Exercitationes in titulum digestorum de justitia et jure, et historiam Pomponii de origine juris, et omnium magistratuum et sucsessione prudentium; Auctore Wilhelmo Vander Muelen ..

511쪽

DE ORIGINE JUO S. 471 fuere, perpetuo non fuisse infamcs, ut constare potest ex Valer. Max. I. 2. cap. 9. ubi tradit C Getam , a L. Metello Se v. Domitio Cen soribus Senatu motum, postea Censorem saetum fuisse. Item M. Vaserium Messallam censoria nota perstrictum, censoria postmodum potestate imperasse. Quemadmodum nec Mamerco et mitio obfuit nota censoria, quin postea Dictator crearetur. Ceritum vero tabulae, quarum meminit Asconius loc. cit. appellatae, in quas Censores referri jubebant, quos notae causa suffragiis privabant. Unde Cerites apud Gell. I. I 6. c. I 3. dicuntur municipes, qui sustragii jure carebant, concessumque illis ut Romanae civitatis honores quidem caperent, sed negotiis tamen atque oneribus vacarent

pro sacris Bello Gallico receptis custoditisque. Hinc apud Erasmum Chiliad. prima, Cerite cera digni: id est, ingenti ignominia. Cujus tradunt originem fuisse , quod Romani Cerit ibiis bello subactis eam dixere conditionem, ne sustragii

jus haberent , ne leges ullas edorent aut haberent, eamque

ignominiam in adagium abiisse. Hinc apud Horat. Epist. Lb. i. Einis. 6. Quid deceat, quid non obliti: Cerite cera digui. Carre sive Caerete nobilissimum olim Etruriae oppidum fuit,

cujus incolae Caerites , aut a Caercte Caeretani. Servius in Eneid. ad hunc versum,

o ingens gelidum lacus prope Caeritis amem. de urbis hujus appellatione ita disseriti Est Agylla Tusciae

civitas a conditore Agella appellata, cui ex inscitia Romana inditum est aliud nomen. Nam quum Romani euntes per Thu- sciam interrogarent Agyllinos , quae diceretur civitas, illi utpote Graeci quid audirent ignorantes , & optimum ducentes, si prius eos salutarent , dixerunt , quam salutati O-nem Romani nomen civitatis esse arbitrati sunt , & detracta aspiratione, eam Caere nominaverunt , ut refert HSginu S de urbibus Italicis. Ex hac civitate prodiisse innumeros circulatores , praestigiatores , quos Graeci vocant

512쪽

72 Ex E 1 CITAT. IN HIs TOR. POMPON. Itali Chaeretanos, Galli corrupto vocabulo, Charutans, b teleurs , annotavit ChabCtius ad Horat. cit. c. Vid. Liv. Iib. 7. cap. ΣΟ. Pertinebant & multa alia ad Censorum munus, ut de juramcnto cognoscere, in perjuros animadvertere, epularum sumptus cohibere, principem Senatus constituere, addere tribus, lucri urbes, templa, vias, pontes, aquarum ductus, & alia quaedam aedificia publica , vectigalium quoque

portoriique curam habuere, leges etiam condendi de abrogandi, certisque de causis cognoscendi , ut de matrimonialibus apud eos fuerit arbitrium. Quae omnia censoriae potestatis jura paucis verbis complectitur Cic. 3. de A. ubi omnes partes ita enumerat: Ceu res populi aevitates , soboles, familias pecunia sique cevsento : urbis temta , vias , S aquas, aerarium , vestigatia tuento: populique partes in tribus disribuunto: ex iupecumas , avitates , ordines partiunto: equitum, peditumve prosem descr bunto: caelibes esse prohibento e mores populi regunto: probrum in Senatu ne relinqaunto : hiui sunto : Magi ratum quinquennio habentor reliqui Magistratus annui sunto , ea inque potestos semper e . Quod de juramento cognovere, testis est Cic. 3. os. Conviviorum cohibuisse sumptus testatur Ualerius I. 2. cap. 9. ubi tradit AI. Antonium. S L. Flaccutam Censores Duronium Senatu movisse, quod legem de coercendis conviviorum sumptibus latam Tribunus plebis abrogaverat. Sic quoque cornelium Rusinum, duobus consulatibus dc dictatura speciosissime functum, Senatu amoverunt CensoreS, quod decem pondo vasa argentea comparasset & convivio apposui Dset. Et apud Plin. Lb. i . cap. i . F. Licinius Craisus , G:

L. Pulius Caesar censores anno urbis conditae 67s. edixerunt,ve quis vinum Graecum Ammiueumque octonis aeris singula quadrantalia venderet; tanta vero vino Graeco gratia erat, ut si Ἀ- gulae potiones in convi Iu darentur. Quod etiam principem Senatus constituerunt, videre est apud Gell. l. 4. c. Io. ubi de

ordine in sententiis rogandis sermonem habens inquit, primum rogatum suisse in Senatu, qui a Censoribus princeps in Senatum lectus erat. Plutarch. invita Scipionis Africani ait, Censores legisse Scipionem Africanum, Senatus Principem: quod genus honoris iis tum viris consuevit deferri, qui gloriam de

aucto

513쪽

DE OR tGINE JURI s. 473 auctoritatem maximis in Rem p. meritis , praestantissimisque

rebus gerendis essent consccuti. Idem iterum cst continuatus, tertiumque lectus Princeps a T. R FIaminio & M. CL JDr-GIIo censoribus , Liυ. I. o. cap. SI. AEdeS quoque sacras, vias, aquae ductus, & loca publica facienda locare, aut aqua. rum fluxus dare & inhibere poterant. Eodem anno ades Sa-

sitis a C Punio Babulco censo e locata es. Liv. I. 9. c 3. Et l. i: c. 2 7. Censores vias pernendas silice in urbe , glarea extra urbem substernendas , marginandasque primi omnium Acaverunt, &c. ubi & de aquaeductu, & cura locorum publicorum, tum & vectigalium portoriique , & I. . c. 8. ubi tradit publicorum jus , privatorum locorum , dc vectigalia populi Romani sub Censorum nutu & arbitrio fuisse. Et I. o. c. s r.

Portoria inquit) loquitur de M. AE milio Lepido Sc Fulvio, quoque ζεο υectigalia iidem multa insiluerunt. Complura scello publica , quae occupata a privatis publicarue Iacra it essent paterentque populo , curarunt. In lege censoria portus Siciliae ita scriptum erat: Servos, quos domo quis ducet suo u , pro his ortorium ne dato. L ao 3. D. de V. S. De populi in tribus distributione in priori parte egimus, populumque Romanum intres tribus divisum annotavimus , in Tatienses a Tatio Sabinorum Rege, Ramnenses a Romulo , & Luceres , a quo hi denominati , an a Lucumone vel ab alio, non certo constat. Verum aucto populo Romano alias facere Partes oportuit, itaque descriptus est in quatuor urbanas Sc 3 I rullicas tribus. Coetibes esse prohιbento. Camillus de Post humius censores, inquit Valerius I. a. c. 9. aera poenae nomine eos, qui ad senectutem coelibes pervenerant, in aerarium deferre jusserunt. Cum in hunc modum increparentur : Natura vobis quemadmodum

nascendi, ita giluendi Iegem scribit, parentesque vos alendo nepotum nutrienarum debito si quis est pudor ) attigaverunt. Accedit his, quod etiam fortuna Lugiam praestandi huyusce muneris vacationem estis assecuta : cum interim cousumpti sint anni vestri, mariti lis patris nomine vacui. Ite igitur is nodosam e Ivite stipem , uti mpseritati n/-erosae. Hinc Metellus Numidicus in oratione, quam in censura dixit ad populum , cum eum ad matrimonia capessenda adhortaretur: Si

