Exercitationes in titulum digestorum de justitia et jure, et historiam Pomponii de origine juris, et omnium magistratuum et sucsessione prudentium; Auctore Wilhelmo Vander Muelen ..

391쪽

teram a Pomponio intelligi puto, quoniam hac lege lata, re. Ete demum Reges exacti dici possunt. Omnes hae seges exoleverunt. id est, paulatim leges a Regibus latae in desuetudinem abiere , mutata enim Reipub. forma, ut novae condantur leges necesse est, quae praesenti statui accommodantur. Uero simile tamen est, populum ejecta dominatione regia, statim illas abrogasse leges , quae a Tar- qninio Superbo latae fuerant, tanquam injustae dc perperam promulgatae , & irrannicam redolentes dominationem: quippe nullus dubito, quin, quemadmodum populo bellum indicendi, foedus kriendi , ita quoque leges ferendi, ceteraque Iura ademerit. Hinc inquit Liv. lib. I. cap. ψ9. Regum Primus traditum a prioribus morem, de omnibus Senatum consulendi OLvit. Nomesticis consiliis Rempub. administravit, MEum, pa-cran , fordera , societates,per se i um, cum quibus voluit, injus populi S Senatus fecit , diremitque. Ideoque leges illas tanquam vim suam non habentes, quoniam populi consensu, &benatus auctoritate destitutae erant , abrogatas,statim fuisse opinor. Ut & eas , quae ad Regium imperium pertinebant. Nam quaedam leges, licet a Regibus promulgatae, Reipub. tamen utiles, non modo sublatae, verum & restitutae fuere, ut ex Dionys constat. Quae legum revocatio seu restitutio, deis bet conliderari tanquam nova promulgatio a populo facta, ideoque licet ratione originis regiae appellari possint, tamen omnem vim a populi consensu auctore Senatu ut caeterae leges in duodecim Tabb. transatae habent, & idem sortitae nomen , atque merito dicit Pomponius, omnes leges regias tribunicia lege exolevisse , & incerto jure populum Rom. uti coepisse, nam licet quaedam leges regiae non sublatae fuerint, ut dicere incepimus , attamen legis vim non habuere, antequam a po-Pulo approbatae & receptae sunt. Incerto iure. J Incertum jus vocatur, quod non scriptum, nec definitum est, verum ex arbitrio legislatoris pendet, &ab eo pro re nata dc tempore, prout ipsi aequum videtur,

constituitur.

Prope viginti annis. J Errat hic iterum Prius in calculo,

Dissilia

392쪽

DE ORIGINE IURIS. 36rnam quomodocunque computes , errorem invenies; s ve ab exactis Regibus usque ad consulatum Lucretii & Veturii, quo de quinqueviris creandis actum est, computationem incipias, numerabis 46. annos : si ad tempus legationis spectes, quo tres legati ad leges a Graecis civitatibus petendas missi sunt, annos computabis : si tempus promulgationis respicias , 9. invenies , itaque quomodocunque rationes ineas, longe numerum vicenarium calculus excedet. Sed excusemus Jurisconsultum, quem hominem fuissse novimus , cujus labilis saepis. sime est memoria, ideoque multis erroribus obnoXia.

s. q. postea ne diutius hoc feret: placuit publica aua

estoritate decem constitui viros , per quos peterentur leges a Graecis civitatιbus , oe civitas fundaretur legibus: quas in tabulas eboreas perscriptas pro R

si is composuerunt. Ut pollent leges apertius percipi datumque es iis jus eo anno in ciῬitate summum uti leges er corrigerent , s opus esset, oe interpreta

rentur, neque provocatio ab iis, sicut a reliquis ma

gistratibus , feret. Qui ipsi animadverterunt alia quid deesse sis primis legibus: ideoque sequenti an

no alias duas ad easdem tabulas adjecerunt,stita ex aclidenti appellata sunt leges duodecim tabul rum: quarum ferendarum auctorem Juisse Decemviris Hermodorum quendam Ephesium, exulantem in Italia , quidam retulerunt.

