Exercitationes in titulum digestorum de justitia et jure, et historiam Pomponii de origine juris, et omnium magistratuum et sucsessione prudentium; Auctore Wilhelmo Vander Muelen ..

71쪽

o Ex ERCIT AT io NEs Ix Τ, T. Dro .ctatum bonum est, etiam simul ea ratione aequum siti licet illud ipsum nonnullis accedentibus circumstantiis iniquum este incipiat, propter quas tunc etiam non ultra bonum erit, ut inquit Joh. Voet. Comm. ad famae ad h. tit. I. s. Quamobrem uno eodemque verbo bonum dc aequum complectitur Aristoteles, quoniam sejungi hon possitnt. Male igitur & inscite Accursius aequum & bonum distinxit, ut cum Budato

loquar.

Licitum ab illicito discernentes: Ictus hic non duntaxat seris monem habet de eo quod licitum vel illicitum jure civili sive

Exivo, quod quisque populus sibi constituit & normam alia

regulam agendorum priuscribit cujusque civitatis sive quacunque Rerum pub. subjectis atque civibus, quod omnem obligandi vim habet ab eo, qui in singulis eivitatibus summae rerum praeest,& proinde legum ferendarum habet potestatem: verum etiam de eo, quod licitum vel illicitum est jure communi sive morali ex rectae rationis dictamine dimanante, utpote quod basis & fundamentum esse debet omnis juris positivi, quamobrem jus civile non in totum a jure naturali recedere ait I. 6. ff. h. t. uti quoque patet eX juris praeceptis, quae L Io. describit, quae mere juris naturalis sive moralis sunt. Quem finem cum jus naturale tum etiam civile consequi intendit. Quamvis jus civile non per omnia juri naturali servire posset, attamen ei non repugnat, imperans quod illicitum, vetans quod licitum est dictante ratione. Quippe postquam homines in civilem societatem coluerunt, evenit, ut multa quae licita in societate naturali, illicita in societate eivili, libertatem naturalem suis circumscribendam cancellis efflagitante conservatione de salute societatis civilis, ita ut in societate civili libertas non

adeo late pateat, quam in statu naturali, in quo quisque sui plane juris , non alieno obtemperans imperio, sibi legem Mnormam agendi praescribit, & licitum ab illicito discernit

suo pro arbitrio, dictamine praeeunte tamen rectae rationis.

Quiequid autem licitum sibi videtur, in actum deducendi propria auctoritate facultatem habet, & huc pertinet libertatis naturalis descriptio sive definitio, quam Iinperator tradit g. r. M. de Iur. person. quod si facultas naturalis ejus, quod

euiis

72쪽

flverba autem quae sequuntur, describunt IibertM quam quisquo habet in starii civili , sive quae competit cuique societatis civilis membro, stil. jure M legubus circumscripta, adeoque licitum ab illicito dis hernendi &proinde agendorum normam sibi praescribendi non cuique membro incultas competit, verum leges eam dictant , & soli Prineipi vel summo Magistratui reservata qui modi potestas. Ille quid licitum quid illicitum lagibus a se latas definit, Ser viam ac normam agendorum civibus praescribit, ut alibi annotavimus. In civili societate licitum ab illicito discernem dicuntur illi , qui juris arti operam dant, & legum interpretandarum scientia praediti, uti Jurisconsulti, aequi cum moralis tum politicae prudentiae studiosi esse debent. Illi docent quid, leges jubeant vetentque, dc proinde sua docendi ratione licitum ab illicito discernunt. Latet me ratio cur vir docti L simus Fes an in suis Commentariis ad h. I. haec uti nec sequentia verba ad Professores, sed ad Jurisconsultos spectare tuit. Quippe Iurisconsulti nomen generale est, & complectitur tam illos qui jus interpretantur, quam qui in foro causas agunt i& patrocinantur 3 imo vero si proprietatem verbi

attendere velimus, juris Antecessor proprie Jctus dicitur, qui tu interpretando aequum ab iniquo separat, de Iicitum ab idicito discernit, α quid eum jum sive morali sive civili co venit, quid ab eo recedit, docet atque respondet. Quamobrem legitur in lapidibus δ

