장음표시 사용
371쪽
3 o Ex ERCITAT. IN HISTOR. POMPON. quis morem gerere recusat, eum tanquam Perturbatorem M. cietatis & hostem e civitate ejicere , vel alio quocunque modo in eum animadvertere Potest. Quid enim salvum, quid incolume esset, si cuique e plebe summam majestatem ex qua nostram pendere vitae beatitudinem & salutem demonstravimus, pedibus conculcaret, ad vetus Chaos iterum delaber tur Respub. Omnium miseriarum lantem & scaturiginem. Ut enim summum Olympi cacumen Poetae semper quietum esse Munt, propterea quod altius sit, quam ut eo ventorum tem pestatumque vis perveniat, ita majestas atque auctoritas e rum , qui summo imperio ornati sunt, sublimior & excelsior existimari debet, quam ut perditorum hominum pestiferis flatibus & improbis machinationibus concuti & labefactari possit, si propriae saluti lc conservationi inserviamus. Ex illa igitur animorum concordia & voluntatum unione.& renunciaiatione libertatis naturalis perfecta nascitur civitas, seu societas civilis , unicum praesidium , ad quod confugere necesse erat mortalibus, si semetipsos tot tantisque periculis & miseriis , quibus in statu naturali viventes vexabantur, liberare vellent. Longius quidem quam par fuit de hac disputavi materia, verum 1 pero ut mihi lector hoc facile condonaturus sit, si diligenter examinaverit, quanta eous sis utilitas.
2. Pomponius lib. singulari Enchiridit. Neces arium itaque nobis videtur ipsius juris originem, atque processum demonstrare. s. ν. Et quidem initio civitatis nostra populus sine lege certa, sine jure certo primum agere instituito omnia
que manu a regibus gubernabantur. vitatis nostra. J Scit. Romanae. Significat hic civitas habitatores , congregatam hominum multitudinem. Ita etiam in I. 17.j scere. FG. Erat haec civitas ex agrestium
372쪽
i multitudine a Romula fundata. Liv. b. . 8. Legibus autem tum ad sacra, tum ad politicum pertinentibus, brevi Romulus populum ita formavit, ,et moratiori genti non tantum par esset, sed Iure prae ferri potuerit. ηFopulus sine lege eerta. J Principio rerum , gentium, natio numque imperium penes Reges fuit. Populus nullis legibus t nebatur. Arbitria Priscipum pro legibus erant , inquit Iustinus lib. I. cap. Per ora Principum divinitus jura emanabant. Quod justum illi judicassent, id pro lege erat. Dionys. Halicar. lib. cap. I. Cic. 3. de II. Omnes antiqua gentes. Regibus quondam paruere: quod genus imperis primo ad homines justi,simos is optenti os dejerebatur. Nonnulli sentiunt melius & optabilius esse regi a Principe, quam lege scripta, quia Rex justus in singulis causis judicat secundum aequitaia. tem, quae sibi videtur. Hine Plato formavit Rempub. sine lege scripta, sed quae regeretur a viris prudentIbus. Et apud Liv. Lb. I. cap. 3. Regem hominem esse, a quo impetres, ubi jus ubi injuria opus sit, gratiae esse locum & bene fietori& irasci & ignoscere posse: inter amicum & inimicum diserimen esse. Leges rem surdam inexorabilem esse , salubriorem melioremque inopi, quam potenti: nihil laxamenti & veniae habere, si modum excesseris, periculosum esse. In tot humanis erroribus solam innocentiam vivere. Verum contraria opinio huic praeferenda videtur. Debent enim certae esse leges, quibus Respub. tanquam suo fundamento fundatur, de quae regula & norma sunt , fecundum quam cives actiones . sitas dirigere, negotia 6c commercia peragere necesse habent. In hoc enim Reges caeteris hominibvsaequales sunt, scit . quoahomines nati iisdem humanae naturae imbecillitatibus, ut odio, arae , invidiae, aliisque pravis animi agitationibus obnoxii sint,
iisque agitati saepissime , ab ea quod justum & aequum est ,
. animus deflectitur , ct amore proprio flagrantes saepe publicae .utilitati privata commoda anteponunt, non sine gravi civium damno. Quamobrem non nudi , inter quos Vasquis, Ari lcsciteles, aliique, melius, commodius ac tutius gubernati Remisia Pub. Pellii legem quam Principem censuere. Ubi lex imperat
373쪽
3 2 EκERCITAT. IN Hls TOR. POMPON. Deum praeesse, cum lex sit imago Dei , ratioque pura S asomm assectu libera : ubi vero homo imperat oectum ut imma nem heuuam adjungi, qui ira , odio, cupiditate ' sit agitari , inquit Arist. 3. potit. cap. II.