Publica anctoritate' universi populi consensu, penes quem summum Jus residebat , non exclusa tamen auctoritate Senatus. Authoritas erat in Senatu , sicuti penes populum potestas & mMeltas: propterea populus sciscere & jubere dicebatur , Senatus vero censiere & auctor esse. Quod constat ZZ ex

393쪽

361 Ex En CITAT, IN HIs TOR. POM ON. ex Liv. lib. I. cap. I7. Decreverunt enim, ut , cum postulas

regem iussit , id sic ratum esset , si patres auctores fierent.

Hodieque observatur in legibus magist, alibusque rogandis idem jus, vi adempta. Ultima haec Livii verba cum hac distinctione intelligenda sunt , scit. quod patres hoc nostro seculo, si

ordine res geratur, quidem auctores fiunt, ita tamen , ut aliud jubeat populus , quam Senatui visum est, non possunt irritum reddere quod actum est, quemadmodum olim. Gronov.

ad illum locum. Α primo enim urbis ortu , ct post exactos Reges de nulla re populus judicavit , aut suffragia tulit, nisi ex consulto Senatus : prius enim jubebat populus , deinde

confirmabat Senatus. Quod Livius assirmare videtur in Numa lib. I. ubi inquit: Luirites Regem create, ita patrabus visum est: Patres deinde , si dignum , qui scundus a Romulo numeretur, crearitis , auctores fient. & tib 6. Omnium comitio. rum eo anno patres auctores faecti sunt. Et Alex. ab Alexand. Dier. geniat. Iib. . cap. II. Leges quoque a populo latae , haud aliter ratae fuerunt , quam spatrum consensu approbarentur. Verum hoc 3us diu Senatus tenere non potuit. Nam de iis, quae plebs sciverat, non Senatus, ut prius, dijudicabat, sedd cpravato usu, de his quae Senatus cognoverat, populus judex erat. Quod patres apud majores no os tenere non potu runt , ut essent repres fores comitiorum. Cic. pro Planc. Et

DionyL Halicar. lib. h. ita inquit: Ferebat autem suffragia, non universus popuIus, ρd per euriar, Si quicquid vιώam fuit pluribus curιis , id ad Senatum referebatur. Lui mos nostra aetate mutatus est e non enim Senatus pIebiscita, se plebi δε-

natusconsulta suo asensu comprobat. Factum hoc lege Maenia a Maenio Tribuno plebis lata , qua cavebatur, ut ante initum sust agium patres auctores essent ejus rei, quam Populus Juia surus erat: ita fiebat, ut quicquid populus jussisset, ex auctoritate patrum actum videretur : cum antea post lata suffragia patrum auctoritas requireretur. Qua lege antiqua patrum auctoritas enervata fuit, & inutilis reddita. Decem constitui viros. J Cujus rei causam attulit C. Teresetius Arsa , de quo supra mentionem fecimus, qui anno ant undecimo L. Lucretio, & T. Virganio , cum consulum imperium

394쪽

DE ORIGINE IURIS.

rium nimium civitatique grave contenderet , legem promulgavit de quinqueviris , qui leges consulari imperio scriberent, creandis: cui rogationi cum consules & patricii acriter repugnarent , Vix post longas gravissimasque 1nter Patricios& plebem contentiones, Romitio, Veturioque coss. in plebem