Pp p a sine

514쪽

7 EXERCITAT. IN HISTOR. POMPON.sne uxore possemus Quirites esse, omnes ea molestia careremus. Sed quoniam natura ita tradidit, ut nec cum illis satis

commode, nec sine illis ullo modo vivi possit , saluti perpetuae potius, quam brevi voluptati consulendum. Gell. I. I. c. 6. Morum coercitionem penes eos fuisse , jam supra docuimus ex Livio l. 4. c. 8. Et constat id ipsum , ut & caetera censoriae dignitatis munera ex Trebell. Pollion. in Valerianis , ubi Decius recitans Senatusconsultum , quo Censor dicebatur , Felicem te inquit J Valeriane , Senatus sententia, imo animis atque pectoribus: totius orbis suscipe censuram, quam tibi detulit Romana Re.. quam flus mereris judicaturus de moribus nostris. Tu aestimabis, qui in Curia manere δε- heant, tu Equestrem ordinem in antiquum satum rediges , tu censibus modum pones , tu vectigalia firmabis , divides flatum , Respublicas recensebis: tibi legum scribendarum auctoritas dab se tir, tibi de ordinibus mιlitum judicandum se tu arma respicies: tu de nostro Palatis , tu de judicibus, tu de Praesectis eminentii mis iudicabis. Excepto denique de Frafecto urbis Romae exceptis Coif. ordinariis, is hacrorum Rege, Si maxi- ma Vir3inum vestalium, si tamen incorrupta permanebit , de omnibus sententiar feres. Haec de potestate Censoria deji-basse sufficiant. In creandis vero Censoribus observatum, ut ad hoc munus obeundum nisi duo viri eligerentur, unde apud Ciceronem in 3. dele g. Bini sunto , virtute & morum integritate ins gnes , num vero Consulares, id non certo constat, neque pro vero assirmari potest. Quanquam ex Livio id ipsum probari posse videatur, I. 27. c. I 3. ubi inquit: Creati Censores ambo, qui nondum Consules fuerant, M. Cornelius Cethegus , P. Semronius nitanus. Ex qui biis verbis colligi posse putant, praeter consuetudinem eos Censores ante gestum

Consulatum creatos. Verum comperiemus in evolvendis veteribus monumentis, non adeo sollicite id fuisse Observatum, an Consulatum, Praeturam, vel Dictaturam gessisset , qui ad censoriam dignitatem prouchcbatur, modo ex Patribus esset, in quem illud munus conferebatur. Quippe legimus apud Liv. eod. IIb. cap. 6. Crassum Licinium , nec consulatu nec praetura functum , ex aedilitate gradum ad censuram fecisse.

Quod Diuiliasu by Cooste

515쪽

DE ORIGINE JURIS. 47 Quod autem ex patribus creati, itaque patriciis Magistratibus annumerata haec quoque fuerit censoria dignitas, constat ex Liv. l. 4. c. 8. ωρ. 23. Imo de aliquando nefas fuisse Censores praeterquam eX patribus creari , Fenestella de ΛG-gs. Rom. cap. 37. Verum ut idem inquit) id quoque, ut

caetera , immutatum est , atque indisserenter fieri coeptum. Et postea cum plebe quoque hunc honorem communicarunt patres. Atque Censor de plebe primus Martius Rutilius creatus fuit, qui quoque primus de plebe Dictator dimis fuerat. Liv. l. 7. c. 22. I. Io. cap. ult. Illud quoque notandum, quod ex duobus Censoribus, altero mortuo, in defuncti locum alium subrogari non licebat. Quod C. Julio sensore mortuo, in ejus locum M. Cornelius suffectus , ea res postea religioni fuit: quia eo lustro Roma a Gallis capta, ne deinde unquam in demortui locum Censor lassiceretur, cautum. Liv. I. 7. c. 3I.& I. 6. c. II. Creati censores , C. Sulpicius Camerinus, Sp.

Posthumius Regillensis. Carptaque jam res morte Posthumii, quia collegam sufici Censori retieis erat, interpellata es. I tur cum Sulpicius abdicasset se Hagiseratu, Censores albi Utio creati non gesserunt Magistratum. Sic etiam L '. c. 3 . in Oratione Sempronii, ubi inquit: An collegaem subrogabis Z quem ne in demortui quidem locum siubrogari fas es. 'Urbs eo lustro capta es , quo demortuo GH ga C Ptitio confore L. Papirius Cursor, ne abiret Magistratu, JI. Cornelium Maluginensem collegam 'brogavit , S quanto molestior iuius crepiditas fuit, quam tua, Aut 8 nee solus, nec ultra finitum lege tempus L. Papirius censuram gessit, tamen nemiuem ιυVevit, qui se popea auisorem sequeretur , omues sinceps Censores post mortem cologae se Magistratu abdicarunt. Itaque Censore defuncto non istum alium in locum mortui subrogare rcligio sui' verum etiam collegam Magistratu abire oportebat. Qiranquam Appius contra mores & instituta soliis censuram gerere, collega se Magiitratu abdicante , non dubitavit. Ut videre est apud Livium sic. cit. Ceterum creabantur quinto quoque anno, Magistratum quinquennium habento. Cum ceteri Magistratus a nui essent, sola censura quinquennio durabat , nimirum qu alustris duntaxat singulis censeri populum vetus institutum fuit:

516쪽

476 ΕxERCITAT. IN HISTOR. POMPON. quare illud spatium lustrum dicebatur, auctore Festo, a uenisi, hoc est solvendo, quod quinto quoque anno vectigalia dc ultro tributa per Censores perlolvebantur. Varro I s. de tiet.

Iae. Plinius Junior: Nam priore Ius , quaηquain post metuas

remissiones, reIiqua creυerunt.

Lustrum a Latinis vocatur, quod Olympias apud Graecos dicitur, id est, quinquennium, quum quadriennio exacto, quintus annus Jam procurris. Quare Lepe Lustrum pro absoluto quadriennio ponitur :Saepe coronatis iteres quinquennia siseris. Papin. Stat. Sνω. Γb. . cap. Σ. Unde quoque Cujacius, in commentariis ad lib. XI. Coae deis alis auri collatione e Lustrale aurum χρυσαεγ-- dicebatur.

Cujus oneris Zosimus magnum Consautinum auctorem facit. Id Evagrius Si Gnaras describunt eleganter. Et quarto quoque anno pendi solitum narrant , id es, simgulo Iustro. Postea tamen ne mora potestas censoria, quae multum accreverat, nimis gravis esset, tempus illud quinquennale imminutum est lege AEmilia, a Mamerco Emilio di statore lata, & ex quinquennali annua & semestris facta. LIV. I. 9. c. 33. inpius Claudius censor circumariris decem Si octo mensibus, quod e Gmitia lege finitum censurae spatium temporιs erat, cum C. Plautius collega ejus Magistratu se abdicasset, nulla vi compelli, titabdicaret, potuit. Vide quoque Valer. Max. I. . cap. I. Qui mos postca obtinuit, & creati quidem singulis quinquenniis,

at non in quinque annos. Inliflnia eadem habebant atque Consules , praeter lictores. Manlit integra haec censurae potestatis vis ad in Clodii Tribunatum, utpote qui plebiscito sanxit, ne quem Censores notarent, nisi antea legitime accusatus, & utriusque Censoris judicio damnatus foret, in tantum, ut Metello censori, quod minus Juste poenam irrogas set, aqua & igne interdictum fuerit. Alexand. ab Alex. Dior Seniat. I 3. c. I 3. neve in legendo Senatu quem quasn praeter-1rent. Verum eam Clodii legem sustulit Metellus Scipio , eamque potestatem iterum integram, ut Olim in Repub. vigia is

i et s

517쪽

D E ORIGINE IURIS. 477set, reddidit Reipub Qtue sub Principibus iterum fuit imminuta, inao cum in eo Magi liratu magna vis & maxima dignitas esset, eandem, cuncta legum.Magistratuum munia in se trahentes, ut inquit Tacitus , ad se traduxerunt Principes 5 Caesares. Nomen vero declinarunt , cum non Censores, 1ed morum Prime Ios se appellarent. Quanquam non omnes ab hoc nomine abstinuisse historiae testantur. Julius Caesar oblatam tibi censuram non sprevit, verum sub nomine P θ-cti morum accepit. Suet. in Iul. Caesare cap. 76. Non enim honores modo nimios recepit , ut continuum Consulatum, perserituam Sitraturam, Praefecturamque morum Sc. Rem habuit,

titulum specie modestiae recusavit. A vero aberrat Dio quod scribit, eum Censoris appellatione abstinuisse, quod id parum honorificum existimaretur. Quippe superius demonstravimus ex Plutarcho, censuram fuisse summam dignitatem, & honorum culmen. Vespasianum & Titum G oris nomen cum re Iiquis titulis usurpasse, docet nos vir summa doctrina & eruditione seculi nostri florentissimus EZECHIEL SPANHEMIUS , in Eogantismis fisis disertationibus de ρraestantia E; usu numismatum antiquorum, dissert. 8. Ita ut in nummis Claudium Vitellium curuli insidentem & ante eum transvectionem equitis, cum inscr. C E N SO R, videamus. Non opus ut omnia hic describamus , quae vir summus ibi disputat, quoniam majori cum fructu haec peti pollini ex ipso fonte.

