장음표시 사용
621쪽
38o Ex ERCITA N HIs TOR. POMPON.' poribus Praefore creante veterum auctoritatem sinus muties neque iis comitiis in ausPicio fuimus. Creabantur itaque, quia major Magistratus, comitiis centuriatis. Regia quoque in tanta , Consularesque ferme apparatus , sella Curulis, licto re* vero non amplius sex, calii duo tantum habuisse tradunt)trabea, caeteraque id genus ornamenta Praetori tradita sunt. Attamen vetus lex apud Censorinum duos tantum lictores tri buit Praetori urbano, cujus verba ita sese habent: Praetor umbanus qui nunc est, quique posthac erit, duos licrores apud se habeto. Et apud Plaut. in Epid. aer. I. ssen. I. TH. At unum a Praetura tua, Epidice, abest. EP. quioamy TH. Scie I dctores duo, duo viminei fisces virgarum. Sed id hac mente capiendum, inquit Lipsius, ut ad minimum duo semper in Tribunali ejus adsint & adpareant, non plures. Sed vide tamen quae Cic. tradit orat. de L. Axraria, ubi inquit: Cum ceteris in coloniis DuumViri appellentur , hi se Praetores appellari volebant , quibus primus annus hanc cupiditatem attuli set, Muque arbitramini paucis annis fuisse consulum nomen
appetituros' Deinde anteibant δε rores , non cum bacillis , sed ut hic Praetoribus anteeunt, cum fascibus duobus. Unde alii sex lictores tribuunt Praetoribus Provincialibus , vel quibus imperium dabatur eXtra ordinem Praetoribus, quapropter Appianus , Plutarchus, & Polybius , lib. 3. hanc Praeturam, κυνα ii , quasi seX securium Magistratum appellant. Cicero de Verre Siciliae Praetore et Sex lictores circumsistunt valentismi, S ad put oris, verberandosique homines exercitatissimi. Ucrum statuit Passeratius , Prisco seculo duos tantum fuisse Praetori, post vero sex datos. Sui urbanus appellatus es, quod in urbe Ius redderet. J Urbanum appellavere Romani Praetorem', quem creavere primum, ad differentiam alterius, qui postea creatus est & perentinus dictus, quod jus inter Peregrinos dicebat, ita occasio ne collegx, qui ei addebatur , urbanus dici coepit , atque ad ejus pertinebat curam inter cives jus reddere, principem-uue iocum inter Praetores, quorum numerus interjecto tempore augebatur, obtinebat. Unde PGetor urbazus major , ρ regriuus minor appes larus fuit. Imo ratione aliorum Praetorum
622쪽
DE OR 1GINE IU It Ps. 33x& imprimis peregrini proprio cognomento honoratum eum dici ab Ovidio lib. I. fastor. vult Lipsius, Verbaque honoratus libera Praetor habet. Unde quoque jus, quod ab eo ejusque edictis fluere coepit Ijus honorarium dicitur. Hotomanus tres disserentias inter praeturam urbanam & peregrinam fuisse tradit. Prima est , quod soli cives vomani agere apud urbanum Potuerint, peregrini non item. Aisera, quod apud urbanum lege ageretur, apud peregrinum nequaquam. Terti a , quod Pratcr Urbanus edictum in albo proponeret, quibus de rebus Ius eo anno dicturus esset : cum alter nusquam legatur Proposuisse, sed, ut
idem vult, ex Urbano edicto jus dicebat. 0 nde juris honorarii appellatione intelligitur illud, quod ab urbani Praetoris
auctoritate provenit, qui & honorarius dicitur, tanquam Mhonore & dignitate altero maJor & superior. Imo ex urbani Praetoris edictis formabant edicta sua translatilia Praetores alii. Munera autem Praetorum urbanorum tria praecipue fuere:
Ludi, Sacra, Iurisdictio. Ludis praesuisse saepissime, eosque ad populi captandam voluntatem varios edidi me, ignorare nequit, qui non plane in historiis hospes. Vide Liv. lib. a 6. cap. 23. ubi Praetore de Ludis Apollinaribus celebrandis ad
Senatum referente, decretum est, ut in Perpetuum vovere nintur. A caeteris quidem Praetoribus largitiones , spectacula,& gladiatores : a te vero majorum tuorum debitum, eversonem tyrannidis repetunt, inquit Crassus ad Brutum, praetura urbana defungentem. Huc spectat quoque t. s. g. Io. F. eommodati vel coni. ubi inquit Jctus: Interdum piane dolum Dum in re commodata, qui rogavit, praestabit, ut putas quisita convenit: vel si sua duntaxat causa commodavit, Ponse s te sue, vel uxori, quo bonesius culta ad δε deduceretur, Nusquis ludos edens Fraetor senicis commodavit, vel ipsi Praetors vis ultro commodavit. Et apud Juvenal. Satyr. 8. Ters I9 .
