Exercitationes in titulum digestorum de justitia et jure, et historiam Pomponii de origine juris, et omnium magistratuum et sucsessione prudentium; Auctore Wilhelmo Vander Muelen ..

381쪽

ΕxERCITAT. IN HIs T R. POMPON millia aeris, id est, secundum nostram computationem, mille philippeum , seu ter mille florenorum , & eorum fuerunt equitum centuriae I 8. Peditum 8O. 4o. juniorum S totidem seniorum, juniores dicebantur, qui annum attigerant I7. seis mores qui annum excesserant. 6. quibus addidit duas centu rias fabrorum ad machinas bellicas faciendas. Observandum vero, interjecto tempore primae huJus classis cives tantum classicos fuisse dictos, aliarum classium, ut secundae, tertiae, quartae & quintae, infra classem vocatas fuisse. Secundae classis eorum erat, qui non habebant minus quam 7s Ooo. aeris, nostrorum 7 . phili Ppeum sive I9so. floreno. rum , eorum fecit centurias Piginti, decem juniorum, d cem seniorum. Tertia classis eorum erat, qui no' infra socio . aeris vel soci. philippeos possidebant, eorum viginti centurias fecit, decem juniorum, & totidem seniorum. Quarta classis eorum erat, qui non infra xsocio. aeris sive aso. philip. habebant , quorum etiam 2 . fuere conturiae, decem juniorum, & totidem seniorum. Quinta classis eorum erat, qui non minus habebant quam II o. aeris, quorum fecit triginta centurias, quindecim j

niorum, & totidem seniorum. Qui erant infra classem, id est, qui hoc censu minus possidebant, ab omni Reipub. adamina stratione remoti erant, &jure suffragii carebant , neque militatum ire poterant, hujus generis erant proletarii & capiate censi. Proletarii appellati, qui prole juvabant Rempub.& sic dicebantur tenuissimi & pauperrimi ex plebe, non amplius quam mille quingentum aeris in censum deferentes. Capite censi vocabantur, qui nullo aut perquam exiguo &parvo aere censebantur. Gell. N Oct. At r. lib. I 3. cap. Io.

Classicis vero, scilicet quinque primarum classium civibus epotestatem Rex concedit secum tractandae Reipub. per comitia centuriata, in quibus singulae centuriae suum faciebant suffragium. Verum pro hoc honore tenebantur suo sumptuire militatum, & pro censu tributum pendere, a quibus oneribus immunes erant, qui infra classem esse dicebantur, ut pro tarii & capite censi. Hae vero centuriae licet initio nihil

382쪽

Da o Rici INE IUM . 33 Ieommune habuerint cum curiis & tribubus, postea tamen elasios tribuum partes esse inceperunt, ita ut tandem qui tri-hum esset adeptus, eodem tempore & classem & centuriam obtinuisset. Sig. de otN. Iu . civ. lib. I. cap. 4. Centuriata comitia indicendi tres fuere causae: Magrstratuum creatio, Legum latio, S Pudiciorum mercitatio. Dionys lib. 4. M giuratus autem apud Romanos alii erant majores, alii min res : illi his creabantur comitiis, hi non item. Erant autem majores masistratus , confluis , praetores, censores, eo quod majoribus nerent auspiciis. Gell. N I. Att. IV. 13. eap. 34. Consules hisce comitiis creari, videre est apud. Liv. lib. r. i. I . ubi inquit: Duo consules comiti3s centuriatis a praefectourks ex commentariis Servii Tuuii creati sunt, L. Funjus Brutus , S L. Tarquinius Couatinus. Qui se paullo post consulatu abdicavit, propter nomen Tarquinii civitati invisum. Liv. Iib. I cap. 3. PrRtores illis comitiis creatos fuisse, testis est. Gellius cit. Dc. iisdem quippe auspiciis, quibus consul creari mos erat: id est, iisdem comitiis. De eensoribus ita inquit Iib. I 3. cap. I . Patriciorum anspicia in duas di Di is sunt potestates. Moxima sunt Consulum , Praetorum, Censorum, Sc. Verum aliquis fortasse nobis objiciet, Dictatorem, Interregem, Magus'M equitum , Magistratus esse majores, atta men hisce comitiis non fuisse creatos e Responderi potest hisce comitiis tantum fuisse creatos magistratus majores ordinarios, non autem eXtraordinarios, quales sunt illi. Crea batur Diarator a Consule: Iubebatur enim Consul, si Senatui viis deretur Dictatorem dicere , suo pro arbitrio, modo esset vir consularis. DLstator autem dicebat Magistrum equitum , qui habebat summum jus in equites δέ accensos , id est, milites in mortuorum locum subrogatos. Num Procon Ira comitiis centuriatis fuerint creatit non puto. Sed legimus aput Livium lib. 26. cap. I 8. Cornelium Scipionem centuriatis

