilo incumbit. Quamobrem Ictus hic jullitiam
definit universalem, quae erga omnes leges naturales de civi . a Ios.cibedientiam , omnesque honestas a tione S complectitur,
eamque finem Jurisprudentiae , & proinde a Jeto imprimis considerandam Oportere, cum Ulpiano dicendum nobis vi letur. Quippe )us . suum cuique tribuendi obligatio A iique, uxta iustitiae normam imposita, tam ad natural cS quam ci-- tanquam membrum societatis humanae , quae homini cum ho mine intercedit , & tanquam bonus civis Se membrum socie . tatis civilis ea praestare intendit, proximo & socio, quae . . - ipsi vel jure peatro sto stet tinp secto, uti loqui amat Pul en dorsus, debet, sive juris n ituralis sive civilis vinculo devin ,stus est. Justitiam vero esD constantem & perpetuam volun- tatum, recte diFit Ulpianus; qΨppe viris ra is falleus I v. . . tentiam mutavιt nunquam , ut ait Cicero pro Muraeira.
325쪽
ut canit Horatius .. Vir justias ubi gur sib insimilis, habet fir
mam & immutabilem ammi. propensionem ,Qcupide semper volentis & inclingit ad sum cuique tribuendum, in quibusvis negotiis m/omni visae. cursu, adeo ut nunquam ab hoc proposito. δοῦ Conlilio , vel PropteC adaritiam , vel mettim, vel voluptatem, aliisque multis vitiis inquinatae naturae aia tectus a iussit ne tramite deflecterecivelit. Quippe4Mixta .ea. . quae Aristoteles M. a. Et hic. cap. 3. omvas ae io, quae mor Liter bona , tunc demum ex histra . Vsceim, virtutis no . meu meretur,'s ex suntia S . tro res, S certo O moque pro-
ιus enim Sistrae suum morum momentum vertitur in proposito ς ao ammo sit. aliquis I quid geras , si istiat ur. Recte Fota. catulus Comment. dessus. S tiar. y ι ritia est conualys 9:ρθ-petua voluntas Ius suum cuique tribueuri, duplici co de ratione, . G Dic faciamus quod aequitistι congruit, uonte nou coamone a - quae deinde ut Iugure ιd whmus , ne fatissamus m medio vel extremo. Videmus , inquit Philtisophus Arist. a. Et hic. eam. avικι a movem ownes Iustitiam dicere, qua res 'Hyasciis rimcimus evstimo. facere i miter is conssaver. Notandum autem hanc desinitionem justitiae , ab isto traditam , non tam ad actionein, quam quidem ad firmam solidanaque νο- . duntatem, & Propositum pertinere. Quamobrem . nonnulli. Icii, quorum in numero Hotomannus & Uultejus , perpe- ram existimant, propter vocabulum constantiae, hic definiri. cIvinam Iultitiam, quae noni cadere. solet in hominem , Qui ob lubricos, quos habet, affectus, & pet imbecillitatem &. nalyrae humana impersectionem, saepe a justitiae tramite aberia at & fineuit , adeoque non perpetuo &'sempereoperatur secundum fultitiae normam & regulam. Quippe uti non inia. tinu subsellii alia statuunt Icti, licet ipsa actio, quae ab ho-' nune proficiscitur, nonnunquam a iustitiae tramite deflectit. attamen voluntaς in homine potest este constans & perpe-: tua; in nullo enim aberrare & multotam labi, divinitatis magis quam mortalitatis est. Justus quamvis cadat septa es uno. ue,dulti tamen nomen meretur, Sacrae Scripturae teitimonio, Exo
326쪽
Fron M. I . v. 16. Qui semel atque iterum peccat vel labitur, aut injuste agit, non statim injustus censeri debet, modo actionibus iustis delectetur, ac doleat imultis, ac iterum emendare conetur, quod injuste admissum, nec unquam propositum juste agendi deponat. Uid. Arist. v. Ethie. Recte Vir clariis. Paulus V t Comment. ad tit. Inst. He just. X jur. Gicturque sibi hunc virtutis habitum longo rerum usu , ju- ' vante si deli institutione,vel praeceptis , atquisivit , is talem di-eπur nactus ese constantiam , qualis per imbecillitatem no-Ibam Gi' Bumas naturae imperfectionem in nos cadere Io-Hes. Adeoque erit. justitiae virtus in subjecto , secundum , ejus,subsecti conditionem , ut ἰ licet vir justus aberret
quandoque, non tamen Propensum illum animum adiciar, tribuendo cuique quod tuum est. Adeo ut perperam propter constautia vocabulum quidam existiment, hic divinam iustitiam . vel justitiam Deam di finiri. Eodem modo Gellius M. I 7. cap. s. quoque definit liberalitatem , quod sit perpetuae benignitatis constantia. Et Cicer. I. de u. virtutem ait esse constantem & perpetuam rationem. Vide Senecam epist.
