장음표시 사용
631쪽
syo ΕκERCITAT. IN HISTOR. POMPON.niret in jus actor facere posset , ut proinde reo deliberandi esset facultas, utrum cedere an contendere vellet, & si contendendum putaret, veniret Paratus, cognita actione qua conia veniretur. I. I. f. de Edendo. Verum id non erat necessitatis , sed voluntatis. Edita actione , qua usurus erat, actor eam a
Praetore postulabat, id est, petebat ut sibi liceret in adversarium intendere. Sig. dict. De. Est autem postulare, desiderium suum in jure apud eum qui jurisdictioni praeest, exponere, vel anterius risiderio contradicere. Illud actoris est, hoc rei. In δε- re, est coram Praetore vel tribunali, non judice pedaneo, qui
tribunali caret. Actione edita adversario , eaque a Praetore post postulationem impetrata, tum actor certa Verborum concepta formula vadabatur reum , id est, vades , sive sponsores petebat, fore, ut certo die, qui Plerumque perendinus erat, se in aure sisteret. Sig. lib. I. de jud. Vas autem , teste Variarone , fuit, qui pro altero vadimonium promisit, id est, qui alterum adflaturum spondet. Definitur enim vadimonium sponsio ad certum diem sistendi se in judicio, vel per se, vel pee
procuratorem, qui autem tale vadimonium promittebat, fi- dejubebat suo periculo alterum venturum ad diem citatum. Cic. pro A tinctio: Vadari vis , promittit. Vadari autem nuhil aliud est, quam die dicta vades exigere, cautio sive sponisso itaque ipsa dicebatur vadimonium, quas promissio de va- dando interposita, ex quo is, qui vadabatur, dicebatur promittere vadimonium, is cui promittebatur scit. actori, dicebatur vadimonium accipere, & fidejussores intervenientes dicebantur vades. Reus veniens & se condicto die s stens dicebatur obire vadimonium, non veniens dicebatur vadimonium deserere, quomodo promissio sistendi judicii causa facta dese ri dicitur. Solebat enιm Praetor tertio ine, qui cognitionibus erat dicatas , si' comperendinum anellabatur, actiones eritas posu- Iatas ex crdine recitare , atque acterer reosque per accensum j hebat citari, aut judicia actionibus eorum cognoscendis dare. Si vero litigatores die constricto ad vadimonium non Meurysent, litem amittebant. Praecipue vero reus, si vadimonium deseruiset, quod promiserat , perdebar litem: quia Praetor, postulante actore, ex
edicto bona ejus pessideri Iubebat, E F3o. dira essent possessa, n
632쪽
que illese defendisset, vendi Iubebat. Sig. HLI. De. V t apud Cic. in causa Quintiana , ubi Sextus Naevius missus est in possessionem bonorum Quintii , propter Quintii contumaciam deserti vadimonii. c d vadimonium non veneratis , quicum tibi innitas , societas , omnes denique causae necessitudines veteres intercedebant. Ilicone ad LPraetorem ire convenit y Continuone verum
fuit posulare, ut ex eiecto bona possidere Iiceret. Si uterque occurrilsent, tum se stitisse dicebantur, suaque pro mi ilione dati mi uitares exsolvebantur. Atque tum prior reus ita agebat: Ubi tu es qui me vadatus es, qui me citasti χeue ego me tibi sisto, tu contra S te mihi siste. Proccdente autem actore, rogabat , Sid ais 8 Respondebat actor: Mo vet. Dudum , quem possides, meum osse. Hei a io te mihi facere ves δε- re oportere. Prout natura actionis postulabat, quam intendore volebat, respondebat. Sig. lib. I. dejud. Quemadmodum varias actiones intendebat actor, ita di versae quoque concipiebantur formulae: Concepta vero actionis intentione actor judicium