Proconsulem in Hispania dictum fuisse. Verum responderi potest , hisce comitiis P. Cornelio Scipioni non magistratum , sed solummodo imperium ad bellum mandatum fuisse. Quidam enim mittebantur ad Ius in Provincia de bellum administranis

383쪽

3sa Ex ERCITAT: IN HISTOR. POMPON. strandum, alii ad bellum tantum mittebantur, & hi non diacebantur magistratus, sed esse dicebantur cum imperio: qui creari solebant tributis comitiis sine auspiciis, quare illam Scipionis creationem 'extraordinariam fuisse dicimus, fortasse propter cladem acceptam in Hispania. Vid. Sig. de antiq. Iur. eiυ. lib. 3. cap. I . Decemviri legum auctores, & Tribuui militum eo lari potestate hisce comitiis etiam fuere creati. Alteram causam comitia centuriata indicendi diximus fuisse Iegumlationem : docet id Liv. lib. 8. Leges, quae hisce comitiis ferebantur, verae leges dicebantur, distinctae ideoque a plebiscitis. Hinc legimus in Ins. lib. I. tit. 2. Le-σρm esse id quod populus Romanus Senatorio magistratu inter-νoga te veluti Consule ) consituebat. Plebiscitum plebs plebejo magistratu veluti Tribuno constituebat. Tertia causa fuit judiciorum exercitatio. Verum notandum, non omnia judicia ad comitia cemuriata pertinuisse: Verum tantum crimen perduellionis. Nam majestatis iudicium in foro a Praetore exercebatur. Perduellionis in Campo Martio a populo. Perduelles dicuntur, qui hostili animo adversus Rem p. vel Principem animati sunt , t. I st. ad L. Iul. majest. Hos quia populus tanquam hostes habebat, postea hostes perduelles dicti sunt. Hinc Cajus in L a 3 ff. de verb A. inquit, quos

nos hostes appellamus , eos veteres Perduelles appes labant. Sici bellum ab antiquo verbo duellum originem habet. Per. λnae autem, quibus jus erat convocandi comitia, erant Comseler, Praetores, Censores, Dictatores , Interreges , Tribuni militum potesate con lari, Decemviri. Liv. lib. Io. & Di nys passim . Uerum notandum , Interr em dc Censores non in omnibus jus comitia convocandi habuisse: quippe legum se. rendarum causa comitia Censores habuisse nulli bi occurrit. Itaque cum legum censoriarum apud auctores fiat mentio, Cenia rum subscriptio tantum intelligenda est: sic etiam Interre es neque judiciorum, neque legum causa unquam comitia habuere, cum imperii brevitas eas promulgandi non permitteret. Ius suffragia ferendi omnibus competebat, qui in cenis turia erant descripti, tam in urbe quam extra urbem in Italia morantes, scilicet civitate & jure sumagii donati. Locus,

