장음표시 사용
141쪽
a Oratio VI. Iargumentorum locos industria quadam rectoque omdine pertractare, ut perspicue & ornate, tum etiam breviter, quae ad caussam pertinentia sunt, explices atque expedias Τ Quotidianus, opinor , usus exercitatioque forensis . Itane vero P Sed umde fieri dicendum est, quod homines aetate jam matura & in foro exercitati quam qui maxime, . praepostere tamen ac perverse sine ordine ac sine
delectu de jure scribant λ Quid caussae tandem est, quod in tanta exercitatione usuque forensi. nihil aliud praeter putidos & male sutos centones se, .ciant, qui viris doctis & eruditis stomachum
moventὸ Nonne quia illotis, ut ajunt, manibus ad sacrosanctas, quas ipsi vocant leges, pertractandas ausi sint accedere Z Nonne quia bonarum artium Sc eloquentiae adjumenta non habent, unde orationis filum apte pertexere valeant ' Equidem negari non potest, elegantiorum literarum
studia opimum esse fundum, cui inaedificari debet omnis civilis prudentiae doctrina : quo qui
careant, nunquam Veram serensium laborum gloriam assequentur. Accipite quaeso testimonium non caussidici alicujus de trivio, sed viri dom simi & de omni juris scientia optime meriti Η
gonis Grotii, qui Gallos, ad quos disertissimam
scribit epistolam, ita graviter admonet. Iurecomsulti munus, isquit, virum magnum non faciet nisi eloquentia accedat. Equidem magno sui e perimento didicerat homo in juris prudentia ma-.xime exercitatus , quantum ab eloquentia cet
. risque bonis artibus praesidii habeant, qui in soroaliqua cum laude versari cupiunt, cum ipse non
142쪽
i18 Paulini a S. Iosepho alia ratione in iis, quae de jure belli & paeia
elegantillime tradidit, veterum jureconsultorum indicendo gloriam aequaverit. Age vero homines plerique de foro ita ingenio ac judicio polleant, ut inutilibus amputatis, non modo quae solida sunt atque optima consim ctentur , sed singula quoque in ordinem digerant ac satis bene disponant. Video me plus nimio de meo jure concedere. Fac tamen ita efleomnino'. An propterea ob ejusmodi ingenii vim eloquentiae studia ad forum minus pertinere censenda erunt 8 Quid enim ista non inelegans dif- positio atque ordo, si praeterea nullus adsit veN, horum delectus, nulla elegantia Vocum , nulla denique germanae latinitatis imago 8 Poteritnem hercule ejusmodi lectio mulcere legentium animos & suavitate aliqua allicere, ut attente libentiqua animo tota quanta est perlegatur' Lectio enim, ut optime ait Cicero, sine delectatione negligutur. Quid si lectio bene longa, aut de rebus per se injucundis, vel etiam subtilibus & obscuris P Tunc sane dilucidam puramque dictionem , quae
rebus istiusmodi lucem afferat, nemo non Videt' fore maxime necessariam . Cum igitur delectus, ille & cura verborum , unde recte Caesar eloquentiam originem suam ducere affirmabat , ad eloquentiam ipsam jure suo pertineat; nemo profecto studiorum hujus generis expers ea seligere poterit, quae obscuriora illustrent, & insuavia ac molesta jucunditate quadam ac sapore perfundant. Non est itaque, cur miremur, si homines forenses, qui haec nostra studia aversantur, aliquando
143쪽
γ Oratio VI. 12 tam obscure scribant, ut Chrysippum illum aemu- ' ilari videantur, cujus integrum volumen ambiguis ioraculis ac flexiloquis ambagibus sic resertum dicitur, ut ad illud enodandum novo semper opus esset interprete . Nam quod Cicero olim semel
ingenii solertia, vel malitia potius in Cluentia- 'na caussa se fecillis gloriatus est, obscurasse videlicet dicendo judicum mentes : illi quotidie . ignorantia faciunt, quod se nempe dictio nitida ac sincera deficiat, qua animi sensus & cogitationes suas explicare commode valeant. Cum enim iex Aristotele prima eloquentiae virtus sit elocutio pura ac venusta, quae facit, ut oratio nihil hara
harum , nihil inlbiens, aut peregrinum habeat , 'sed omnia singularum vocum elegantia earumque fructura & collocatione optime inter se cohaer
