장음표시 사용
161쪽
tur Athenaeus, cur obscure aliquando loqueretur Achaeus, cum alias semper dilumcido uteretur sermone. Sed ego crediderim in dramatibus calyricis obscuranda aenisematicis figuris aliquando fuisse orationem; id enim postulabat Satyrici dramatis nisellor artificium; talisque sermo belle conuenit petulcis, lasciuientibusque diis ut apud Euripidem in Cyclope.
libro. x.sub nitium ipsum,Astydamantis tragici nominat εραλεώτνροιν, in quo ei singebatur vorax Hercules.atque, ut ipse ait,αμ υτ ρογω, ex qua re satis i icet perspicere, quale suerit in hoc scribendo genere poematis artificium apud veteres.Ven)m de haere satis,ac fortasse plura, quam oportuit, dicta sunt. Sed omnino tollenda erat dubitatio. c quaestio Omnis, quae de hac re saepe inter eruditos homines esse solet. Nunc redeo ad institutum sermonem unde sum digressus. Verba sunt illa consideranda diligeri ter, uae statim protulit Aristoteles post allata exempla. sic. 6 Ger xuuin i c. 6, ἔ-
,, παῖ ,. Cum enim eiusmodi sint personae ad tragoediam aptae, cuiusmodi diximus;onmes quoque,quae iis fuerint similes, poterunt actionem tragicam consti tuere. quasi normam quandam tradat Aristoteles aliudicandi actiones, quae ad tragoediam specten cum enim paucarum familiarum calamitates extiterint,ex quibus argumentum tragicum sumi posisi poterunt sua vigilantia, ct peritia colligentes,ae diiudicates, ea, quae aliquando mortalibus accidunt,redigere ad numerum reliquarum acti num tragicarum. Persenae isitur, quarum actiones,ob calami tatem, tragoediam constituant; dignoscentur duplici vestiti quodam signo.nam aut patrant, aut patiuntur aliquid grave. quae aut simul,aut separatim consaerari,atque collocari in Fabulis necesse est Sed alterum quidem tantium separatim collocari potest.quod est P A T i.Alterum sine altero no potestatque huius rei sane ratio probabilis haec esse videtur. NAM PATRANTEM aliquem exprimere quis potest,quin etiam addat eum , qui P A T r A -τ v R. quid enim patrat,aut cur,aliquis aliquid, si n5 infert alicui damnum, dolore cruciatu caedem Sed alterum separatim collocari potest in tragoedia;hoc est, ut Patientem exprimamus.Nam quamuis ea,quae patimur mala, & incommoda, plerunq. inferri nobis ab aliquo seleant uni tame nonnulla incommoda,quq vel a fortuna,&casu proueniunt,vel a Diis itatis inserunturiant alia qua uis occculta ratione,& causa oriuntur.Quod si quis miretur fortasse,Cur Aristoteles,cum superius a tragoedia improbos,ac facinorosos homines excludendos censii erit nunc in tragoediis nonnullis dicat,PATRantem aliquem exprimi scelus aliquod ,qui enim patrat scelus, facino rosus est.Respondeo Aristotele a tragicis actionibus exclusisse non facinorosos quido patrantes aliquod scelus;sed facinorosos infelices, quod illorum calamitates commis rabiles no sunt;nunc vero s Patrantem sicinorosum retinet,id non faci per s), neq. enim cogitatione complecti potest ullus patrantem tantum, quin simul occurrat etiais,in quem patrarit sculus, hoc est qui incommodum fuerit perpessus illatum ἱ facinoroso patrante,comiseratio igitur tota cietur a persena eius,qui patitur,atque eo modo constituitur actio tragica; in ea enim inst commiseratio oportet. Exempla pote runt rem aperte demonstrare. In Electra apud Sophoclem .patrat caedem Orestes, pati
tur cedem Aegistus,ac Clytemnestra. od siquis se mihi hoc loco obiiciat,dicatque Aesistum,ac Clytemnestram,cum improbae personae essingantur,non polle,cum iu-
162쪽
re plectantur, patiantur qui incommoda,& caedem,ciere commiserationem, respondeo,verissimum quidem id est e,sed propriam huius fabule,in exodo presertim quod .ante quoque diximus esse peripetianiet,quae terroris plenissima est,sicim patet. Adde, rudd Electra commiserationem ciet, atq. ab ipsus persona ducitur insciiptio tragoeiae.Quod si rursus dicat aliquis,ab initio tragoediae id quidem fieri; sed postea, commutata fortuna, Eleetram felicem existere, neque amplius commisserabilem videri, respondeo,esse quoddam fabularum genus ex duplici constitutione actionis diuersis implexas,de qua re Aristoteles paulo ante disseruiti ac aliquanto poli copiosus loquetur,quamuis tota uis exodi illius fabulae in terrore,qui ex peripetia nascitur, versari