militiam detrectantem impotentius se gerentibus, tandem eo ventum est, ipso Romilio auctore, ut communis quaedam iniretur legum ferendarum ratio: Placuit itaque ex Senatusconsulto, ut tres crearentur legati, qui a Graecis civitatibus jura Peterent. Legati creati fuere D. Positamur, A Mantius, &: P. Sulpitius Camerinas. Dissentit Pomponius a Livio, Dionysio aliisque fide dignis scriptoribus, dum scribit decem constitutos fuisse viros , ad leges petendas, cum tres, ut jam diximus , duntaxat fuerint missi. Clarus Sylvius in suis commentariis ad II. xii. tab. putat, tres illos legatos ex decemviris fuisse, qua ratione aliquo modo defendi posset Pomponius, scilicet, Pomponium illos tres legatos dixisse decemviros, quia repraesentabant decemviratum, εc ita partem posuisse ro toto. Verum ista conciliatio admitti nequit, quoniam exivio luce meridiana clarius constat, quod postquam legati rediissent, decemviros creari placuerit. Inter quos Sp. Posti humius , & A. Manlius quoque numerantur. Profecti sunt legati D. Tarpem, & A. Aterio coss. seque Athenas contulero DL , quia tum erat bonis moribus & institutis florentissima Atheniensium civitas, & sapientia virtuteque praestantem habebat gubernatorem Periclem , pauloque ante duces habu rat , belli ac pacis artibus adeo insignes , ut nominis fama non tantum mare , sed es terras impleverit, Themistoclem , Aristidem, Cimonem. Neque magis opportune Athenas Venire Potuissent, quippe si serius venissent , non vidissent illum civitatis & Reipub. florem , cum interjecto aliquo tem-POre , bello Peloponnesiaco tam misere lacerata & attrita fuerit , ut nunquam pristinum decus recuperare potuerit. DiOnysius tradit, missos quoque legatos ad eas Graecorum civi- rares, quae in Italia erant, in ea scilicet parte , quae Olim ma-

a Graecia dicta est : nam & ea habebat civitates bonis mortius & institutis florentissimas. Nulla tamen earum bonis di-

395쪽

36 Ex ERCITAT. IN HI TOR. POMPON. sciplinis S aequis legibus ditior erat Athenis, quare hane mistissimum elegerunt , unde jura peterent. Vigebant adhuc Solonis sapient illimi legislatoris tabulae , quibus vel aequiores,

vel hone litores excogitari nullae poterant. Ita ut Iunc temporis Atheniensis illa civitas esset quasi bonarum artium &disciplinarum ossicina , quae universam Graeciam erudiret: cujus mores caeterae civitates imitarentur , & quae nata videretur ad leges aliis populis dandas. Tucydid. lib. a. Hinc Cic. pro Hareo. Adgunt Athenienses, unde humanitas , doctrι- raque , religio , fruges , jura, leges ortae, atque in omnes temras iustributae putantur. Post trium annorum decursum , Maenenio Sc Sestio cos. legati cum legibus revertuntur. Instant Tribuni, ut legum scribendarum fieret initium. Res refertur ad Senatum, Patres in utramque partem inclinantes, varias dixere sententiast quidam suis moribus, alii scripto ac certo jure Rempub. tra nctandam esse opinabantur. Vicit tandem Appii Claudii sententia, qui Consul in eum annum designatus erat, & Senatusconsultum factum est, ut reliquis magistrati. bus abrogatis, decemvιri crearentur cum imperio consulari ®io sine provocatione, qui ex patriis moribus , legibusque etiam rcgiis, & peregrinis optimas seligentes nova jura conderent, quae ubi Senatus populusque probasset, in perpetuum

Populum Romanum obligarent. Norandum autem omnes antiquas leges hisce legibus non fuisse abrogatas, sed quaedam Cum iis manserunt: Liv. lib. 6. Imprimis faedera tib leges erant enim eae duodecim tabulae, quaedam regiae leges. J Sic Ieger facratas, & legem Iciliam non sullulerunt. Liv. ibidem,

sed quaedam leges regiae in x . tabb. redactae sunt, & r scriptae, ita ut restituantur: nec immerito quis eas vocaverit leges X i. tabb quoniam iis sunt quali restitutae.& reparatae, nec abs re est etiam regias appellari, ratione Originis. Clarus Sylvius in suis comm nt. ad De. XI I. labb. Hi decemviri deis cimo die singuli jus promptum & veluti ex oraculo incorruis P tum populo dicebant, dabantque. Interea universi legibus condendis operam dabant : donec tandem ingenti hominum exspectatione propositis decem tabulis , populum ad concionem advocarunt: & quod bonum, faustum, felixque Rei pub. Disitigod by Cooste