sive judicem a Praetore postulabat. Verum notandum, quod judicis nomen sit generale, adeo ut & arbitrum & recuperatores sua significatione amplectatur. Quippe pro actionis natura alterum horum postulabat actor. Erat vero in arbitrio Praetoris aut dare, aut non dare. Hinc toties in jurejudicium dabo, Ddicium non dabo. Iudex cognoscebat de omnibus quaestionibus cum juris, tum etiam facti, verum quae essent & leviores, de ad judicandum faciliorra. Sig dicti De. Arbiter, quae bonae fidei & arbitrariae appellatae. Recuperatores dicti, de rebus privatis recipiendis reddendisque cognoscebant. Quando dejure potius quam de facto quaereretur, Praetor causam ad Centumviros , qui consilium ejus erant ordinarium, remittebat. Hinc Cic. I. de oratore: Volitare in foro , haerere in jure, ac Fraetorum tribunalibus, judicia privata magnarum rerum obire,
in quibus saepe non de facto, sed de aequitate Si jure certetur, j ctare se in causis clauumviralibus , in i s usucapionum tutelarum , gentilitatum , agnatioπum , alluvionum, circumsitas-num , uexorum, moripiorum, parietum , luminum ,sillicidiorum,
testamentorum ruptorum, aut ratorum, cerararumque rerum i
numerabilia jura versentur, cum omnino quid sitam, quid alienum,
633쪽
quare denique civis, an peregrinus, servus an liber sit , linguis os impudentiae. Si de facto quaestio versaretur , Recuperato. res judices ab eo dabantur, praetcripta judicandi formula, qua judicium constituerat, Si paret R. dare oportere. Dato autem acceptoque judicio, obtinuit, ut satisdationes praestarentur, vel a litigatoribus, vel eorum Procuratoribus: nimir. Iudica tum solvi, S rem ratam habere s alterum ad actorem, hoc ad procuratorem pertinet. Quibus rebus ita peractis, litem contestabantur. Contestari autem litem dicebantur , cum , ordinato judicio, utraque Pars dicebat , testes estote. Festus ι contestari enim significat testibus adhibitis aliquid declarare ae profiteri, & quod ita fiebat praesentibus testibus , dicebatur fieri conrestato t. r. ' quod ussis. I. I. g. I a. F. is . agnoscend. IV. Atque ita in litis contestatione contestari est, cum utraque pars dicit, testes estote , quasi simul testentur. Cujac. lib. 9. observ. cap. 11. ait, Litis contestationem esse ejus rei, de qua controversia est apud Iudicem, ex ψν que parte ueram narrationem testibus praesentibus. Hoc genere, inquit, res in judicium deducitur , & litis nomen accipit. Nec enim proprie lis est, antequam contestetur, sed controversia, I. as. g. si ante. f. de hered. petit. Lis contestara videtur, cum Judex
per narrationem negotii & responsionem causam audire coepit.
Verum perperam statuit Jctus florentissimus, litis contestationerem in judicium deduci, & actorem contestando litem facere, judicium dictare, reum accipere. arg. I. II. F. dejud. Et optime Faber in suis Ration. de here petit. annotavit, nullum
posse esse )udicium , antequam Judex quisquam sit, Judex
autem nullus est, nisi qui a Praetore aut alio Magistratu post litem contestatam datur. Qui in judiciis ordinariis jure v teri, in quibus ipsi Magistratus non sistebant judicare, post litem apud se contςstatam dabant judicem , qui de facto cognosceret & pronunciaret. I. q. Coa. de pedan. Iuae itaque nullum potest esse iudicium , nisi praecedat et absoluta sit prius litis contestatio. Tum judicis dati incipiebant partes , & de
causa cognoscendi &i pronunciandi facultatem nanciscebatur.