mihi videtur.Atque haec ita sane sese habent. Sed apertius exemplum rei, de qua loquebamur,sumi potest ex Medea Euripidis, ipsa enim patrat,quae filios discerpit; Filii patitantur dolet Iason pater, commiselatio tota existit a filiis, qui discerpuntur,& a Iasene lugente;In Iphigenia quoque in Aulide patrat Agamemnon: patitur Iphigenia,
quamuis facinorosus vix dici potest Agamemnon oraculo enim seu vaticinio monitus id patrat ,ac coactus pios c. Nunc redeo unde digressus seera.Aliae sunt tragoediqin quinus aliquem tantummodo PATI videas non quid em a PATrante,sed alia qua iis δe causa, cruciatus, incommoda, inopiam, aliaque inn umerabilia mala, quale ex plum afferri potest ex Philoctete Sophoclis,qui in Lemno insula desertus ab omnibus,insolitudine versans, inopia visitus laborabat; ulcerumque dolore excruciabatur. Ex.eitisdem quoque Sophoclis Trachiniis,in qua tragoedia Hercules,cum tunica cruore Nessi imbutam induisset; miris modis exulcerari,ac conflictari intestino igne corpus vorante,coepit.in his PAtrans nullus est,qui sicinorosius appellari possit; nam hoc Deianirae quis attribuastquae per imprudentiam tunicam eam dono dedit He culi;sperans illum sibi maiore amore post e vinciri nullum igitur scelus in Deianira; Sed amoris potius magna quaedam Vas.Vnum addo, quod eli valde necessarium cognitu. Poetae veteres, qui tragoedias scripserunt; non tantum ipsas calamitates, quae acciderant,colligere,eoque modoexprimere solitos in sitis fabulis,quo acciderant,cosueuiste; sed etiam alias ex aliis calamitates confingere secundum probabile; actionem . que,pro arbitratu,constituere,diuersis plane modo,atque sic licet intueri de eadem re Arsumenta diuersa ratione probabiliter conscta.Nec leuis concertatio olim haec inter duos poetas aliquando fuisse videtur;Vter melius constituisse actionem videre-iur. Atque ut cxemplum aliquod huius rei,de qua loquimur,afferamus.Satis constat Oedipodcm, postquam rescis sci ea,quae per imprudentiam patrarat,regno deiectum, oculos sbi eis iste, ne lucem amplius hanc,quae mortalibus est suavissima ,intuereretur,qria si sibimet ipse ea poena videreriar dignus. Haec i tur actio nihil fuit immutata; neque immutari debuit,quia ita accidit,reliqua vero, quae huic actioni coniuncta sunt,variis modus,pro arbitratu poetarum prolata suerunt adeo ut e νον m artificiumque alterius,cum alterius dispositione,& artiscio coserre possimus; Sophocles, ut propius rem attingamus in Oedipode Iocasten inducit suspendio periisse,ubi primum incestas nuptias agnoscere coepit,ante quam easdem agnosceret Oedipus;ocv
' Praeterea eadem in tragoedia Euripides duas alias actiones coplectitur duobus Epiatqdiis, quas Sophoclςs duabus separatis tragoediis assignauit.Nam inducitur Antigonc pro pricIaze singulo uerga iratres,cupiens eos humare, quos inhumatos esse iusse-
163쪽
rat Creon Rex.Ru rsus inducitur Oedipus,audito oraculo,sibi esse in Atticam eum dum ubi sinem ac leuamen malorum nancisceretur suorum;totum illud vaticinium patefaciens,quod secus est a Sophocle factum in tragoedia, quae inscribitur Δὶ G σέ.
In eadem Euripidis tragoedia. Praeterea alia est discrepantia inter Euripidem, & sosphoclem , quod Euripides in Phoenisiis, antequam in Atticam iret exulatum Oed pus illum audientem facit Caedem filiorum mutuam Eteoclis,& Polynicis,postea diicedentem iussit Creontis:Sophocles autemOedipodem facit,dum esset in Colonaeo vico Atticae regionis, audientem ab Isinene sita,ipsorum caedem. Rursus Sophocles in Antigone facit edic ente Creon tem nequis humo mandet Polyni cem;quod bellunefarium patriae intulisset Antigonen humantem mox eandem edicto Creontis viva humo defossam. Euripides in Phoenissis cupientem quidem humate facit, sed di scedentem post ea cum Osdipode patre.Rursus Sophocles in Antigone sacit Hemonem Creontis filium , qui amore ardebat Antigones, seipsum perimentem. Euripides in Phoenisiis inducit Creontem,dum colloquitur cum Antigone,suadetem, ut patrem abire sinat lipsa vero secum in urbe commoretur Thebana;mox despondenda Haemoni filio Antigonem autem facit nuptias lias pugnaci animo detrectantem. sic. ,, Λ λ ἔ δε αμοψαι G A-πam ;
Quamuis quatum spectat ad sepulturam Polynieis; cli prohibeat Antigonem Creon apud Eui ipidem;illa discestura cum patre ait aliquanto post clam se reaituram, ut sepeliat. Sic.