Agere instituit J id est, incepit, saepius hoc sensu apud scri
ptores occurrit. serent. in prolog. Eunuch. I9.
Quae proserentur post, si perget laedere Iia ut facere ιυι ιt. Sic etiam Cic. in Verr. Verum ut institui dicere, id est, coepi. Et pro Ouentio: Luaeso ut me , judices, Licuit Dore insiluistis,
benigne attenteque audiatis. Notandum verbum instituere hic
non ad populum referri eo sensu , quo signiscat decemnere , statuere, quod imperii est, quasi penes populum fuisset istius arbitrium: verum sensus est, quod populus Romanus initio civitatis, Romulo imperii habenas moderante, agere incepit secundum leges & Jus incertum; ab ore quippe Romuli pendens , quod ex sequentibus videre est. Omuia manu is regibus gubernabantur. J nempe potestate &arbitrio regis. Libido regum pro legibus habebatur. Pusin.
lib. I. cap. 7. & Tacit. 3. Annal. Nobis Romulus , inquit, ut libitum, imperitaverat. Vel enim uni, vel pluribus sive concilio multorum permittitur rerum summa : porro illud concilium vel ex omnibus civibus , ita ut singulis ferendi suffragium jus sit , vel ex quibusdam tantum personis constat. Ex hisce diversis civitatum formis divorsa nomina orta sunt. Si unus summae rerum praeest, Monarchia.dicitur: si plures, non vero omnes imperii teneant gubernacula, Aristocratia vocatur , si omnibus denique administratio permista sit, Democratia appellatur. Respub R mana nunquam magis floruit, quam sub unius imperio: pluribus eam admini strantibus , seditionibus bellisque intestinis adeo saepissime divulsa atque dilacerata fuit, ut Jamjam interitura videretur,& hostibus internecivo odio erga eam accentis, praedae futuram metuendum ellet. Et meo'Iudicio Monarchicum regimen abstracte , ut Logici loquuntur , consideratum, nulla habita. Digitia Cooole
374쪽
BEO IGINE IURI s. 3 3 habita ratione personae imperantis, qui eo saepissime abutitur,
eamquecob causam Periculosum , caeteris Civitatum formis praeserendum existimo. Urbecuti est felix, quae praeconem audiat unum. Olim oraculum Soloni redditum fuit. Qui de praestantia dictarum specierum plura desiderat , adeat Hobbes. de civ. cap. Io. ubi quae: optima sit ex contentione commodorum & incommodorum cudusque regiminis ostendit.
I. 2. Psea aucIa ad aliquem modum civitate, ipsum Romulum traditur populum in triginta partes dioisisse, quas partes Curias appellavit ; proster ea quod tunc Reipublica curam per sententias partium earum expediebat. Et ita leges quasdam er ipse curiatas ad populum tulit. I ulerunt ρο set entes reges, qme omnes conscripta extant in libro Sexti Papirii: qtii fuit illis temporibus, quibus Superbus Demarati C rinthii situs , ex principalibus Siris. Is liber, ut diximus, appellatus jus civile Papirianum, non quia
Papirius de suo quicquam ibi adjecit, sed quod leges
fine ordine latas in unum composuit.