Quae praecedebant, omnia fiebant in jure apud Praetorem vel Magistratum, cui dandi judicem erat potestas. Quare quic-
634쪽
quid a tempore litis contestatae usque ad sententiam latam fie. bat, id omne in judicio fieri dicebatur. Observandum, judicem datum non mandantis, sed sua vice fungi, itaque in cognoscendo & pronunciando uteb*tur cognitione & potestate sua, non ejus qui dederat, vel Praetoris , vel alius cujuscunque Magistratus. Cognoscebat enim plerumque de facto: jus accipiebat ex formula actionis a Proetore ipsi praescripta atque data. Hinc Papinianus in L I. . H. ad S. C. Turpiuian. respondit, facti quaestionem esse in arbitrio si ve potestate judicantis. Quare ne quidem referre de hujusmodi quaestionibus ad Magistratum potest , id est, ad eum, qui ipsum Iudicem constituit, consilii gratia , ut ab eo informetur. I. 3. Coae de sedan. iud. Potestas exequendi & coercendi pertinet ad eum , qui judicem dedit, ita ut judicis dati potestas sententia pronunciata finiatur. Iudex , postquam semel sententiam dixit, postea judex esse des nit, ut inquit Ulpianus in de re
Iud coercitiones & judicati executiones illae non nisi coram , Ma Praetore fieri poterant, quoniam judex datus nullam omnino habebat iurisdictionem neque imperium, scit . mixtum, quod jurisdictioni inest, atque ei ita cohaeret, ut ab ea divelli nequeat , l. 3. f. dejurisae adeoque ipse sententiam suam exequi non poterat, sed Magistratus, a quo datus erat : Diso Pior seriptum est, GMQUIraths populi Roηani, ut judicum a se datorum vel arbitrorum sententiam ex quantur hi, qua eos dederunt, L Is. F. de re jud. Haec 3am satis arbitror de jurisdictione Praetoris, cum de extraordinaria, tum etiam ordinari a judicis dandi licentia, quae sibi locum vindicabat in judiciis privatis atque Ordinariis. Verum annotandum , Praeterquam quod tam amplam in juredicundo potestatem habuerit Praetor urbanus, ad ejus ossicium multa quoque alia pertinuisse jura. Literas allatas, in Senatu recitabat, ut apud Liv. videre est lib. 32. c . 3r. ubi inquit: Literae Consutam e Gallia de gestis pro sere Ab idem tempus Romam,alla iam UM. Sergius Fraetortirbanus in Senatu eas, deinde ex auctoritate Patrum ad postilum recitavit. Edicendo quoque comitia Consularia , Senatusque jussu Duumviros creabat, bonis interdicebat, Consules e Pro. vinciis evocandi potestatem habebat. Idem lib. II. cap. 33.
635쪽
Ex g R CLT AT. IN HI sTO R. POMPON. Itaque Duumviri ad eam rem creati ab MEmitio Praetore urbis . . P ius 2 Caes Quintius Flaminius, aedem in arce faciendam locaverunt. Ab eodem Praetore ex Senatusconsulto titerae ad Guasules missae: ut, si iis videretur, alter eorum ad Consules creanis dos Romam veniret, st iu eam diem , quam jussissent, comitia edicturum. Habendi Senatus ei quoque jus. Idem tib. D. cap. 16. Hujus rei tam sedar uicium Romam ad L. Cornelium Lentulum Praetorem urbis decatum est. Servi duo ante lucem ad eum venerunt, atque ordine omnia quae facta futuraque erant, exposuerunt, quibus domi cusodiri jussis, Prae re , Senatu υ cato, edoctoque quae inices a ferrent , proficiscι ad eam eoη rationem quaerendam atque opprimendam jussus. In te ecto vero tempore, Praetoris crevit potestas, ita ut data sit illi omnis publici privatique juris pote istas. Tradit Suet. Octavium Au gustum appellationes quotannis urbanorum quidem litigato rum Praetori delegavisse urbano tu ejus vita cap. 33. Quae appellationes quanquam in causis civilibus stante Repub. raiariores, attamen patet a Praetore ad Praetorem appellatum ex 3. Verri .
s. 18. post aliquot deinde annos , non Dinciente eo Pratore , quod multa turba etiam peregrinorum in civitatem veniret: creatus est er alius Praetor , qui peregrinus appellatus est ab eo , quod Plerumque in . ter peregrinos jus dicebat.
0 Is aliquot deiuri annos, nou se ciente eo Fraetore H Phi--ε gius Praetoris peregrini creationem in annum U. C. DX. incidisse refert. Sig. in Fastis. C. Lutatio Catulo , & Α. Post humio Albino Cost'. primum duo S Praetores creatos opinatur, ad annum s Ir. Quorum si alter fuerit peregrinus, sequeretur, inter urbani & peregrini Praetoris primam creationem plusquam DO. annos interfuisse. Alii volunt bo7. vel f Ix. Praetorem Peregrinum creatum.
