Exercitationes in titulum digestorum de justitia et jure, et historiam Pomponii de origine juris, et omnium magistratuum et sucsessione prudentium; Auctore Wilhelmo Vander Muelen ..

331쪽

3oo: Ex ERCt TATIONE1 IN Wr T. Dbrum societatis humanae, verum etiam tanquam membrum societatis civilis, quemadmodum itaque honeste vivere dieitur, qui praestat omnia, quae in statu naturali, in quo leges naturae duntaxat vivendi & agendi norma & regula sunt, facere quisque dictante ratione tenetur, ita postquam mora tales in civilem societatem dictante ratione coaliti, etiam ira Iud praeceptum extendi oportet ad leges civiles, adeo uc si quis honeste vivere dici mereatur, non duntaxat ad dictamen juris naturae, verum etiam civilis vivendi M agendi rationem componere debeat. Hoc Itaque PraecePtum comprehendit omnium legum , tam naturalium quam civilium, Omnium ossiciorum, omnium virtutum observantiam & praestationem , quippe honestum omnes Virtutes complectitur, totamque καλοκαγο ν, ut docet Cicero I. O . ita ut honeste vivere sit secundum omnem virtutem Vivere , quod virum bonum perficit. Attamen notandum , quamvis hoc praeceptum adeo late pateat, ut duo sequentia etiam complecta ciiunt tamen ab invicem distincta, ita ut primum quidem praeceptum spectet hominem in ordine ad se ipsum, adeoque id

reserendum ad illarum virtutum observantiam eaque ossicia praestanda quae lex moralis exigit ab ipso, quatenus ratione praeditus ejus dictamini convenienter vitae traducendae ratio- ιnem instituere debet, quod non eo sensu intelligendum, quasi hoc praeceptum hominem respiceret in ordine ad se ipsum in abstracto, ut ita dicam, id est, nullo habito respectu au proximum, cum quo sbi intercedit societas, minime vero respicit eo sensu hominem in ordine ad se ipsum , in quantum

eum oportet esse bene dispositum congruenter virtutibus, ut alterius promoveret bonum 1 quippe nunquam homo absque relatione ad proximum tanquam membrum ejusdem societatis sive humanae si ve civilis considerari potest, ita ut etiam sui ipsius conservatio, quam unicuique tueri incumbit, dictante recta ratione ad eum finem tendat, ut semet ipse conis servando communi societati tuendae, atque pariter singulorum membrorum utilitati promovendae inservire posset. Quemadmodum Medici est tuae consulere naturae per rem dia congruentia, ut alterius naturae prodesse queat; eandem

332쪽

or IusTITIA ET JURI 3o Iob rationem est ossicium hominis in societat e constituti, eum

in modum propriae naturae consulere,. eique congruenter vivere secundum honestatem naturalem, ut aptus rςddatur quialteri praestet auxilium, nς quemquam laedat, ut inquit Ictus,& olim Iur. Antecellor celcber. in Acad. Ultraje h. comment. in IV. h. t. Licet enim , pergit, verum lit hominem ordianari potissimum adi hominem, prout membrum est societatis civilis, sic tamen ordinariteum credendum est, ut etiam seipsum,respiciat,' in quantum nisi Primum vivat congruenter virtuti, inutile civitatis membrum lit futurum , ne.dicam quod.Justitiae virtus, quam respiciunt juris praecepta , suo modo ordinetur ad perfectionem & rectitudinem hPentis, iue aptior reddatur ad ossicia aliis eXhibenda. Primarius ita- .

que hujus praecepti sinis est, ut quisqu*.a seipso incipiat,

ut legibus, naturae, & Consequenter etiam congruenter in 1 CNtate vivat, utri Omnia, qtym Jus naturae dictat, ossicia, adimplere conetur, iisque vitam congruenter initituat. Consistit autem vi Iae honestas tam in verbis, quam in factis, tino tam late patet , ut etiam omnes nostrae. Cogitationes, sermones & actiones comprehendat, quas ita institui oportet, ut, . sint rectae rationi consentanea: ,i ne quid contra honestate in inconsulte, negligenter, aut temere ccgitemus, dicamus vel

