장음표시 사용
241쪽
Tegula: ureba sunt intelligendasecundum substraram materiam. Ex secundo: obscurae locutio nes explicandae sunt ex eiusdem auectoru loco planiori, sicci alio tempore re Deo prolato , nisi manifesto appareat, ipsum sententiam mutasse: itcm : adanis . recedentia ρο consequentia es attendendum.
f. XIII. Ex tertio sonte haec deduci soIet regula:
si verba nude re simpliciter accepta, vel nullum, Priabordum aliquem efἱlum pos se essent tractura, a receptiori sensu paulisser es recedendum. Sed magna hic est adhibenda cautio, ne statim absurdum iudicemus, quod nobis ita videtur: sed quod palam, neminere frδganteis, rectae rationi repugnat, hoc pro absurdo demum haberi poterit. Multo minus in rebus abstrusis, di reconditis, id statim pro absurdo habendum , quod positum est supra rationis nostrae captum. Denique de hoc inquirenduris non auctor eius mois di fit, ut absurdum llud nullo modo ei tribui possitas. XIV.
Etenim ut de vitimo capite adhuc aIiquid moneamus, non romere equidem credendum, quod aliquis ineptus sit, & contra rationem agat ac loquatur, nec tamen
credendum , ac si nunquam hoc fieri possit. Idem
242쪽
23sIdem censendum de contradictione. Omnis interpretatio ita instituenda ne quis sibi,aut aliis, contra dixisse temere videatur. Fieri tamen etiam hoc posse,ab omnibus excepta scriptura sacra) omnino supponendum est. s. XU. Fluit hinc & alia regula, quod in inte pretatione semper ad analogiam doctrinae , quam quisque sequitur, attendendum fidis. Cognoscendum itaque est, Sc ex ipso auctore hauriendum dotirinae , quam sequitur, systema : cumque, vidi Ximus, non temere quisquam sibi contradicere , censendus sit, interpretatio ita instituenda,ne facile aliquid admittatur , quod huic systemati do-etrinae eius aduersetur, aut illud euertat . In scriptoribus sacris autem , cum nulla a
prorsus contradictio admitti queat , hinc patet, quod eius interpretatio analogiae fidei consormis esse debeat. f. XVI. Facilius contingit, ut quis aliis eontradicat. Nec vero nunc loquimur de ea conia
tradictione, quae fit data opera, sed quae sinuito velut & nolent, excidit. Nimirum de ea hic sermo est, quando quis ei contradicit, cum quo consentire ipsius intereratis. id quod praecipue contingit in rebus historicis. Hic itaque si noster audior, quem interpretamur, maiorem mereatur fidem, res
243쪽
salua est: si alter maiorem, aut uterque eari dem, Omnis navanda opera, ut contradidito tollatur, aut interpretatio ita instituatur, ut Pateat, Vter errauerit, modo eiusmodi 1int,
- qui errare potuerint. S. XVII. Ex quarto sonte haec fluit regula e sermo
obscuriu is interpretandus ess/rout a ctui loquen-ris, item dignitati re conditioni, tum Nou, tum ei ad quem loquitur, est conueniens. Ergo non tBntum cuiuscunque scriptia ultor in uestigandus est, si forte ipse titulus libri eum non prodat, sed historia vitae eius, quantum fieri potest, ex litterarum monumenti S accura. laus cognoscenda. g. XVIII. Ex vitimo denique fonte haec elicitur regula . q aecunque interpretatio scopo aut sint au-rioris, item rationi legis aulpandi est conuiniens, ea es seque a, reiicienda contra , quae ei repugnat.
Atque natis bene hoc procedit, si finem sco-Pumque aut oris , itemque rationem legis cognitam habeamus: si ea nos fugiat, ex hiis storiarum monumentis iterum inuesti panda
F. XIX. . Histe coniecturis non tantum in Hel ru- vocant, sed & restrictius, ac extensi Interpretatione locus est, licet in illa, ad ra-tIonem legis,aut pacti,praecipue respicere nos vulgo iubeant. 9. XX.
244쪽
stir . XX. Specialibus illis dissicultatibus, quas si praindicauimus,itidem per hactenus allata obviam iri commode potest. Hoc saltem adiadendum , quod in vocabulis obsoletis, peregrinis,recens confinis, aliquis etiam illorum auctorum, qui de archaismis commentati sunt, aut
qui j exica philologica, glossaria, aduersaria, miscellanea, ieetiones antiquas &c. scripserunt, Vsus esse possit.