636쪽
DE ORIGINE IURas. 6Creatus est S alius Praetor , qui peregrinus appellatus es. JCum multa turba peregrinorum in ci Vitatem veniret, quorum
multitudini unus Praetor satisfacere non posset , necesse fuit Praetori urbano collegam addere , qui Ius item diceret, sed diversis muneribus. Hic inter peregrinos, ille inter cives jus dicebat. Quare cognominibus fuere distincti, hic Praetor urbanus , alter peregrinus dictus. Quanquam εc Praetor pere grinus quandoque & inter peregrin OS & cives jus dicebat , ut puta, si peregrinus adversus civem actionem instituisset i quia actor sequi debet forum rei: forte & si civis adversus peregrinum, quia commune id utrique forum est. Urbanus au tem inter cives tantum jus dixisse praesumendus. Verum observandum , ab hac consuetudine recessum nonnunquam , ita ut
jurisdictionem urbanam bc peregrinam fuisse conjunctam aliquando legamus. Quemadmodum H milium Praetorem, cujus peregrina sors erat, suam jurisdictionem mandasse collegae suo Atilio Praetori urbano legimus. Liv. lib. 24. cap. 6 . Sic quoque lib. I . cap. 3. Et 'Praetores provincias fortiti sunt P. Cornelius S lla urbanam S peregrinam, quae duorum ante sors
fuerat. Et lib. 39. cap. 39. tradit, Senatum mortuo C. Decimio Praetore urbano, in P. Cornelium Praetorem Peregrinum, urbanam praeturam contulisse. Attamen honoratior & major urbana praetura peregrina fuit, quanquam ambo iisdem creabantur auspiciis, uterque Jurisdictionem exercebant in urbe, atque par in utroque potestas erat. Hinc major quoque urbanus Praetor dictus. Quamobrem Brutum & Cassium Praetores designatos inter se contendisse, uter Juris inter cives dicundi provinciam obtineret, apud Appianum legimus. & Dion. lib. a. refert, M. Caecilium indigne tulisse, quod Praetura ur-hana sibi non obtigisset, qua dignitate Caesar collegam Tribonium ornaverat. Quod autem parem habuere potestatem , sibi invicem testatur intercedendi facultas , ita ut alter alterius decreto intercedere posset. Quemadmodum L. Pisonem peregrinum Praetorem C o Verri Praetori urbano . intercessisse, apud Ciceronem legimus de Verre Praetore u hano: Itaque L. Piso multos codices implevit earum rerum,
in quibus ita intercessit , quod iste aliter, atque edixe/at, δε-
637쪽
qui ordo ad Pisonissellam isto Praetore solitus sit convenire. zuem iste collegam nisi habuisset, lapidibus coopertus eliget in foro. Sed eo leviores istius injuriae videbantur , qaod erat in aequitate prudentiaque Pisonis paratissimum perfugium , quo ID ne labore , sine molestia , sine impensa. etiam me patrono homines uterentur. Sic M. Caelium Rufum Praetorem peregrinum , tribunal suum juxta sellam Caji Trebonii Pretoris urbani collocasse , testatur Julius Caesar lib. s. de beII. ciυ. ubi inquit: Iisdem temporibus Romae M. Caelius Rufus Praetor cati debitorum suscepta , initio Magi ratus tribunal suum juxta C. Trebonii G aetoris urbani selum collocavit: S si quis appellavisset , de aestimatione Si de solutionibus , quae per arbitrum δε-rent , ut Caesar praesens eonstituerat, fore auxilio pollicebatur. Imo majorem jurisdictionem habuisse Praetorem peregrinum, quam habuit Urbanus, inde patet, quod Praetoris urbani Jurisdictione erat sine ulla imperii meri parte. Peregrino non tantum jurisdictio inter peregrinos erat , verum videtur quoque Quaestionem capitalem de repetundis, quae peregrinorum sociorum causa instituta erat, exercuisse. Unde Asconius Paed. in orat. Cicer. in toga canae inquit, Crium Antonium, qui multos in Achaia spoliaverat, ab iis eductum in jus ad M. Lucullum Praetorem, qua jus inter peregrinos dicebat, Lucuia Iumque , quod Graeci pusularunt, decrev fe. Bald. ad h. t.