I. 18. populo deinde aucto , cum crebra orirentur bella , en quadam acriora a finitimis inferrentur , interdum re exigente , placoit majoris potestatis M oistratum constitui, itaque Dictatores proditi punt; a quibus nec provocandi ius fuit: ρο quibus etiam capitis ani vim detersio data es. Hunc I fagistratum , quoniam summam potestatem habebat, non erat fas

ultra sextum mensem retinere.

518쪽

78 Ex ERCITAT. IN HISTOR. POMPON. pulo deinde aucto J exiguam admodum manum secum adiaduxerat Romulus, qui Romanam condidit gentem,

3 ooo. scit. peditum, equitum 3Oo. , qui numerus eo crcuit, ut decedens reliquerit Peditum 6OOO., equitum non multo

pauciores mille. An n. a 6 primus Dictator T. Laertius cenissum egit. Censa sunt puberum capita Iso 7 o. quod ingens haec populi multitudo in dies magis magisque augebatur potissima quoque causa fuit, novi hujus Magiltratus creatio, cuia jus auxilio & ope seditiosa plebs intra obsequii limites coeriaceretur, & domestica illa vis a Lepub. averteretur. Notandum vero, Pomponium in recensendis Magistratibus, qui variis temporibus creati fuere, non observallia illam . seriem, quam apud auctores fide dignos invenimus. Quippe constat Dictatores, Tribunos plebis, AEdiles aliosque , qui le-quuntur, Magistratus , ante Censores creatos fuisse, quoniam anno urbis conditae 3 I ir primum creari coeperunt Cenlbres. Verum facile hic error condonandus Juris consulto, qui non

videtur adeo sollicitus fuisse de tempore, quo quisque Magistratus creatus fuit, modo de ipsis constare posset Magi it ratibus.

Cum crebra orirentur bella. J Ex aemulatione 6c invidia sinitimorum populorum , quos neque flumina, neque montes e tiam , quibus separabantur a Romanis, continere, aut tutari in

finibus suis poterant, si non mutuo potissimum metu separarentur, quod omnium fortissimum pacis est vinculum, se avper fuit & crit, Anton. Fabr. iu suis Ratiou. ad. b. I. Crebra vero bella, quibus Jaitabatur saepissime Respub. Occa sicinem quoque dedisse affirmat Pomponius creando Dictatori , alquem tanquam ad unicum refugium & tutissimum praemidium Respub. in summa necessitate & rerum discrimine coniger . Hinc quoties cxterni belli vis Reipub immineret, cui avertendae majori severitate dc potentia quam consulari opus esset, Dictator creabatur , cui summa rerum permissa, videret ne quid Respub detrimenti caperet. Scribit Liv. l. 2. c. I S. Υ. Laertium dictatorem primum fuisse creatum ob belli Latini metum, quod triginta Jam conjurasse Populos, concitante Octavio Mamilio , satis constabat.

519쪽

DE ORIGINE IURI s. 479 Dictatores proditi sunt. J Appellatus est autem Tictator &Tictatura a dicendo, quia dicendo creabatur, ut Varro tradithb. . Dicebatur enim a Consule, & quidem noctis silentio. Liv. lib. 9. east. 38. Vel quod dicto audientes ipsi omnes hiasent. Creato et ictatore primum Romae, pseaquam prae emiscures coeperunt, magnus plebem metus incessi.vt intentiores essent ad dicto parendum , neque enim ut in Consulibus qui pari potest te essent, alterius auxilium, neque provocatio erat: neque ullam quam, nisi in cura parendι auxilium. Liv. l. 1. c. I 8. Vel, ut vult Dionys. I. s. c. a 8. a potestate imperandi edicendi quidlibet, tum aliis aequa & justa, quae pro suo arbitrio usui judicabat praescribendi. Drectum enim apud veteres Latinos summum imperium ac supremam potestatem significat. Virgil. 6. e Getae Nic ego namque tuas sortes arcanaque fata Dicta mea genti ponam. Hanc administrationis publicae speciem a Graecis mutuasse,