396쪽

DE ORiGINE IURI s. 363 ipsis liberisque eorum esset, ire & leges legere propositas jusserunt. Se , quantum decem hominum ingeniis provideri po tuerit, omnibus summis infimisque jura aequasse. Plus pol lere multorum hominum ingenia consiliaque. Versarent in animis secum unam quamque rem, agitarent deinde sermonibus, atque in medium quid in quaque re Plus minusve esset, conferrent. Has leges habiturum Populum Romanum, quas consensus omnium non jussisse magis quam Iulisse videri pos set. Quum ad rumores hominum de unoquoque legum c pite edito, satis correctae Viderelitur, centuriatis comitiis decem tabularum leges perlatae sunt. In tabulas Eboreas. J Non Eboreas, sed aeneas cum Livio& Dionysio fuisse censeo. Liv. testatur prius suam urbem

egrederentur scit. Consules ad bellum Profecturi J Iege, δε-

eemvirales , quibus tab. duodecim es nomen , in aes incisas iupublico proposuisse. Dionysius in bases aeneas vel aereas columnas incisas scribit. Et apud Diodor. Sicul. legimus, Iura populi Romani sic absoluta , X s l. tabulis aeneis luciderunt ,

ea que pro curiis roserιs adsxere. Hanc consuetudinem incidendi leges in aes assirmat quoque Plin. lib. 3 . cap. 9..ubi ininquit : sinus aeris perpetuitatem movumentorum Iam pridem trat is satus est, tabulis aereis in quιbus pubticae constitutiones incidui iatur. Et Suetonius in Caesare, Romans veteres, suas leges ex Iure decemvirati promulgatas, atque in aes incisas, in aerarium

condebant. Hinc canit Ovid. I. Metam. - - Nec verba minacia fixo Ere legebantur.

Per quae verba intelligit leges, quae aereis tabulis inscriptae, M loco conspicuo adfixae , publice legendae proponebantur. Unde leges Agere, & refigere, pro leges ferre dc abrogare.

. . .

- - - Axit leges pretio, atque refixit.

Virgil. e Getae Iib. 6 Et Cic. Philin. 3. Famas leges C. . Caesa is nomιne , fassa decreta in aes incidenda, est is Capri

397쪽

DIla figenda curavit. Et idem, acta Antonii restidisti l l ger ν es isti per vim. Sic etiam in L. 8. F. ad L. Iul. ' LMui tabulam aeream, leges , formamyue agrorum, aut quid aliud continentem refixerit, vel 'aid inae mutaverit, lege peculatus tenetur. Vetus mos incidendarum in aes constiturionum &legum, usque ad posteriorum Caesarum tempora duravit, ut videre est in I. a. Cod. de frument urb. Constant. ubi Imperatores Theodosius S Valentianus jubent tabulis aeneis incidi legem suam de frumento urbis Constantinopotitanae. Et in Co dice Theodosiano , lib. I i. tit. 17. extat lex Constantini , qua voluit , ut tabutis aereis, vel Creusatis aut Linteis mappis sergia per omnes ciυitates Italiae ρroponatur lex, &c. Pro rostris. compositierunt. J Postquam tabulae jam compositae 8c in aes incisae erant, pro rostris proposuerunt illustri loco in foro ante Curiam Hostiliam, in quo loco erat extructum suggestum ex rostris navium, quas Romani ab Antiatibus cepissent Liv. lib. 8. cap. I s. μυes Antiatium startim in navatia

Romae subductae , partim incense, rostri que earum suggestum in foro extructum , adornari placuit: Roraque id temptam an Aiatum. Et Plin. lib. I 6 cap. 4. Ante Rostra navium tribunali

praefixa fri decus erant, velut populo Romano 'si corona imposita. Cic. pro lege Manil. In eum ι um locum asenaere, quem majores exuviis nauticis, S classium ornatum reliquis ent. In eo loco & leges ferri , & conciones ad populum haberi, & magistratus sedere , & clarorum virorum imagines , qui Reipub navassent operam, pro immortali gloria coli solebant. Cic. pro Rabir. Si lex ferretur, convolaretu ad Rostra. Et Plinius. Conrionaturi Rostra ascendebant. Et Cic. in Philipp.

