Francisci Robortelli Vtinensis in librum Aristotelis De arte poetica explicationes. Qui ab eodem authore ex manuscriptis libris, multis in locis emendatus fuit, ut iam difficillimus, ac obscurissimus liber à nullo ante declaratus facilè ab omnibus po

181쪽

torum auribus,voluptatique erat inseruiendum,ut plausum,acclamationemque aliquam in theatro elicerent. Sed assimat Aristoteles huiusinodi voluptatem non esse in trag aediis quaerendam; nam magis propria est comoediarum; quali innuat tranCediae proprium esse ex selicitate desinere in infelicitatem. comtaediar autem ex in licitate in selicitatem, seu ex rerturbatione, α turbulentia rerum in quietem, & tranquillitatem. Quare non satis videtur ex Aristotelis sententia probari posse Euripidis tragoedia, quae Orestes inscribitur.nam rixae omnes, turbae, miseriaeque in summam des nunt concordiam, tranquillitatem, & selicitatem. Tyndarus Clytemnestrae pater, insectatur Orestem; is Menelai implorat opem, quam cum no serret Menelaus ira Tyndari prohibentis veritus; irritati ob hoc ipsum Orestes,& Pylades communi c sensiu statuunt Helenam perimere, quae aderat,vi dolorem hunc infligerent Menelao Sed Helenam ex oculis illorum tollunt dii, in coelumque, commiserati, transcruta Hermionem illi postea Helenes si iam aggrediuntur serro. sit peruenit Menelaus; magnus utrinque clamor. Apollo certamen dirimit. Orellae mandat,ut Hermionem ducat uxorem; expiatusque caede materna regnum Arei uorum accipiat. Argumentum

tragoediae huius quam simillimum est comico; nam plurimae rixae ab initio, atque concertationes exprimuntur, quae postremo sedantur; eo plane more, quo in comediis solent. Non dissimilis est exitus in Andromache. in Rheso. aliisque multis. quas plane trascedias nihil dubitem, Aristotelis sententiam secutiis, comediis similes esse affirmare; hoc uno excepto, quod in comoedia non adhibetur Machina per quam dii cum hominibus colloquantur; quamuis in vetere comoedia id factum saepe, sed de noua loquor: Reliqua prorsus omnia quam simillima comicis actionibus. ideo ait Aristoteles in con textu ni χαυτι idest. non eiusdem generis voluptas est, quae percipitur ex tragoedia & illa, quae ex comoedia. Miretur sertasse aliquis hoc loco, cur voluptatem ex tragoedia percipi dicat Aristoteles. si enim ciet terrorem,& comiserationem tragoedia, quae duae perturbationes opinati mali sunt, quomodo oblectant, at qua assiciunt voluptate auditores quasi lugubria, ac luctuosa hilaritatem aut voluptatem asserant, quis enim sanae metis homo talia unquam dixerit Sed respondeo;Vosuptatem, quae capitur ex tragoedia, esse eam, quam parit imitatio. quantum vero habeat haec vim ad oblectandos animos, vel inde satis cognosci potest, quod etiam horribilia, si imitatione aliqua expressa sese nobis obtulerint;delectatio nem,Voluptatemque afferunt .de qua re quoniam superius suo loco copiosissime disputatum fuit; non est necesse, ut plura dicamus. Talis est igitur voluptas quae ex tragoedia percipitur.Nec dissimilis huic est, quae ex comoedia prouenit quatenus imit tionem cotinet. Haec is itur obieetat, quod festiue imitatur ridiculas actiones hominum , illa quod artificiose imitatur moerorem, luctum, calamitatemque mortalium. Quod si quaeras utra maior voluptas, ausim affirmare,quae ex tragoedia prouenit maiorem multo. altius enim pervadit animos, rariusque nobis cotingit maioreque quadam vi si imitatio illa; quanto igitur difficilius exprimi eam poste scimus, tanto magis,si exacta sierit,admiramur;maioremque capimus voluptatem. Verum ut redeam

unde digressius fui; Constitutio sabulae duplex, cuius altera pars in selicitatem desinit,

commutata sortuna, eo,quo diximus,modo; s quando magis probatur; quam simplex primumque obtinet locum; &alteri praeponitur; id omnino fit propter imbecillum, parumque firmum spectatorum iudicium; sic enim comparatum est natura,vt vulgus minus res laudabiles dignoscat; semperque probet ea, quae minus sunt probanda. 1m- trobetque, quae magis sunt probria. Verba aut illa adnotada η, - δε iactis α ρEleganti enim traflatione vocavit theatroru imbecillitatent , intelliges in populo nulis la mentis acie, aut animi firmitudine inesse. Sic quoque Cic. lib. de Orat. i. ait si in his