ant non Video quo pacto queant luculenter scrubere, qui elocutionis ipsius vim & praecepta prorsus ignorant. Hinc barbarae illae Sc nunquam apud latinos auditae locutiones, quibus quasi quodam humanitatis sale homines plane insulsit scriptiones suas condire sibi videntur. Quae ut percipiantur, non satis est habere prae oculis glossaria universi, quae de barbaris vocibus magno studio collegerunt Fridericus Lindebro ius , Henricus Spei man- - nus, Gothostedus Wendetinus, Gerh. Io: Uossius, Carolus de Frene aliique plures. Unde vero istius modi cenum ac sordes homines festivi colligere poterunt 8 An ex purissimis veterum Iureconsultorum monumentis Τ An ex ipsis Iustiniani institutis P An ex codice Theodosiano P Credo fortasse ex Novellis, ex Authenticis, aut Pandectis. Quam Tom. I. I vel-
144쪽
rgo Paulini a s. Iosepho vellem clarissima ejusmbdi exempla sibi ob ocu
los ponerent. Id quod superiori aetate summa laude secerunt Guillelmus Budaeus, Antonius Faber, Iacobus Cujacius, Franciscus Balduinus, Iacobus Gothostedus, Franciscus Duarenus aliique sapien- , sitimi viri, qui cum civili scientia elegantiorestiteras & eloquentiam optime conjunxerunt. Quorum profecto Volumina eam redolent scribendicastitatem atque elegantiam, ut si forte quae de rhetorica facultate Aristoteles; aut quos de Oratore libros Cicero memoriae prodidit, nobis fato aliquo interiissent, ex ipsis mehercule eloquentissimis viris haberemus unde 1uppleri possent eloquentiae praecepta & omnis dicendi venustas. Cur e go quos habent duces & optimos scribendi magistros presib pede non insequuntur ' Cur singularis eorum sapientiae vestigiis non insistunt 8 Pudetne secui Fabros & Cujacios ; barbaros vero 3c imperitos, qui eruditorum omnium convicio
Vapulant, sequi non pudet' At enim jureconsulti, quos mihi praedicas, sa-r entes quidem ac diserti, non e foro, sed ex Ac ceiniae spatiis extiterunt. Versabantur illi in eruditorum umbraculis ac Licet otio, ubi satis commode potuerunt jus, de quo quasi domestica exemcitatione in gymnasiis disceptabant, aspergere doctrinae floribus & eloquentiae pigmentis colorare. Nobis autem quotidie descendenduin in medium agmen, in pulverem, in clamorem atque aciem forensem, ubi sane non pulchre cultis Sc affabre elaboratis, sed bene solidis armis pugnandum est. lo praeclaram pugnam i O certamen cruentum f
145쪽
in quo, ut video, adversarii suis se miserrime telis confodiunt. Etenim satis intelligo, magnum interesse discrimen inter sapientissimos viros, quos caussa honoris paulo ante nominavi Sc homines nostros, qui hodie in foro cum aliqua nominis fama versantur . Enimvero duo sunt omnino, in quibus eorum eloquentiam imitari & ad illam proxime accedere e praesenti more usuque fori tenentur I in scribendo scilicet & eaussam ad j dices referendo. Ad utrumque hoc munus certe ingenium humanitatis studiis perpolitum &dicendi exercitatione bene subactum deposci, quis non intelligit Z Ut proinde sin immutato pristino judiciorum statu , unde eloquentiam foro ejectam plerique argumentari sblent, ego contra pro hac ipsa , qua nunc utimur , sorensi consuetudine , maximam ipsius eloquentiae necessitatem statui debere contendo. Nam agebantur olim caussae summo apparatu maximoque splendore . Victoriam sibi magna ex parte vindicabant tum patroni eloquentia, tum populi Romani studium, qui judiciis maxima frequentia adesse Sc aequitatis patrincinium quodammodo arripere solebat . Huc accedebat ejus, de quo erat jure decernendirin , praesentia atque aspectus; uxoris lacrymae, gemitus filiorum, amicorum ossicia & preces, spectata erga Rempubl. merita, postremo judicum pietas & commiseratio. Quid vero perorantis Vox atque actio J Quae prosecto sic valet ad mentes hominum permovendas , ut fama st Demosthenem ei primas, eidem secundas ac tertias tribuis se. Certe Cicero hanc ipsam unam in dicendo I a mu
146쪽
maxime dominari assirmabat . Cum igitur haec omnia jam e foro desciverint , quid aliud missro clienti ad salutem remanet praeter unam scriptionem juris quasi naufragii tabulam Z Quae quidem si obscura, ut dissicilis sit explieatu; si jej
na atque agrestis, ut legenti nausea fiat, nonne de omni caussa actum eise dicemus P Continetur nunc tota quanta est caussarum actio unius h