Ambiguitati tollendae , coniecturae serhaetenus allatae sussiciunt: qui peculiari opere Varias vocum significationes, di ambiguitates explicando operae pretium fecerit, si ab iis discesseris, qui scripturae sacrae labores suos attemperant, uix inuenietur. Si autem ex linguarum dissimilitudine dissicultas ori Ztur, per accuratam vocum inter se institutam cst arationem, ea quodammodo tolli poterit, & ne nostro sermone ei occatonem praebeamus,inuabit periphrasi exprimere UO-ces, quibus quae accurate in alia lingua re
spondeant, si non praesto sint. f. XXII.
Ad idiotismos, cuiusque linguae accuratius cognoscendos,nihil aeque conducit, ac praestantium in qualibet lingua auctorum diligens lectio. Nec contemnenda tamen Prorsus illorum opera. qui linguae cuiuS
245쪽
dam idiotismos collegerunt, suisque commmentationibus explicarunt.
Inusitatae construiationes , ακυρολογίαι sunt vitia scriptorum: quae si modo observentur, nec amplius ad recte loquendi regulas exigatur, quod praue perperamque dictum est, omnis statim evanescit obscuritas. Ambiguitati autem, quae ex con etione Oritur, Per coniecturas hermeneuticas obuiam eis undum.
S. XXIV. Denique si in ipsis iudiciis, modoque ea a Proponendi, causa obscuritatis lateat, nihil amplius superest, quam vi sermo ad natura Iem cogitandi ordinem redigatur. Id quod commode fieri potest, si integra ratiocinatio in naturalem formam rodigatur, si singulae propositiones seorsim confiderentur, si compositae in simplices , complexae in incompaxas resoluantur, & in his omnibus subiectum it praedicatum ordine conside retur ὀ ut pateat, quousque naturalis cogi tandi modus obseruatus, di quousque ab e disces um sit. f. XXV. Ex se massii eiusque diuersitate, quae Oritur dissicultas, ex hactenus dictis fere omnis tolli potest. Braecipuum est , ut sedulo attendamus, in quo forte stilus a nat
rati loquendi, di cogitandi modo, sub ele
246쪽
gantiae specie abit: id quod obseruasse, ad
obscuritatem hinc exortam remouendam, Ialis est. νβ. XXVI.
In maloia autem, cum stili obsturitas aut ex certis hypothesibus, ac receptis opinionibus, aut eX rIcibus, consuetudinibus,ac antiquis institutis, ad quae sorte alluditur,oria
tur, patet historiae philosophicae, antiqui. ratisque studium, negligendum ei non esse qui me in antiquorum praesertim intern re' latIO ne versari cupit. g. XXVII. Speciatim ad poetas nemini accedendum est, nisi qui poeticae distinctionis probe sit
peritus, & artis quoque poeticae praecenta accurare calleat. Ε uoluendi eidem dilia genter sunt, qui poetarum historiam tradunt, cumprimis qui ad accuratiorem mu- thologiae cognitionem ducunt. g. XXVI ll. In oratori interpretandis si cui animii Aeli rite vernari, IS causam caputque negotii, de quo Oratio instituitur, probe cognitum habeat, necesse est: statumque inmer tum eius qui loquitur, tum eorum, ad quos sermo fit,non Ignoret: eo autem historiarum. monumenta ducunt.
S. XXIX. Vssoricos is demum rite interpretabitu qui plures Idem argumentum tractantes in-
247쪽
ter se diligenter contu Ierit, ut omisiam ab uno circumstantiam supplere ex altero que-at: certus quoq; in iis legendis obseruandus est ordo, ut rerum nexus eo rectius intelligatur : denique, quae ad temporum locorumque in quibus res gestae sunt, ut & virorum,
quorum mentio iniicitur, notitiam accuratiorem speriant, ex scriptoribus talia ex inisset tuto traftantibus, chrono logicis, geographicis, genealogicis haurienda sunt. g. XXX. in scripturae sic rae interpretatione tum, ea omnia quae hactenus tradidimus, observanda sunt, tum sequentia insuper: cum ex rebus ipsis maxima ibi oriatur dissicultas,ne mo aptus erit ad eam interpretandam, nisi qui vera vividaque rerum diuinarum notitia fuerit instructus, quae non nisi diuino spiritu illustratis obtingit. Praeterea cum stilus scripturae sacrae singularis plane sit, caueamus, ne eum ad formam loquendi profanis scriptoribus usitatam nimis rigide exigamus. Denique genti S Ebraeae ritus, coninsuetudines, hypotheses, ad quas subinde in
utroque foedere alluditur,accurate cognitas
habeat oportet, qui boni interpretis hic fungi munere cupit.
