장음표시 사용
341쪽
3io Ex ERCIT A π IONAs IN T i T. D I G. sectus, ejus cura a civili potestate separari nequit. Quam late itaque patet potestas de rebus sacris statuendi, quae apud Principem residet, vel eum, qui in Repub. summum gerit Magistratum, eousque sese extendit divinarum rerum notitia, sive juris prudentia, adeo ut qui illam profiteri, eique addiscens dae operam dare velit, exactam sibi earum legum comparare non dantaxat studeat scientiam & notitiam, verum & juris- prudentiam sibi acquirere summa ope nitatur, & ut vis ac potestas L L. ad factum dc negotia, bene ponderatis omnibus circumstantiis , applicetur, sese reddat idoneum. Utriusque juris priscos prudentes peritos fuisse cuivis notum, atque ob ea periti passim commendantur. Sic Valer. Max. Iib. cap. 8. testatur de Scaevola, eum bene ac diti jura civium & caeremonias Deorum ordinasse. Uti quoque Titium Manlium
juris civilis & sacrorum Pontificalium peritissimum fuisse scribit, lib. s. cap. 8. Sic quoque Coccejum Nervam humani divinique juris scientem appellat Tacitus kb. s. annia. uti quoque Atrium Capitonem lib. 3. annat. Et Gellius eum publici privatique juris peritissimum fuisse tradit, lib. io. cap. Io. Idem Draconem Atheniensem juris divini & humani peritum fuisse testatur, Abis I i. cap. I 8. de Domitio Scaevola idem scribit Vellejus Paterculus. Olim vero sacrarum rerum cognitio in Romana Repub. apud collegium Pontificum fuit, qui non modo decernebant, quibus nostiis, quo die& quo ritu, a quibus, & in quo templo sacra peragenda, verum etiam de jure respondendi facultatem tum temporis habebant. Vid. comment. in rast. Pomponii de orig. jur. I. I. g. 6. Non suo sive jure proprio, verum concessiόne Numae, qui maximarum rerum, quae ad sacra & religionem pertin bant , curam & judicium iis commisit. Uerum nulla mihi ratio videtur obstare, cur definitionem Iurisprudentiae, quatenus dicitur rerum divinatum notitia , adeoque res divinas, quae etiam sunt objectum & finis jurisprudentiae, non referremus ad ea , quae sim juris naturalis sive moralis, unde dimanantilla tria iuris praecepta , quae desinitionem Jurisprudentiae praecedunt re quibus ranquam basi & fundamento niti opor tet universam Iurisprudentiam a ius enim morale sive naturale
342쪽
DE JUSTITIA ET JUR . 3ta profluit ex sanctitate divina , recte quoque venit a pellatione auris divini necessarii, & proinde Jurisprudentia quatenus consistit in notitia juris naturalis, illud ad facta &negotia, quae peraguntur in societate civili, applicat, recte rerum divinarum vocatur notitia. Cujusmodi interpretatio non mihi videtur aliena a mente Jcti, si conferatur cum iis, quae praedicat I. I. b. t. de Jctis, sive qui juri operam dare ani mum induxerunt , qui aequi & boni notitiam profitentur, aequum ab iniquo separantes, licitum ab illicito discernentes, veram Philosophiam assectantes. Per veram Philosophiam intelligimus jus morale sive naturale, ex divina sanctitate di manans, de propter divinae imaginis communicationem cor dibus hominum.inscriptum, sive rectae rationi, qua praediti sumus, impressum, quod di jus divinum necessarium vocamus. Adeoque quatenus juris Periti hanc Philosophiam moralem excolunt, eamque profitentur, atque ad usum applicant, recte Iurisprudentia rerum divinarum scientia vocatur.