minis diligentia atque industria : qui nisi in scribendo singula ad rem pertinentia in bono lumine collocaverit; nisi faim & juris nervos artusque optime disposuerit, Verendum est sane , ne
ejusmodi caussa non praeclaros exitus habeat. Et negare quis poterit non majorem nunc , quam olim in foro oratoriae facultatis usum esse ac plane necessitatem Z . HAlterum vero, in quo eloquentiae studium , ut dixi, noliris hisce temporibus homini serensii majorem in modum necessarium esse judico, est nimirum caussam ad judices reserendi consuetudo. Qua quidem in re mirum quantum Vale idicendi venustas & eloquentiae praesidium. Etenim sive latino sermone , sive domestica atque
ernacula lingua eodem quippe res recidit) id fiat, talis qui em esse debet doctoris industria ,
ut verbis quam paucissimis rem doceat, persu, deat, flectat & jam quodammodo vincat. Quod negotium permagnum sane atque arduum qui suscipit, non temere & casu, sed meditatus &ex arte dicat necesse est; ea Videlicet perspicuitate, ut rem omnem aperiat atque illustret; iis verbis puris atque electis, ut si dicendo noo d
147쪽
oratio PT I3 at certe animos non offendat ἰ ea deni que brevitate orationis, ut judices, homines vel maxime occupati, longo dicendi ambitu minus defatigentur , argumenti tamen Vis tota eorum mentibus haereat penitus atque insideat. Has autem singulas oratoris partes qui non satis apte accurateque expleverit, hunc prosecto muneri suo
deesse judico; dc nihil dubito, quin is caussa , etsi optima illa sit, turpiter cadat. Quod si non nulli naturali quadam dicendi copia , nullo adhibito studio, id satis praestant; hoc praeterquam quod non est multis natura datum , sed quasi privilegium Sc singulare paucorum donum ; id
praeterea eloquentiam fori non amolitur , sed' mlus necessitatem luculento admodum hoc ipso exemplo confirmat. Huc quoque accedit, orationis vim ejusmodi insitam Sc a natura frofectam tautologiis plerunque aliisque sermonis scatere vitiis, quae nisi ars dicendi opportune amputaV rit, ea offendit plurimum ac molestissima esse
Superest jam, ut quam brevissime eorum refutemus errorem, qui etsi studia haec nostra vituperare non audent, imo ea palam laudant atque extollunt, negant tamen posse fieri, ut unus idemque homo simul praestet 3c dicendi genere 3c civilis scientiae doctrina; eum res. utraque magnam vim ingenii, multas vigilias maximosque procul dubio labores requirat : nisi se te velit vel paucissimas caussas suscipere & pe raro ad serum accedere, vel quod longe det
rius est, in jure discutiendo segnior ac remissitor
148쪽
videri. Profecto homines isti sit haec de se subque ingenii imbecillitate loquantur, bene habet
non repugno . Norunt ipsi, ut poeta inquit , quam sibi curta 1hpellex. At vero si ex suis viribus alios aestimare atque omnes ex ingenii sui modulo metiri velint, serendi nullo modo sunt, imo graviter reprehendendi. Nam quae, malum, amentia est ista , quod se praestare pose diffidunt , id universe ab nemine alio fieri posse contendere Z Quis aequo animo serat homines imperitos, qui eloquentiam ne de facie quidem noverint, quique, ut lepide Budaeus ait, albane, ad atra sit, dijudicare nequeant, negare tamen pugnacissime, ipsam cum iure civili posse conjungi, quo cum conjunctissima semper fuit λ At magno opus est ad eloquentiam ingenio, magno conatu, summis viribus. Esto : concedatur quidem difficillima elle, quae pulchra;& admodum ardua, quae optima. Verum si id quod est falsri volumus, ejusmodi labor iis plane summus ac prope intolerabilis, qui cruda adhuc studia adiorum attulerint, & humanioribus literis vix le- viter informati ad juris lauream aspiraverint . Qui vero ex humanitatis studiis solidam sibi eruditionem praeoccupaverint & apparatum elocutionis uberem satis & luculentum tempestive collegerint, nae ego amens, si in caullis defendem dis herculeo illo sudore manaVerint. Imo nullus dubito , quin ipsit prompte atquo expedite de jure scribant, quemadmodum in ceteris argumentis hominibus in iis studiis exerci catis usu venit.