623쪽
uid, si vidisset Praetorem curribus altis Uautem, S medio sub em in pulsere Cirri
In tunica Jovis. Et Mur. I . vers 1 6. Monstro voluptatem egregiam, cui nutu theatra , Nulla aequare queas Praetoris pulpita lauii. Hinc quoque Martiat. Epigram. 29. I. II.
Cretatam Fraetor eum vellet mittere mappam.
Praetori M Tam surripit Hermogenes. Erat autem Mappa signum , quod mittendis quadrigis dabatur in ludis Circensibus. Quare apud Suet. in Neronec. 12. Mox S i e aurigare, atque etiam spectari solas vesaite positoque in
bonis inter servitia , os sordidam piabem ruismento , .nmersarum se oculis in Circo maximo praebuit , assust liberto mutente map-Fam , unde Magistratus Iolent. Sic Iuvenal. Sa r. XI. Megalesiacae spectacula mappae, pro ipss Megalensibus dixit. Bonae
Deae iacrum Herumque curabant, quod domi ab uxore fiebat , quippe sacra Bonae maribus non adeunda Deae. Nisa. r.eleg. 6. unde apud Plutarch. in Casare r Est apua Romanos Dea, quam bonam vicum, scut Graecι mutiebrem. Hanc PMdiges sibi asseremes peculiarem, udae regis autumant matrem esse , Romana nympham Suada Fasuo Baptam, Graeci tiberi patris eam matrem , quam nefandum es uomιuare. Unde stavrais textoriasin sum diem agitantes mulieres contegunt, ac sacer draco ex fabula ad pedes Deae jacet. Eo vi m fas aso est accedere , .eque dum sacra aguntur, esse. Sol Demnae multa Orphicis germana meis morantur in I ῖlenni peragere. Ubι festus dies instat , celebratur in aedibus Confusis vel Praetorιι, ipse autem domo omissique viri cedunt. Uxor Ala domum paraτ, peragiturque fere uine per Imsum 'rυigitio commistum, inter magnam concentum. Et idem in M. Cicerone: Nam i us domum tenebant mulieres, quae arcanis
sacris bonae Deae , quam Graeci a nunt GDaeciam, operabamur.