Hoc sensu iuris prudentia saepe appellatur sapientia , quia
pro objecto habet jus morale sive naturale, & vero illa non simulata Philosophia tanquam basi & sundamento innititur, Steatenus res sanctissima civilis sapientia dicitur l. i. g. s. fis extraord. cognit. sacra Philosophia. Hinc Jcti Sacerdotes, Sophi, Cati, Sapientes dicuntur,'vid. l. a. f. de orig. jur. V nde apud Ennium : Egregie cordatus homo , cutis c Etius Sextus. Sapientes, quia veram & non simulatam Philosophiam pro-inentur, id est, juris divini sive moralis scientia praediti , c jusmodi juris prudentia vera est Phil sophia, uti diximus, Seclivinarum atque humanarum rerum sapientia, uti eam Philo. sophi veteres definierunt, teste Tullio Lb. 2. O . Compleiactitur autem haec Philosophia omnes virtutes, Ossicia, quae Ieκ naturalis sive moralis, seu jus divinum necessarium alteriati altero praestandum dictat, adeoque juste & honeste vivendi disciplinam continet. Quatenus itaque lex moralis sive naturalis etiam finis est Iurisprudentiae, recte eam definit Ictus merum divinarum notitiam , additur humanarum. Per res humanas intelligimus negotia civilia, quae ad cuJusque civitatis sive Reipub. statum pertinent, sive ea ad universae
343쪽
ara Ex RCITATIONES IN TIT. DIG. Reipub. commodum, utilitatem atque: tranquillitatem tuendam atque conservandam , sive privatorum hominum inter se tractanda commercia, contractus celebrandos, aliaque id
genus negotia peragenda spectent. Quae omnia jus humanum dirigit, ut juxta justitiae normam dc regulam perficiantur. Huc spectant tot leges, tot constitutiones Principum, quae subjectis regulam & normam agendi praescribunt, quam in omnibus negotiis peragendis, pactis, conventionibus, contractibus, commerciisque observare' necessum habcnt, ne a justitiae tramite deflectant. Harum legum & constitutionum notitia haud fugere eum oportet, qui iurisprudentiam prosi tetur, qui enim de jure respondere, & ad negotia Jura applicare posset, qui non eXactam ejus juris habet notitiam, quod ad factum & praesens negotium applicari debet , ut
constare possit, quid jura quid dictant leges observandum. Hoc sensu Juris prudentia dicitur jum atque injusti seientiae iscit. ejus, quod jura, quod leges sanciunt, quod jubent, Nuctant, scientia, justum enim, quod cum legibus convenit, nefas autem & injullum,iquicquid jura vetant ac prohibent. Hinc justum ab injusto , aequum ab iniquo, licitum ab illicito separare dicuntur Juris periti Siquidem Jchi officium 8 prudentia in eo potissimum consistit, ut in quibusvis casibus 'cmergentibus, quid aequum , quid iniquum sit, videat, tum discernat, ut de co respondere, consulentibus, & ad casum, de quo quaeritur, applicare possit. M itaque , ut inquit . Feli man, in Groeningana Academia olim Antecessor primarius , justi atque injust Fientia habitus prae Iicus, quo τιω ac potesatem Dium tenemus , L G H. S cimus quid tu omnibus rebus usum, id est, Iuri, que praeceptis. sit convenires , Ei injustum , quod ab bii discrepat, S quidem scires, id es, per causas hoc cognoscere debeamus, unde nou modo Diagum, verum S morum, etiamque omΠis humanioris Lleratu
yae , & Latinae linguae non tantom , sed V Phlosophiae nos oportet esse sudiosos, qua olim veteres Ictos animum imbuisse ptism eorum responsa, omvis gene= is doctrina referta, tegantur. Ex quibus, ut inquit Poletus Hisor. Dr..Hom. tauquam ex quodam pro tuario abunde depromi eos avi, quae
344쪽
ad rem a reno eam 4 forensiem Y politicam pertinent , quae etiam illustrata γ veluti fate condita ount sententiis γ auctoritatibus PhiIosphorum , Medicorum, oratorum, Poetarum: u Solonem, Putouem , Aristotelem, Theopbrasum.m - um, Hippoeratem, Homerum , Demostbenem , Ciceronem, alio principes viros fere nominant. Verum, inquit statim allegatus, Iehus & Antecessor, nunc melius plebem Iuris Professores S causidici , dicacesique Cerberi , putant se ex-- reue,rejuris scientia, quando omnis eruditionis, omni ue Thio. sophiae fuerint expertes, idque palam quoque p= e ste tulerint. Itaque , pergit , in pusillos eis mori juris interpretes, qui cum aliter nequeant , tamen sis fasta majorem famam AZe habent , quam mereatur, lubet ludere:
Stoica depromis felici dogmata ui unbero , Romuleae Lucique decusique togae. Quin bis sex tabulas perfudit Iaminis aura ἰEt responsa dedit clarus uterque foro. I nunc qui Sophien temnis chariasique Sophorum: Cerneque num Themidos templa subire queas.