384쪽

quo habebantur Comitia , inauguratus esse debebat s erat autem extra pomoerium in Campo Martio, inauguratus Iocus dicitur ab Auguribas ad eam rem dicatus. Augures erant Dus generis sacerdotes, qui ex avium Volatu & cantu, ex puli rum & gallinaceorum pastu, aliisque simillimis signis nunciabant, num res quam erant facturi, feliciter succederet, necne. Horum tanta Romae erat auctoritas, ut nihil majoris rei, nisi illis adhibitis, publice privatimque gereretur. Tempus Comitiis destinatum 2 ies comitiales vocabantur. Sed notanis dum quod diebus sacrificiorum , ludorum, & feriarum , ea haberi vetitum erat e neque etiam haberi poterant nisi praeis missis auspiciis. Vide Gell. Lib. I 3. cap. I . Haec de legibus, quae Curiatis & Centuriatis comitiis ferebantur , ideo leges Curiatae de Centuriatae dictae. Tributam legem nunquam a nemine dictam contendit Sig. lib. 3. de avtiq. Dr. Frovinc. Contra Nicol. Gruch. Lex enim, inquit, tantam curiata Seenturiata dirita es. 'μo tributa misi itum dixereunt. Plebiscitum est quasi plebis statutum : & definitur quod plebs plebejo magistratu interrogante veluti Tribuno constituebat. g. 4 Inst. de jur. nai. gent. Θ e λυ. Et in eo differt a lege , quod lex Senatorio magistratu interrogante veluti Consule ab universo populo lata , Omnes omnino cives tam Patricios& Senatores, quam plebem obligaret. Plebiscitum vero non Patricios, id est, qui ex origine Senatoria erant, nec Nobiles Romanos , verum plebem tantum obligabat. Differt enim in eo Plebs a Populo, quo species a genere: quippe appellatione Populi universi cives continentur connumeratis etiam Patriciis & Senatoribus: Plebis autem appellatione caeteri cives, exceptis Patriciis & Senatoribus, significantur. g. 4 eod.

Est enim vilior pars populi: unde Cic. pro Mia. plebs ins

ma multitudo.

Plebiscitum igitur est lex, quam plebs, non populus accepit. Gell. lib. r 3 cap. ao. Nam 8c pubissita & privilegia transsato nomine leges appellaverunt. Donec primum tandem ad tollendas discordias inter Patres & Plebem L. Valerio de M. Horatio es. lex centuriatis comitiis lata fuerit, qua sansiebatur : Ut quod tributim plebi buse et , populum teneret

385쪽

3s EXERCiTAT. IN HISTOR. POMPON. qua lege Tribuniciis rogationibus accrrimum telum da tum cst. Liv. lib. 3. cap. 's. Deinde Q. Hortensius Dictator poli ultimam secessionem legem tulit , Pure , quod plebi statuisset , omnes Quirites tenerentur. Gell. tib. I S. cap. 27. Sig. in fast. ab in C. 467. Plin. lib. I 6. Liv. lib. II. Plebiscita itaque deinde leges appellata fuere, & universum popu

lum tenuere.

Tulerunt S sequentes Reges. J Sex post Romulum numerantur Reges, qui, prout Reipub. facies postulabat, diversas&varias tulerunt leges. Numa Pompilius imprimis, cujus inclita religio & jultitia erat , consultissimus vir, ut illa quis- qua in aetate poterat , omnis divini humanique juris peritus. Liv. ob. I. cap. I 8. varias tulit leges, quarum plurimae respiciebant rem divinam, nonnullae quoque ad civilem societatem pertinebant, quas partim collegit Iustus Lipsius, partim liabet Gellius Lb. s. cap. 3. Plin. nai. hist. lib. cap. II. Si nys laticar. lib. a. Miror quoties illarum legum harmoniam A con nantiam, non tantum cum legibus divinis moralibus, verum etiam legibus Ebraeorum ceremonialibus considero, ita ut non in totum a vero aberrare mihi videatur, quisquis ex Molis divinique fontis praeceptis haustas fuisse asserit. Quamobrem ipsum Numam Pompilium, quem Pythagoreum vocarunt ob disciplinae similitudinem squamquam non sine errore , cum multis ante Pythagoram annis eum floruisse ex Cic. Lb. a. de orat. 8c Liv. lib. i. cap. 18. constet) a Judaeis institutum , eorumque imbibisse doctrinam censet Clamens Alexandrruus , eamque legem, qua cavetur, Ne Dii cum simulacris colerent. , ex legibus Mosaicis desum tam putat. Ita

enim inquit Strom. I. Numa autem Rex Romanorum erat quidem Pythagoreus, ex iis autem, quae a Mose tradita sunt, ariistus , prohibuit Romanis , ne homini aut animati similem Trifacerent imaginem. Et Plutarch. in Numa συy. 6s. Tam hujus tae statuis scita undequaque 'thagorae placitorum sunr germana e Neque enim illa sensiui aut dolori tilli expositum rerum principium esse, sed invisibile, incorruptum, fila mente existimavit apprehensibile , hine vetuit Nomanis, ne hominis vel bestiae fommam tribuerent ipsi Deo. Quae