73쪽

Ex ERCIT LTIONES IN TIT. Dx G. Vide sis Ferretiimi in Musis lapidariis lib. '. memoria. I9. oniam Ulpianus paulo ante sermonem habet de legum Docto ribus , qui aequi & boni notitiam profitentur, id est auris Ante

cessoribus si ve Profestiribus, atque de hisce praedicat, quod

aequum ab iniquo separant, cur sequentia verba ticitaran ab illicito dis ruentes, magis spectarent ad Jurisconsultos, quam ad Professores, qui eodem nomine comprehenduntur, uti ex statim allegata inscriptione patet. Non me fugit antiquitus apud Romanos , uti notat Idem auctor , luriscontultorumniisse differentiam, cumsalii essent Antecessores vel Soph1stie, qui jus interpretabantur publice; alii'Jurisconsulti, qui populo auctoritate Principum de jure respondebant, & postea Auctores juris, qui de jure dubitantibus, suis responsis

auctores sebant. Verum eodem nomine plerumque denotantur. Unde Hoti mannum Jctum definit, qui tum juris civilis, tum aequi bonique peritus, populo se ad agendum , caven dum , interpretandum, respondendumque dedit', ad omnes enim , qui juri dant operam , tum praecedentia lum sequentia verba spectare reor Sublicit autem Ulpianus,

Bisos non solum metu parva rim , verum et Iam praemiorum ΤΠΟ-que exhortatione incere cupientes. Quoniam humana natura adeo depravata de omni vitiorum genere Inquinata est, ut actauaecunque scelera committenda &.flagitia patranda quam acimilitiam colendam morales quascunque virtutes iectandas magis prona sit atque inclinet , em agitabat conservatio societatis civilis, a qua pendet salus generis humani, ut cum formidine poenae, tum etiam praemiorum remmeratione sive CX-

hortatiCne bonos efficere summa ope nitamur illi, qui summae rerum praesunt Reges atque Principes & summi Magistratus.

Quamvis recto sensu haud boni illi praedicari possint , qui

oderunt peccare formidine mali , verum illis duntaxat tribuendum hoc elogium , qui virtutis amore & naturae bonitate iustitiae tramitem sequuntur, attamenacum intima cord Is penetralia rimari de perlcrutari haud post limus, bonos vocare ibi emus. quorum vitae degendae ratio & amones, quae ab allis proficiscuntur, cum lustitia & honestate habent convenient Iam, licet torte suesato poenarum metu sponte & naturae boni sate

74쪽

morales sive civiles facienda praecipiunt. Hisce itaque duobus veluti vinculis poena & praemio universa Reipub. salusu continetur, quamobrem haec duo fundamenta Reipub. stabilicia --,ocabat Democritus. Huc pertinet quae Cato apud Tullium disputat 3. de nat. Seor. Ut enim nec Somus nec Respub. ratione quadam is dissiplina designata videntur, si in ea nec recte factis praemia existant, sua nec supplicia peccatis. Et Demosthenes contra Leptinem, non facile Rempub. consistero prohat, ubi non est praemium virtvtypropostum, & poena sceleri. De poenis ait Phaleriis primus Luciani, Rebicite aut ad Iegum scriptoω etiam irrogandarum petua tim rationi S cou-

suetudini plurimum tribuentes, quast ceterarum rerum nulta

sis exspecranda utilitas, nisi metus mau factoribus effetpropositus, ac certa Ipes constituta luendi pro flagitiis supplicii. eram, nisi fallor, philo Mam non lunulatam a GEctantes. Habet hic sermonem de illa parte philosophiae, quae consistit, ut mihi videtur, in publicis tractandis negotiis, colenda justitia, sine qua nulla Respub. diu potest consistare, adeoque praemiis distribuendis, & poenis instigendis , quibus bonos

efficere de in injustitia tramitem reducere ab ea avertentes inisterdum non duntaxat' legumlatores, sed etiam Juris interpretes, & juri operam dantes , docendo quida faciendum quid

fugiendum leges dictant, ut cum justitia & hi nestate conveni. at vitae ducendae ratio quaenam praemia decernenda virtutibus, poenae constituendae sceleribus. Nulla enim vitae pars, ut cum Cicerone loquar, neque publicis, neque privatis, neque forensibus, neque domesticis in rebus, neque si tecum agas quid, neque si cum altero contrahas, justitia vacare potest,

quid verum honestum , quid justum adeoque sequendum iunciendum, quid turpe quid injustum dc proinde fugiendum

in totius vitae cursu , statu & conditione i jura & leges dictant c docent earum interpretes &ὶJurisconsulti S proinde veramnqnsmutatam phili sophiam a nectant. Prami piμnt enim le-