s. 29. Deinde cum ebset necessarius Magistratus, qui hasLepracset, Decemviri in litibus judicandis fune
constituti. 'Einde cum necefarius esset Magistratus, qui hastae praeessti J Magistratus voeat Decemviros Pomponius, qui liti-hus judicandis constituti, hastae praeerant. Generaliter Omnes Magistratus juridicundo, vel jurisdictioni, vel tribunali praeesse dicuntur, specialiter hi, de quibus jam actum. Alii praeerant equitibus, alii praeerant aedibus, alii aerario, alii rebus capitalibus,
638쪽
DE ORIGINE IURI s. 397 alii annonae vel rebus provincialibus, &hoc loco Decemviri litibus judicandis praeesse dicuntur, Cujac. ad h. t. Perperam
autem Budaeus& Lasius ab hac Florentina lectione recedentes, auctoritate Codicis Norici moti , maluere pro Decemviris, Centumviros legere, quam lectionem a Pomponii mente alienissimam testatur manifeste vox Magistratus , quod honoris nomen nos docet , Ictum hic non sermonem habere de Cen tum viris, utpote qui tantum Judices, non Magistratus erant,ia consequenter voce Magi ratus non continetur. Hos Decemviros sive hunc Magistratum hastae praefuisse, tu quit Jctus, scit. judicio Centumvirali, de quo statim. Usus autem hastae in judiciis adhibendae ab initio & ipsius urbis conditae primo
dio videtur petendus , in memoriam fortasse Romuli primi Romanorum Regis, quem hasta assidue usum fuisse traditum, introductus. Quamobrem Quirinum appellatum volunt: Quiris enim Sabinorum lingua hasta dicebatur. Hinc canit Ovid. lib. 1. Fast. v s. 47s,------ At tertia dicta Luirino.Qui tenet hoc nomen, Romulus ante fuit.
Sive quod basa Curis priscis es ditra Sabinis, Belticus a telo venit in astra Deus θSive suum Regi nomen posuere 2uirites:
Seu quia Romanis junxerat His Cures. Curis es Sabinis basar unde Romulus Luirinus , qui eam ferebat, es di crus. Festus. Quare etiam Juno, cui hasta sacra habetur, ideoque ejus pleraeque statuae hasta subnituntur,
dicitur Dea Quiritis, & ipsa passim Quiris appellatur. Vid. Plutarch. instuas Roman. Sic & Mars Luirinus dictus apud Romanos Sabinosque, quia ipsi tanquam Deo bellico hasta
sacra. Hinc apud Gell. lib. . cap. 6. Ut terram movisse nunciari Iolet, eaque res procuratur: ita in veteribus memoriis
scriptum legimus nunciatum esse Senatui, in sacrario , in Rogia , basias Martias movisse. Hasta autem Reges quam alio quodam insigni potius usos opinantur , quod crat belli justiti imperii Symbolum , ideoque Quiris dicta, Propter rectam hi h h li aequi-
639쪽
398 Ex ERCITAT. IN HIS T. POMPON. aequitatem: & ita fortasse Quirini, ab aequo quirendo vel quiarando, nomen habere putatur. Phig. Annal. lib. I. Quamobrem fortasse velut insigne Iustitiae Deorum simulacris olim additam fuisse, quam & pro Diis immortalibus veteres coluisse, tradit Pompejus Trogus I. 3. c. 3. Unde in justo suscipiendo εe indicendo bello hasta utebantur, quo indicto, deinde suo loco reponebatur. Unde apud Liv. Iib. I. cap. 32. F
aiatis cait b hastam ferratam , aut sanguineam praeustam ad