p pa ulum modo offensum sit,theatra tota reclamat. hinc ide Cic. eode lib. monet oratori vitanda esse aduersam populi acclamatione. Ide Cic. imbecillitatem populi in unu locum ad audiendum collecti volens signiscare in oratione pro Mil. ait. Et quidem D caeteras tempestates,& procellas in illis cluntaxat concionum fluctibus semper putaui, , Miloni esse sub das. Dum igitur Poeta sese suasque sabulas ad vulsi aures,iudiciu-

182쪽

que accommodant populique captare student gratiam in scribendis tragoedus ; illud xenus minus laudabile praetulerunt alteri, quia est maxime artificiosum, primoque loco collocandum. Eλει καQUA 'im iam/: τωρωθὰ,Γρν,ορες ι GD ΛὶγwΘος, di Noasdrita τελω

,, In hac enim liqui, velut Orestes, & Aegist laus, secundum sabulam,

Dinimici fuerint, reconciliata tandem inter se amicitia, neuterque ab al-γν iero obtruncatus discedet

Asteri rationem Aristoteles,cur genus illud tragoediarum, quae duplices vocantur miles sint coincediis. Est autem huiusmodi. In comoediis post longas concertatio nes, minas,ac rixas;exitus sabulae est in quiete,consensium,& amicitiam, seu allinit tem, qua arctius animi coniunguntur. Hoc prope fit in eo genere tragoediarum nam inimici, qui iratis animis congressuri videbantur, inter seque pugnaturi; dum alter alteri minatur, struitque insidias, reconcialiata demum inter se gratia, discedunt unanimes. Est apud me manu scriptus codex in quo desunt illae dictiones bis ri ODor. Si tollas igitur lias dictiones,poterunt ea quae dicuntur in contextu omnia vers, ti. Sic. illic enim quamuis inimicitias acerbisi imas inter se exerceant in fabula; posteam reconciliatis animis inter se discedui, neque ullus perimitur. Ambiguum tamen videri poterit, an haec ad comoediam,an ad tragoediam sint reserenda; Qiidd si quis velit res ei re ad tragoediam ; ut sit sensus. Ea tragoedia; quam diximus in selicitatem desi nere, elusinoai est, ut quamlibet inimicissimi inter se homines inducatur in fabulam, postea tamen sub exitum fabulae redeant in gratiam. neque alter alteri damnum inserat, aut caedem. Non fatis illi conuenire videbunturi, nam tragoedia,quae duplicem habet constitutionem,de qua locuti suimus,similem Odysseae Homericae, non quidem facit redeuntes in gratiam inimicos; sed probos viros perimentes unprobos,inimicitiarum gratia, ut iniurias illorum ulciscantur. Quod si quis dicat esse nonnullas tragoedias , in quibus apparet eiusmodi exitus, qualem diximus superius in Androni cli in Oreste in Rhesb apud Euripidem esse; respondeo id quidem verum esse,magisque comicas has videri,quam Electra Sophoclis,que duplicem habet constitutionem,& similis est Odysseae. Sed de hoc genere non est aperte locutus Aristoteles. Quod si tamen de utroque locutum velis Aristotelem; erunt recipienda verba quaedam, uae leguntur in manuscripto libro, qui est Uud me; rati. κ ra elat A/θυχὸν Sunt autem inserenda in superiore cotextu. Sic. - χα π ύτη λέγοli υτο lao ni σύς. r,οῦ δαλ i, τι Erumlςx -η όδε clx, πιλου Es d iam Dur τ

qu itur. Paulo post igitur ait ad hac respicies. ὶ A εχ αίτ. ocae μῆλ' τ. x xlaticii vis. Na Odysicae cum si similis, quae duplice habet constitutione, uia eo mutatio duplex sit,alia proborsi ex infelicitate in felicitate. alia improborii ex felicitate in infelicitate, qualis est Electra Sophoclis, et cedes fiat,non rec5ciliatio; no potest Eici comoediae similis ab omni parte; At altera in qua mutatio sit infelicitatis in seliciatate, lualis est Orestes Euripidis, et Andromache,similis plane ab omni parte est comoediae,quia selicem habet exitum: & reconciliationem mutuam, post multas rixas, ct concertationes . atque sic patet, opinor, pulcherrimus hic locus Aristotelis.