,, H. Haec, atque alia multa disicrepatia videat aliqliis, qui accurate legat in Orconomia Fabularum duorum praeclarissimorum poetarum; neque eodem modo singula narrari; licet enim sicuti dixi retenta primaria actione, ut nihil immute turrirpiqua euenta aliarum rei narum quas pati calamitatem credibile est,ob in seli citatem primariae illius per nae, cum ex eadem sint gente, & familia,illi consanet uinitate coniuncti.immutare,alioque narrare modo. pluresque,aut unam ea, qua demonstratum est,uia, ac ratione, actionem constituere,cum enim ex eadem familia omnes eae personae sint, sa-cile fuerit per Episodia coniunctim cum primaria actione, eorum incommoda,&calami litem exprimere.aut etiam si volueris separatim, alia actione sabulaque constituta. Obueiat se mihi Drtasse aliquis hoc loco,dicatque.haec quae a nobis dicta sint, dia screpare a praeceptione illa insigni Aristotelis,quam superius exposui miis; Fabulas notae ina nutandas; sed retinendas,uti semel recepte liberint.Respodeo,liaec, praecellioni illi praeclarae, quae in primis seruari debet, non repugnare. Nam si discrepant interie aliqua ex parte Sophocles,& Euripides in iis, quae ad primariam actionem no pertinent,sed illius quodammodo sunt affecta describendis, pro suo iure id fecisse existia
mandum est nam eadem viventes aetate,easdemque tractantes fabulas poterant varia seruare οἰκω hi αν ex probasili deductam,cum nondum essent receptae tunc Fabulae illatae,& actiones. Eo lem tamen non videas calamitatem OEdipodis,diuerso modo narrantes;erat enim recepta sic ea actio ex euelatu ipso, neque poterat immuta Tantam enim vim haec habet res,vi etiam filia,si recepta sint semel, non licet immutare. refert Aesianus lib. v.sub finem de ledea Fabulam ita fuisse confictam, praeter veritatem,ab Euripide,sim lentibus Coliinthiis. Ei lenta ver & calamitates aliarum Pe sonarum, quae inde ortum habebant, poterant ex verisimili, ersis modis eiungi. variaque ratione ex iis licebat pro arbitratu poetarum actiones plures,aut unam constituere; mo . . . id do
164쪽
claris duobus illis poetis. Vter vero ingeniosius actiones,fabulasque costituerit.οἰκον tuo seruarit, melius ne hic plures actiones, per Epis odia, collegerit in unam fabulam; an ille diuersis fabulis singula sit coplexiis,alus adscitis Episodiis ex verisimili, id enim non difficile est si tu ingeniosio poetae, qui artem callet scribendarum tragoediarum. Vter,in sti 1m,maiore artificio Fabulas scripserit; hoc iam relinquitur iudicandia; hoc enim perpetuum sitit olim inter eos certamen. HF qui ignorat ita fieri posse a poetis, neque tenet artem costituendarum fabularum;miratur postea, siquid in fabulis secus narrari videt ab hoc,quam ab illo. Quam multos ego noui nostra aetate rudes homines,ac imperitos huius artis,qui quaestiones excitant inter se,de varietate narrationuillarum; quasi vero de historia aliqua agaturi, ignorant quippe praeclarum hoc artificium,quod exposivimus seruatum a veteribus Poetis,in calamitatibus mselicium virorum exprimendis,tum nihil immutando; tlim immutando etiam, sed eo,quo diximus,modo. Et quoniam ut redeam ad primam disputationem personae exprimul ura poetis, quae aliquam calamitate perpellae fuerint: Archelaum Macedonum regem, ferunt rogasse aliquando Euripidem, quem secum diutissime in conuictu sibi coniu-ctissimum,charissimumque hanuit,ut de se tragoediam scriberet;respondisseque illus Bona verba,quaeso o Rex. Utinam nequid unquam tibi accidat quod si tragoedia di- .snum; ex quibus verbis satis intelligi potest tragica imitatione exprimi actio nes per sonarum,quae aliquid graue fuerint p ei pellae. t μονῆν κατα τια nnis uinari oscinii me e re πελ εν. m)-AM Eueran εα-ολπις ae αυε, αμοπτανουσν. οπια - τρυς τραγωδίαις, D Tyrim rura otio τὸ cis μυχα. πελ si M. trio γαρ ε , ωαγο ειρητrra, ορξον --A ράγρον, - . ais r Odωύν,0το--τραγαλα-m dirui dia tam λαώ -πβω-
,, Erit igitur pulcherrima illa Tragoedia, quae ex huiust nodi coria posiis tione constiterit. Quamobrem illi quidem decipiuntur ob id ipsium, ,, quo Euripidem damnant, ut qui in tragoediis suis illud obseruet , ea-
ruque plures in infelicitate terminetur. id quod omnino, ut diximus, is ex arte est. Argumento vero illud sit maximo, qubd in scenis, atque di, adeo in certaminibus, haec si recte recitentur, maxime quidem tragi-