testatur , 2. octavii clari lii magni viri , qui prius in faminam , quae posea vim fortissimis floruit , confulatum attulit,

statuam videmus in rostris. Hasce tabulas pro rostris incolumi sculptura propositas , sua adhuc aetate perdurasse scribit Diodorus Siculus , lib. II. qui Augusti vixit temporibus. Imo Cyprianus plusquam ducentis Post eum annis, referente

Balduino in lib. de Ieg. xis . labb. suo tempore nondum eX- punctas fuisse testatur , in lib. a. epist. a. ad Donatum. Cum

ita scribit: Incisae sint licet leges xii. tabulis, S subiaco aere

398쪽

DE ORIGINE IURis. 367 prae is iura perfripta sint, inter leges ipsas delinquitur, iu-ter jura peccatur: innocentia nec illic, um defend tur, reser

vatur.

Ius eo anno in civitate summum. J Summum jus vel summam habere potestatem in civitate ille dicitur, cuius actus alterius juri vel potestati non subsunt, ita ut alterius voluntatis humanae arbitrio irriti possent reddi. Grol. de jur. bel. pae. lib. i.icap. 3. qualis fuit Potestas decemvirorum , utpote quidi lutis omnibus magistratibus, & ad populum provocandi jure, illustrissima summae potestatis nota, sublato, absolute, nullum superiorem agnoscentes, Rempub. tractabant. Hinc leges corrigendi & interpretandi jus apud eos, tanquam summa potestate ornatos , residebat. yus enim cinquit Pomponius eo anno in civitate summum eis datum esse ut leges corrigerent si opus esset , interpretarentur. Quemadmodum condere dc ferre leges, ita eas interpretari & corrigure, summi imperantis est. Si enim in pr utι condere leges sti Impera.

rori concessum es et V leges interpretari, filo dignum impis io esse opo=tet: inquit Justinianus in Ieg. uti. Cod. de Ita. Neque provocatio ab eis. J Merito inquit Pomponius, summum Decemviris jus in civitate fuisse datum , quia ab

eis sicut a reliquis magistratibus provocatio nulla concedebatur. Piacet, inquis Li V. ob 3. cap. 32. crearι decemviros

sue provocatione. imo quidam ampliorem habuisse potestatem , atque olim ipti Reges , licet eximio pollebant imperio, volunt. Quippe ab ipsis provocandi ad populum jus fuisse , docere nos voluisse videtur Liv. in judicio Horatiano m. I. & Dionys. Halicarnasseus tib. 3. Qtiae provocatio meo judicio non debet considerari tanquam Jus populo quaesitum , verum tanquam spontanea & ex libera Regis voluntate profecta concellio. Quippe constat , summam potestatem, ut superius diximus, liberumque nullisque legibus circumscriptum imperium habuisse Romanos Reges, atque in eorum manu, ut Pomponius loquitur , Omnia fuisse. Hinc Dionysius m. I. sermonem habens de Romuli legibus atque

institutis , testatur, eum legum de juris custodiam judiciaque criminalia penes se dc sequentes Reges retiavisse. Disentiunt

399쪽

a se invicem hic scriptores. Tradit Liv. lib. I: Horatium ad Regem Tullum Hostilium raptum in jus fuisse, verum Regem , ne ipse tam tristis ingratique ad vulgus judicii, ac secundum judicium supplicii auctor esset , concilio populi advocato , duumviros, qui Horatio sterduellionem judicarent, 'eisse. Dionysius Halicarnasseus testatur, Regem Tullum Hosti.

lium cognitionem criminis suscepisse,Verum cum neque condemisnare volt et civem, qui optime de Repub. meritus erat, neque nocentem absolvere, eam cognitionem ad populum remisisse.- Valerius sibi non constat lib. 6. cap. a. refert enim, Horatium

cum sororem suam virginem Curiatii sponsi mortem profusiusquam illa aetas debebat, flentem Vidisset, gladio, quo patriaercm bene gesserat, interemisse, hoc nomine reum ad populamacrum fuisse, nullam de Rege mentionem faciens. Cum tib. 8.