agamus, sed in omnibus vitae actionibus non solum id quod licet, sed id quod honestum est, spectemus, I. I97. fis R. I. I. I . eod. Eo enim ipso quod recta ratione sumus praediti, qua potissimum brutis antecellimus , devincimur, ut i omni tempore, loco, & quavis in conditione collocati, illud quod honestum, quod decorum, & proinde rectum, & jussum, quippe hoc appellatione honestatis continetur, faci mus & sequamur. Hoc Juris vinculum nobis imponit humana natura, cujus particeps sumus. Optime Cicero in libris osciorum inquit.: Nec vero tua parva visces naturae , quod . . unum hoc animal sentit is quis sit ordo , id deceat in iumsfactisque quis si modus. Itaque eorum i orum , quae a sectu a. sentiuntur, nullum aliud animal pulchritudinem, venustatem, conmenientiam partitim sentis. Euam fmititudinem natura ra-xuque ab oculis ad animum transferens, multo etiam magis

r c pulchri

333쪽

pulebritudinem , constantiam , ordinem in cousiliis Iactissu probat, cavetque , ne quid indecore effeminaraque faciat. Tum in omnibus S opiuionibus lis factu , ne quid libidinose aut faciat , aut cogitet. stetibus ex rebus confatur Gi essicitur id, quod quaerimus honestum. Quemadmodum ob. 3 s n. interpretatur honeste vivere, esse cum virtute vivere. Hanc ira. e vivendi rationem nobis primum praeceptum non CO in mendat duntaXat, verum enim praecipit, cum relatione ad societatem , cujus quisque nostrum pars 3e membri ' est. Honestatis apud bonos viros ea vis est, ut non modo quid

liceat spectent, sed magis quod honestum est, sive in conjuncti ibus, sive in contractibus , omnibus negotiis, quae in scidietate civili inter homines peraguntur. Quamobremetiat in jure saepissime honestatis habetur ratio, quate pus stil. ne quid per turpitudinem civili societati noceatur) pro. pterea quae turpiter re contra bonos mores fiunt, probibentur εc te ita jubentur. Hinc Modestinus in I. 42. de rit. nupt. semper in conjunctionibus non solum quid liceat considerandum est sed quod honestum est. Vid. t. 14 . ι I97. de R. I. v. isi ff. de condit. in . Quamobrem turpes stipulationes,

institutiones, conventiones & contractus generaliter nullius sunt momenti, I. 26. I. 6 I. I. I, 3. de verb. obL Quemadmodum nec pacta, quae occasionem praebent ad delinquendum, ut ne de dolo, at delicto suturo agatur, valent, vCruma jure improbata, 1 al. V. de R. y. I. 3. g. nis. f. stro sc ιλ

V. f. paris. Adeo ut qui honestatem negligunt, ut

multis in casibus poenam infamiae subire debeant, tot. tit 1. in his qui mea t. iis m. & rit. Coae ex quib. eaus ins irrog. ita ut in societate civili leges civiles maxime quoque honest tem respiciant, & uti patet, non legum duntaxat naturalium, erum quoque juris civilis objectum est, se proinde quoque finis, quest in ferendis legibus, lure condendo legumlatores potissimim quoque respicere oportet. Duo postrema praece pia magis respectiva sunt , ut ita dicam , & vel in omittendo sive non faciendo , vel in committendo sue R.

quamobrem illud negati pe, hoc posthaye ceptum est: aerohibet secundum praeceptum ne quis alie

334쪽

rum laedat, non modo in corpore, verum etiam in facultat Lbus , sive bonis & fama eam lacerando , vel minuendo, quoniam homo natus sit ad societatem colendam & tuendam, ipsa dictat ratio abstinendum ab injuriis, adeoque neminem laedendum , hac enim ratione distrahitur societas. Quamobrem Tullius , hominem naturae obedientem, id est , juxta dictamen rectis rationis, sive juris naturalis praecepta vitam ducentem , homini nocere non posse. Atiae si etiam , inquit , hoe natura pr/sicribit, ut homo homini quicunqkest, ob eam V in causam, quod is homo st, confluitum velit , necusees secundum eandem naturam, omnium utilitatem esse communem.