,, Terrificum vero illud, atque miserandum cum ab apparatu scenaedi, proficiscitur, tum a rerum compositione; id quod multo praestantius, meliorisque vatis est.

183쪽

Soluit obiectionem Aristoteles quae posset afferri ab aliquo aduersius ea, quae dicta sunt, obiectio est huiusmodi. Non debet talis constit utio reprehendi quia & si felice

habet exitum rerum, tamen alia quadam ratione consequi mi ur poetae,at irae exprimunt ea duo, quae sunt trag diae pi Priari evo,um Mitati quia apparatus eius

modi seri potest,qui speciem piaeseserat si Respondet Aristoteles,

verum quissem id ei se,ut τὸ σοῖρον, - , λι ἀν aliqua ex parte proueniat ex apparatu,sed commodius,maioreque quadam vi excitari, atque enasci ex costitutione ipsa rerum,& sabula.Apparatus enim est quiddam χνον.atque extrinsecus additum. Constitatio autem rerum,& fabula est ἰωχω. Ad artem igitur haec poetae spectat: egetque peritissimo artifice scribendi poematis,nam tota vis poeticae facultatis est in ipib poeta; reliqua adiumeta quaedam liint;Cum igitur duplici modo concitetur comi serat io; laterror, qui ex multitutione rerum,fbbulaque protienit, praestantior est alter: qui ex apparatu, levior est; & minus ad poeticen speetat :studet enim imperitus poeta , cum ipse sita peritia id assequi non possit,commis era ionem ciere ex apparatu, sed peritus

poeta ex ipsa fabula potius.

- Sic enim sabulam contexuisse oportet,ut etiam sublato spectaculo is quis,quae geri contigerunt, percipiens plan E exhorreat, misereatur ueris quibus apprime duobus. qui fabulam Oedipodis cognouerit, afficie se tur. Illud autem, quod ad spectaculum pertinet, minus sane operosumis est, ct impendio indiget.

Praeceptionem dat Aristoteles quae ex superius dictis deducitur,liuiusmodi.Opo

tere poetam ita fabulam conscribere,ut in ea tota vis insit mouendi commiseratione,& perterrefaciendi, ut etiam si ex oculis sublatiis fuerit apparatus,omniaque, quae ad scenam,pertinent,& theatrum,uis tamen appareat in ipsa sabula,& rerum constitutione; Exemplum rei linius sumitur ex Oegipode Sophocleo.Tolle enim apparatum tolle scenam, reliquaque omnia scenica adiumenta , nihilo tamen minus cs sciet id, quod conuenit tragico poemati.Nam aliquis vel legens tacitus,vel audiens ab alio recitari sne gesticulatione ulla ,aut imitatione quali utuntur histriones in scena; inhorrescet & sentiet animum suum magna commoueri commiseratione erga Oedipodem. cero in Bruto ubi loquitur cle C. Pisbnegenero suo, orationem illius ostendit ex esticulatione magis & motu corporis,atque pronunciatione . quam ex artis- ,, eio prosari selitam Itaque tantos procest ussaciebat, ut euolare, non excurrere vide is retur, eratque verborum ' deletius elegans, et apta, & quasi rotunda constructio. M gestusque natura ita venustus, ut ars etiam quae non erat,&e disciplina modus quiis dam videretur accedere. Idem de Hortenso pullo post.Vox canora di suauis; motus, ,, &gestus etiam plus artis habebat, quam erat oratori satis.Oratores enim etiam ipsi habent,unde orationem sitam exornent,augeantque,extrinseco gestus,pronunciationisque adiumento,quo sublato tape tota friget oratio,neq. vllam habet vim,sed ea est

optimi oratio oratoris, ut etiasne festu,& motu corporis;aculeos habeat,ac vim,qua

quaerimns .ut iii rebus, verbisque insidi, non infestu,& pronunciatione dicentis. Ad

- ὸs. Non placet versio Paccii cum ait Minus sine operosum est,& impendio indiget. ,, nam Aristotelis sententia est. Illud quod apparatum, scenamque spectat,minus in aris lisciόsum;nam in eo non ponit operam fiam Poetices potiusque eget opera & sum is piu Aedilium,quam artificio, di opera pinitarum.Nam coinor appellauit sumptum, i , operam

184쪽

operamque qua in ludis scenicis adhibere consueuerant χοι γαι ab Atheniens b.olim diciti;de quibus superius satis multa a nobis dicta suerunt. ipsi aute aediles, seu χ ἰpoetis ministrabant in apparatu faciendo, scenaque,ac theatro ornando. S aec οβ οὐ Us-αΜα Γνωνev Imrx subitrari, μύχιυ γε et γωλα κρινωνουα - ου' γα, πισαν δέ ναὶ ἡ δεν ' τραγωδiM. α α esui ι ρόαν.