m cae apparent. Postquam Aristoteles exposuit, quales eos esse oportet, qui ad tragoediam sint apti; nam & medios esse inter bonum,& malum,hoc est,neque bonos, neque malos, praeterea ex selicitate in infelicitatem summam, ob aliquod admissum per imprudentia sc ius abi oportet,atque demum graue aliquid patrare,aut pati; Epilogum statui quo breuiter sententiam sitam explicat, his verbis. Erit isitur pulcherrima tragoedia secaaum artem ex tali costitutione.ita enim debent verti. Paccius in sua versone praeter si verba illa τοῦ iis, quae maximi sunt ponderis, ut paulo post ostendam. Eam vero constitutionem intelligit sabulae,quae desinit in inselicitatem, &miseriam. R prehendit autem eos, qui aliter sentiebant, Euripidemque accusabant, qui elusinodi conscripsisset tragoedias,que desineret in infelicitatem. Atqui, inquit Aristoteles, Euripidem reprehendunt in eo,in quo est maxime laudandus;nam illud est magis arti iaciosum. Potest autem comprobari eadem ratione, quae toties est a me exposita; quia proprium tragoediae est concitare commiserationem,& terrorem in animis auditoria, hoc autem facilius si cum sabula in infelicitatem desinat, quamuis ante luctuose sileri turbarumque, ac moeroris plena; tollitur tamen statim ex animis auditorum omnis comiseratio,propter exitum rerum felicem: quo si,ut laeti potius,quam moere tes inde recedat;nam commiserationi opponitur laetitia,quam ex bonorum virorum commodis,ac felicitate capimus. Adnotanda illa verba. ait enim Ari-
165쪽
stoteles secundum artes has laudatisiimas esse sabulas. Vulgus hominum rude, atque imperitum, quod sensu dueitur & opinione, magis quam prudentia, & cognitione, aut peritia;semper fere disiidet,ab eo,quod est rectum,et probatur a sapientibus;huie igitur poetae inseruientes olim Fabulas conscribebant, quales vulgo probari poste putarent;discedebantque ab arte,quae normam tradit redite scribendi; Ars enim postulat, ut tragicis recitationibus expurgetur duae maximae ille animi perturbationes, de quibus in definitione tragoediae locuti fuimus;metus, & comiseratio;homines vero, qui voluptatibus,rebusque iucundis sicilius alliciuntur, cepe res lugubres, tragicasque, quod iniucundet sunt,refugiunt. Felice igitur postulant actionum exi tum;ne perpetuo eos angant,urgeantque & terror,& commiseratio.& redeant ad hilaritatem pristinam;hane rem,vulgique naturam praeclare exprimi t Aristoteles lib. i ii. Ethicorti,ia his verbis. τῶν πολλῶr A . ο πατε. Eὼ DEHὼ ῖ- γγ ω,ta δε ου - ἀγαθον Φαν Gu, et Ῥυν-αγEM Hispi λύπων,ών κxκον, φρα . Idem Aristoteles paulo ante polite, vereque diiudicat,quantum intersit inter sapientem,& vulgarem, rudemque hominem, in rebus dignoscendis; Atque Utrumque quidem appetere ait bonum,sed hunc specie quadam nonnullorum,quae videntur bona, cum non sint,saepe decipi; illum vero nunquam decipi;nam sapiens ipse sibi norma est,atque mensura quaedam . Verba ,, illius haec sunt.ό ανουgίαν δε ἰκω νμu ο ρ Ir, καὶ a. Axstir ταωἰσ - tin . itas, -- ς is δε μιδα ta,Mu καλα, - ἰδία rati Axspi πλειςον ἰσωr a' cinisAridior ταυλγω -άςοσM κα. ,rata I ea. Eodem serme modo in diiudicandis tragoediis poeta xum distrepat vulgaris, quia artem non tenet, a sapiente,& docto, qui bene peritus est totius arti scii; Nullus autem poeta, qui cupit sua scripta diu versari in manibus hominum,debet unquam alio respicere, quam ad artem, & norinam recte scribendi. nam si vulgarium hominum auribus,sensibusqtie voluerit inseruire,semper fluctu bit,nunquamque satis certam rationem in scribendo inire poterit; cum vulgus mutabile sit modoque hoc, modo illud probet; stpe etia improbet, quod paulo ante probo babat. τι, δε ruisitio σ inquit ibidem Aristoteles, rem totam eleganti similitudine , demonstrans . id, e is V π αλ. io 'reotin GI,το - Α - παρε, Mam irata, , Astiὰ, αβ α α, - G απιν ἰκ-αArs eodem modo sese semper habet; iudicioque & obseruatione prudentum comprobata est;hanc igitur sequi oportet in omnibus rebus agendis; tum etiam, quod ad rem nostram spectat, in scribendis, ae constituendis fabulis tragicis.nam si quis inanem vulgi plausum ut captet; recedat ab arte , in magnos labetur errores, saepeque etiam n eodem vulgo, quod inconstans est, minus probabitur; Hanc ego existimo suisse Aristotelis sententiam cum ait, secundum artem, eas esse pulcherrimas fabulas. Euripidem igitur importune reprehendunt nonnulli, quod fabulas scribat magna ex parte desinentes in infelicitatem, cum id secundum artem sit,naturamque tragoediae rectum. Probat hoc ipsum Aristoteles signo admodum aperto ; In scena,&m Theatro, cum recitationibus
tragieis inter se certant poetae, eae videntur fabulae magis referre tragoediae naturam , quae desinunt in infelicitatem ; nam, quae desinunt in selicitatem & laetitiam ,
multum absunt a trafoediae natura ; quae semper luctuosa est, &commiserabiles resere hominum calamitates. Habet in contextu Aristoteles ratasAraia agris, quia r spicit ad morem veterum poetarum, qui inter se certabant de laude poematum . de qua re nos stiperius tape locuti suimus; Rursus illa verba adnotanda in contextu, me sm. idest, si prolperum sortiantur euentum, recteque siuccedant. saepe enim histrionum culpa, aut alterius cuiusuis rei,vim suam non ostendunt fabulae tragicae, sed fAgent. Hinc praeclare Plutarchus extollens Satyri histrionis recitationem, ait; reseres verba primum ipsius Satyri ad Demosth. αm εγω πια- ιέω, τι se ,xi μοι ea