Muod si ita es s una continemur omnes S ecium lege nathrae , idque i ita est, certe violare alterum ιge naturae prohibemur. Verum non duntaxat societatem , verum etiam cois gnationem inter homines Constituisse naturam , docet nos)ctus Florentinus h. t. quamobrem dictante natura hominem homini insit diari sive damnum inferre silmmum esse nefas. Eleganter Seneca inquit, Ep. 93. Ecce altera quae ino, quom εο θ minibus sit utendum. Quid attimus t Luae damus praeo It et i Et parcatur sanguini humano, quan ulum es eι uou uoc re , cui debessi prodesset M ux scilicet laus es, s homo mansu tus homini est. Praeci en us, at naufrago manum postgat, e ranti mam monstret , cum esuriente pauem suum dividat Ziauaudo omata, quae priae avia fiunt,ac vitanda , dicam , cum

g βῖm breuiter hanc formulam humani officii tradere δ Omne hoe

quod vides, quo divina atque humana conclusa sunt, unum est. HIembra fumus coνporis magni. Natura nos ut cognatos edidit, cum ex isdem S m eadem nos gigneret. Haec nobis inridit amo.

rem mutuum, S sociabiles scite illa aequum justumque compa- .ier ex illius constitutione miserius es nocere quam Leri: ω H-Lus imperio paratae seunt ad mandum manus. Unde ic illa naturae justissima vox prodiit, Quod tibi Meri non vis , alteri ne feceris ἡ quippe non laeditur alter, si id, quod nobis fieri nolumus, alteri quoque non faciamus , fere in hoc summa justitia consistit. Huc pertinet, illud Salvatoris praeceptum , quod, teste Lampridio, Hadrianus Imp. maxime fecit : Omnia quae vultis ut faciant vobis homilles , is vos tuissa

335쪽

facite. Quo fundamento nititur titi' Quod quiri e raris iu

alterum statuerit, ut DP eodem jure utatur. Atque hoc praeia' cepto innituntur plurimae per universum Corpus sparsae Ieges, quae ad eum finem collimant, ne. alter per alterum laedatur, vel damnum patiatur. Hinci. 7 . ω 7s . F. de R. T. vetitu es , ne alteri per alterum iniqua conditio inferatum 'vel quis in alterius injuriam consilium suum mutet,'neque alieno facto jus alterius immutetur, l. 6. F. quemad. ferU. amitt. Quamobrem nemo locupletari debet' cum alterius ja- ctura & detrimento, I. ro6. de R. I. Et hoc quidem jure naturae aequum est , id dictat recta ratio, eX qua di manat praeceptum ne alterum laedamus, & proinde aequitati repugnat, ut quis locupletaretur cum alterius jactura d detrimento, &hac ratione alter ab altero laesionem pateretur. kQuod tamen

cum limitatione intelligendum , omnis quidem laeno prohibiata scit . quae nullo fit jure, verum alterum laedere haud vetitum, si quis sui desensionem suscipiat, &'nulla sit alia ratio

expediendae salutis, nisi. cum detrimento alterius. Primum justitiae munus esse, ait Cicero I. O c. ne cui quis nouat, nisi lacessitus injuria. Vim enim-vi repellere omnes leges, omniaque jurae permittunt. Vid. commeus. tu Grol. ur. ML G par. ubi hanc materiam satis late tractavimus. Uerum quamvis linc praeceptum Videatur duntaxat alterum reis spicere, nihil tamen obstat, quo minus etiam referatu 'ad

se ipsum, quippe si vetatur socium laedete, multo magis semetipsum laedere prohibetur , proximus enim quisque sibi, charitas bene ordinata a se ipso incipere debet; arctiori enim vinculo necessitudinis homo sibi jure naturae devincitur atque alligatur, 'quam socio, L. 3. b. t. &'arg. I. 6 Coae defervit. S aqua. Quamobrem & in jure sui homicidium prohibitum , nec impune quis seipsum laedit , vetante & jure

naturali, civili.' Quippe cum lex naturae cuique comis

mendat conservationem sui, eo ipso prohibet ne se ipsum laedat, vel sibi noceat , hac ratione nitituo quod dicitur in

I. r3. U. ad L. Aquia. neminem Dorum membrorum dominum videri. Quamobrem non valet conventio , per quam ad manus, vel alterius membri amputationem, vel ad corporalem