Proinde, qui non terrificum illud, sed portentosum duntaxat specta γγ culo exhibent, alieni prorsus li Tragoedia habendi sunt, quippe det D ctatio non omnifariam a Tragoedia, sed quae tantum propria ei fuerit

quaerenda est.

Postquam Arist. docuit terrore esse excitandii ex ipsis rebus,& sabula ; reprehedith cos qui ex apparatu illii ciere conantur ostendit; ita longediuersum illi faciunt ab eo quod est faciendit; na iiii putant se assequι- οῦρον. efficiunt,ut potius appareat fi τε - ,, tos MI.τ α Grses porteta vocatide lais Hermosenes in iis et u γοργότm,er,cap.: λ

se ecar etu claratiis nonnulla, liis utitur verbis. ἔ ῖκα ra, mineris, umu, oinr,m f. ολ σκου τέ πω Portenta autem omnia, quia praeter naturam consuetudinemque existunt admirationem iniiciunt.ac terrorem, ex inspectione horribili.at alius luc terror est,diuersusque ab eo, quem quaerimus in tragoedia. Praeterea portentosa haec oculis sese obiiciunt, atrocitateque sua perterrefaciunt intuentes. At τη σο lito tragicum ex euentu fortuito, ualis est ante expositus,prouenit.Adde, quod sicut monstra appellamus ea,quae ex dissimilibus constant partibus,aut pluribus praeter naturam; sic Appatus scenicus si fuerit horrificus, Fabula autem longe diuersa;qitoniam nulla est inter duas has res similitudo;portentosum quidpiam piaeseseriint ut si Alcestin tragoediam Euripidis, cuius exitus similis comico est in selicitatem,& hilaritatem, uideas recitari in icena, quae horrificum preseserat apparatum. Sensus igitur est Aristotelis, si summatim proferas,hic.Qui terribile illud non inducunt, quod est tragoediae proprium; sed portentosum tantum, horrificumque apparatum obiiciunt ocidis sipectatorum, minime assequuntur tragoediae finem, nam non omnis delectatio est exquirenda in tragoedia sed quae ipsus tantum est propria, quaeque ex natura ipsarum rerum, quas continet,enascitur: sicuti enim ab unaquaquaque re,& animali exigendum est,& expectandum,quod est ipsius proprium; sic a tragoedia, nam si quis exigat ab equo ut Arationi insierurat,a boue, ut Ephippia, equitemque dorso gerat,non expetat id ab iis,quod proprium est ipsorum, nam neque bovi clitellae, neque exi uo aratrum conuenit . Tale quiddam minime consentaneum naturae ipsorum volens declarare H

ratius, ait.

x, Optat ephippia bos.exoptat arare Caballus. Quod dictum referri potest ad omnia,que discedunt a naturali ossicio,& innata actione. Eodem igitur moao.cum peculiarem habeat naturam tragoedia; ia ab ea eliciendum voluptatis genus,quod ipsus natura pollicetur; nam sicuti in omnibus rebus naturalibus, atque animantibus peculiaris inest natura; ita quoque in singulis po matum generibus. M E' πὶ A esis M' ελεους, es ροβου sis V σεως δει ήstalis ταραπν GH F mersuis, Φανο ρὐ,ώς cimo γγῆς in μα- hamam π.

Quoniam autem a timore, misericordia ue talem delectationem

185쪽

per imitationem poeta parare debet, satis quidem apparet in ipsis re se bus id esse inserendum.