γ'ucta ad atiquem modum civitate J scit. aperto asylo: eo enim ex finitimis populis turba omnis sine discrimine liber an servus esset aυida novarum rerum perfugit: id primum ad Lea tam magnitudinem roborrae fuit. Liv. lib. r. cap. 8. Quid enim urbs civibus orbata, quam urbis imago. Hinc Plin. a Iib. 7. epist. 3I. Custio patrι- omnibus quidem rebus augeri, maxime tamen civium numero: id enim onidis firmissimum om
Hoc primum urbis incrementum aliud excepit, scit. raptus virginum Salinarum , Antemnatιum aliarumque, quae Romam profectae erant, studio cum spectandi ludos, quos Romani
375쪽
Consitialia vocant, quia Cous, id est, Neptuno consiliorum
Deo sacra, tum etiam videndae novae urbis Cupiditate flagrantes. Gravissima inde orta bella, donec tandem mulierum precibus fatigati, ad quos injuria haec pertinebat, non tantum pacem, sed etiam ex duabus civitatibus unam fece re, regnum consociarunt, & imperium omne Romam conia tulerunt.'Liv. dict. tib. cap. 8. S 9. Ab eo tempore magis magisque accestione aliarum nationum Cenissensium, Antemn tium , Crusummum , eo crevit civitas, ut decedens Romulus loco 3ooo. peditum, & 3OO. equitum, quos secum addux rat, reliquerit peditum O. dc equitum Io . Dion IL Ha
In triginta partes divisisse. J Romulus, arrepto impetio,
cogitavit non in civium multitudine, nec amplis profundisve fossis, summam Rempub. sitam esse: sed aliud quid esse uod servet civitates, & ab exiguis profectas initiis magnas acit, boni scit. magistratus, & aequae, leges, sine hisce insanit Sc furit semper bellua illa multorum capitum. Statum igitur, quem judicavit optimum Reipub. imposuit, & quidem a se ipso tanquam capite totius civitatis incepit: deinde ad caetera membra descendit. Primo itaque se: ipsum summo imperio ornatum, venerabilem & augustum, sumptis imis perii insignibus , tum maxime lictoribus , facere voluit: quam ἀObrem trecentos etiam armatos circa se habuit, quos Ce res appellavit, non tantum ad custodiam corporis, verum ad defensionem quoque summae maiestatis adversus omnes soris didas & pestiferas concussiones, quas homineS perditi, novarum rerum cupidi, communis tranquillitatis perturbatores meditantur. Deinde ad universam multitudinem bene ordinandam animum applicuit: eam igitur divisit in tres partes, unde tribus dictis sunt, singulas tribus in decem curias. Alii tribus a tributo dictas volunt, quod populus Romanus in tribus divisus conferre solitus fuerat. Non consentiunt de haere Dionysius & Livius, neque de tempore, quo tribus & curiarum nomen inventum fuerit. Dionysius Romulum , Livius Regem Servium. Tullium tribuum auctorem dicit. Ille ante bellum Sabinum , hic post illud peractum , popu-r tum
376쪽
Ium in tribus &' curias divisum memoriaexprodidit. - Narrat quippe Dionysius , Romulum universam multitudiis nem in tribus clivisisse, de singulis suos praefecisse duces, tribus singulas iterum in decem curias partitum fuisse: singulas curias singulos agros sortiri jussisse, excepta ea parte, quae
publicis & sacris obeundis muneribus inserviret. Livius contra, inito foedere cum Sabinis & consociato regno, tres equitum centurias de triginta curias a omulo factas, iisque a mulieribus Sabinis nomina imposita fuisse, tradit. Ex bello , inquit, tam tripi Mia repente pax, cariores Sabinas viris ac parentibus , os ante omnes Romulo ipsi fecit. Ita quum populum incurias triginta δωderet, nomina earum curiis imposuit. Id non traditur, cum haud dubio numerus aliquanto major bae mulieram fuerit , aetate an dignitatibus syis, virorumve, an sorte.lec fiat, quae nomina Curiis darent. Eodem tempore tres equitum Centuriae conscriptae fluui. Raonenses a Romulo, Tatienses a Tmtio, Lucerum nominis originis ea a incerta est. Dionysius
in ipso civitatis primordio, antequ,m adversus Sabinos bellum gessistet, populum in tres tribus, & illas tribus itcrum in triginta curias divisisse , Livius post bellum peractum , in triginta curias populum divisum fuisse scribit. Nonnulli hac in re Dionysii, alii Livii opinionem amplectuntur. Nos autem videbimus, num haec dissensio aliqua ratione tolli possit.
In eo ambo consentiunt, Romulum auctorem tribuum fuisse, verum de tempore non convcniunt, quo populus in tribus divisus fuit. Legimus apud Livium Romulum , civitate jam condita, statim Reipub curam suscepisse,& vocata ad CoNCILIUM multitudine jura dedisse populo , legesque condidisse: quod universam multitudinem convocaverit, id causae fuisse videtur, nimirum , ut omnium consensu &.voto leges Promulgarentur.& somprobarentur , quod jus hoc ipso tem-Pore populo conccitam , deinde ipsi semper intcgrum inviolatumque manlit. Neminem hominem adeo insanum fore mihi persuadeo, ut croderet illud concilium sine ullo ordine Concurrisse': quippe tanta fuisset orta confusio, ut ab illa praesertim incondita agrestium multitudine nullum negotium reragi potuisset. Itaque nullus dubito , quin Romulus, an-
377쪽
3 6 EXERCITAT. IN HISTOR. POMPON. quam illam multitudinem ad concilium vocavit, optimam
quam potuit excogitaVerit rationem, qua convenirent He suffragia darent, hanc autem rationem eo. empore Reipub. uti.