624쪽
mo fuera gustansis in aeribus Confusis uxor ejus aut mater virginibus V Mibus eraesentibus orit. Praecipuum vero Praetoris erat munusuurisdictio, in ea consistebat maxima ejus auctori tas potestasque, apud eum enim Omnis publici privatique juris residebat potestas, ita ut ipsi novum jus condendi veterique derogandi esset facultas, unde Liv. Fenes quem de Prastore sermonem habens) Magisratum omvis pustici privatique aris potestas, at s novum jus costituere, vetera abrogares castas eset. Solebat vero initio praeturae Praetor urbanus edi ctum si ve juris formulam ex legibus Romanis aliorumque suia periorum Praetorum edictis , sibi constituere, M in albo pro ponere: secundum quod durante praetura jus dicere vellet de causis, quae ad suam Iurisdictionem Pertinebant. Et erat revera hoc edictum nihil aliud, quam legum &juris vera ex aequo& bono interpretatio formulis certis descripta , publicata a Praetore urbano. Phig. aunai. lib. 4. Solebant aliquando Praetores jus civile vel adjuvare, vel supplere vel corrigere, ubi publiea id suadere utilitas videbatur, L 7.F. dejus. or jur. idque proponendo edicta sua, & quod hisce edictis constitutum erat, jus Praetorium dicebatur. Sic scriptis heredibus bon rum possessionem secundum tabulas decernendo juvabat jus civile r interdum corrigebat Sc emendabat: ut cum liberis emancipatis ab intestato, bc alienis postumis institutis, coniatra duritiem veteris legis bonorum possessionem dedit. s. emanaeipati. de hered. quae ab istestas. g. I. de bonor. F. nonnunquam supplebat, cum utilem dabat actionem , quando nulla erat jure civili actio prodita, εc tamen aequum erat actionem dari. Ita enim Pomponius in I. II. F. de praescript . verbis. Maia aΠιonam non plenus numerus esset, ideo plerumque actiones in Defum de siderantur. Sed is eas actiones, quae legibus prodiatae sunt, si sex Iusta ac nece faria fit, supplet Praeter meo, quod legi Gest. Meuod sese in lege Aquilia reddendo in actiones in f
ctum accommodatas Iegi Aquinaei νqae utilitas ejus legis ιCreatus igitur fuit Praedor, ut in urbe inter cives jus rret, & quidem de rebus civilibus , nam in facinorosos svius consulendi vel animadvertendi ipsi facultas non fia Cum merum imperium non habuerit , saltem privus Reipub. Ffffa tem
625쪽
sgi. Ex ERCITAT. ΟΦ HISTOR: POMPON. temporibus, merum autem imperium definitur, quod sit potestas animadvertendi in facinorosos l. F. dejuri . De nullo enim judicabat crimine. Quare nec Quaesitor dicebatur , tantum in civilibus controversis ad eum delatis jus dicebat, hoc est, judices & judicia dabat. Forster. de jurisae Rom. vel ipse judiacabat , Si duabus hisce in rebus tota Praetoria jurisdictio pssita fuit. Unde Cicero in legibus: Turis disceptator, qui priavata judicet, judica=ive jubeat, Praetor esto, Iaris civilis eustos esto. Quare jus dicentis verbo Praetorem fgnificamus ι. r. f. de uri . Sic apud Plaut. A E d. act. r. Reu. I. Te is
Epidico jus se dicturum minanti respondit:
Iam tu autem nobis praeturam geris. Cum vero 3udicavit ipse, tum decrevisse aut decretum inaterposuisse, cum judicare suilit, tum judicem , judiciumve , aut actionem dedisse dictus est. Quando autem decrevit, tum aut dixit, aut addixit, aut dedit: cum judicare jussit, tantum dedit, unde tota jurisdictio tribus hisce verbis contenta fuit s2 D, T leo , Addico. Sigo n. de Iud. I. I. Verum augendae M tuendae auctoritati & dignitati suae , ipsi Praetores non solebant judicare de privatorum caussis, verum judices privatis da.
hant: quibus Juris & aequitatis formulam praescribebant, quam sequerentur, in hunc fere modum: L. Octavius judex etfo: se Faret fundum Cayenatem , quo de agitur ex jure P. Servilii esse rueque is Duos . . Catulo petitori restituetar. Contra, si paret non Servilii: sed Q. Catuli ex jure esse: eum Servilius Catulo δε-
re , resintuereve dainnas esto. Cic. . in Verr. Imo tandem in consuetudinem abiit , ut ipsi Praetores non nisi extra ordinem judicarent, quando id favor aut causae necessitas , aequitasve sagitare videbatur. Extra ordinem ergo dicebat jus Praetor,
quoties non data actione ipse in jure decernebat, iubebat, cognoscebat. Hinc jus dicere & judicare a se invicem distino guuntur. Tit. Coae nequis in sua cavs. jud. vel jus dic. Attamen cum judicem dabat, jus dicebat, quippe sudicis dandi licentia est aurisdictionis I. 3. f. de ruri M. Possit nobis objici, quod in datione Iudicis nulla causae cognitio vertatur, adeo-
626쪽
DR ORIGINE IURI π 3 sque non posse dici esse jurisdictionis. Verum notandum, ut