idem scribit Dionysius loco cit. Nam inquit qui

apud priscos Graecos vocabantur, tyranni quidam erant electi. Glgebantur autem a civitatibus pro ratione temporum non infiniatum nec coxtinuum , sed certum praefuturi temporis spatium, qua

is N quantisper postularet Reip. utilitas. Spatrianus in Adriano , docet ordinarium fuisse Lartii veteris Magistratum : Per Latina oppida inquit) Hefator ω aedilis , S duumvir fuit. eap. I9. Dictus idem apud veteres Magister Populi , Cic. 3.

de M. Rectius inquit) appellabitur Magister populi cis enim

est 'Dictator quum S ua, qui trium pestiferorum vitiorum luxu ris, avaritrae, crudelitatis e vagister fuit. Unde quoque lib.

Σ. cap. I 8. refert, Dictatorem, moderatorem , maiastrum Onsutibus appositum. Et Seneca Emst. Io 8. prope finem scribit, Eum, quem vos Dictatorem dicimus, S in historiis ita nominarile imus , apud antiquos Magistrum populi vocatum. Hodieque id extat in auguralibus libris: S te nonium est, quod oui ab illo nominatur, Magister equitum est. Praetor etiam Maximus appellatur a Festo, quali summus Magistratus, cui maximum

520쪽

8o Ex gRCITAT. IN HISTOR. POMPON. sive supremum competit imperium. Item populi Magister dictus, quia summa eι in populum potesas. Ex quo facItim uequi potestatem aliquam de publico haberet, utpote qu.e a si prema Nictaturie potestate ortum duceret, Maxi ratus, velut a candido eanditatus, vocaretur. Fenestella de Magist. Rom. cap. 8. Huic Magistratui non absimilem fuisse apud Belgas Ruartem , apud Leoclienses Mamburum, scribit Strada de bello fe ico lib. s. Causa prima creandi, ut dicere incepimus , fuit seditio , de

metus ab hoste. Quo autem anno fuerint creati, nec quis primus Dictator creatus sit, non satis constare inquit Liv. lib. i. eap. i8. Caussam dicit fuisse belli imminentis Latini metum. Eutropius assirmat lib. I. cap. I a. nono anno pos Reges exacros , cum gener Tarquinii, ad injuriam soceri vindicandam, ingentem eougisset exercitum, nova Romae dignitas est creata , quae 'Dictatura appellatur, major quam consulatus. Dionys. anno undecimo creatum tradit, & Titum Lartium primum Dictatorem, Sp. Cassium Magistrum equitum creatum. Quos & Liv. quoque nominat. Verum de annis non satis inter scriptores conia venit. Altera causa hujus creandi Magistratus fuit seditio , cui primo egena plebs occasionem praebuit , quae aere alieno pressa, ad bellum Latinum nomina clare recusabat. Interjecto vero tempore etiam pluribus de causis Dictatorem creare coeperunt': ut clavi Mendi gratia; vel comitiorum , Ddorum , Senatus legendi, ZIagistratus coercendi , quaestionis exercendae ;denique quoties Respub. brevi &- extraordinario hoc indigebat imperio. Quando civitas morbo laborabat, cum vis pestilentiae, & insanabilis pernicies corpora assiceret, clavum fiagere, ejusque fi pendi causa Dictatorem dicere moris erat. Liv. lib. T. cap. 3. ubi inquit: Itaque Cn. Genutio, L. t Emitio δα merco secundum Consuobus, cum piaculorum magisve covumulo

animos quam corpora morbi abscerent, repetitum ex seniorum memoria dicitar, psilentiam quondam clavo ab Dictatore fixo Meda ram. Ea religiove a uectus Senatus, Dιctatorem claυi Agendi cauo dici just. Dis Ius L. Manlius Imperiosus , L. Pinarium I austrum equitum dixit. Lex vetusta est 'sis literis verbisque scripta , ut qui 'PWaetor maximus sit, idibus Septembris cαυώω Vat. vid. lib. 8. cap. 18. Figebatur clavus dextro lateri Io vis