' Et quae sequuntur.Si igitur ναοιεῖ ,idest, bene successerint, adiuuante histrionum peritia,vim semonis recitationes eiusmodi tragoediarum,quam exitus est in infelicitatem;
166쪽
tatem;plane apparebunt . Quatenus verb ad Euripidem spectat, quod ait Aristoteles,licet perspicere,verum si nec ne:nam maxima pars tragoediarum Euripidis loquor de iis,quae extant secus videtur sese habere,ac narrat Aristoteles hoc loco.nam Orestes, quod postea copiosius ostendemus, felicem habet exitum; Iphigenia etiam ipsa in Tauris, alioqui propter agnitionem, & peripetiam plurimi iacienda. Praeterea Hippolytus, Helena, Rhesus, Alcestis in primis, in qua, opera He
culis reuocata ad superos uxor Admeto restituitur optatissima, Andromache in qua Peleus immoletalitate potitus in sertunatorum insulas transfertur.Iphigenia in Aulide. Ion.omnes hae,inquam, tragoedie felicem videntur habere exitum, nam quaecunque ex Machina solutionem basen inter eas quae desinunt in selicitatem,connumerari possunt. Verum sane Hecuba pulcherrimo constat exitu, ac plane artificioso, in infelicitatem nam preterquam quod Polymnestor,oculis effossiis, infelix apparet;lusensque Hecuba illii Polydori necem; multum infelicitatis praeseseri, vaticinium illud, suod prosertur a Polymnestore,in Hecubam, & Agamemnonem, & Casta drum. Sic. di, πο. H γυ mkσ ἰ covs Hoc de Hecuba. it ursis in Cassandram. Sic.
Rursus in Agamemnonem,quem ait a Clytemnestra peremptum iri.
Praesagia haec Qturae infelicitatis,ab infelicissimo homine prolata essiciunt, ut etiaipsi,qui sibi felices videbantur,infelices sint, dum iis iniicit metum suturae infelicitat:s. Itidem tragoedia,quq inscribitur pomoati,in infelicitatem desinit, nam Ordipus inducitur, effossis ocusis, in exilium missus a Creonte Rege, miserrimus discedete e Thebana regione,in qua paulo ante fuerat Rex. ait vero.
,, απ ῖο et bra D ,- μάτω οδα μου; M Ο κλαῖναν Hicto 'πανον AE pr. Quid vero his c5miserabilius,horribilius ue esse,aut cogitari potest ' aut quae maior calamitas in bis igitur tragoediis talem exitum in infelicitatem secundum artem, aliisque etiam licuti videre est,constituit Euripides perite admodum;quod si in aliis exitus in selicitatem perspicitum,hoc plane existimanaum est esse ab Euripide stillum; ut vulgi sensibus interuiret, a quo huiusmodi genus tragoediarum maxime proba
se Euripidesque ipse, tametsi aliqua parum recte dispenset, omnium
M tamen poetarum maxime tragicus ivideri potest.
Postquam Aristoteles eorum re tauit sentetiam, qui Euripidem reprehendebant, quod tragnedias faceret exeuntes in infelicitate; idipsum Euripidi ipse magnae tribuit laudi,atque de eo quid sentiat libere profert.dormitauit alicubi Euripides in oeconomia tragoediarum Hoc uno excepto,omnium praestantissimus est poeta in scribendis tragoediis Euripides cessendus,quia tragice prorsis loquatur,hoc estauctuose, et flebiliter, sicuti maxime conuenit huic poemati,in quo cienda est commiseratio. Sunt hi
versus statim in principio Orestae positi.
167쪽
F R A N C. ROBOR. T. EXPLICAT.
,, is ακαν ' ἔχ' risO M. Quos Cicero stribit tanti ponderis existimatos sui ste a Socrate, ut eos reuocarit magna cum admiratione;bisque , ac ter recitari voluerit, id quod contigisse in versibus Vergilianis, Dulces exuviae,Seruius narrat. Na Augustus Caesar dulcedine, ac suauitate illorum versuum ita est allectus, ut iusterit bis proferri. Nec vero mim tam docile grauiterque tragoedias scripsi se Euripidem, e Scholis enim prodiit summorum plii losephorum maximarum, plurimarumque rerum cognitione instructus;nam ct Anaxagor et Socratem audiuit.Veru de his satis qui plura volet intelligere, scireque de Euripidis doctrina,praestantiaque quid veteres senserint, quatumque ipsi tribuerint. poterat omnia perlegere,quae collegit Dialogo quinto de Historia poetaru Li Livs
GREGORIvs GYRALDvs P E R R A R I E N s I s, vir Eruditissimus; que ego mehercle tanti facio ob singularem doctrinam,et vatiam eruditionem omnium reru,quanti debeo eum qui nostrat ia haec studia tantopere excolit,cxomatque, atque antiqui talem omnem inuestigans,in abstrusis, reconditisque veterum libris,omnia profert in
medium,ut aliis prositased ut redeam ad Euripidem; is oeconomiam,ac dispositionem in fabulis no exacte videtur seruasse. Exemplum ego viati afferam ex Alcestide ipsius tragoedia. qualis enim quaeso,aut quam probabilis οι ηι α est ut Herculem victorem coronatum redeuntem a pugna inducat; ignarumque faciat senestationis aedissi Admeti propter Alcestidis mortem apud illum diuersantem, quod cum ab eo postea lugente intrilexisset, cupiens discedere Hercules est; is sit. ἱρνου σ αμ λ ασπρμλμα Cui respondet statim Admetus, prohibens illum discedere.