386쪽

Bn ORIGINE IURIS. Quae lex tam sancte Romae servata fuit, ut in centum M

septuaginta annis nullam imaginem nec emctam nec depictam fecerint i idem testatur Clemens. Et Plutarch. in Numa. Misque fuit apud eos aηte villosi picta vel ficta imago Dei, sed priamos centum tuaginta annos templa extruxerunt S templa Diis Simulacrum per id tempus nullum habuerunt, nefas est putantes exprimere augustiora humilioribus , neque adspirarι aliter ad Deum quam mente posse. Sane, inquit Seldenus, qui uis credere velit , libros illos septem de disiiplina sapientiae, Graece eonscriptos , in agro Petilii Scribae circa annum ab U. C. DLXX. yisbyaniculo repertos , Numa ex arcutie inscristione tributos, ae pommodum Senatus jussu crematos, ipsius Numa revera fui se, ιs ,

Numam in iis, sis aesciplinam altruam Ebraicam, stis ejusdem

propaginem tradidisse , non immerito forsan existimabit. lib. I. cap. ae de jur. nai. gent. Vid. Liv. lib. o. cap. 29. Neque ulla in eis scripta fuisse , nisi Pythagoricae disciplinae consonarradiderunt Cassius Hermina & C. Pi'. Sane si Pythagorae disciplinam redolerent, quae istis libris continebantur, quis dubitare potest , quin illa Ebraeorum doctrinae consentanea fuerint: quippe constat Pythagoram multa eorum, quae R Juri .eis recepta sunt, in suam transtulisse disciplinam. Origenes adVersus Celsum lib. I. Fertur Hermippum in libro primo de

Asatoribus prodidi se , othagoram philo biam suam a Iadaeis

a Graecos traduxisse. Imo adjicit Clemens Alexandrinus eum

Circumcisum fuisse, & quidem ritu Iudaico, ut vult Laertius ae vitis philo . tib 8. De eodem ita Ambrosius, Cum expo-Fuo Judaeorum genus othagoras duxerit , ut plerique arbitrantur, ex ejus disciplina derivavit etiam magisterii praecepta, m rito magnus apud Philosophos habitus, qualem, ut sunt, vis r

pereris ultam.

Sic etiam lex illa, qua cautum erat a piissimo rege Pompilio , ut quis se is diebar ab omni opere ab ineret, ex iisdem di-Vini fontis praeceptis , id est, Ebraeorum legibus desumpta Videtur, ejusque auctorem Numam nuncupat Plutarch. in ejus vita. In professis S omnino in Sacerdotum fesis, per urbem oecones praecedebant, qui ut quiserent oe ab omni opere ab Anerent jabebant. Hinc Servius ad Virgil. lib. I. Georg. anno. Yy α tavit,

387쪽

3s6 Ex ERCITAT. IN HISTOR. POMPON.tavit , quod Pontifices sacrificaturi , praemittere calatores suos solebant, ut ubi viderint opifices adsidentes opus suum prohibeant, ne pro negotio suo , & ipsorum oculos & cereia monias Deum attaminehi, feriae enim Deorum operae creditae sunt. Ex quibus perspicimus non a vero alienum videri de

re, de leges & instituta quaedam Numae Pompilii ex divini fontis praeceptis & Ebraeorum legibus desumpta fuisse, unde

illa harmonia & consonantia, quam eorum cum divinis praeceptis animadvertimus, originem ducit.