75쪽

E ITATIONES IN TIT. Dici. minum animis imbuendis incumbunt, merito phi sophi appellantur , atque Veram non simulatam philosophiam affectare 'dicuntur. Huc pertinet quae scribit Plinius tib I. epist. io. Cum a firmat ego. hanc philosophiae, S quidem pulcherrimam . pars an , agere negotium publicum, cognoscere, judicare , promeremem rcere justitiam, quaeque isse doceant in usu habere. Qui hisce dat operam, verae sapientiae studium excolit, adeoque veram profitetur Philosopitiam, quae nihil aliud est, quam , studium sapientiae, teste Cicerone a. oj quo virtutis officii& bene vivendi disciplina continetur. Platoni triplex est phi-Iosophia, λαγκη quae diccndi artes, complectitur, de sermone

emendato, probabili;& ornato, φυσμη quae versatur in indagandis & explicandis rerum qualitatibus & naturis ι ηθι ' quae praecepta de virtutibus de oeconomia & politica gubernatione tradit, Seneca legem vitae vocat. Adeoque haec pars recte moralis vocata ; in qua velut nobilissima, ceterarumque longe praestantissima jus nostrum versatur potissimum, quamvisia rationale utcunque tractet. Quippe, uti inquit Fabius Quintil. tib. I 2. Orat. sit. Omnis juris quaestio, aut verborum proprietate, aut aequi disputatione, aut voluntatis conjectura continetur, quorum parsi ad rationalem, pars ad moralem philosophiam redundat. Rectissime igitur dixit Ulpianus, juris studiosos veram non simulatam philosophiam asse. tari, utpote qua justus de honestus labor honoribus, praemiis,

splendore decoratur: vitia autem hominum atque fraudes, damnis, ignominiis, vinculis, verberibus, exiliis, morte mulinctantur: εc docemur non infinitis concertationumque plenis disputati6nibus, sed auctoritate nutuque legum domitas habere libidines, coercere omnes cupiditates, nostra tueri, ab alienis menses, Oculos, manus abstinere. Fremant omnes licet, dicam

quod set tis , bibliothecas mehercuis omnium philosoflorum, unus mihi videtur duodecim tabularum libelus, si quis legum fontes S capita viderit S auctoritatis pondere S utilitatis

ubertate fusterare, ut inquit Cicero. Huic autem philosophiae practico civium usui accommodatae simulatam Opponit, quae in sola notitia sive contemplatione consistit, rerum ina nium magis quam subtilium disputationes persequendo atte-

76쪽

ng Ios Tt Tra ET IURE. 6sctet. Videtur itaque peri simulatam Jctus noster vel Epicu.

reos , quos Seneca quoque notat, eos delicatam G ambriatiis eam turbam vocans tib. 4. de hoes c. cap. I. vel ipsos quoque Stoicos intelligere , qui vel nimis rigide τε honestum urgebant, nee boni publici rationem habebant, vel qui cum magnifice de paupertate garrirent , cunctasque laudarent ore virtutes, divitias tamenGvenabantur , & praeter lupercilium , barbam& pileum nihil habebant, quod philosopho erat dignum, uti disserit Gerard. Feliman Comment. ad. h. t. tibi quoque in rationem inquirens cur Ulpianus aiat nis allor, hanc fortassis fuisse putat, quod ad ea , quae Lucianus in Hermotino disputat, alia. ve iis initia respexerit. Quippe cum Stoicis tantum operam navasset, nec alios eXPertus esset, falli potuit aeque ac Gelonis.Syracusiorum Tyranni uXor,' quae mariti foetidum os non compertum habuerat, quod cum nullo viro esset congressa, vel tanquam IEthiops ille, qui omnes mortales nigros credebat , quod albos non vidisset umquam.

Hujus sudii duae sunt positiones publicum oe priva

tum. Publicum jus est, quod ad satum rei Romanae spectat. Privatum, quod ad singulorum utilitatem. Sunt enim quadam publice utilia, quadam pridatim. Publicum ius in sacris , in sacerdotibus, in magistratibus consistit. Privatum jus tripem

titum esse collectum etenim est ex naturalibus praceptis , aut gentium, aut civilibus.