supra diximus, Praetorem solitum fuisse causae cognitione praevia formulam praescribere, secundum quam judicem pronuntiare necesse habebat. Quando itaque Praetor ipse favore causarum vel personarum jus dicebat, eXtraordinaria illa cognitio dicebatur, propterea quod id fieret contra consuetudinem& solennem audiciorum ordinem. Unde quae per judices datos fiebanς, juris ordinarii, quae vero per Praetorem extraordinarii dicebantur , id genus sunt , interdicta, Iussus de cavendo Fraetoria stipulatione, restitutio minorum ex causis aetatis I. 13. 3. I. is de minor. Prae,icia. Omnesque aliae cognitiones praetoriae. Quas causas vel suae ipsi sibi rescrvarunt Praetores cognitioni, vel lex, vel Senatusconsultum, vel Principis constitutio ipsis eas injunxit , ita ut ipse de variis rebus cognoscere necesse haberet Praetor ,nec alii mandari poterat : ejusmodi quoque erat surisdictio de fideicommissis , quam voluit Tiberius in arbe tantum delegari Magistratibus, de per Provincias potestatibus. 'Suet. in Ciaudio cap. a 3. scit . ut ipsi Magistratus eorum cognitionem susciperent, eamque a Iii mandare nequirent: quamobrem in L I78. g. 2. in in. Ulpianus inquit , persecutiovis verbo extraordinarias perscutiones contineri ,
ut puta si deicommissorum, S si quae alia sunt, qme non habent
aris orogarii executionem. Scit. quorum cognitio judici pedaneo vel delegato a Praetore vel Consule mandari nequit. Et iterum Tit. as. inst. Fideicommisa non per formulam petuntur ut legata , sed cognitio est Romae quidem Consulis, aut Praetoris, qui fideicommissarius voca ur : in Provinciis vero
Fraesdam provinciarum. Per formulam, id est, peractionem, dato sudicio, si ve judice pedaneo, eique praescripta formula. Duobus itaque modis Praetorem inter duos litisantes jus dicere solii uni ex hisce, quae disputavimus, perspicimus. Vel dato judice, qui Ius secundum praescriptam formulam a praetore dicebat inter eos, qui litigabant de illis rebus , qui ordinarii erant juris 1 vel sine Iudice & sine formula ipse decernebat lc suum interponebat decretum, idque in causi S jam a nobis relatis, quae non erant Iuris. ordinarii: ideoque illud ordinaria via & moretconsueto , hoc autem extra ordinem fieri
627쪽
dicebatur. Hinc etiam illa disserentia inter jus & judicium . ita ut quaedam dicantur in jure, quaedam in judicio fieri. Quod ita intelligendum, ut in jure agatur coram Magistratu , sive pro tribunali jus dicente, sive de plano, id est, sella posita, ex
loco aequo seu inferiore , Sutholt de jura . nunquam coram judice, in judicio agatur coram judice, nunquam coram Magistratu. Quando autem ordinaria via litigabatur coram judice dato, obtinuit olim , ut, antequam daretur judexuvel 3udicium constitueretur, necesse esset,.ut prius constaret de jure agendi, scit. an actio competeret, & si competeret, quomodo. De hoc utroque ut posset constare, apud Praetorem sive Magistratum causa agebatur summatim , qui examinatis & auis citis litigantium intentionibus atque depulsonibus, actionem secundum ea, quae audiverat , vel denegabat vel dabat, prout
hoc vel illud fieret, ita 3udicium coniti tuebat vel Judicem dabat , qui in judicio de facto cognosceret, praescripta illa iuris
formula , secundum quam sententiam ferret, aut ad omne denegaret. VulteJus de ad Id. I. cap. 3. Ec quibus perspicimus, nec in jure semper agere moris fuisse, antequam agebatur in judicio, ita ut cinquit Vult us) illud prius , hoc I
sertus, non tamen ut se invicem sequerentur m celsario , eum in terdum actum faris non sequeretur judicium , utpote a 'Praetore denegatum, cavas iv jure de eo cognitio erat omnis, utrum H
lauti acrio danda , ac proinde judicium constituendum esset , an vero deneganda. Vel etiam non sequebatur judicium , id est, non dabatur judex, quoties ipse Praetor ut diximus) decretum interponebat, & ita in jure controverita Praetoris decreto dirimebatur. Vid. Sig. de iudiciis. Non abs re fore puto, si paulo altius hic repetam , quae in solenni 8c consueta litigandi
ω disceptandi ratione, cum ante tum post litem contestatam obtinuerunt, ut clarius nobis judiciorum ,& eorum , quae, an
tequam judicium vel judicem Praetor dabat, observabantur,
conitaret ratio. Sciendum itaque, si quis aliquem convenire, vel alia quacunque ratione actionem intendere animum in. duxerat , prius tensabat vel per amicos vel aliqua quacunque ratione privatos inter parietes, quid posset proficere , antequam Iuro cxpertinatur. Unde Livius: Cum res Ecraga rura a pa-
628쪽
DE ORIGINE IURI s. 687 parietes nequisset, ventum in ius est. Ubi vero coram discepta.