Superbus Demarata Corinthii Atius. J Errat Jurisconsultus

quod Tarquinium Superbum Demarati Corinthiι filium nuncupat: quippe Demarati filius non Superbus fuit, sed Tarquinius 'Priscus. Gothosredus ad hunc locum annotat Prisco etiam nomen Superbi tributum fuisse , ideoque Pomponium demonstrationis vel distinctionis causa Demarati patris adjecisse nomen , quando de Tarquinio Prisco sermonem esset habiturus. Testes citat Librum, Victorem, Plinium: apud Livium vel Victorem id me legisse non memini, vel Plinium id

testari nulli bi invenire potui: quippe quae apud Plinium de

Tarquinio Superbo occurrunt, ultimo Regi, qui jure Superhus appellatus est , applicantur. Quidam aliam invenerunt rationem, ad Pomponii crrorcm tegendum , scilicet Tarquinium Superbum non quidem fuisse Demarati Corinthii filium , verum a Tarquinio Prisco genitum , nepotem fuisse Demara.

ti , εc consequenter sub verbo fui satis posse comprehendi, juxta I. 8 . s. deverb. A. ubi inquit P Ius , Filiorum appellatione omnes Aberos intengιι ergo & nepotes: quippe liber rum appellatione nepotes & pronepotes caeterique, qui ex his descendunt, continentur. I. 2LO. f. eod. Pomponius qui Jctus fuit, cadem vel scribendi vel loquendi ratione usus est, ideoque facile excusandus. Verum notandum, quod filiorum appellatione omnes liberi continentur, & consequenter nepotes & pronepotes, id ex interpretatione contingit , non ex proprietate sermonis: unde qui liliis tutorem dedit, nepotibus dedisse non videtur, quia aliter filii , aliter nepotes appellantur l. 6. f. de tesam. ut Cum autem in recen stadis Hiltoriis marime verborum proprietas

388쪽

DE ORIG3NE IURis. 3s 7 prietas attendatur, alioquin semper essemus incerti, quid proderet Historia: veros milius est , Pomponium in concinnanda auris Historia idem observare voluisse: praeterquam quod illa extensio in jure tantum quibusdam in casibus obtinet legibus expressis, ideoque ad consequentias trahi non debet. Filium enim desinimus , qui ex viro & uxore ejus nascitur l. 6. V. de his qui sui vel alien. Iur. sunt. Non mirum videri debet

Pomponium hic errasse , cum saepissime ycti in iis, quae ad

Historiam pertinent , fallant. Ita Ulpianus crasse erravit, dum a Domitia Neronis filia Paridem Pantomimum decem, quae ei dederat pro libertate repetiisse, ex Neratii sententia scripsit. l. 3. g. s. f. de condict. caus dat. Quoniam constat, Domitiam amitam Neronis filiam fuisse , ut annotavit Gotho redus, tu testatur Tacitus anual. tib. 3. cap. I9. Haec Iturius S Calvisius a Timeto Domitiae Neronis amitae liberto aperiunt. Iisdem erroribus obnoxius fuit ipse Cicero , ut constat ex Gellio Ab. is . cap. 6. Cum Macem pro Beerore acceperit. . Fuit igitur Damaratus Tarquinii Prisci pater, ex nobi l .ssima Pacchidarum orius familia, negotiator dives, obseditiones domo profugus, Cypselli dominationem fugiens,

in F ctruria in commigravit. Liv. Lb. I. cas. 3 Plin. vat. hi. Lb. 33. cap. 3. 8c Itb. cap. II. Cic. s. Tu . quaes. comparatis Opibus luculentis, a Tarquiniensibus populis benigne receptus fuit , duxitque uxorem ex illustri & generosa apud Hetruscos familia, ex qua duos progenuit filios, Lucumonem atque Aruntem. Aruns prius qUam pater moritur, nec diu manet superstes filio pater, cui Lucumo superfuit omnium bonorum haeres , Liv. Ab I. cap. 39. Hic uxorem duxit TanaquiI summo loco natam, & quae haud facile iis in quibus

nata erat humiliora sineret ea quae innupsisset : itaque cum animadverteret maritum velut exulem advena ortum sperni ab Etruseis , ferre indignitatem non potuit : cumque ad aures

ejus pervenisset fama , Romae virtutis magis quam nativitatis rationem haberi, ibique Tatium Sabinum , Numam Pompilium , Aucam Martium omnes peregrino loco ortos ad regiae dignitatis fastigium fuisse evectos, oblita ingeniti erga patriam amoris , dummodo virum honoribus auctum videret, consi.