16. ω Σα Iustitia haec quamvis divina nbn sit, tamen quid prohibet quod constans & perpetua non sit 8 Enimvero disputat Ioh. Viscon l. comment. ad Inst. de just csjur. are stitus sensibilis in nobis , quo vigemus, & ab aliis animanus.
bum non secernimiu , in sera est , at rationis suasu feritatem exuire '& urbanos mores appetit, trahitque voluntatem, quae media est inter sensum ac rationenu, & per se non Operatur, adigit Me eam; mores justitiae acquireret At vero licet diuturna consuetudine .appetitus no iter non laeus ac fera mansuefacta iustitiae habitum nanciscatur, 'ramen custode, id cst, ratione eget, quae relidet in arce mentis, ac dominatur non aliter
atque stra bestia, quae quantumvis occupata , domini custodiam desiderat. Igitur quemadmodum fera , etiamsi tanti ia' per discedat de in silvam redeat, dummodo revertendi consuetudinem & animum non omnino abjiciati, nihilominus mansueta appellatur, juxta I. I . I f. de rer. divis Eodem modo.aypetitus quando per acgidens aliquando a rationis sonu ta recedit vel aberrat, nisi penitus justitiae consuetudinem
327쪽
ay6 EXERCITATIONES IN TI T. Dr . abjiciat, justitiae habitum non amittit. Pro hujus veritatis probatione adducit statim allegatus auctor Aristotelem qui Isb. I. cap. 9. de mor. discrimen constituit inter juste agere, de per justitiam. Etenim , inquit, vir justus firmus est Sconstans, attamen si fortassis labatur, insuste agit, sed non per injustitiam. Sicuti e converso vir injustus aliquando juia1he figit, sed non per justitiam. Consequens istitur esse con- cicidit, justitiam esse habitum firmum atque constantem in homine, neque pugnare, hominem est e Sc esse sirmum , conia astantem & perpetuum. Objectum vero, circa quola bustitia
versatur, quatenus ad societatem au manam vel civile insere fertur, est jus cujusque suum. Finis autem P ut quisque obtineat quod suum est, adeoque, ut cuique tribuatur quod ei. debetur, si ve jure perfecto, sive imperfecto : justitia enim, quam hic definiri statuimus ab Ulpiano, non duntaxat exugit, ut cuique suum tribuatur, quod descendit ex pacto, conventione, contractu aliisque negotiis, quae mutuam obligatio. nem producunt , qua alter alteri praestare renetur quod pacto conventum, proinde actionem parit in foro soli, scit . in societate civili , qua alter alterum injiste honvenire potest ad sibἴ tribuendum quod suum est, verum etiam rusti . tia ab homine Justo exigit justam & constantem voluntatem tribuendi alteri quod ei debetur jure imperfecto, nulla con- . ventione , nullo pacto vel contrastu interveniente , verum quod jure humanae societatis, & cognation ip naturalis & humanitatis distante fatione almii defiet ut hoc alibi latius dis putavimus. Justitiae autem minus hoc proprium &. quasi in- signe St ut'quidans Iuris periti recte notarunt, ius fisum cuiaque tribuere , per quod ab aliis virtutibus moralibus secerni tur: justitia enim tota foras projecta cst, ut ait C;cero, racin actionibus cum aliis spectatur. Qiram ob rem una omnium virtutum justitia, alienum bonum elle dicitur , quoniam non tam ad alteri suum tribuentem, quam cui tribuitur , perti- 'net. Hinc justitiam Lacram reni appellat Seneca Elis . III.