Gujus studiis duae sunt positiones, ublicum S primatum. Ha)us studii, id est 3 uris, cujus in principio legis mentionem facit Ictus, cu)usque nominis derivationem describit in

hono

77쪽

46 Ex ER CITATION Es IN TIT. Dr G. bono 8c aequo fundari duas esse positiones sive species vel theses de generales definitiones , circa quas omnes studii juris versari assirmat. Hoc sensu occurrit apud Qt Iint. lib. Io.coo. 3. Taceo de positionibus 2 declamationibus Rhetorum. Eas autem, ut inquit Corasus, eam ob rationem, positiones v cat, quod sint juris nostri veluti principia & fundamenta, quae non alia egent demonstratione. Duae hae positiones sive species consistunt in jure publico vel privato. Postquam homines status naturalis pertaesi, ob multa incommoda, quibuscum continuo conflictari necessum erat, ut alibi disputavimus, in societatem civilem coaluerunt, cujusmodi hominum coetus quamvis e X diversis membris compostus constaret, attamen, quia unum idemque imperium venerabantur, quasi unum corpus considerari debet, & univcrsitatem sive civitatem repraesentat, quae singula quidem membra complectitur, tuetur ac fovet, quatenus tanquam partes ejusdem corporis participes ad singulas redundat atque provenit, commodum id utilitas, quam percipit universitas sive Respub. aut civitas, cujus membra sunt, verum separatum ramen commodum de diversa jura civitatis a commodis & juribus singulorum membrorum. Quamobrem Jctus dividit jus in publicum vel pro

vatum,' illud versatur circa statum & gubernationem imperii, sive spectat administrationem societatis civilis quacunque ex forma composita est & fabricata, privatum circa causas negotiorum privatorum agendorum Occupatum est. Quippe omnes

regulae aequi & boni, sive praecepta juris vel circa publicum

vel privatum versantur, atque ideo de utroque ars nostra tractat, ut inquit Gorard. Felt man. Quamobrem licet ar tissimum corpori cum membris, cX quibus constat, intercedat unionis vinculum, adeo ut eo dissoluto totum intercidere necessum sit, hoc tamen non Obstante, uti dicere incepimus, commodum 8c utilitas communis , certo quodam respectu, separatum a commodo & utilitate singulorum membrorum,& proinde jus publicum dici potest, quod eontinet & dictat ejusmodi praecepta boni & aequi, quae principaliter &' immediate publicam utilitatem εοῦ eommodum totius universitatis

populique salutem spectant: quod enim populi est , recte publi4

78쪽

Jctus in I. I 6. ν. de V.. S. inquit, Publicam ap- in compluribus causis ad populum Romanum re- sensu Pers Saor. t. Rem populi tractas, dixit,bticam administras. Et Respub. res populi apud

mo probibet, subticum est: & idem in Trinummo: Hoc ita si fiat . publico stat Mno , Sic, commoda publica. Horat. Σ. 0 p. I. Hoc sensu definit Ulpianus jus publicum, dum ait: Publicum jus est , quod ad satum Rei Romanae spectat. Quod spectat utilitatem & commoda Reipub. Romanae, si vequod ad adminiit rationem Romani impcrii spostat: jus absique legibus haud diu constare potiustet , Rei enim verbum, ut generale hic Ulpianus clegit, quo Romanum Orbem S Imperium si guificaret. Quemadmodum legimus Virgilium res iis dixisse: a Postquam res A ae , Priamique evertere gentem meritum vi in Superis, Sc. Et idem s

Agamemnonias, victriciaque arma secutus.

Vid. Servium. Domina remm Rom. Ovidius. Nec alio sensu , potestas. summa rerum , apud Virgil. a. cacorg. Cussos rerum Caesar. Horat. q. Carm. Ode is . Merito Gerardus Feli- manuus existimat , falli eos Ichos, qui statum pro ipsa Repub. capiuno, quorum in numero Charies Loyseau des Seis

alii, qui de ratione status scribunt. Quo sensu sive in qua significatione apud clasticos auctores nunquam Cccurit. Quippe, uti vel ex hoc loco perspicimus, priscis Romanis status distabat a Repub. dc uti putat statim allegatus auctor, per eum tunc firmamentum hujus intelligebant. Huc pertinet vetus illud, Moribus antiquιs sat res Romana vir que. Vcrum a mente Jcti Ulpiani & hanc siguificationem alienam ςxistimo. Italum hic intelligo .conditionem, formam, ac

