장음표시 사용
231쪽
2 o MEDICINAE MENTI scescere , quam ob causam opera quoque ejus perquam admiranda seu inexplicabilia esse fingere, quannim possunt, student. Interim summa naturae artificia via simplici absolvuntur , qua in re Obiter notamus, posse meo judicio , si ulli ex re , certe ex hac a posteriori clarissimh cognosti, DEUM existere. Quia enim revera observamus, omnes naturae operationes per leges tam simplices, ut ab lute simpliciores concipere repugnet, peragi, quid inde quaeso aliud colligendum, quam has perfectas esse, imo continuo proficisci ab ente sapientissimo, adeoque, quod necessario sequitur, DEUM revera existere. Sed ne nimium hic digrediamur, mittere haec quia ad subsequens remedium potius pertinent & adhuc alia circa entia rationalia exempla ejusdem rei proferre placet. Sic equidem circa ipsam Mathesin Theoremata pleraque admiranda videntur, ob similes causas, quia praecipue in continua inaequalitate semper observatur aequalitas. Exemplo sit Arth merium de Cylindro& Sphaera, ubi quaevis inaequalia superficiei Sphaerae se emta temper aequalibus segmentis superficiei culindricae aequantur: quia vero imaginatio semper nobis dictavit, in contianua inaequalitate continuam quoque inaequalitatem reperiri debere, ejus dictati contrarium hic animadvertimus. Hinc itaque talia miramur ; sed quae tamen vilestunt, simul ac, ea nil nisi intellectui valde consonum habere , demonstratum intellectumque fuerit, vel ad minimum non fiunt tanti, quanti fiebant, cum nobis demonstratio incognita adhuc esseti Optime id norunt, qui rebus suis aestimationem apud alios ambiunt: hi enim, utut theorematum, quae aestimantur, satis faciles habeant demonstrationes, alias tamen de industria easque difficiles admodum fingunt, quo homines in suis detineantur praejudiciis, credantque, Veritates ab
ordinariis nostris meditationibus remotas non nisi extrao
dinaria etiam & mira circuitione posse demonstrari. Ex
232쪽
Ex his jam patet, quantum damni hic imaginatio illi
cipue, qui veritati eruendae dant operam, per tantum itemporis spatium dederit, talia nimirum edocendo, eaquest quo magis veritatem absque methodo quaerimus, eo fortius imprimendo, quibus fere nil sanae magis contrarium rati
ni ullo modo hoc in negotio potest fingi. Non ergo miram bimur, cur tam pauci magno quovis labore, vera destituti methodo, hic aliquid insigne praestiterint; nec mirum qu
que erit, nos tantam in nobis experiri difficultatem ad facialia quaeque nos convertendi, diuque ea attente considerandi, ita ut natura nostra multo exercitio quasi penitus hic imvertenda esse videatur ; nec denique mirabimur, eos etiam, qui genuinam veritatis methodum callent, parum prom vere, nili multum in ea se exercuerint, cum tantum hoc
loca impedimentum se d enuo offerat. Sed videamus, quaenam hic nobis, in tot ac tantis imaginationis illusionibus constitutis, remedia ad tam noxias impressiones, post det clam earum originem, corrigendas intellectus, vera lux mentium, suppeditet. Primo hic saepe considerandum, illa nullo modo esta τρνιώ- attendenda, quae, clari nobis possibilia videantur, impossi--
bilia tamen es se experimur ; & ea, quae contra sub impossis bilium specie se nobis sistunt, cum tamen possibilia sint: s, quidem in his creth aliquid falsi a nobis elle admissum ci
rum est. Est enim veritas non nisi unica, nec una veritas alteri unquam potest esse contraria. Et quia, quodcunque ut tale nobis apparet, solemus utplurimum admirari, ideo
semper intellectui id valde debet esse suspectum, imo falsi
quicquam hic latere certum est. Quod inprimis notandum circa illa problemata, quae in physicis nobis admodum admiranda, adeoque solum ardua, aut plane impossibilia ubdentur. Etenim naturae leges simplicissimae, & proinde i tellectu facillimae sunt, nec ulla hic, nisi a parte nostrae imaginationis. difficultas in rebus ipsis oritur. Deinde circa
233쪽