3. XXXI. Atque de ibeologis, praesertim iis, quos patres vci mi, similia sunt obseruanda. Ri-
248쪽
tus ecclesiastici, consuetudines antiquastis, opiniones regnanteS, haereses contra quas
disputatur, Platonicae philosophiae hypotheses, sententiae quoque Unicuique peculiares, Ignorare non debet is, qui illorum se allecuturum sensum sperat. g. XXXII.
In ciuilis iuris interpretatione multa concurrunt, quae ignorari ab interprete non debent. Historia Romana Vtramque faciet paginam, ut causa legum, si non omnium , saltem praecipuarcim, forte innotescat. Nec status reipublicae Romanae interpretem lateat, quippe cui leges attemperari omnino solent. Multo minus iudiciorum ordinem,
atque procedendi in iis morem ignoret, qui facere cupis, quod operae sit pretium , cum eum semper ante oculos habuerint antiqui iure consulti, Romani vero iuris historia quod carere nequeat, qui hoc opus adgreditur, Vel me tacente, quilibet intelligit. S. XXXlII. Nec haec sussiciunt ad Romani iuris inte pretationem. Multum quoque huc coninfert historia illorum iure- consultorum , ex quorum scitis atque responsis collectae fuerunt pande etae. Qui cum & responsa sua ,
Philosophiae, quam sectati sunt, plerumque
Stoicae, attemperauerint, manifestum est, in verum illorum sensum penetrare nemi
nem posse, nisi qui & istius philosophiae probe
249쪽
probe fuerit peritus. Sic & lustiniani Imperatoris historian=n est negligenda : cum is auctor praecipui,s collelii in unum corpus Romani iuris, merito habeatur. s. XXXIV. Ceterum licet sapientum iudicio,turpe sit
sapere e X commentariis : nihilo secius aliquando melioris notae commentarios consuistere, non erit nefas. Ita vero consulendi sunt, ut neutiquam ob selam, qua sorte pollent i, bauctoritatem, illis adhibeatur fides, sed ut sententiae illorum tum demum recipiantur, si cum regulis hermeneuticis rite applicatis, consentiant. g. XXXV. Denique quod ad causas obscuritatem a progignentes, quae ex ipsa interpretis dispo risue Oriuntur, attinet, primo quidem, si iis naturae dotibus, quae. ad interpretationem requiruntur, destituatur, nec arte emendari iste desectus queat, recte facit, si interpretandi ossicium aliis relinquat. g. XXXVI. Rcquiritur autem in eo cum primis iudicium exquisitum in circumstantiis omnibus expendendis, in conserendis locis parallelis , in discernendis Sc censendis audiorum sententiis. Ex quo fluit ἀγχίνοια ii Ia, & facultas coniectura res abditas consequendi, quam interpreti propriam, dc peculiarem virtutem, nonnulli faciunt.
250쪽
g. XXXVII. Accedat porro,necesse est, haud languida vis intenti specialiter sic dicti) S imaginationis , Ut aliam Promte velut induere personam, eXprimere affectus Varios, Sc qua ratione res proposita sit, ad viuum velut repraesentare valeat. Quae repraesentatio ramentum demum recte procedit, si idem velut assectus nos quoque impellat, qui in auctore suit, quem interpretamur. Memoria autem
quod pollere interpres debeat, ex hactenus dictis nemini obscurum esse potest,
Quod linguarum quoque & artium qua rundam,ad interpretandum necessariarum, peritus esse debeat, itidem ex dictis constat. Quaenam autem linguae & artes necessariae sint, ex lingua qua auctor, quem interpretari nobiscum constituimus, & materia quamis tractauit, statuendum est. Hoc modo obseruandum , non statim accuratam eius artis notitiam requiri, quae forte ad illu-nrationem auetoris utcumque aliquid contulerit. Sic errant magnopere, qui in scripturae intcrprete, medicinae atque mathe se os peritiam requirunt, quod nonnulla scri-Pturae loca ex mathesi, aut medicina, illus rari possint.. Praeiudicia denique di praui assectus cum s. XXX UlII. f. XXXIX.