Ipse Aristoteles lib. Ethicorvin.i i l .sub initium serme, o νον rum Euripidis reprehendit in Alcmaeone.parum enim probabiles causas protulit, quibus impelli potuerit ad caedem matris.riaiculamque ait elle totam Euripidis nartationem illam. Postem meum iudicium secutus, Aristotelisque normam;multa alia loca proferre, in quibus dormitavit Euripides,multumque errauit in dispositione partium tragoedis;jed quia in tanta iudiciorum varietate,periculosiim est proferre, quod sentias, poterit unusquisque pςr se illius tragoedias legens, ad libita Aristotelis norma animaauertere, ubi in oec nomia lapsius sit. quamquam vere hoc sit abAristotele prolatum. Iulius quoque Pollux lib. iii Lubi agit ae choricis cantilenis, dormitasse Euripidem ostendit,liis verbis .hi idis τυ riari μαε τὸν χορόν,G4 --κοιν ελο αἰ ἀ2 et: sex mx'rειν, κλαρ δικr ωον Ax- λε e - rior λίμωσῖνιτ υνο quid enim turpius, quam suimet ipsus o di, liuisci;suasque dispositionis institutae Euripides igitur in Danaae chorum, qui mulieres constituebat sui oblitus, tanqua inares contineret, loquente sicit. Nuc,nis prς- termissis breuiter declaro, quibus in rebus verseturi, aut quali egeat artificio. Satis vero in libello priore nostram annotationia exposivimus,quomodo veteres Graeei irrotulerint hanc aicti e pro dispositione, ac collocatione partiti in oratione multisque allatis exemplis id ita este probauimus, & si quidam παrno scriptor, non semtasse παρερ in quicquid a me de ea re ante, quam ille scriberet, triennio prolatu sui una cum aliis multis suis inseruit scriptis; studii itque ciscere, ut si serte ignorarent homines, Uter prior edidisset, crederet me cornicula esse Horatiana illi persimilem. sed in posteriore libello,mearum annotationu,satis honori meo cauere conatus sum, Hic igitur sint hactenus hoc loco τα 'indicta.In tragoediis diligenti opus est εικον ιμία & aispositione; in prologo, in episediis;in exodo; nam non procul hae partes repetendae ab iis, quae multum absunt ab actione, sed ab iis,quae conaerent propius,& ilaum rem auo praecedere,aut consequi solent v t actio tota sibi eonstet, nihilque habeati Iepugnan ,
168쪽
repugnan aut parum consentaneum.Respiciendum igitur est diligenter ad id, quod
superius diximus vocati m ei or, ex quo partes ille omnes ducuntur, conecit tanturque cum a tione .aestiae praeterea facit,ut, quod prius dicendum sit,non dicatur posteri re loco; docet etiam quomodo persbnas id, luod singulis comienit,attribu armis;accomodateque ad naturam locorum,morum temporumque sci ibamus. singula liaec exe-plis probarem, si putare esse necesse sed facita omnia per se diiudicabit unus liusque;
Secundo loco sequitur, quae a nonnullis in primo collocatur, illa ,, ex duplici genere compositio, quo ex ordine Odysseaessivi qua di-
D uersa ratione, partim ex praestantioribus personis partim cx humilio- ,, ribus constet. huic sane primas tribuit theatralis imperitia . Quippe M vateS hanc auram sequuntur, componentes quidem ad vota spectato- rum, caeterum voluptas illa no Tragoediae, sed Comoediae propria est.