similia semper admiratio, dum saltem res mtelligitur, ceM .lat; id quod certum est indicium, nos antea aliquid suppotasse, quod nunc experimur, se revera non ita habere, iis ccet id, quidnam sit, non semper detegamus , adeoque his&similibus ad dissicilium & admirandarum rerum cogniti nem perveniri nullo modo posse: sed ea demum praeciam hoc fungi munere, quae vere intelliguntur, hoc est, quae possibilia sunt conceptu, seu, quae generationem alicujus rei includunt ; haecque proinde sola cise , quae ad talia imp tranda viam sternuiu regiam, & ideo quoque haec tanquam omnium praestantisiuna, longe posthabitis omnibus ejus modi imaginationum delirus, aestinumda, ac propterea prae aeteris excolenda & promovenda esse. Qua autem id fieri possit ratione , supra Sectione a & a docui, & veritatem Ejusdem rei circa modo recensita exempla passim interjectis rationibus stabilivL Notandum insuper de his, quae vere aestimanda fiint, venit, inter illa, quae vere concipiuntur, notabilem dine disserentiam, & alia multo magis prae aliis
Ele aestimanda: nempe prae caeteris omnia m ime sunt ae
Rimanda, & idcirco anteomnia quaerenda, quae se ad quam Plurima extendunt, hoc est, quae valde generalia sunt. Et licet circa superiora mera talia tradiderim, eaque acquirem di viam ostenderim, hic tamen inprimis declarabo, quanti haec cognitio prae omnibus aliis reipsa sit momenti. N tandum itaque cognitionem generalem quavis speciali mul-m esse praestantiorem, quia
L Nostram notitiam multum auget, cum omnis Veriatas, quae cognoscitur cognitione generali, etiam debeat c
gnosci in omnibus specialibus subjectis, iamque qui gene
valem haber cognitionem, eam etiam ad omnia specialia e tendere potest, cum contra specialis notitia non nisi certo& unico conveniat subjecto. Imo eadem hac cognitione' permulta de rebus infinitis, mente licet finita, certo pollunt intelligi. Si enim infinitus individuorum in natura num
234쪽
rus, & m iis omnibus aliquid commune est, illiud commune aequh de infinitis ac finitis intelligitur. Hinc patet, quod, licet ad omnes stellas, siquidem earum fuerint infinitae, a aequale concipiendas hoc est cognitione speciali) mens r quiratur addi infinita, interim tamen, si omnes aliquid commune habuerint, in sua ex. gr. geneti, figura, motu, seu materia aequaliter astem &c. id utique a finita quoque mente percipietur, & sic in aliis ; atque per consequens permulta de omnibus universi corporibus scire possumus. Adeoque licet ea actu infinita elle, nullamque hinc nos aliam nisi generalem obtinere cognitionem, demonstrari posset, speci si cognitione menti actu infinitae tantum reservata; interim
tamen non mimis clare quamcunque rem poterimus intelligere, ac quidem nobis constat omnium in muro aut pavimento quodam laterum, sive finiti illi sive infiniti sint dispositio, postquam ea nobis saltem in decem ain duod
cim constiterit. Deinde eadem etiam hac generali cognitione illa cognoscemus, quae, quamvis infinita sint, naturam tamen talem liabent, quae communis est individuis n. mero infinitis, prout ejusmodi lubet naturam indefinita omnium rerum in se considerata extensio. Nam quod
mnibus est commune, illud aequh ciare in uno individuo, ac in omnibus, intelligitur. Si igitur id ipsum est infiniatum, hoc etiam infinitum elard intelligitur. Patet tandem, eadem quoque cognitione illa infinita, quae eandem in par te, quam in toto, naturam habent, a mente etiam finitac cipi: quae enim h natura partis veritas concluditur, ea ex natura quoque totius infiniti supponitur enim, ejusdem esse nanirae, sequitur. Talia sunt omnia Mathematicorum infinita, quae quandoque finitis quantitatibus demonstrantur esse aequalia, ac proinde ad harum finitarum exemplum a terum infinitorum alteri necessario majus minusve erit ab
que ulla contradictione ; hinc infinita, quae hic de infi inter eruditos habentur , litigia facili deciduntur negotio.