Iissimam N optimam fuisse, nemo negabit. Praeterea admodum verosimile est, illud c cilium, cujus mentio fit in cap. g. lib. I. idem esse quod comitia, Propterea quod saepillime haec nomina confundit. Sic enim inquit Isb. 3. ubi de Caesonis Quintia judicio: Iudicii die quum excusiaretur stam vertisse exitii causa , nihilominus Virginio comitia habente , collegae V Luti dimisere concitium. Idem agens de Manlii judicio: In Lucium Petilinum concilium misti indinum es. Et lib. s. de multa agens, quae M. Post humio publicano a Carviliis dicta
erat, ita scribit : Multae certanda cum des adveni et, conciliumque tam frequens adesset, ut multitudinem area Capitolii vix caperet. Et paulo post Comitia vocat, quod antea Concitium plebis appellavcrat. Et Comitia, inquit , quae vi, armis ' Bibitum erat. Ex quibus clare perspicimus, apud Livium saepissime comitium idem quod concilium esse. Unde conseisquenter fluit, idem illud concilium sive comitium ex triginta partibus constitisse , ideoque idem fuisse quod Comitia Curiata, nulla enim ante ea comitia instituta fuisse legimus. Est autem Concilium coucιo pleris coacta comitiis curiatis per Triabunos S munores magistratus. Polet. Hist. Dr. Rom. lib. 3. it que si eodem sensu concilium in dict. cap. octavo expliceis mus , Commode Dionrsus cum Livio conciliari posse vid tur. Si talis fiat sensus explicatio, scit. Romulum ab initio quidem populum divisisse in tres tribus, & has iterum in triginta curias , ex quibus illud comitium sive concilium conis stabat , verum illis, post datam Sabinis civitatem, omnem.
que Sabinum populum per singulas tribus & partes distribuis
tum , a mulieribus Sabinorum nomina imposuisse, & vocasse Ramnenses a Romulo, Tatienses a Tit latio Sabinorum Roge, Luceres a Lucumone Etrusco, sive ab Ardeatibus, qui cum Lucero, Romulo regnante, fortunarum suarum domicilium Romae collocarunt. Vid. Sig. lib. I. de antiq.jur. cim Rom. Pigh. lib. t. annal. Rom. Has autem tribus Livius ce
turias equitum vocat, quod ex singulis tribubus singulae equi
378쪽
ascriptae erant. Vid. Onuphr. Panvin. is δε- . Rom. lib. z. t pareres Curias Vpellavit. J Ita Dionys. Lb. a. e . a In tres partes divisa multitudine singulis snsulos praefecitduces praeclarissimos. Deinde unam quamque iterum in Io. paristitus , totidem iis duces praeposuit. Harum autem partium majores tribus , minores curias appellavit : a cura scilicet, Propterea , ut subsicit Pomponius, quod Reipub. curae per sententias partium earum expediebantur. Hinc Varro de ting. lat. lib. F. Uuria , inquit, ubi Senatus Rempub. curat. Illa etiam emia dieitur, ubi eura flacrorum publiea. Item Festus lib. 3. Curia secus est, ubi publicas euras gerebant. Curiae etiam uominantur, in quibus unu utrique partis populi Rom. quid geritur , quales sunt hae, in quas populum Romulus distribuit, numero triaginta Hinc Curiones sunt, qui consumuntur re marcescunt curis. Plaut. in Aulauriat Volo ego ex restire , quid sit ita gnus Curio. Eucl. Fuia ossa atque pellis es, ita curis macete
Est autem Curiae triplex significatio, ut videre est apud Si-gon. lib. I. cap. 3. de antiq. ar. eis. Vel significat locum, vel Coetum quendam civium , qui inde Curiales dicti sunt, vel jus quo ipsi Curiales donati sunt. Fuit Curia Romae duplicis
generis. Una, in qua Sacerdotes res divinas, sacra , & ceremonias cultusque Deorum curabant. Ita apud Var. de Eng. lat. lib. . Curiae duorum generum. Nam S ubi eararent facem dotes disinas, ut Curiae veteres, S ubi Senatus haemanas, ut Curia
Hostilia , quod prisnus eam aedificavit Hostilias Rex sub vel
Ita in Calabria Curia tantum sacrorum ratio gerebatur , t sic Sex. Pompejo ob. 1. de viis. Ag. Hinc etiam Curia Saliorum in Palatio. Altera est, ubi Senatus conveniebat, deliberaturus de Repub. Quamobrem Curia domus Senatoria nuncupata est, nobis Stadibus, imo aliquando pro ipso Senatu aecipitur. Ut ait Cic. ia 3. de orat. - . Xx x Leger