inyus pluribus modis dicitur. uno modo cum id , quod semper aluum ac bonum es, jus dicitur: ut est jus
naturale. altero modo, quod omnibus, aut pluribus, in quaque civitate utile se ut es jus civile. nec minus jus recte appellatur in cisitate nostra jus honorarium. praetor quoque jus reddere dieitur, etiam cum inique dec ruit: relatione scilicet facta non ad
id, quod ita Praetor fecit, sed ad illud, quod Praetorem facere convenit. alia signiscatiione jus dicitur
345쪽
locus, in quo jus redditur 'appellatione collata ab eo, quod sit, in st. quem locum determinare modo hoc possumus: ubicunque Prator saltaa majestate imperii pii , salvoque more majorum, jus, dicere consiluit, is locus recte jus appellatur.
Rou pluribus modis dicitur.uno, cum id quod semper bonum, ae aequum est, jus dicitur; ut est jus naturale. Jus est
ex eorum numero, ut inquit Forcatulus, quae Graeci vocant, & variam interpretationem, ac ut sunt, aequivocaturecipiunt, sed tamen certitudinem habent, ut disterant ab oratione ambigua incertae significationis. Jus in genere sugnificat id quod rectum & bonum est , Graecis μὴ . ERe inquit Donatus θ quod omnia recta S infiexibilia exigis. T
Muid eum illis aras qui neque jus xeque bonum
Atque aequum facιuiat. Ius bonura. Plaut. Mostel. 8. Ius omne id, quod cum legiabus sive naturalibus , sive civilibus, sive moribus convenit. , & propter illam convenientiam recte bonum , justum & aequum , quicquid juris nomine venit : est enim jus ars boni Si aequi, ut supra Ulpianus in I. I. jus desinit , ab aequitate jus recedere non oportet, quin in injuriam degeneraret, uti annotavimus. Verum 3us respectu originis unde dimanat, plures admittit significationes, sive pluribus modis jus appellatur. Uno modo, cum id, quod semper bonum & aeqtrum est, jus dicitur, ut est jus naturale , 1ive morale vel divinum necessarium , quod ex ipsa Dei sanctitate, quae omnis mutationis ex Pers, Pronuis, di propter divinae imaginis communicationem nominum menistibus inscriptum, nullam admittens uis penitationem , nullamque patitur mutationem, verum semper & ubique bonum, Iustam , rectum atque aequum est. Quare autem nUer Jetus dicato Diuitiaco t
346쪽
dicat, semper esse bonum M aequum hoc jus, praedixit olim
eleganter Cicero & pene divina voce, ut inquit Lactantius de vero cultu cap. 8. eum inquit in lib. 3. de Repub. Vera lex recta ratio, naturae congruens, di fusa in omnes, consans, sempiterna , quae voceι ad serium jubendo, vetando a fraude deterre. at, qua tamen ueque probos frustra jubet, aut vetat , neque improbos jubendo aut vetando movet. Huic legi, inquit, nee propagari fas est , neque derogari ex hac aliquid ticet , neque rota abrogari potes. Nee vero aut per Senatum , aut per so-patam somi hac lege possumus: neque est quaerendus e lauator, aut interpres ejus alius: nee erit alia lex Romae, alia Athe-nu , alia nune, alia sto ac, sted omnes gentes, S omis tempore una lex S sempiterna S immutabilis cominebit: unusque erit cummunis quasi masser S Imperator omnium Deus diue legis hujus inventor, disceptator, lator: cui qui nou sa-ν erit , ipse se fugiet, ac naturam hominis aspernabitur , hoc soluet maximas poenas, etiam si eaetera supplicia , quae putau-φur , effugerit. Hoc jus illud est, quod non hominum opinione . sed aeternae sapientiae beneficio mentibus nostris inscri-Ptum est, ut alibi Cicero de u. & ni fallor, lib. a. loquitur. Uid.