235쪽
Sed nimis longum, & insuper taediosum foret, res ejusmodi hoc loco specialias prosequi ; sufficiat hic generalis 2
entiae praestantiam scire, ex eo, quod in tam lath extendat. Loquor autem de genetat, non abstracta illa, quam docent Metaphysicorum scholae, scientia 3 id quod expresse moneo, ne hanc cum illa quisquam confundat, cum admodum dis serant istae, & una tantum sit utilis, quantum altera se Mosiar. Talis deinde notitia generalis speciali est praestantior, eo quod communes ejusmodi veritates multo facilius det gantur, nempe quia concluduntur ex aliquo, quod aut mnibus, aut quamplurimis subjectis specialibus est comm ne, adeoque hoc facilius observatur illo, quod certae in dam tantum res, aut individuo, aut paucis quibusdam est commune. Ex quo concludere possimus, quam egregie nobis nostraeque utilitari sit prosipectum, quandoquidem, quo hic magis salutaria occurrunt, eo etiam intellectu fac hora sunt, ni modo fidem magis habeamus imaginationis, planE semper contrarium hac in re suadentis, seductionibus. Sic nil aliud supponendo, quam naturam omnibus curvis
communem, ad deducenda theoremata omnibus communia, hoc est, curvas esse polygona, constantia ex lateribus indefinitae parvitatis, & triangula similia esse proportion lia; ex his paucis & intellectu facillimis adeo generalia ,
possunt condi theoremata, ut ad minimum plura ex unico eorum saltem queant concludi, quam omnia illa unquam complectuntur, quae nobis a Veteribus sunt relicta ; quin multo illis praestantiora, prout clarum est ex murasiano Theoremare, quo cureas in rectas mutare docuit, aliisque similibus, quae deinceps Dc. Gregorius, Scotus in sua Gramur
aer ali, & Isaarram in Lectiombus Mis geometricis eadem buerunt methodo, adeo ut pluribus prolixius recensem dis indium alicui creare nolim. 3 Haec
236쪽
I. Haec etiam notitia vel ideo aliis est praeferenda, quia efficit, ut quod inprimis in physicis maxime usu venit etiam aliae speciales, naturae, licet nobis incognitae, eo facilius
inde detegantur, quo plures nobis ea de re, quas cum aliis habent communes, Veritates innotuere.. Unde patet,
quantopere hic alii aberrent, qu, statim in physicis ad sp
cialissima qiueque se convertunt, atque ita i Volvuntur dissicultatibus, ex quibus, ut unquam se extricare possint, impollibile videtur- cum econtrario, si maxime generalia . hic sectarentur, omniaque, quae ita scire datum est, prius determinarent, ardua quaevis deinceps in valde specialibus magna facilitate solvere possent. Ex his omnibus patet, quodnam genuinum sit artiscium statim a principio cognoscendi, quae cognitio alterilis praeferenda, h. e. quae cognitio sit fertilior ad multas hinc derivandas veritates. Hoc qui ignorat, multum LepE sevistra laborabit, ac licet meliora sciat, ea tamen, ex quibus res haud magni momenti deducere licet, sectabitur. Si qui ergo dicant, se alterius cogitationes longe prius novista, quam ille alter eas pro suis publicavit, nihil hoc refert, n
li tunc ipsis simul fuerit perspectum , quam bonae illae sint
cogitationes, & quantum idcirco aliis praeserendae: id enim .stipi, latuerit, non raro meliores postponent meditati innes, easque potius sequentur, ex quibus haud magna speranda est utilitas. Hoe vero est praecipuum, quod ex tali autore addiicunt: quem ideo injuste cavillantur, quod ea,, quae ipsis jam pridem cognita, tradiderit, cum tamen tanta ejus rei utilitas ipsis fuerit ignota, quia alioquin diversis
his viis circa similia ipsi non institissent. Quod vero alii
dixerunt, cognitionem speetalem, qu1 veritas ex adaequata cujusque rei natura concluditur, & quam inmitivam v b unr, generali, qua eadem veritas ex natura pluribus communi eruitur, praestantiorem esse id eo fecerunt respectu, quod nos intrinlecta magis assiciat: id quod circa Omnia
237쪽
superiora quis lacile potuit colligere, ubi sola praecepta ,
