장음표시 사용
101쪽
87 Amplissimis XII. Visis S ACRAE CONSISTORI ALIS AULAE
IOANNI FRANCISCO FAGNANO DEcANo . ALEXANDRO CASALIO . ANTONIO FELICIANO MONTECATINO. DESIDERIO SPRETO. ACOBO SARDINIO. PROSPERO LAMBERTINO RECTORI DEνUTATO. FERDINANDO DE VALENTIBUS. PETRO POMPONIO DE UECCHIS. CAROLO MARIE SACRIPANTI. ANTONIO SERLUPIo . BONIFACIO SPRETO COADIUT.
PAULINUS A 1. IOSEPHO SGuOLARUM PIARUM.
102쪽
88 Illustrissimi & Reverendissimi Domini. est o femper de amplissimo Col-io
vestro tam praeclare senserim , quam qui max/me, haud certe mirari debetis, s oratio haec mea su lucem exeat vesro potissimum no-γnme commendata. Unde enim mihi praemium m gis firmum contra fermones oe voculas m Avolorum, quaecunque futurae sint, quam a gulari vestra sapientia, gravitate , consilio a que audi orirate ' Nemo sane quicquam poterit de insituto ipsus orationis detrasere, aut alia qua ex parte reprehendere , quin politum quo'que ac latinam fribendi rationem , quam in vobis prae cete is fuspicimus, reprehendat. Ego equidem non ignorabam difficile omnino esse , ut vir sancitissemus Hiero mus ait, fenum mutare tinguam. Sed argumenti hoc genus iccim co maxime scripsi, ut forense tu ututi consul
rem, eique simulos admoverem, ut vix Camceribus prope dicam emissa flatim optimo femmoni Quesceret, oe quantum feri possit , ab intolerabiti illa dicendi barbarie restirer . Id quod etiam in caussa fuit , cun mibi per ad τι potuerit, ut haec ipsa oratio opis edita pervulgaretur. Nam quod munus Reipublicae, im quip
103쪽
quit Cisero Γλ. a. de Divin. inerare maius mi liuii e possumus, quam si docemus atque erudiis mus iuSentutem p Dubirari autem vix potes , quin inde consequuturus sit fructus minime poenitendus , si adolescentes nostrae civitatis v .ro perquam sapienti iudicio , tum etiam . quod magis in , exemplo, hoc ipsum orationis 'posium probari intelligant . Vos ergo, qui in antiori so dignitatis si adu collocati iuventutem
ipsam forensi disciplinae addiJam studio laudista' virtutis inseammare debetis , libentibus grati que animii argumentum huiusmodi excipite. uod quidem vim, quam ad suadendum ab ingenti mes tenuitate habere non potuit , longe maiorem , ut spero, ab auctoritate vestra obtinebit .
Habita Kalendis Decembris, anno N CHL
NON ignorabam profecto si de latinae linguae
barbarie, quae jampridem forum occupavit, ea libere dixissem, quae quidem dicenda esse vudentur, permultosfore, qui melabstremque meum pro dignitate ipsius seri, tum etiam pro communi nostrae civitatis bono susceptum reprehenderent. S tis enim intelligebam , quod etsi res t
104쪽
ta, de qua agerem, a nemine vocari posset in dubium, eorum tamen, qui impolitam illam scri-hendi rationem publice defendunt , tantam fere ubique esse frequentiam auetoritatemque , ut si ex adverso stetissem , quasi contra, fluvium ire voluisse viderer . Itaque non immerito suspicabar, propter dissipatam adeo in vulgus ea de re opinionem me vim nullam in dicendo esse habiturum o nec profuturum magis, quam si surdis , ut ajunt, scopulis canerem . Illud quoque me vehementer urgebat, vix fieri possis, ut res tam
Caute moderateque pertractaretur, quin magnam
fori subirem invidiam ; cum multi hoc ipso a gumenti genere quasi actionem quandam in se
constitutam fuisse putarent: proinde minime defuturos, qui me nisi temeritatis, at imprudentiae Certe coarguerent, quod ejusmodi genus hominum maxime morosum & irritabile nulla neque privatim, neque publice laesus injuria lacessissem , quorum nec dignitatem ignorare, nec sapientiam M pernari debuerim . Quae quidem singula quan-
uam me commoverent plurimum , & ne impe- litam adeo dicendi provinciam susciperem, etiam iatque etiam deterrerent; vicit tamen omnem sive metum, sive pudorem mihi natura attributum incredibilis animi dolor, quo carere non poteram, cum viderem in hac tanta literarum luce tant que disciplinarum omnium cultura sere neminem esse, qui de veteri splendore civili scientiae restituendo cogitaret. Dolebam igitur 3c acerbe fere-ham venerandam legum majestatem non modo
ab antiqua illa dignitate descivisse , sed etiam
105쪽