336쪽

detentionem, vel etiam ad in carcerationem quis se obligat, si debitum non solvatur, ut Jchi statuunt, quorum in numero Guid. Papa in Decf. Grabano L qtias. 278. Covarruv.

lib. 2. var. resolui. cap.-I. TiraqueIl. delsaeuis causa 4 i. Quod tamen quoad carcerem vix subsistere Putant, propterea quod non solvens in carceratur, etsi inter contrahentes id actum non fuerit, I. Cod. qui bovis ced. ροβ. Gad. tib. 2. de pace pubi. n. T. Verum,quoad manus vel aliorum membrorum laesionem haud dubie procedit, dominium, quod qui Lque in semetipsum habet, non tam late patet, quod facile

Constabit ex iis, quae de societate colenda, ad quam tuendam nati sumus , supr. annotavimus. Quippe. non nobis solum nati sumus, verum etiam ut patriae, dc societati, cujus membrum quisque est, tuendae inserviamus; & proinde cuique incumbit semetipsum conservare , ut utile societatis membrum e Xistat , praeterquam quod in statu civili liberi cujusque hominis & civis coipus ad Rempub pertinere dicendum , cujus est de civium suorum corporibus , membris &fortunis pro arbitrio disponere. Nam ideo lex dicitur dominus dc personarum & rerum omnium, quae sunt in Repub. . I. F. de II. ut disserit Ant .iFaber in comment. ad I. I 3. . ad LAquia Neque obstat L,9. I. 7. F. de secul ubi asseritur, quod licet servis uatur aliter in suum erepus se Dire e naturalia ter enim ibidem non significat jus naturae, quasi servo liceret jure naturali in corpus suum saevire, neutiquam sane, jus

naturae nullam agnoscit inter hominem liberum & servum differentiam:.natura enim omnes tiberi sumus, quamobrem Contra naturam , id eli , naturalem hominis conditionem &stat iam servitus introducta , quamvis non contra naturalem xilia ita Cm. Conditio ergo illa adventitia , ut ita dicam, non mutat statum naturalem, id eli, non liberat servum ab. illa Obligatione naturali, quatenus homo est rationis capax, leges naturae observare, & dictamini rectae rationis obtemperarG, quae vetat, ne quis sibi noceat, vel in corpus suum saeviat . adeoque nec servis majorem licentiam in corpus suum saeviendi natura iive Jus naturae concedit atque homini libero. Ambo tanquam Cusdem conditionis de status participes,: O-

337쪽

3o6 Ex ERCITATIONES IN TIT. DI .dem juris vinculo ad juris naturae observantiam devinciuntur. Per naturam igitur intelligimus pravam aliquam inclinatimnem, vel ductum & impetum pravae naturae humanae in bruis talem degenerantis, quo servi , ut dominos fraudarent pretio , apud Romanos sibi violentas inferebant manus. lta

que neque jure naturali, neque civili licet in semetipsum sae. viro servo, vox itaque liere non hic significat facultatem, sive jus quod alicui competit ad aliquid Iuste agendum vel fa- Ciendum, verum, ut inquit Glos . permittitur .hoe, ut do. minus damnum sibi inflictum propter hoc non possit deduce. re de peculio: non autem licet, de jure naturali vel civili, La 3. g. 7. F. de e ML edict. imo vero punitur, ι. 6. g. 7. U. de re mihi. De tertio juris praecepto dictum in definitione justitiae. Verum non tam late haec verba , jus βum euique tribuere, quam in definitione justitiae accipienda monet Hain. σου b. F. h. n. io. Quippe, ut inquit Feliman in e-- t. ad h. t. cum caetera duobus Prioribus praeceptis comis