Post quim dictum est non omnem voluptatem esse quaerendam in tragoedia; deci rat breuiter Aristoteles, quasi epilogum natuens superius dictorum omninna, qualis sit peculiaris tragoediae voluptas; Ea autem est,quae paratur per comiserationem,&terrorem, adhibi ta imitatione .Rursus hic existit quaestio,de qua sit perius aliquid diximus,dicat enim quispiam, hoc postulat Aristoteles, ut voluptas i aretur in tragoedia per commiserationem,& terrorem; Sed tant sim abest, ut ex duanus illis perturbationibus oriatur vlla voluptas, sed potius maximus oriatur luctus,& dolor; quae igitur voluptas in lugendo Respondeo haec vera esse; nam quis neget ex illis perturbationibus , cum ex calamitate,& infelicitate hominum bonorum proueniant; sicuti est ante dictum copiose, enasci luctum ' sed per imitationem cum exprimantur incommoda , calamitatesque quamlibet maxime, luctu pariunt cum voluptate,omnis enim imitatio, quamuis miculentarum miserabiliumque rerum sit,iucunda,& sine in lu- ,, diu perse etiam voluptas est. declarat hoc Aristoteles libro Rhet. I. ciam ait. εἰ ε. τί ris πάθεσMu oras ἰγγmGHEcr. . pG s , ramuθὶ πρῶ-: ablor. iux θω,

de his hactenus, nam superius quoque declarata suerunt. Requirit etiam aliud Aristo D teles,de quo iamdudum locuti fuimus quod exprimitur his verbis,' rprae. πραγμα imsintra ἰω, damnat enim illorum sententiam, qui ex theatri scenaeque apparatu studebant duas has animi perturbationes mouere, neglecta rerum constitutione ac fabula ipsa; imo tantum apparatui tribuebant, ut etiam si tragoedia comicum haberet, laetumque cxitum; quod repugnat naturae ipsius, putarent ex apparatu, qui horrificam praeseferret speciem , poste elici. Sed ait Aristoteles Piudenter, ac vere, non hoc extrinsecus as apparatu; Sed a rebus ipsis esse petendum; nam si ab Apparatii prouenianiam non poete hoc fuerit arti scio tribuendum ; sed χο cibis, di aedilibus, curatoribusque is eatri,& stene. Hermogenes in lib. αμίν. ubi loquitur mi ro'ris ait sermonem seri ex ouν, si ducatur a rebus, quae eiusmodi fuerint,visquis de Di is,de Religione,de Sacerdotiis,de Rep.loquatur, aliisque rebus huiusmodi; na

υ λῖκόν Asmis τοι is π. λοὶ Sicuti igitur apud Oratores ex rebus ipss conscitur ei, λόγ*, ita quoque apud poetas tragicos ex ipsis rebus horribilibus, ct commiserabilibus, de quibus agitur in fabula, concitanda est commiseratio,& terrori, non ex apparatu, aut alia quavis re, quae sit praeter fabulam,& actionem. Idem Hermogenes in libro μιχμ Morae, ubi docet,quid sit tragice loqui , ostendit exemplo Homeri&Demosthenis; nihil aliud esse tragice loqui, quam de rebus flebilibus,ac conanus rabilibus, verbis quoque comisera silibus loqui; ὀοσγινί, λιγυ. - fias . Mini; δεμοσ Min i s ά ά fias non Psor. κατορο ρ ζ -υ ψερω, τλατο mirre . I aulo post.

is ἔρημον α οἰ - ruat A α ταώρα. καπρο ais ανέρω reus e vis. Locus vero luc, de quo loquitur Hermogenes, est in oratione Demosth.πm παρα in . in lignis plane,& admirabilis in quo commi serationem excitare studet in animis Atheniensium recitans Phocensum calamitatem. Tota vero ratio mouendae commiserationis est ducta ab ipsis rebus, quae commiserabiles simi. ideo dicitur ab Hermogene tragice loqui.dcbcra igitur cadem ratione etiam poetae tragici a rebus ipsis, ia eas verba commiserabilia

186쪽

mi serabilia adaptantes, ducere commiserationem non ab apparatu; aut scena, quae horribilem aliquam praeseserat speciem. Verba Aristotelis in contextu sunt. τατο δι,, ωτῶν η' πιπε remota. idest,hoc ipsum autem in rebus,quas continet fabula, est δε- ,, ciendum. Non disisimili ratione dixit Hermogenes libro es ρ,- . ens ν λ ει ὰ - ου

si est,quid aliud est,quam ipse sermo & grauitas quidem,& dignitas non exprimitura facundia,& vi Oratoris apte,copioseque loquentis; sed potius ex necessitate rei ipsius;quia cum res grauis, seuera lues necessario cogit oratorem, ut de ea oratione, graue,seuera,plenamque dignitatis habeat. Haec si vera sint, sicim plane verissima videntur,pari ratione dicendu est in tragoedia,non facultate,& eloquentia poetae scribentis res sebiles seri , sed ex natura ipsa,quae illarum est flebilis,ac commiserabilis. Ad actionem igitur,& res, quas continet fabula respiciat neces le est poeta tragicus,

atque ex iis concitet conantis crationem,& terroi em; non autem aliunde petat; nam nisi res commiserabiles fuerint frustra laborabit si voluerit commiserationem ex a paratu deducere, res interim narrans, quae alterius cuiusdam naturae sint.