379쪽
Leges quasdam tulit. J serebat leges, qui rogabat populum
per verba VELITIS, JUBEATI s. Et is, qui rogabat populum , legissator vocabatur. Ita ut hodie perperam I gislator dicatur, qui ex plenitudine potestatis suo armtrio con rdit legem, hi non legumlatores , sed conditores vocandi sunt qualis potestas solis luminis imperantibus concessa est, I. uis. Coae de B. Formula rogandi populum occurrit apud Gell. Lib. s. cap. I9. V E L i T l s. J V B E A T I S. QV r RITE M
nocio. Item illa apud Livium lib. 22. cap. Io. rogatus imhaec verba populus est: VELιTIS JUBEATrs, hoe fie eri, si res pop. Rom. Quiritium, ar quinquennium proximum, cut velim eam farea servata erit, hisce duulis, datum donum Git, populus Romanus Suiritium. Si populus intellexisset Rogationem, vel eam approbabat, vel rejiciebat suffragiis suis. Suffragiorum autem genera tria erant: Voce , manu, pedibus via tabellis. Tabella judicum , fuit voce, pedibus Senatus usus cst, unde pedaria sententia dicebatur .' voce etiam populus in comitiis. Si populo placeret, quod continebatur in suffragio voce aut tabella, observandum in legibus jubendis Uri ROGA s. vetandi, ANTI Q Uo dictum scriptumve esse. Ita apud Livium lib. 6. Cuis uti rogalnt prima tribus dicerent. Et idem tib. 3o. De flare uti rogatae omnes tribus erant iusserunt. lib. 8. cap. 37. M. Flavius Tribunus plebis tulit ad popuIum , ut in 7 usculanos animadverteretur: quoniam eorum ope aceon Zio Velitervi Privereatesque populo Romano bellum fecissent. Tribus omnes praeter Polliam antiquarunt legem: id est, veta runt ne quid crudelius in eos consuleretur. Et Cic. lib. I. ad
Attie. In hac causa Pio , amicitia P. Curii ductus , operam dat, ut ea rogatio, quam irae fert, S fert ex m. S de re ione antiquaretur: id est, abrogaretur.*Idem lib. I. eps. I . Cum dui venisset rogationi ex o C. feres concursabant barbatuli
380쪽
juvenes, totus ille grex Catilinae, duce MSola Carionis, S sο-pulum ut antiquarent rogabant. Niso autem Gn I, Iator rogationis , idem erat dissuasor. inerae Clodianae fontes occupa- aut . Tabeuae ministrabantur ita ut nulla daretur UTI Rco A s. Tota lex in aes incidebatur, & publice populo lege noda proponebatur. Unde Ovid. I. Metam. - - ν - Nec verba minacia fixo e re legebantur. AEs autem, in quo leges incidebantur, in tot tabulas secaba tur, quot commodum erat. Sic duodecim tab. lex appella tionem accepit: non quia duodecim tantum leges essent, sed quot totidem tabulis continebaLur. Αnt. August. deleg. Leges, quas Romulus tulit, ex Dionysio aliisque striptoribus colligi possunt, quarum quasdem nonnulli ab aequo jure alienas existimarunt, inter quas ea numeratur, qua sancivit, N E M U-OERI IUS DIVORTENDI EST o. Cum tamen viro
permittcret uxorem repudiare, si stuprum commitisset, aliudve quid peccasset. item qua patri summam auctoritatum potestatemque concedebat in liberos, venundandi & occidendi permittebat libertatem : ita tamen, si polica ab emptore manumitteretur, in potestatem patris situs rcdiret, nisi tertia secuta esset venditio: ita verba Iegis sese habent, Si PA
TER TER v ENUM DUIT, FILIUS Λ PATRE LIBER
ESTO. Tulit & alias leges, quas Omnes studiose collegit Lipsiuς... Curiatas. J Leges, quas Romulus tulit ad populum, Curiatae a Pomponio vocantur, quia populus in triginta Curias divisus, curiatim convocatus suffragia dabat. Vid. su p. Sic Centuriatae leges dicebantur, quae comitiis centuriatis a S. Tullio Romanorum rege institutis ferebantur. Is enim postquam censum instituisset, rem saluberrimam tauto turo imperto, Ut inquit Livius, universum populum secundum illum censum pro fortunarum facultate divitii in Classicos & infra classem. Classicos in quinque classes divisit, classcs iterum in I93. centumrias: quarum prima classis eorum fuit, qui habebant centum