comment. in Grat. de jur. bel. S pae. lib. I. cap. I. ubi hanc materiam late tractavimus, adeoque non opus ut hic repeta-mis: i ii Auero modo, quod omnibus aut pluribus in quaque civitate utile est , ut es jus ciuile. De jure civili, quod cujusque civitatis PrOPrium est, egimus ad tib. 6. 7. quod, quamvis a jure
naturali non omnino recedat, attamen ei per omnia non ser-Vit , quatenus ad praesentem Reipub. vel civitatis itatum accommodari Sc applicari debet, saepius mutationem paIitur, Prout civium salus 6c utilitas exigit , cum autem res humanae, S proinde quoque ea, quae inter homines peraguntur, negotia, variis mutationibus obnoxia, ita quoque Jus civile, quod ea dirigit atque moderatur, ut cum sustitia dc aequitate
Conveniant, saepius mutari, pro temporum 6c rerum circumstantiis, ut ita dicam, oportet. 8c proinde in eo maxime differt Ius civile a jure naturali, quod semper vim habet eandem , semper aequum & bonum, nullamque in thesi mura. Rr a tionem
347쪽
3 6- ΕxERCITATIONES IN TIM DIG.tionem patitur. Quamvis in eo conveniat, ut aeque ac ius naturale jus legitimum sive civile, semper aequitatisoratione uti debeat, est enim jus civile aequitas civibus praescripta, ad res obtinendas & conservandas, ut inquit Cicero, in Topici
attamen non omni tempore, nec in omni casu eadem aequutas observari potest, verum mutato tem Pore & casu, jus quoque mutandum, quoties ad praesens tempus & casum, qui quandoque potest incidere , si idem jus applicaretur, iniis quum foret, εc aequitate destitueretur. Jus civile semper
quidem bonum & aequum esse oportet , hac enim destitutum , haud juris nomine appellandum , verum in humais nis negotiis, circa quae dirigenda versatur, propter earundem varietatem & inconstantiam, non eaedem Iuris constitutiones eaedem leges, eadem aequitate niti possunt, adeoque ut semia per aequum ac bonum sit, saepius debet mutari. Jus naturale per se& sua natura aequum & bonum est. Jus civile per dispositionem hominis, quoties per voluntatem humanam sive legislatoris ad aequitatis rationem accommodatur & componitur; aequitatis ratio quidem semper eadem & immutabilis,& constans, verum applicatio juris civilis ut aequum sit, deis pendet a voIuntate sive dispostione hominis, &, uti diximus, pro casuum dc negotiorum, circa quae jus humanum sive civile & voluntarium versatur, non adeo constans, sed saepe mutari debet, ut id, quod aequum 6c bonum est, obtinea
Nec minus jus recte dicitur in eiυιtate nostra jus Honor rium. De jure Honorario, quod & jus Praetorium appellatur, a Praetoribus adjuvandi, vel supplendi vel corrigendi juris civilis gratia introductum , egimus ad L 8. h. t. uti quoque ad L 2. g Io. de orig. Πιr. ab honore Praetorum. H norarium nuncupatum autumat Papinianus , quia videlicet ad honorem Praetoris venisset, ut ait Pomponius I. a. g. IO. de orig. jur. Porte ita nuncupatum, quoniam in honorem
Praetoris, illud sancientis, ut legis obtineret auctori ratem, si receptum, d. l. 8. h. t. Aliter tamen Imperator Iustinianus I. 7. IV. de jur. nat. ubi, Hoc ius etiam Honorarium issemus anellao. Quod, qui honores gerunt, id est, magi-Diuitiaco by COOste
348쪽
DE IUsT IT a A ET IURE. 3 et stratus auctoritatem huic juri dederunt. Vid. απιπω. de
'Praetor quoque jus reddere dicitur, etiam cum inique deceris Hir melatione facta nen ad id , quod Praetor ita fecit , sed ad illud, quod Praetorem facere convenit. Praetor si ve Judex, qui judicandi, & lites dirimendi facultate & auctoritate pollet, etiamsi inique , vel non recte decernit, jus tamen reddere dicitur , adeoque ut sententia a competente judice data, quamvis forte non omni ex parte aequitati dc Justitiae parti debitae respondeat, attamen inter partes litigantes jus faciat, propter auctoritatem judici datam atque conccssam, respectit
habito non ejus quod fit, sed quod fieri debet. Quamobrem litigantes nequeunt de justitia protracta aut denegata queri, si forte judex quid decreverit, ex quo litis protelatio
metuatur, sed appellatione opus est, Mae v. p. F. a cis Ios.