uae alienum bonum spectat. Cum foras spectat, & est fi- a speculatrix alienae utilitatis iustitia nominatur ,-ut inquit Apuleius tib. de Philosophis. Postum mihi eiIe prudens,
328쪽
DE IUsTITIA ET IURE. 297 fortis , modestus , temperans : at justitia nisi reseratur ad alium, non erit virtus. Quamobrem nemo justus erit, nisi in alterum, tribuendo ei quod suum est, sive perfecto sive jure imperfecto, suum igitur dicendum mihi videtur, quod quis, jure naturali vel civili dictante, 6c exige me necessitate morali, proximo suo praestare devinctus est.' Quapropter etiam versatur haec Iustitia circa ea, Quae quiS meritus est, quoniam justitia dictat cuique tribuendum dc quod ipse meatuit , sive praemio afficiendi sunt boni, sive poena mali, uti de eo in comment. .in Gotium de Iur. belLLS. c. an - notavimus , & proinde hic non repetemus. Quemadmodum itaque 3us suum cuique tribuitur, vel in poenis vel in Praemii , vel in contractibus & negotiis: ita quoque duo justitiae gener/: scit. altera justitia distributiva vel tributoria, altera commutati va, quae in contractibus aliisque id genus negotiis locum habet. De utroque genere in dies. nbstris commentariis latius egimus. Verum videtur justitia latius patere, quam eam delini Jctus. Quippe justitia ctiam videtur quemque obligare , ut non duntaxat alteri, verum etiam sibi ipsi tribuat quod sibi debet, illud enim justitiae quoque actum respicit. Verum optime ad hanc Ob3ectionem respondet Vir clariss. in hac Academia juris Antecessor florentissimus Paulus UOet tu comment. ad Ins. h. t. quod, licet fateri debeamus justitiae virtutem suo modo ordinandam Se reserendam esse ad rectitudinem & perfectionem habentis, cquo sensu primum juris praeceptumide bouese vivendo accipi potest, b etiam conveniens sit, justum eo ipso, quod alteri suum tribuat, idoneum se praestare ad hoc faciendum, ideoque ante sibimet ipsi debitum tribuere naturale & lcgale. Quia tamen . peculiaris versatur,dissicultas in alterius sure conservando, cum naturalius sit quempiam sibi, quam aliis prodesse , ea- propter ille actus justitiae expressus non est, non tamen alte ro excluso, in quo exserendo potissimum laboramus. Ames. ca consc. tib. s. cap. h. Imo vero dum alteri tribuo quod suum est, etiam quod militii psi debeo exsolvo, mihi enim ipsi debeo ut nunquam a Iultitiae tramite recedam , quam ob tirem dum alteri tribuo jus suum, mihi quoque tribuo quod
329쪽
193 Ex ERCITATIONES IN TIT. DI . justitia dithabat mihi ipsi tribuendum , scit. quatenus com scientiam libero ab illa obligatione, qua quisque tenetur alis teri tribuere quod suum est. Praeterquam quod recta ratio cuique dictat, ut sibi considat, propriamque utilitatem abn cque laesione.proximi, quantum in se est, promoveat, hoc est, jus, quod quisque dictante ratione naturali sibi debet, tribuere, atqui dum alteri non tribuo quod suum est, vicissim nec mihi tribuo quod meum , atque hac ratione mihi ipsi damnum in sero,& proinde mihi non tribuo quod mihi ipsi debeo. Verum, uti paulo ante disputavimus, justitiae des nitio, quam hic tradit Ichus noster, maxime ὀc principaliter hominem spectat, quatenus est membrum societatis humanae vel civilis, quam tueri& conserv re ipsi incumbit, & proinde potissimum respicit proximum si ve socium , cum quo in eadem civitate vivit, consuetudinem habet, societatemque colit. Et proinde sticitur justitia, uti statim annotavimus, alienum bonum , quoniam masis ad alium pertinet; quamobrem in definitione subjicitur, utis Dum cuique tribueni, & sic refertur magis ad alterum, cuiaus suum tribuendum, quam ad tribuentem, atque hoc proprium munus & quasi insigne Justitiae est, per quod ab aliis virtutibus secernitur, adeo ut nisi ad alium referatur, justitia non possit dici virtus. Possum enim mihi esse prudens, fortis & modestus, at vero non justus, nisi alteri tuum tri- inbuam. Quod autem Icti definitio ad justitiam universalem referenda, satis mihi constare videtur ex tribus juris praeceptis, quae immediate, ut ita dicam, post definitionem enumerat, cum inquit:
Iuris praecepta sunt haec: Honeste vi re, Auream non I Adere, Ius suum cuique tribuere. Haec tria juris praecepta sunt rectae rationis dictamina, quae profluunt di manant ex Primo illo naturali jure omnium animis divinitus impresso, ω relicto naturae etiam corruptae, ut infelix homo , qui tam profundis ex summo integritatis gradu, in quem4a Deo collocatus, praeceps in omnium miseriarum abyssum sua culpa deturbatus, obrutus est, haberet in colenda sive humana sive civili hac societate aliquod lumen vel regulam & normam, quam sequeretur, & vitae transigendae rationem ad eam com
330쪽
DE'JUsTITrA ET JURE. 299 poneret. Hae enim sunt nobis impressae adhuc rectae ratio nis, qua praediti sumus, communes notitiae, quibus mens nostra judicat de bono & aequo, de civili honestate, quam in
totius vitae cursu observare nos decet, & de moribus formandis informant. Hanc naturae legem esse rectam rationem,
constantem de sempsternam, atque in omnes distulam Sc inia genitam: quae vocet ad officium jubendo , vetando a fraude deterreat , ut eleganter Cicero scribit. Quamobrem cum haec juris principia omnium animis ingenita, videmus etiam Ethnicorum Imperatores ex notitiis naturalibus veluti fontibus tot leges promulgasse, quae hisce tribus Praeceptis tanquam basi & fundamento innituntur , atque ad ea omnes humanae constitutiones reserendae, facile perspicientes, ratio.
nis lumine ducti, hisce potissimum praecep is civilem societatem conservari posse, a qua singulorum membrorum, e quibus composita , quoque pendet salus atque beatitudo. Quomobrem eo omnes leges collimare oportet, ut haec tria naturae praecepta civibus sint agendi & vivendi norma atque regula, a qua corruptae & depravatae naturae stimulis seducti,
ne deflectant cives vel su disti', legumlatoribus incumbit providere condendo ejusmodi leses & jura, quibus cives ad
eorum observantiam impelluntur, atque invitantur, uti quoque in nostro juris Corpore plurimae Musmodi leges occurrunt. Primum autem locum obtinet praeceptum de honeste vivendo, quoniam adeo late patet, ut sequentia duo complectatur, quatenus honeste vivit, qui neminem laedit, vel jussuum cuique tribuit, imo vero ad omnes omnino hoc praeceptum , leges si re naturales sive civiles applicare potest sadeoque hominem devincit, quocunque injstatu sive naturali sive civili collocatus est , ad obedientiam adversus Omnes'leges, tam naturales quam civiles, quippe honeste vivere, nihil aliud est, meo judicio. quam vivere juXta ra- tionis dictamen , adeosue ut omnes, quae a nobis proficiscun- . tur, actiones conveniant cum eo, quod justum , quod rectum &. quod decorum est, ad quem finem omnes leges ten-qunt, vel saltem referri debent. Rationis autem dictamen non tantum horninum actiones dirigit, quatenus est mem-- - 14 P p a brum