partim hominum imperitorum ignorantia, partim malevolorum pertinacia, partim quoque quorundam culpa, qui populares esse aut videri volunt, in diem ita deprimi, ut pristini vestigium nito. ris in ea jam plane nullum recognoscas duamobrem contemptis, quicunque de me tandem futuri essent, hominum istiusmodi Iermonibus , constitui eam hodierno die de stylo forensi orationem habere, unde & lectionum mearum a spicium esset, 3c honestissimi juvenes, qui ad am-plilsimam Iuris facultatem in hoc Romanae S pientiae Gymnasio daturi sunt operam, tempestive intelligerent quantum de dignitate fori gloriaque suris prudentiae detrahant, qui in judicialibus caussis emendatam scribendi rationem minimi putant , Quocirca etsi non ignoro , me mihi plus Oneris, quam revera ferre possim, imposuisse, si non modo rem universam ac penitus, sed expa te complecti voluero ; illud tamen, quod animum relevat meum, est jucundissimus iste hominum sapientissimorum conspectus, ex quorum auctoritate praesidium satis firmum mihi fore confido . Multos enim adesse video tum summo ingenio ac doctrina, tum a sorensi usu atque exemcitatione maxime commendatos, quibus lutulentam ejusmodi dictionem non solum non probari, sed ab eisdem vix magno cum stomacho eam i lerari certo scio. Quorum quidem judicium, si qua in parte vel orationi meae robur , Vel susceptae. caussie deerit patrocinium, instar teli mihi erit,
quo ch adversariorum audaciam exultantem reprimere, & civilis scientiae dignitatem sistinere conabor.
106쪽
Animadverti autem fore mihi in hac caussa cum duplici hominum genere negotium. Quorum alii ea sunt austeritate ingenii, vel odio in optimas disciplinas , ut in sero non aliam omnino dictionem, nisi insuavem illam, rudem ac semi-
latinam usurpari oportere contendant. Alii vero etsi in ceteris rebus munditia sermonis delectantur plurimum, in caussis tamen id aut minus necessarium putant, aut de industria negligunt , ne fortasse delicatiores esse videantur. Quibus ut ordine utrisque respondeam; vos primum appello, severi legum interpretes , qui caput in foro neminem extollere postia censetis, qui literarum elegantia studioque honarum artium teneatur . Quam tandem juris regulam, quaenam edicta praetorum , .aut de Caesarum scripto sanctionem in medium afferetis, qua quidem caveatur, ne quis in jure dicundo utatur verbis propriis, significa tibus & ab eorum , qui latine loquuntur, consuetudine non abhorrentibus ' Contra ego nullo negotio vobis planum facere potero castitatem sermonis dicendique proprietatem, non modo ab usu forensi alienam non esse, sed summis auctoritatibus diuturnaque temporis praescriptione eam ipsam quodammodo praecipi atque mandari J Nam quis ignorat e quonam fonte ad nos primum d
fluxerit universa Romani juris scientia Z Nonne de summa virorum doctissimorum saprentia, qui
XII. Tabularum interpretationi eae doctrinae la de praeerant, ut eorum. domus, ut ait M. Cicero, haberetur veluti totius oraculum civitatis PImo apud omnes in eam existimationem ac sa-
107쪽
Oratio pientiae famam Venerant, ut cum a Graecis primo , tum deinde a populo Romano non alio quidem nomine , quam SapienteS appellarentur .
Quis igitur sibi persuadeat ejus ordinis homines inde in vulgus tam praeclarum nomen fuisse assequutos, quod de jure rusticana ac plane inculta oratione populo responderent P Aliud profectosuit hominum Graecorum ingenium. Nae amabant illi politam dicendi rationem : oblectabantur maxime suavitate sermonis. Proinde Homerus haud visum iri putavit Nestorem summae prudentiae virum , neque Ulissem maximum imperatorem, nisi singularem utrique in dicendo laudem tribuisset. Quid vero de populo Romano P Cui sane emem datum scribendi genus ita placuisse accepimus , ut quos complures ediderat de Iurisprudentia libros C. Trebatius eques Romanus , homo tum M. Tullii familiaritate, tum etiam C. Caesaris
consuetudine atque amicitia celebratis limus, minimi secerit, quod non admodum eleganter conscripti fuissent. Neque probavit magis, quae Q. AElius Tubero de publico & privato jure acute& subtiliter scripsit, quod nonnihil vetustiora &fere absoleta verba affectaverat. Contra Vero quanto honore sunt habiti Publ. Scaevola, Q. Mutius, Gallus Aquilius, L. Crasius, Ser. Sulpicius, M. Cicero aliique plurimi , qui ad juris civilis
scientiam non modo summam eruditionem , sed etiam verborum delectum mirumque latinitatis candorem adjunxerant Z An vero quod nobiliori stylo ac ratione minus vulgari scriberent, iccirco
aliquid de dignitate juris eos detraxisse quisquam
108쪽