Iicti eandem, quam exempla firmare solent, confirment v xitatem , nos certe tantopere non afficiunt, ac exempla
Idem aliquando, si quidem permittet occasio, ut spectat ra artis inveniendi praecepta tradam, se magis iisdem affici experietur lector: dum enim hic tantum generalia artis ii jus praecepta propono, ea nobis tantum delectationis adfer re nequeunt. Mariis igitur hic cavendum est, ne decupiamur, praesertim cum videamus, nos iacta decipi posse eo quod pro m e specialia , utpote circa quae imaginatio potissimum ain fuit occupata , & quae proinde nos magis assiciunt, ideo praestantiora censeamus, ae huic tam noxio insidiatori plus fidei quam intellectui, qui nobis nonnisi bona & praestantissima largitur, habeamus. Haec igiturhisque similia, quae hoc loco docui, assidua & frequenti meditati ne nobis erunt consideranda, si nobis quidem cordi fuerit. imaginationem recte dirigere, quamvis dubitem, num e sela sussiciant. Erit ergo ae Secunia ope genuinae detegendae veritatis methodi es-ficiendum, ut reipsa videamus, qua ratione ex cognitu rucillimis, & vulgatissimis experientiis, ac iis rebus, quas m lo modo aestimavimus, nec ulla consideratione dignas jud cavimus, continua serie talia deriventur, quae antequam de tecta fuissent, nescio quibus mirabilibus phantasiis in lucem deducenda esse credideramus, uti his similia quaedam .pra exhibui ; atque ua tum cognoscemus, quam infinita hinc sequantur nova, nam ex alia ac alia infinitarum definiti
num nova conjunctione infinita resiuitant nova, aut novae
ad minimum demonstrationes in & quam dissicilia hic facili
negotio explicentur, ex simplici enim naturarum composiatione talia exsurgunt, quae per genuinam Veritatis meth dum nobis acquirere licet, quibus notis etiam totius ex iis compositi natura indagabitur quamve admiranda sic the remata formentur: rum enim dubitandum, quin pleraque
238쪽
PARS SECUNDA. Ieorum, quae sic deteguntur, talia fere sint sutura, quae erroneis nostris impressionibus, si non omnimode, magna tamen ex parte quasi semper advertibuntur. Imo quam pii citra etiam sint, quae sic inveniemus, fiet manifestum. Nam si pulchra nobis videntur, in quibus ordo partium Obsere tur aliorum respectu facith imaginabilis, cim mediante haet methodo omnes disquilitiones certo & constanti, hoc est. iacile imaginabili ordine instituantur, omnia necessaria quoque inventa constantem servabunt Ordinen , ex quo pro ' gressio utplurimum haud dissiculter colligetur. Haec, i
quam , & similiae cum per nosmet ipsos inveniri posse ipsi
nos experientia convincat, dubitandum non est, quin sic imaginatio sensim contrariis ejusmodi impressionibus multo magis quamantea corrigatur. Sest Tertio Omnium mariis imaginatio, meo judicio, core rigetur, si eorum, quae prae omnibus summe fuimus admirati, cognitio nobis exhibeatur, eonfirmata tam ratiociniis, clarissimis, quam experientiis evidentissimis. Et quia talia plurima ab aliis egregie sunt explicata, eandem nobis c gnitionem comparare utilisIimum erit: qua, Verbi causa, mirae magnetis proprietates 1 Neotericis explicentur , audquomodo Astronomi permulta circa corporum collestium, motum, dillantiam, magnitudinem &ta certissima ab experientiis perquam obviis deducant, ubi cognitionem nostram& tanta quidem certitudine eo pcrtingere posse, ignorant bus fere incredibile videtur, quod inprimis eclipsium Solis, ac Lunae&c. praedictio quotannis aperte demonstrat , pr sertim sit conlideres, eo usque Astronomos jam progressos finise hoc seculo, ut talium etiam corporum motis & ecli pses determinent adi minuta, quae nullo modo sub visum eadunt, nisi tubis opticis juvemur, prout circa Joris &S turni satellites contingito Videamr Recurat acobservationsontes an usura Uvages νγ oiare de Sa Majes pourpe sectioneν l intronomu s ia Geographie.. Etenim maginatio ita
239쪽