Sed plura jam sortasse, quam volebam, de rem,
149쪽
minime obscura. Quis enim non videt, istorum opinionem satis luperque refutari exemplo domestico complurium clarissimorum virorum, qui in hac ipsa civitate a pueritia hoc conlilium sequuti disputationes forenses cum expedite, tum ornate ac docte pertractant, ut non minus eloquentiae vi, quam juris telo pugnare, ac Vincere videantur. Horum sane auctoritas in hac Urbe quam maxime invaluit, non quod juris scientia ceteris longe praestent , ut tibi fallo persuadent plurimi, sed quod dicendi copia & facultate ceteros antecellant. Quo fit, ut ipsos magna clientum caterva stipatos huc illuc quotidie volitare videamus & pecunias Sc opes & amicitias sibi praeclaras comparare. Possem hic multos nominatim proserre ex iis, qui hodie in foro familiam ducunt, quique hoc industriae genere ceteros sui. aequales longo post se intervallo reliquerunt. At nolo aliquem nominare , ne aut cuiquam adulari, aut si non omnes, ut par est , , laudavero, debita laudatione quemquam fraudasse videar. Sed praestat id tacitis vestris cogitationibus existimandum relinquere, de quibus hanc tantam laudem intelligi cupiam . Neque enim facile latere pollunt, si velint; cum sint in o-culis totius civitatis, atque eorum fama omnium sermone celebretur. Horum dignitate atque opibus mirum prosecto , alios ad haec ipsa studia non incitari atque accendi quemadmodum fuma est, Miltiaciis: trophaea Themistoclis; animum ita inflammalle, ut vel i quiescentem e somno
150쪽
' . paulisti a s. Iosepbet uotidie non unius, sed multorum praeclaras inoro victorias & trophaea oscitantes intueri. Osingularem stuporem l O stultitiam incredibilem lAt magnam quidem vim esse in fortuna aliqui putant, Jc inanis ejusdem numinis arbitrio illud fieri, ut aliquando etiam in foro primos ordines ducant, qui eorum opinione inter gregarios milites deberent incedere. Alii vero ingenio, ut sibi persuadent, altiores coelum ipsum, ut poeta inquit, stultitia petunt, & arcanas ne- lscio quas siderum coitiones ariolantes , clarissi- lmorum Virorum praestantiam non labore atque lindustria, sed stellarum benignitate derivari & j
quodammodo donari volunt . At mehercule illi non minus quam fortuna ipsa caeci esse videntur, quod non videant , sapientia & consilio fieri, quod ipsi casu contingere putant : hi vero malitiosi atque improbi, quod ad ignaviam suam excusandam de summorum virorum gloria plurimum detrahant, astrorum virtuti & esic, citati tribuentes, quod illi revera sibimet bonarum artium studio multis vigiliis maximisque t
Quae eum ita se habeant, ecquis est, qui non
intelligat, quam utile, quam fructuosum, un que Verbo quam necessarium sit eloquentiae studium iis, qui id temporis in foro aliqua eum laude versari volunt 8 Non ejecta est, non exulavit sero , ut barbari homines obloquuntur , amplissima dicendi facultas . At quandiu Romae tribunalia patere & tum publica tum privata judicia fieri contigerit, quandiu causias de crimini-