389쪽

318 Ex ERCITAT. IN HIRTOR. PoM ON. Iium migrandi a Tarquiniis cepit: sublatis itaque rebus Romam commigrarunt ,& jus civitatis nacti pro Lucumone Lucii, & ab oppido Tarquiniorum Tarquinii nomen assumpsit , Prisci autem cognomen non tulit , nisi postquam L. Tarquinius Superbus florere coepisset, Sig. in notis ad L . aliquamis diu Rome moratus, propter opes, ingenii dexteritatem, &liberaliter dextreque obeundo ossicia, ut inquit Liv. lib. r. cap. 3 . in Anci Regis amicitiam inlinuatus est, voluitque Rex publicis pariter ac privatis consiliis eum interesse, imo per omnia expertus , a Rege moribundo testamento liberis tutor institutus est. Quorum commodis proprias rationes anteponens, brevi effecit, ut ingenti consensu Populus icomanus eum regnare jusserit, suaque virtute effecerit, ut nunquam pα- nituerit Romanos, quod de finitimis potius quam de suis Regem crea vi tant. Egregia ejus facinora, Sc speciosa virtutis documenta hic enarrare nimis longum foret , de iis νid. Lirilib. I. cap. 3 . Dionys Halicar. Flor. lib. I. cap. S.I. 3. Exactis deinde Regibus, lege Tribunicia omnes leges hae exoleterunt: iterumque coepit populus Romanus incerto magis jure γ' consuetudine ali, quam per latam legem; idque prope viginti annis passius est.

Ux atris Regibus J id est, exclusis, ejectis, expulsis, quasi extra actis. Sic apud Virgil. 2. Cinneiae 3 q.

- - - quos improba ventris Exegit caecos rabies.& Cic. Philipp. 78. Mimam illam suam, syas res sibi habere

j sit, ex xx I. Tabb. causam addidit, exegit. Sic apud Terent. in eadem significatione occurit in prolog. - . Favete, adese aeruo animo, S rem cognoscite ,

Ut pernoscatis, ecquid spei sit reliquuw, . TU

390쪽

DE ORIGINE JURIS.

sebae quas faciet de integro comoedias, Spectan , au exigendae stat vobis prius. Exigendae , id est, excludendae, quia displicent. Sic etiam Hecyr. Irolog. Novas qui exactas feci ut inveterascerent. Et mox subjungit: Partim sum earum exaritus, partim vix steti. Cic. lib. I. de orat. Luid tu Numa Pompilio , quid in Sersio

Tullio, quid in caeteris regibus 8 quorum multa sunt eximia, ad constituendam Rempub. Quid exactis regibus y tametsi ipsam ejectionem, mente non lingua persectam L. Bruti esse ceruimus. Lege Tribunicia. J Quamam haec lex Tribunicia fuerit, non adςo manifestum est : putat Cujacius intelligi legem, qua primum Tribunicia potestas constituta est, sed a vero aberis rat , quippe Tribuni septimo decimo demum anno post ductos Reges creati sunt: & Pomponius iate Iligit legem, qua populus imperium Regi abrogare exulessique esse juberet, Lucium Tarquinium cum comuge ac liberis. Goveanus variar. DEI. lib. I. cap. II. putat legem fu i Te Terentinam a C. Terentilia Arsa Tribuno plebis promulgatam, de quivqueviris creandis , legibusque de imperio con Iari scribendis. Verum & hanc opinionem amplecti nequeo, Propter eandem rationem, quam statim allega vir quippe 7. annis post libertatem adeptam haec lex lata fuit anno scilicet ab U. C. Mi. T. Lucretio Tricipitino, S Veturio Gemino coss. Liv. IV.

3. cap. 9.

Si meam sententiam dicere liceat, puto duplici modo legem Tribuniciam explicari posse. Vel lex Tribunicia vocatur illa, qua populus per praeconem ad L: Brutura Tribunum celerem vocatus , juilit regi Tarquinio cum conjuge ac liberis

exilium indici: vel dicitur lex Tribunicia, qua populus post reges jam exactos, interrogante L. Bruto Tribuno Celerum,