ruia judex decrevit dc jus dixit. Secur est, si non rite quidecreverit, uti DD. notant, forte contra soleanitatem de
juris ordinem, L I. g. a. F. deferiis. vel contra leges, L I9. f. de appellat. i. a. s. a. st. quae sent. me V u. tunc enim non aeque id valebit. Quippe, ut inquit Anton. Faber, Nistianal. ad h. I aliud est von rite , aliud non recte. Iuris auctoritas violatur , cum quid sit non rite , at non etiam si, non recte. Nec potest Praetor facto suo suri publico dero. gare, potest tamen ut 8c alius Magistratus quilibet litigat :rum jus laedere conscientiae suae periculo , dummodo de litigatorum, non de ipso jure prCnunciet, ae L I9. I. I. g. a. statim allegat. Publice interest rebus judicatis pareri, ne lites sint immortales. Quamobrem magna est auctoritas rei judicatae ab eo, qui judicis munere fungitur , unde Jctus in, I. 63. g. a. f. ad o C. Trebeia. Cum Praetor cognita causa, per errorem, vel etiam ambitiose juberet hereditatem ex Dei maniis restitui, etiam obiice interes restitui, pro Ier rerum judicatarum auctoritatem. Licet enim per errorem vel inique
judicatum, jus tamen facit ejusmodi sententia. Alia Agumcatione us dicitur sicas, in quo jas redditur , a Iesiatione cuiata a b eo quod sit , in eo ubi sit. Locus ille, in quo jus redditur, εc ubi lites & controversiae exercebantur,
349쪽
3i3 Ex ERCITA TtONE IN TIT. DIG. Forum proprie dicitur, quod licet varias habeat significatio nes, adeo ut quidem sex modis Forum accipi scribat Festus. Per Forum hic intelligimus forum judiciale , in quo jus reddebatur, lites & judiciariae controversae exercebantur,quod Ju Iius Paulus quandoque vocavit Auditorium , L 9. f. s cert. N. l. 39. f. de re Iad. atque hoc loco liberiore sermone jus nuncupat, appellatione collata ab eo quod fit, in eo ubi fit. In quo jus dando, dicendo, aut addicendo in hisce erum tribus verbis Praetoris officium consistebat redditur. Hoc
sensu apud Plaut. Curcus. Iu Ius ambula. & Rudente a I. 3. R. 6. Ego hune selsum in Ius ramam. dc Nepos A treo cap. 7.