cap. I. n. I. tradis, M. Horatium interfectae sororis crimine a

Tufo rege damnatum, ad populum ρrovocato judicio abstatum fuit. Quibus ex verbis perspicimus cognitionem sive crimi onale Horatianum judicium quidem pertinuisse ad Regem, verum a Rege ad populum provocandi jus reo fuisse, idque scripserat Tullius in libris de Repub. referente Seneca epis. ιo8. Ciceronis libros de Republica , inquit , cum prehendit philol gus, provocationem ad ρopulum etiam a regibus Disse notat. Et M. Fabius apud Liv. lib. 8. cap. 33. ad dictatorem orationem habens: βuandoquidem inquit apud te nec auctoritas Senaiatus , nec aetas mea, cuι orbitatem paras , nec virtus nobilitasque magistri equitum a te ipso uominati valete nec preces, quae saepe hostes mitigavere, quae deorum iras placant: tribunos plebis appello, provoco ad populum, eumque tibi fugienti exeriseitus tui , fugiemi Senatas judicium, judicem fero, qui certe unus pisciquam tua dictatura potes polletque ς videro cessuru' provocationi sis, cui rex Romanus Tullus fissilius cessi. Uideamus quo pacto haec omnia conciliari possint: Quippe,

ut superius ex Dionysio retulimus, constat, penes Reges sumismum fuisse imperium potestatemque adnimadvertendi in homines facinorosos, rerumque criminalium cognitioncm & judicium habuisset idque a se ipsis, nullo interveniente populi consensu vel suffragio: nam ut Pomponius testatur L x. f de orig.

400쪽

orig. jur. S. I9. initio urbis omnem Re es potestatem habuere. Et Liv. lib. 2. tradit, Tarquinium Superbum cognitionem rerum crimi hum ser se solum a me conssilio exercuisse, perque cam camiam occidere, in exilium agere , bonis minure potuite. Itaque quum omnem populus in Principes potestatem, quae merum

imperium, dc judicia criminalia amplectitur, ut videre est in L 3 ff. de jurisdict. contulerit, quorsum ad populum provocatio 8 Verum si diligenter eXaminemus , quae supra allegati scriptores de ab Rege ad populum provocatione tradunt, facile ex illis colligimus , Horatianae caedis cognitionem ad Regem Tullum quidem pertinuisse, ut de ad Reges sequentes judicia criminalia spectarunt, verum ne tam tristis ingratique judicii invidiam ad populum subiret, vel auctor esset subvertendi judicii si absolvisset , Tullo Regi optimum factu visum eam cognitionem ad populum referre. I radit Livius concilio populi advocato Duumviros creasse Regem Tullum Hostilium, qui Horatio secundum legem perduellionem judicarent. Quod idem est , ac si ipse cognitionem susceperit; quippe quod ad se pertinebat, Duumviris demandavit, qui sua vice sungcrentur , quod quis enim per alium facit per se fecisse videtur. Dionysius nullam quidem de concilio a Tullo Rege convocato, neque de Duumviris, quibus cognitionem de Horatiana caede demandavit, sive de provocatione mentionem facit verum Regem ipsum primo suscepisse cognitionem , & tandem post longam haesitationem ipsi visum factu optimum cana ad Populum referre, propter rationem tam dictam. Ideoque Regem criminalem jurisdictionem sive merum imperium habuisse privative ut ita dicam a se ipso , quamobrem post admissum

facinus statim raptum Horatium ad Regem fuisse affirmat Liv. in eo cum Dionyso consentit. Verum minus accurate formam

procedendi a Rege Tullo Hostilio adhibitam describit, quam

Cum Omnibus suis circumstantiis tradere nobis voluit Livius. Hique parum interest , an per viam provocandi a Duumviris , vel directo a Rege ad populum per provocationem causae cognitio delata suerit: dummodo probemus, populum de Horariana caede judicium non habuisse, nisi interveniente consensu

Regis