tore domestico intra parietes convenire nequibant, tum die postulationum petitor eum unde petebatur , in jus vocabat. big. Lb. r. cap. 18. Est autem in Jus vocare , juris experiundi causa vocare. l. l. f. de in jus vocant scit. apud eum, qui jurisdictioni praeest. Quae citatio est judicii principium , eum in finem facta, ut quis jus suum per judicem consequatur, quod sine judicii strepitu ab adversario impetrari nequit. Haec
autem in jus vocatio aliter jure veteri fiebat, aliter jure novo. Poterat olim actor non impetrata Praetoris venia auctoritate propria reum in jus vocare, 'eumque, s sponte non vellet se qui, adhibita vi & manu injecta, obtorto collo trahere. Quare in legibus XII. labb. SI IN JUS VOCET, AT QUE EAT, NI IT, ANTE STATOR. IGI TUR IN CAPITO, SI CALVITUR PEDEM VE STRUIT, MANUM ENDO JACITO. Quae
legis verba exposuit Brasibn. deformὐ lib. s. ubi ita inquit , Quod si vocari in jus protinus illum non sequerentur, sed frustrarentur pedibusve struerenr, testimonium iis, qui praesto aderant , de nunciabatur his verbis , licet ante stari y Quaeshoe significant, licetne vobis testibus ad hanc rem uti. illi ubi
licet respondissent annuissentve, aurem , in qua memoriae sedem veteres locabant, porrigebant, qua molliter tacta &apprehensa, monebantur rei gestae memores esse, quo facto manu injecta, adversarius ni satisdaret, in jus rapi , obtortoque collo ad Praetoris .ribunal trahi poterat. Rusmodi testem leges Bajoarium , ut & alii scriptores aevi posterioris testemper
aurem tractum vocant. Hinc quoque aurem alicui pervellere, est aliquid alteri in memoriam revocare. M in aure ima meis moriae locus, quem tangentes aute stamur. Plin. tib. II. cap. s.
Huc pertinet quoque illud Horatii Satyr. 9.. - . Cases verit obrius tui Adruersarius, sis quo tu turpissime magna Exclamat voce 2 licet antestari, Ego τε oppono auriculam, rapis in jus clamor utrimyue
629쪽
s 83 Ex ERCITAT. IN HISTOR. POMPON. Qui enim non recusabat esse se testem , solebat opponere auariculam , & hanc sibi contingere permittebat. Hinc Plaut. in Persa act. 4. Ren. ult. S A. t De ambasi injus, leno. D O. quid me in jus vocas i S A. II. apud Praetorem dicam. Sed ego in jus voco. D O. Nonne ante saris p S A. tuane ego ea a carnufero. Eam tamen legem , quam statim ex legiabus XII. labb. descripsimus, ita temperarunt Decemviri, ut neque sequi cogatur reus, neque duci possit qui morbo sontico implicitus erat. Unde leg. XII. labb. sancitum : SI
JUDEX A BITERVE, VEL ACTOR, UEL REUS. SI ALTERUTER EX LITIGATORI BUS, MORBO SONTICO IMPEDIATUR, IUDICII DIES DIFFlSUS ESTO. Morbus sonticus ille dicitur, qui cimusquc rei peragendae impedimento est , quo quis impeditur, ut rebus suis superesse nequeat,
nam levis morbus vel imbecillitas non excusat , .attamen voluerunt leges, ut si in jus vocatus leviori alicui morbo, vel f ncctuti, quae ipsa cut ait T rentius) moisus est, sit implicitus, ei jumentum vel vehiculum demus , quo commodo suo in jus venire posset. At morbo sontico vel graviori Iaborante , suadet enim humanitas, & aequitas, ne afflicto addatur afflictio vel judice, vel actore aut reo, diem diffindi fivo differri debere legibus cautum. Quare Iulianus 3n I. s. de jur in M. δι autem morbo imperitus , aut Reipub. causa avocatus , adesse non potuit reus , puto veι actionem judicati eo casis in eum denegandam, vel ex siequi Praetorem it, Iudicatum non debere. Vid. i. i s. S I 6. f. de rere'. qui ara. Et in L s 3. g.