2α MED CINR NENTrsitapersecte convicta animadvertet, quam paucis cognoscen dis, & quam vulgaribus saepe experientiis ad demirandas proprietates explicandas, aut .ad exploranda talia, .ae ro motissima esse a nostra cognitione videntur, nobis opus siti Quis enim e. gr. unquam existimaret, globum h fune suspe ium& hinc & inde oscillantem ulla consideratione dignum esse, atque exinde magni momenti veritates, & quae a cognitione nostiaremotae admodum sint, concludi pota In terim facillima haroce experientia, quae ne minis, s in at tentione tibi digna videbitur, praecipuum fundamentum est. cui superstructi laese talia, quae maxime Astronomiae & Ge ograptitae inserviunt. Hinc enim perpetua & omnibus 1 .culis constans mensura derivata est; hinc inventio deducta longitudinis tantopere ab aliis desideratae; hinc longitudo determinata spatii, quod corpora gravia dato tempore a solvunt. Hinc quoque certo scimus, omnia corpora cis aequatorem leviora, sed versus polum graviora esse , item perpendicula suspense non semper verius centrum tendere ι
terram rotundam non esse, eandemque circa axem in gyrum volvi. Quae omnia pluraque alia ingeniosis deducta invenies in Domini Hugenii Ariagio sciliarario & Traire deda Iumiere a De un Hsioura de ia ea e de la reseruieur. Sed ut ad praesentia revertamur, inprimis etiam hic necessarium est, non tantum ut impressionibus valde contrariis ita, uti dictum, imbuatur imaginatio, verum etiam ut, cum jam asciamus, in omnibus, quae nos in admirationem abripiunt,
aliquid falsi lupponi, falsum illud, quod latet, semper pe
secte detegatur, prout supta circa originem hujus impediamenti hunc in finem ejusmodi quamplurima protuli exempla: quibus bene peractis admiranda absque dubio, aut quae talia videntur, imaginatio haud adeo magni, ac min, amplius faciet, adeoque intellectui talia solum, quae nullam in se admirationem habent, & quae omnibus potius sumn
ta, sectanti falsis suis illusionibus, quae jam omnimode, aut magna
240쪽
PARI SECUNDA. 2O' magia i saltem ex parte hoc modo erunt correctae, non adeo imposterum adversa erit.
Impedimento illo penitus sublato, &, nihil p stam Tertiam impe-tius iis solis, quae intellectui facilia ac valde generalia sunt, hic posse dari, ipsa experientia cognito, ostensoque quoad experimenta, ea praecipuli magni esse aestimanda, quae quam num ahis vulgatissima & simplicis lima sunt, quibus puta ceu Qtis alis non solum in coelum seu albia versus, sed etiam quasi ad u- 'niversi extrema evehimur, & silc in eo simus, ut nos acclim reat, eandem gamus ad profundis limas veritates detegendas, adeoque re-' - - Ipsa non parum progrediamur; his, Inquam, te ita habemtibus, contingit, eas Veritates nobis non statim, postquanta inventae sunt, utilitatem quandam adferre, vel ad min, mum, eas non videri alicujus usus este: unde easdem tanquam inutiles speculationes negligimus, desinimusque novas deinceps inde deducere veritates. Sic aliquis egregium forte aliquod Theorema sibi propolitum magni aestimabit non aliam ob rationem, quam quia, juxta superiora, aliquid . . miri in eo reperire tibi videbitur : ut primum vero ejus d monstrationem ipsi aperuero, quia nihil mirandi in ea reperitur, sed omnia facile intelliguntur, extemplo omni asini ratione valere jussa id ipsum, ac si inutilis esset species,tio, amplius non aestimabit, nisi denuo insignem aliquam i,
ex illo theoremate mox oriundam, rei a exhibuero utilitatem. Optime hoc norunt, qui alim Mathel in docent : ει αδ semhi enim, quo multos discipulos nanciscantur, statim ad bre piam praxin, non vero ad Euclidis Elementa, aut magis ad Theoriam spectantia, pergunt. Si enim a talibus ordire
tur, discipuli arbitrarentur, nihil aliud ipsis es Ie propositum, quam quo in inutilibus soluin speculationibus & quae nullius
sint usus, diu multumque detineantur auditoreSi coguntur idcirco docentes, propter perversa aliorum judicia, prolueram praxeos potius inire viam cin qua tot fere nova praec pia, quot exemPla sunt, quam Viam admodum compe