Dictum est ante duas esse fabularum costitutiones; alteram quidem simplicem, alteram vero duplicem. Simplex est,cum mutatio fit selicitatis in infelicitatem eo, tuo estante di ium,modo. Vei ut apertius dicam in qua perisna, cuius actio exprimitur, ex selici fit infelix. Duplex est,cu mutatio fit partim infelicitatis in felici tatem lai timselicitatis in infelicitatem,non tamen in eadem persona,sed in diuersis;exemplum vero aiseret ex Homeri Odyssea.Nec vero mirum, nam ex Homeri poemate hoc ι Iliade quoque,& Margite,sicuti declaratum est antea me copiose, desumpta est non tantum materies sed etiam sorina comoedis,& tragoediae;ex Margite quidem, comoedie; ex Odyssea ver et Iliade tragoediae;nam dramatice quoque seripsit Homerus , qu tenus patiebatur Epoptaria. Refert Avianus pictorem quendam,quamuis foeda, at vera tamen imitatione expressisse Homerum Vomentem, coeteros autem poetas humistratos lambentes. luas innueret peritus pictor,omnes poetas scribendi rationem, &artificium sumpsisse ex Homero Apud Homerum igitur in Odyssea, Vlynes primo quidem inselicissimus, variisque malis conflictatus apparet; sed idem sub finem po malis felicissimus. Rursus Proci beati, atquentesque delitiis ab initio exprimunturiti deni postea iniserrimn subdab Vlysic perimuntur. lystes ii recte consideres, quid sibi voluerit in contextu Aristoteles,est PQ ατ idest melior. Proci autem χ mr idest
deteriores, seu peiores contrarius autem utrisque euentus,na Vlysses ex infelici sit selix, Proci ex selicitate in miseria labutur verba Graeca sunt,καὶ το
V RHία αὶ κωρom. Quae neque intellexi neque apte vertit Paccius, O in. luae diuer' sa ratione partim ex praestantioribus persbnis, partim ex humilioribus costat. Nam de iis non loquitur in praesentia Aristat cuti patet; lebent igitur intelligi,scuti nos exposuimus, tuae contrariti praeseserat entu bonis; ac deteriori biis.Talem constitutione fabulae secutus est Sophocles in Electra nam illa'λωπ est.Clytemnestra autem, de Aegisthus χci ro. Cuin igitur haec ita sese habeantnquaestio crat inter antiquos.Vtra constitutio fabulae praestantior esset;simplex ne an duplex. Multi quidem existimabat duplicem esse simplici antenonendam.Sed ait Aristoteles nulla ratione hoc satis probari posse, praeter quain salsa quadam voluptate indoetae multitudinis,& imperit tum quorundam spectatorum institia. Magis enim ii delectantur eiusnodi exitu, quia placidior est,ac minus terroris in se habet,et expletur animus si auitate quadam, quae ex ultione improborum, & felicitate bonorum percipitur. Haec fuit ratio, qua, olim adducit simi in hanc sententiam poetet,vt tales scriberent tragoedias, quia sipecta
169쪽
torum auribus voluptatique erat inseruiendum,ut plausum acclama tionemque aliquam in theatro elicerent. Sed ammat Aristoteles huiusmodi voluetatem non esse in trag ediis quaerendam; nam magis propria est comoediarum; quasi innuat tragoediae proprium esse ex felicitate desinere in infelicitatem. comoediae autem ex infelicitate in selicitatem,seu ex perturbatione,& turbulentia rerum in quietem, & trai quillitatem. Quare non satis videtur ex At istotelis sententia probari posse Euripidis tragoedia, quae Orestes inscribitur.nam rixae omnes, turbae, miseriaeque in summam de linunt concordiam, tranquillitatem, & felicitatem. Tyndarus Clytemnestrae pater,insectatur Orestem; is Menelai implorat opem, quam cum no serret Menelaus ira Tyndari prohibentis veritus; irritati ob hoc ipsiam Orestes,& Pylades communi c sensu statuunt Helenam perimere, quae aderat, ut dolorem hunc infligerent Menelao. Sed Helenam ex oculis illorum tollunt dii, in coelumque, commi serati, transcruta Hermionem illi postea Helenes si iam agsrediuntur ferro. sit peruenit Menelaus; magnus utrinque clamor. Apollo certamen dirimit. Orestae mandat, ut Hermionem ducat uxorem; expiatusque caede materna regnum Arsiuorum accipiat. Argumentum tragoediae huius quam simillimum est comico; nam plurimae rixae ab initio, atque concertationes exprimuntur, quae postremo sedantur; eo plane more, quo in comediis solent. Non dissimilis est exitus in Androniache. in Rheso. aliisque multis. quas plane tragoedias nihil dubitem, Aristotelis sententiam secutus, comediis similes esse affirmare; hoc uno excepto, quod in comoedia non adhibetur Machina per quam ducum hominibus colloquantur,quamuis in vetere comoedia id factum saepe, sed de noua loquor; Reliqua prorsiis omnia quanismillima comicis actionibus. ideb ait Aristoteles in condi, textu Eu A ἀπ cxwM M a μῆλλον τοῦ πω. - . id est. non ciusdem generis voluptas est,quae percipitur ex tragoedia,& illa,quae ex comoedia. Miretur sertasse aliquis hoc loco, cur voluptatem ex tragoedia percipi dicat Aristoteles.s enim ciet terrorem,& comiserationem tragoedia, quae duae perturbationes opinati mali sunt, quomodo oblectant, at qua afficiunt voluptate auditores quasi lugubria, ac luctuosa hilaritatem aut voluptatem afferant, quis enim sanae metis homo talia unquam dixerit Sed respondeo; vosuptatem, quae capitur ex tragoedia, esse eam, quam parit imitatio. quantum verδ habeat haec vim ad oblectandos animos, vel inde satis cognosci potest, quod etiam horribilia, si imitatione aliqua expressa sese nobis obtulerint;delectati nem,Voluptatemque afferunt.de qua re quoniam superius suo loco copiosissime disputatum se in non est necesse, ut plura dicamus. Talis est igitur voluptas quae ex tragoedia percipitur.Nec dissimilis huic est, quae ex comoedia prouenit quatenus imitationem cotinet. Haec is itur oblectat, quod festiue imitatur ridiculas actiones hominum , illa quod artificiose imitatur moerorem, luctum, calamitatemque mortalium. M si quaeras utra maior voluptas, ausim affirmare,quae ex tragoedia prouenit maiorem multo. altius enim pervadit animos, rariusque nobis cotinsit;maioreque quadam vi fit imitatio illa; quanto igitur difficilius exprimi eam poste scimus, tanto magis,si exacta suerit, admiramur;maioremque capimus voluptatem. Verum ut redeam