sanae mentis judicavit' λ Atqui illud de Ser. Sulpicio , ut ceteros missos faciam , proditum est memoriae, eum latinae linguae studium tantopere coluisse, ut quandoque M. Varronem de germana vocabulorum significatione non secus quam de summo negotio consuleret. At enim aurea fuerunt ista latinitatis tempora ; quibus Romae non modo curia & sorum ,
sed theatrum , sed balneae , sed popinae quoquelpis multo sane felicius, quam nos, latine &intelligebant & loquebantur . Neque illos aetatem
plurimam, ut nunc nobis usu venit , ad unius linguae notitiam traducere necesse erat, sed elegantiores dicendi modos de nutricum sinu cum
lacte prope ipso accipiebant . Mirum itaque videri non debet, si id temporis, quando scilicet
non tam praeclarum erat , ut ipse Cicero ait , scire latine, quam turpe nescire, homines summo loco ingenioque ad juris, quod profitebantur, intelligentiam singularem pariter sermonis elegan- tiam adjungerent. Fac ita esse omnino . Neque enim me longius oratione abduci patiar, ut doceam, non eam omnem, qua illi tantopere praestabant, dicendi laudem ita fuiste natura partam, ut diligentiae ac labori locus haudquaquam fuerit . Satis sit quod hac de re Quintilianus copiose ornateque disseruit. Sed antequam respondeam , illud monendos vos esse video , Veteres illos, quos nominavi paulo ante, Viros eloquentissimos jurisque peritissimos me non iccirco in medio proposuisse, ut ad eorum amplitudinem homines nostros. eiungerem proxime , aut undique
109쪽
que conformarem. Illos enim singulos, ut de uno M. Tullio Plinius pronunciavit . , extra omnem ingenii aleam positos efie perspicuum est . Sed ut petita a vetustissima juris origine sipientissimorum ejusmodi virorum exempla os tandem o cluderent iis, qui palam diffitant forensem hominem a studio & elegantia literarum alienum esse oportere. Age vero, occasum interitumque suum Romanae lingua splendor obierit ; & a reum illud latinitatis seculum aetas deinde ferro deterior longeque corruptis lima consequuta fuerit Verum in hac ipsa literarum caligine quonam quaeso scribendi genere in judiciis homines usos fuiste putatis ρ Dicendine rationem puram & emen datam usurpasse, an vitiosam , an sordidam de triviis haustam & plebeculae mores olentem J D quidem si maturius id, quod res est, perpendamus , facile quidem erit comprehendere , tunc summa dicendi proprietate maximoque verborum ornatu de universo Romanorum jure conscripsisse
Tribunianos aliosque complures, qui per eam ἔγtatem , intermortua jam prope omni latini se monis luce, se forensi operae addixerant; ut eos certe non mediocris hinae scriptores , sed omniliterarum praesidio bene munitos fuisse dubitari nullo modo possit. Quantam enim, esse constat venustatem orationis amue elegantiam , quam sane continent Pandectar, Codices, Institutiones Novellaeque Constitutiones . 3c si1 quae' alia sunt ab ipsis digesta de universo civili jure volumina 8 Quanaoorem Laurentius valla Romanorum omnium scri-
110쪽
scriptorum censor acerrimus, non modo eos censoria illa virgula sua mulctare ausus non fuit, sed etiam libere fatetur, se quidem perlegisse quinquaginta Digestorum libros ex plerisque jure consuutornm voluminibus excerptos, & relegisse cum libenter , tum Vero quadam cum admiratione. Primum quod nescias, inquit, utrum diligentiane an gravitas, prudentia an aequitas, scientia rerum an omnis dignitas praestet, & majori laude digna esse videatur. Deinde quod haec ipsa ita in unoquoque illorum omnia egregia sunt & pe secta, ut vehementer dubitari possit, cui quis sit praeferendus. His autem nihil est, ait, mea semientia, quod addi adi mi ve posse videatur tam eloquentiae , quam latinitatis elegantiae, sine qua caeca omnis doctrina est 3c illiberalis praesem tim in jure civili. Quid planius, quid sapientius , aut quid accomodatius dici poterat ad jugulandam omnino hominum nostrorum audaciam ρ Quid λnegabuntne illos summam ita sero laudem fuisse assequutos, vel eo dicendi genere forensis ossicii muneri non undique satisfecisse P Hoc autem praeterquam quod dignitatem eorum i piorum , quorum isti sese interpretes esse & dici volunt, Scquorum auctoritatem in judiciis non minus quam
aras & focos tuentur, magnopere ostenderet, longe alia certe fuit semper, quam sapientissimus quisque habuit de talibus viris, opinio. Illos qui pe clarissima juris prudentiae lumina , ornamenta legum, judiciorum propugnacula Sc humanae si cietatis firmamentum appellant Antonius Faber, Balduinus, Cujacius, aljique plures . Imo B le