F. de re Iuae Faenam contumacis non intitur, quem adversis va- Ietudo , vel majoris causae occupaIio d fendit. Praetores autem deinde alteram exceptionem adjecerunt: ut, qui satisdederit in jus vocatus, non ducatur. Legibus enim XII. labb. ita constitutum erat , ut in 1us4vocatus necesse haberet protinus sine mora vocantem sequi: quam sequendi necessitatem nulla ratione declinare poterat, nili satisdando vel cavendo judicio sisti, adeo ut neutro praestito, vocanti , ut supra annota Vimus , vocatum obtorto collo in Jus trahendi potestas esset. Quo pertinet tit. f. ia jus voeatι nteam dei satis aut cautum deat.
630쪽
Postremo a prudentibus additum , ut in hoc quoque genere parceretur ei, qui domi esset suae. Unde Gajus I. I. ad leg. XII. labb. I. I 8. f. de m jus voc. Flerique putaverunt nullum de domosua in Ius weari licere: quia domus tutissimum euique res oum , atque receptaculum sit: eumque, qui inde in jus vocaret, vim inferre videri. Quippe, ut inquit Paulus Jctus in I. i9. F. eod. Satis paenae surire eum si non defendatur is latitet, cer tum est: quod mittitur adversarius in pusessionem bonorum ejus.
Sed si aditum ad se praestet, vel ex publico couspiciatur , recte iujos vocari. Et Lar. f. eod. Idem Jctus: Sed etsi is , qui domi
es, interdum injus vocari potes, tamen de domo sua nemo extra. hi vibet. . Attamen ne sic quidem domi se continens vocatus, judicium reddebat inane ac inutile , verum non latitans, Edictis evocabatur. Idque ad aedes latitantis ponebatur cum
solenni vicinorum testatione. Si autem primae evocationi non obtemperaret, alteram decernebat Praetor, ct mittebatur adversarius in possessionem bonorum ejus: quae tandem vendebantur propter contumaciam latitantis. Si tertia evocatione
sui defensionem suscepisset. Itaque in Edicto Praetorio erat :Qui fraudationis causa latitaverit , si boni viri arbitratu non defendetur, ejus bona possideri vendique jubebo: de quorum venditionis solennitatibus, quae in bonis auctioni subjiciendis
observabantur , vid. Sis. lib. de ud. Quando autem non latitabat in jus vocatus, sed secum agendi facultatem actori faciebat, postulationum die in jus sequebatur adversarium: Se actor impetrata loquendi licentia actionem ei edebat, qua adversus eum uti volebat, Sig. HEI. De. Itaque olim antequam in Ius ventum erat . reo actionem edere actorem cogi non solebat. Quamvis contrarium statuat Vultejus lib. a. cap. 1. de Iaae ubi multa adfert argumenta, quibus motus contrariam Opinionem fuit amplexus. Ad nostram confirmandam sententiam
faciunt, quae apud Plaut. in Persa legimur: e , ambula mjus, leno. D. quid me injus vocas pS A. Iule dicam apud Praetorem sed ego in jus voco. Licet aliquando copiam actionis describendae priusquam ve-