unde digressus fui;Constitutio fabulae duplex, cuius altera pars in selicitatem desinit, commutata fortuna,eo,quo diximus, modo; si quando magis Probatur; quam simplex primumque obtinet locum; & alteri praeponitur; id omnino fit propter imbecillum,
parumque smum spectatorum iudicium; sic enim comparatum est natura,vtvulgus minus res laudabiles dignoscat; semperque probet ea, quae minus sunt probandarim- trobetque, quae magis sunt probada. Verba aut illa adnotada δου - ad M. ανδ J Mίγα Hleganti enim tras latione vocavit theatror si imbecillitatem; intelliges in populo nul a la mentis acie,aut animi firmitudine inesse. Sic quoque Cic. lib. de Orat. i. ait si in his νγ paulam modo offensum sit, theatra tota reclamat. hinc ide Cic. eode lib. monet oratori vitanda esse aduersam populi acclamatione. Ide Cic. imbecillitatem populi in unu locum ad audiendum collecti volens significare in oratione pro Mil. ait. Et quidem D caeteras tempestates,& procellas in illis ὸuntaxat concionum fluctibus semper putaui
ν, Miloni esse subeudas. Dum igitur Poetae sese suasque sabulas ad vulsi aures,iudiciu-que
170쪽
que accommodant populique captare student gratiam in scribendis tragoedus, illudnenus minus laudabile praetulerunt alteri, quoa est maxime artificiosum, prinIoque
M In hac enim si qui, velut Orestes, & Aegisthus, secundum fabulam,
Minimici fuerint, reconciliata tandem inter se amicitia, neuterque ab al- γγ iero obtruncatus discedet
Affert rationem Aristoteles,cur genus illud tragoediarum, quae duplices vocantur similes sint comoediis. Est autem huiusmodi. In comoediis poli longas concertationes, minas, ac rixas; exitus fabulae est in quiete, consensum,& amicitiam, seu affinit tem, qua arctius animi coniunguntur. Hoc prope sit in eo genere tragoediarum,nam inimici, qui iratis animis congressuri videbantur, inter s)que pugnaturi; dum alter alteri minatur, struitque insidias, reconcialiata demum inter sc gratia, d iscedunt unanimes. Est apud me manu scriptus codex in quo desunt illae dictiones sici se s A rau M-γ- . Si tollas igitur has dictiones,poterunt ea quae dicuntur in contextu omnia ver, , ti. Sic. illic enim quamuis immicitias acerbi si imas inter se exerceant in fabula ; posteam reconciliatis animis inter se discedat, neque ullus perimitur. Ambiguum tamen videri poterit, an haec ad comoediam,an ad tragoediam sint reserenda; Quod si quis velit reteire ad tragoediam; ut sit sensus. Ea tragoedia; quam diximus in selicitatem desinere, eiusmodi est, ut quamlibet inimicissimi inter se homines inducatur in fabulam, postea tamen sub exitum fabulae redeant in gratiam. neque alter alteri damnum inserat, aut caedem. Non satis illi conuenire videbunturi, nam tragoedia, quae duplicem habet constitutionem, de qua locuti suimus,similem Odysseae Homericae, non quidem facit redeuntes in gratiam inimicos; sed probos viros perimentes improbos, inimicitiarum gratia, ut iniurias illorum ulcis antur. Quod si quis dicat esse nonnullas tragoedias , in quibus apparet eiusmodi exitus, qualem diximus superius in Andromache, in Oreste, in Rhelo apud Euripidem esse; respzndeo id quidem verum esse, magisque comicas has videri,quam Electra Sophoclis, lus duplicem habet constitutionem ,& similis est Odysseae. Sed de hoc genere non est aperte locutus Aristoteles. Quod si tamen de utroque locutum velis Aristotelem; erunt recipienda verba quae-d.uia, litae leguntur in manu scripto libro, qui est apud me; νώ. ἰκ δυς gra Ala si τυχὸν μTaca G. Sunt autem inserenda in superiore cotextu. Sic. μάρκα μά. υ τέ quis nisi star, δηλὶ τιέωσιlaxo crus, καθά r ρ ἰοβωεία, τα 'Geq Mocise 'λέιοσι,καὶ iota . dei, Δ χω. A ci Apa & quaesoqii itur. Paulo spost igitur ait ad hac respicies. Gas H ων , απι μαλ' M. τῆσα ia xij. Na Chlysiseae cum si similis, quae duplice habet constitutione, iiii a comutatio duplex sit alia proborii ex infelicitate in felicitate. alia improborii ex felicitare in infelicitate, qualis est Electra Sophoclis, et cedes fiat,non recociliatio; no potest dici comoediae similis ab omni parte; At altera,in qua mutatio sit infelicitatis in felicitate,qualis est Orestes Euripidis, et Andromache, similis plane ab omni parte est co moediae,quia selicem habet exitum: & reconciliationem mutuam, post multas rixas, ct concertationes . atque sic patet, opinor, pulcherrimus hic locus Aristotelis.
,, Terrificum vero illud, atque miserandum cum ab apparatu scenae
is proficiscitur, tum a rerum compositione; id quod multo praestantius,M meliorisque vatis est.