Prehendantur , quae ad justitiam universalem , idque memobrum particularis, quae in criminum coercitione consistit. pertinent, hic id Jctus vult cuique tribui, quod ei debetur ex segibus justitiae expletricis, atque adeo cuique suum jus, quod in personas, aut in re, vel ad rem habet, tribuendum esse, L3 r. f depositi. Vid. commeat. ad Got. Iur. bel. S pae. lib. a. cap. I. u. 8. Postquam nobis tradidit Ictus juris praece-Pra, ad Jurisprudentiae definitionem describendam procedit, nec inverso ordine , etenim jurisprudentia etiam versatur circa eadem praecepta , quae juri operam-daturum maxime nosse oportet. Quippe cum Jcti juris prudentiam sive scien . tiam Justitiae exequendae causa profitemur, ideo ejus definitio subjicicnda erat, quae a partibus sumpta est , inquit Maesteristius, jurisprudentia enim docet, quomodo jus Cognoscamus, scit. quomodo judicare atque discernere possimus , utrum Causa , quae in controversiam venit , aequa sit vel iniqua, quidquid juris cuique tribuendum , ne recedamus in judicando ab eo quod aequum, justum atque rectum est, atque hac ratione cuique jus suum tribuatur , nemo laedatur. Paris udentia es ivinarum atque haemanarum rerum noti

338쪽

: i DE J V sT 1 TI A ET I u R Eo gortia , justi arque injusti scientia. Perperam mentem Jchi interpretari mihi videntur, qui nimis angustis hanc definitionem

cancellis circumscribunt , quasi Juris prudentia, quae hic d scribitur, tantum consisteret in nuda divinarum atque humanarum rerum notitia, & inlusti atque justi scientia adeoque magis speculativa, quam activa, ut ita dicam. Neutia quam sane, jurisprudentia non acquiescit in susti atque inis justi , aequi ac iniqui scientia atque cognitione , verum printerea sollicita est, ut in negotiis de actibus civilibus, quid aequum , quid iniquum , discernat , de eo respondeat, ac suum cuique tribuat, ut inquit Eckhol . ccmment. ad h. t.

Consistit itaque potissimum in applicatione juris ad negotia civilia, id est, in legibus scriptis dextre interpretandis , dc ad singulares factorum species accommodandis, quod maxime incumbit Jctis sive jurisperitis. Haec definitio potissimum huc spectare nobis videtur. Quamobrem nonnulli jurisprudentiam hic describi dicunt doctrinaliter , quod sit prudentia judiciaria recte interpretandi & applicandi jus ad negotia civilia , nec confundenda cum prudentia legissatoria, nec cum deliberativa , nec cum prudentia judiciaria, quae consistit in jure secundum leges praescriptas reddendo, quaeque audici inesse dicitur. Vid. Frant2ium comment. ad h. t. Quamvis enim, uti cuivis notum, Jchi dicantur juris auctores & conditores, I. 2. I. 13. f. dedorix. jur. l. a 3. de prἴcur. i. as. Coae de nupt. Id non intelligendum monent,ratione constitutionis, verum ratione interpretationis, l. h. g. s. I 3. F.

e orig. jar. & compositionis./Jurisprudentia , quam hic definit Ictus , omissis tot distinctionibus, a quibusdam D D. EX cogitatis , potissimum:consistit , ut diximus , in legibus dextre interpretandis & ad casus singulares accommodandis; hinc non perperam juris prudentia sive juris scientia practica appellari potest , in quantum non in nuda meditatione Coninsistit , verum ad facta & casus, qui possunt quandoque in-Cidere , applicatur & accommodatur. Hinc jurisprudentiam alii definiunt, quod sit habitas practicus, leges a Magistratu Iasas dextra interpretandi, sir aerionibus cistam convenienter apsticandi. Et sane nullum jurisprudentia in civitate haberet Qq a usum,

339쪽

3o8 Ex ERCITAT IONEs IN T I T. DI G. usum , & commodum inde sentirent cives , nisi ad civilia ap. plicaretur negotia hominumque facta , ejusmodi itaque interupretatio:& ad factum commoda applicatio finis debet esse

juris prudentiae, quamobrem Lauterbach. ad h. t. Fuit jinis fruuentia ex accurata juris cognitione , is practica ejusdem exeris citatione. Quoniam vero juris prudentia non solumciversatur circa res humanas, verum etiam divinas , dicitur rerum . Aminarum sir humanaram notitia: scit. quatenus res divinae de humanae ita sunt comparatae, ut de iis leges ferri possint, illisque applicari, adeoque a legislatoris imperio & potestate dependet eas ordinare & dirigere , uti justitia,& Rei p. salus atque utilitas efflagitat. Quae cum in foro soli tantum sibi