es eorum ferebra , S non minus tribus puberibus praesentibus , dicebat: ἁ-d populi priscorum Latinorum, hominesque pri ei Latini aHersus populum Romanum Quiritium fecerunt, delia quernis , quod populus Romanus Exiritium bellum cum priscis Lotinii jussi esse, Senatusque posuli Romani Quiritium em it, consensit, conseivit, ut bellum cum miscis Latinis fleret: ob eam rem ego populusque Romanus populis priscorum Latinorum, hominibusque priscis Latinis beltam indico, facioque. Id ubi dixisset, hastam in sines eorum emιttebat. Ab hae belli indiacendi ratione vetuS adagium fortasse dimanavit, hastam S caduceum mittere , quod lignificare arbitratur Rodig. antiq. DEI. I. a I. c. 16. ut alicui pro arbitrio vel bellum ineundi,
vel pacem amplectendi detur facultas. Quae belli indicenditatio licet sublata postea videatur , tamen mansit tanquam quaedam ejus imago alia consuetudo, scit. ut hastam Romae 3acerens in columnam, quae ante Bellonae templum suit: de qua ita Festus: Bellona dicitur Mea belurtim, aute cujus templum erat eoumelia, quae Mitica dicuatur : supra quam h sum jaciebandi, cum bellum indicebatur. Quia ex hisce per Lelmus foris in susto indicendo I gerendo bello hastat adhibendae consuetudinem habuisse Romanos, non abs ratione nobis alienum videri debet, domi in justitia administraada ejus quoque usum apud eos obtinuisse, praesertim quando consideratur a nobis tanquam insgne δέ Symbollam justitiae de aequutatis, quae in utroque certandi genere locum sibi vindicare debet. Unde sic hasta ipsum audicium denotat, in quo agitur de distributione sustitiae inter eos, qui de re aliqua Controversiam& litem movent, apud eum vel eos, qui jurisdiaticini& sustitiae administranda praesunt. Quemadmodum Magistra
640쪽
BE ORIGINE IURIS.eus , quorum mentionem in hoc I. facit Iurisconsultus noster, qui hastae praesunt, nimir. judicio Centumvirali. Ita apud Valer. Max. I. 7. c. 8. Tesamento is Mium haeredem in tuis: quod Ti. Longus sanguine proximus , hastae judicio sabvertere frustra conatus est. Magis enim Centumυiri , quia Friptum esset in tabulis , quam quis eas scri set, considerandum existia maverunt. Et Cic. in Oratione de lege Agraria contra Rullum inquit: Primum causa popuIι Romani heressitatem Deeemυiri judicent, eum vos volueritis de privatis hereditatibus Centumviros,ricare: Et consequenter, hasae Iudicium apud Ualerium , Centumvirale Iudicium significat. Imo Lucanus hasam Decemvirorum pro Centumvirali dixit , quia Decemviri judicio Centumvirali praesidebant , atque Centumviros cogebant. Ita Suet. in Aug. cap. 36. Auctor inquit atiarum rerum fuit p ut Centumviralem hastam , quam quaesura functi consuerant cogere , Decemviri cogerent. Et Lucanus ad Pisonem ISeu trepidos ad jura decem citat hasta virorum, mare jubet , centeno judice causas. Itaque sive dicimus hastam Decemviralem , sive Centumvir lem , unum idemque judicium scit. privatum , sive Praet rium, cui Decemviri praesidebant, significamus. Quippe, ut inquit Sig. lib. i. de jud. Sive enim hasta sit Praetoria με Decemviralis , sive Centumviralis parum refert , cum hasta pro privato judicio accipiatur. Mihi vero una eademque omnium hasta videtur: nempe Praetoria, qtiam Decemviri.Centumviri posuerint , ut judicium Praetorium esse demon ametur. Quippe Iurisdictionis erat judicium Centumvirale, Praetorisque id dabat, ut tradit Plinius lib. s. 's. ult. Sedebant Pudices scit. Centumviri Decemviri venerant, observabantur Advocati, fiuntium longum: tandem a Praetore nuncius , Hmittuntur Centumviri, eximitur dies. Causa dilationis, Nepos Praetor qui legibus quaerit , proposuerat breve edictum,Sc. Hoc facto Nepotis commotus Praetor , qui Centumυiraliis