Iu ius de sera re nunquam ivit. Juvenalis Sat. is. ρVIlium ad jura vocavlem. Eo quoque sensu occurrit in Epist. Serkii Sulpitii Jcti ad Ciceronem , cum ait: Eo consilio, ut ab Athonis , in Boeotiam rem retiquamque iurifrictionem abso verem. Uti quoque dicimus vocare aliquem tu jus, f. & Coae de injus voc. & eodem sensu consessum in Iure dicimus pro judicato haberi, l. I. Od. de cosses. Luem Iocum hoc modo determinare possumus , ut, ubicunque P, aetor, area majestate imperii sui , salvoque more majorum jus dicere constituit, is locus refcte jus appellatur. De Praetore ejusque juris dicundi potestate egimus in commevt. ad ι. I. g. 27. F. de oret. jur. Caeterum locus iuris dicendi ex more majorum elicitur, in quo tribunal eremam patet , ' ubi sedet,
qui iurisdictioni praeest , vel aliam jurisdictionem habet, LI. F. de Iudic. Oportebat itaque Praetorem pro ma)estate sive dignitate & auctoritate, qua ornatus erat, adhibitis insignibus, non in loco privato, verum publico dc pro tribunali Jus dicere, I. ult. Cod L os . Hore. rudic. l. i. Od. ibo sic. -- dic. Nili jurisdictio contentiosam causam non spectat, sed potius voluntatiam manu mi ilionis vel emancipationis, quivis privatus de honestus locus idoneus cst, l. 7. P mauums. vium H I. Idem dicendum de negotiis, quae causae cognitionem non desiderabant, t. a. F. de o c. proconsul. l. 2. I. dies. U. quis ordo tu Mure. pus. Quamobrem non reddebat jus Praetor more majorum, nec salva mnestate imperii, quoties ipse pronunciabat de ea re, de qua judicem .pedaneum dare de-
350쪽
DE JUsTITIA ET JURE. 3 9 ir. Huc applicare possumus illud Ciceronis ad Q. Fratremi Quady Prator solatue Iudicare deberi. Ergo nec juris appellatione venit locus in quo judicia exercentur apud judiaces pedaneos. Verum quid si litigantes conveniant. ut alibi quam in loco majorum , jus reddaturi Et statuit Bartolus, ueconventio subsit stere debeat ad exemplum temporis prorogati. Verum dissentit ictus Forcatulus, comment. ad h. t. quia non
est.idem jus loci Sc temporis, cum ratio dissimilis urget , ut in actionibus arbitrariis, i. quod se obesi ff. de eo quod cert.
loco. dc debitor citeriore tempore solvere potest. non propi qui ore loco, L qui Romae F de verbor. oblig. Ratio autem diversa loci forensiis a tempore , quia, ut ait Jctus Paulus, illic consideratur ma)estas εc reverentia publica remitti nescia, I. atia g. An F. su. matrim. nisi consuetudo domi acta judicia approbet, cum sit vice Iegis publicae. Aliud dicendum in Iurisdictione voluntaria, in ea privatus locus aptus est, quia pendet ex consensu partium, uti statim diximus. Praetor itaque salva majestate imperii sui salvoque more majorum, jus dicebat pro tribunali in sede illa exceda dc in sublinu posita: non inflar aliorum minorum magistratuum in subselliis, scdens , veste trabea , purpurea scit. indutus, ceterisque insi- .gnibus adhibitis , quae majestatis Se dignitatis prae se ferebant notam, quorum in numero Lictores, Fasces, Apparit Ores, Sella eburnea curulis. Quippe cum Praeciύa erat inter magistratus majores, quamobrem de iisdem auspiciis cum Consulibus comitiis centuriatis Praetor crearetur, summi honoris & imperii insignia ei quoque, quae illis tantum Magistratibus, quorum nasus erat imperium , Fc maxima auspicia concessa fuere. Vid. Alexandr. ab Alexant r. Her. geniat. IIώ. I. cap. 27. I b. 2. cap. i s. Erant enim Fasces insigniam Me statis & imperii sui, quo decoratus crat: uti quoque jusinendi fastigio tribunalis , quippe majoribus hoc duntaxat concessum magistratibus, scit . qui habebant imperium, ι. a. m. de in ius vocaliae quales erant Romae Consules , Praetores, Fraefecti urbis: in provinciis Praesides 8c Proconsules. Minores vero Magistratus, ut alibi notavimus, quibus tantum