locum vindicare potest , scit . quatenus dirigit actus externos, qui abili omine proficiscuntur, ut cum eo sine' conveniant, recte observat Joach. Hoppius conranent. ad D AE tit. de just. S.Iur. actus hominis inici nos, utpote cogitationes, ad Jus non pertinere, arg. l. i8. β. de Larn..cum v. iis applicari nequeant : & quamvis etiam quandoque cogitatione; in jure nostro puniri dicantur, ut in I. 6. Coae ad L. y2L Majest. hoc

tamen non de metas cogitationibus, verum quatenus adactus exteriores progrediuntur,accipiendum,ut innuit ipsa l. 6. verb. atque trae Iutu. Quippe, ut inquit Brunnem annus ad h. I. per

nudam cogitationem atque tra harum, quorum teXtus memi

nit, merito actus aliquis extrinsecus intelligitur pari ratione. ut inquit statina allegatus rauctor, nec res divinae, quod ad cutrum internum , huc spectant, .cum credendi nece nitas possit nemini imponi: quod ad cultum vero externum utique, ut scit. omnia. ordine & decenter fiant in Ecclelia, ut circa

res sacras justitia legitimo modo administretur , ut denique Deo quod suum est, seu quod ipsi externe debetur, tribuatur. Quinimo etiam ea , quae ad cultum internum pertinent , eatenus ad iurisprudentiam pertinent , quatenus acti. bus cxternis expediuntur: unde si quis ea, quae animo cre-

.dit, publice doceat , & exd nova illa doctrina tumultus &seditiones metuuntur in Repub. Omnino. modum docendi circumscribere poterit Princeps,cine hoci vel illud doceatur, seu de hac vel illa re disputetur, vel , ut alibi diximus, per-

340쪽

nieiosa cultui divino & receptat religioni dogmata spargantur& in vulgus disseminentur, quae tranquillitatem perturbarent, penitus prohibere , quemadmodum latius demonstravimus alibi. Humanae potestatis partes constant intuenda de procuranda salute& utilitato Reipub. ita quoque ei, qui stim mae rerum praecest, incumbit cura religionis de cultus divini, ut scit. recte instituatur &' exerceatur. Unde Diogenes Pythagoricus apud Sto-baeum Serm. 96. Necesse es, persectum Regem Imperatorem esse strentium Syudicem S Sacerdotem , uti id latius disputavimus in dissertatione nostra peculiari, de ortu S interita imperii Romani. Complectitur itaque summu nr imperium potestatem leges ferendi, tam circa res divinas quam humanas, iit omnia in sacris peragendis justo & legitimo ordine fiant, &secundum leges, circa res divinas, jura reddantur, exerceantur actiones, sacrorum violatores de contemptores punianis tur, vid.:tit. Coae de stimm. Trivit. Ab ipso enim fere mundi primordio sacrascurare atque ordinare, etiam antequam homines in societates civiles coaluissent , adeoqtie cum in singulas familias divisum erat mortale genus, ad patremfamilias, tanquam familiae caput & principem pertinuisse, alibi late demonstravimus, postquam vero in civitatem Cois aluerunt, pariter cum summo imperio sacrorum curam conis tui illa in eum, quem societati tuendae praefecerunt, ibidem annotavimus. vide:Disertat. de ortu S interitu imperii Romaxie uti quoque,'Dissert. de sanctitate summi imperii civilis. Quamobrem merito imperantibus cura demandata censeri debet, non solum terrestrium, sed & coelestium:bonorum coispiam & assilientiam civibus procurare .l HincJOptime Valer.

MaX. Ab. I. cap. 9. via, inquir, post relieiovem ponenda si per nostra civitas duxit k etiam in quibus summae majestatis decus conspici volait: Dapropter non dubitaveruut jacris imperia sie ire. Hinc & olim penes Reges Caesaresque, florente Romano imperio, suprema semper fuit potestas Msacrorum ordinandorum, Se religionis cura, quamobrem te Pontifices Maximi. Uti & Moses Se religionis de divini cultus ordinationi invigilare debuit, caeterique Reges. Quarenus itaque in societate civili Religio'suos maximos habes ef-