79쪽

48 Ex ERCITATr NES IN TIT. Drci. fabricam Reipub. Romanae, atque sic dicitur, si inares

tum Reipub. seere S fundare satum Reimb. apud Cis. tueri flatum tuum. 1dem , Retinere statum. Manere satu fus , si in antiquum satum redire. Uti hi loquendi modi apud classicos

auctores saepius occurrunt , quibus nihil aliud denotatur, 'quam conditio, forma, & fabrica Reipublicae: adeoque jus publicum dici potest, quod ad statum cujusvis Reipub. sp ctat. qualemcunque habet regiminis formam, sive Monarchia sit, sive Aristocratia, qualis apud Venetos etiamnum hodie obtinet. Sive Democratia, qualis olim apud Atheniunses

fuit, 3e hodie apud Helvetios. Refert hic Jctus jus publicum ad statum Reipub. Romanae, quoniam orbis imperium olim Hibebat, & proinde publici appellationem ad eam contracte refert Ictus: ceterae enim civitates privatorum loco habebantur L Is. I 6. U. de V. S. Interjecto vero tempore, quae in quibusque civitatibus communia sunt, universorum eadem appellatione dici coeperunt I. 6. I. I. F. de rer. divi κ.

Adeo ut deinceps, uti quoque hodie, recte jus publicum nuncupare possimus, quae ad cujusvis Reipub. vel civitatis st tum pertinent. Addit autem in describendo jure publico non

frustra, iuud esse quod ad statum Rei Romanae speerat , quippe non adjectis hisce verbis, non absque ratione jus publicum etiam referri posset ad jus gentium sive jus naturale, utpote quod publico civili latius patet, atque non duntaxat regnis snsulis & civitatibus congruat, sed etiam omni hominum generi, & inter omnes gentes locum sibi vindicet , sive inter singulas familias, in quas divisum mortale genus, antequam in civitates singulae istae familiae coaluere, obtinuerit, & hoc

sensu jus privatum dici posset, quod ad statum cujusque civitatis pertinet. Privatum, quod ad singulorum utisitatem : sunt enim quaedam publice utilia, quaedam privatim. Quemadmodum aci jus publicum referuntur praecepta boni & aequi, quae directo de& principaliter ad statum communem pertinent, id cons quenter ad utilitatem sngulorum.' ita ad Privatum Jus ref runtur praecepta boni & aequi, quae directo di principaliter ad privatorum utilitatem & commodum spectant, & conse

quen in

80쪽

quenter ad totius Reipub. componendam symmetriam δc conis servandum universale corpus, atque ita ob arctissimum con-jumstipnis atque unitatis vinculum inter corpus ejusque membra alter per alterum utilit/tem percipit, & sibi mutuo prodesse,poslunt, & sicuti publico Privatum aliquo modo prodessse solet, sic, quoque privato publicum prodest. Interest enim Reipub. habere bonos & locupletes cives, singulorum contra habero bene ordinatam Rempub. In legibus itaque ferendisoatquei promulgandis nullum alium finem intendere Oportet legissatorem , quam utilitatem & commodum live Reipub. sive singulorum civium. Verum quemadmodum pubi ca privatis antc ponenda sunt, dc totum sit suis partibus nobilius, ita quoque rationi de aequitati convenit, ut legislator publicam magis quam privatam utilitatem promoveas , qui Iies invicem discrepant, I. I. I. uis. f. ad. l. MUL. Publicum jus in sacris , in hacerdotibus, in magis tibus con- biit. Quemadmodum societas civilis ex diversis membris conglutinata , atque ut ita dicam , coagulata est, quae sibi quam

arctistimo. vinculo adeo devincta, ut unum quasi corpus Onstituant;.vinculum autem, quod tot partes, tot capita sibi. mutuo adeo devincit, ut unum idemque corpus emciant atque repraesentent, est luminum atque independens sive eminens imperium, quod penes Principem & summum magistratum residet in Repub live societate civili, quod summo im- Peranti facultatem tribuit , qua omnium voluntates atque actiones ita dirigit atque moderatur, ut ad unum eundemque finem tendant, scit. ad sonservandam & tuendam universam

Rempub. quae absque.ejusmodi conspiratione atque harmonia haud diu sublittere posset, quoniam distensu sublata ejusmodi concordia in varias partes distraheretur, & proinde concideretia cad interitum properaret. Quamobrem necessum cst , ut universae Reipub. sve societatis regimen atque administratiost penes eum, qui suntinae rerum praeest, qivppe impcrii divi. sio divisionem partium, proinde dissensum & discordiam inter cives produceret. Praeterquam quod summum imperium individuum quiddam est, cui ne iminima,quidum pars detrahi potest, quin delinat esse summum imperium. Quo d