A De rebus itaque contingentibus, quae terrifici, quae ue miserabilisse speciem allaturae sint, deinceps dicere aggrediamur. Necesse autem si est huiusmodi actiones vel amicorum inuicem, hostium, sue etiam ,, neutrorum esse. Itaque si hostis laostem obtruncet, obtruncaturus ueis fit,nequaquam miserabile illud.praeterquam necis ipso assectu, asse-ἡ quetur: idque sequetur, s inter neutros id accidat.

Postquam Aristoteles declarauit ipsum τε eo: o,- πῆ iλ ιον esse elicitat; ex ipsis r bus,non ex apparatu explicat,quales nam snt eae res,& personae. suibus id effici pocsE,Ac primum pςrpendenda in contextu diligenter si int illa verba 'maistris , e astί; no enim sine causa δ Εἰ dixit, no autem ἰλ. t. quamuis postea rursis ea utatur dictione apte,uti ostendemus.Aristoteles ipse lib.ii.Rhetoricorum; ubi loquitur de commiseratione ait solere nos commiserari eos, quos cognoscimus; recte quidem . nam nullus commiseratur eos, quos non cognoscit nis σιλ- fortasse.Qubd si nobis aliqua affinitate,& consanguinitate sint coniuncti eos,non dicet quispiam,nos commiserari in Mor enim quaedam haec est animi perturbatio, tuam ut commiseratio appellari debeat. Duobus igitur nominibus haec distinguit Aristoteles; nam illa vocat commiserabilia mala, quae accidunt hominibiis, quos cognoscimus aliquatenus. haec autevocat Alis, quae accidunt consanFuineis. Verba Aristotelis sunt haec. no A resis τι

Exemplum esto. si quis si um suum videat duci ad caedem;aut unco dilacerari ; non quidem illum commiserari proprie dici poterat;nam maiore quadam astici illum necesse est perturbatione; id quod Amasdi contigisse olim narrat Aristoteles eodem l

co.& nos superius,alia de causa retulimus,neque enim tanta erat vis doloris illacrymatus est, cum tamen idem commiseratus amicum inopem , stipemque tetentem Vt medici & proseuchae solent,lacrumas statim effuderit. reddens huius rei ratione Aristoteles ait lib. Rhera i. υτοι p. δε λ Mr, 'ν ira δἰδbon blbονλ ρον- MMυ, u Gouo. απ-- τω ra αἶωχ-tμγ.tanta igitur habet vim τὸ φειαν,ut pellat,tru- datque radium. Cum igitur Aristoteles paulo post in hoc contextu poetices, explicet ad traguedram apta esse ea mala, quae accidunt di oriuntur inter consanguineos.Ideo

. N iiii

187쪽

Proposuit se locuturum de iis, quae Ara vocantur,nunc sc appellantur, non aute λ- cui. Sed obiiciat se quispiam Aristoteli hoc loco, dicatque illum non consentanea loqui. Dixit enim ante sepe dicetque postea, proprium este tragoediae concitare commiseratione,cur igitur nunc non loquitur ιλι Mi sed tam glivi quaeduo,c si sinulesse non posis int, repugnantia, atque contraria videntur esse. nam τι δάν est ut ait i su ιον Κιλιον. Respondeo Aristotelem non loqui retus nantia. nam idem dici, diuersa ratione, potcst, &δεινον.& i Mis M. quod aperti sit me probo. diligenterque velim ab omnibus eo siderari, ut intelligant quain ingeniose omnia protulerit Aristoteles, quamque baec belle conueniant illis, quae ab eo tradita sunt lib. i 1. Rhetoricorum Caeces filiorum,ac dilaceratio, aliaque huiusnodi patri dicantur accidere non qui dei λicidiae, sed Am. Eadem vero dici poterunt accidere amicis,qui illos cognoscebant de facie;έλ. x. Si igitur ad consanguineos consanguineorsi mala reseras, rationeque ipsorum consileres; sunt rx hoc est,grauia,atrociaque vocanda. si autem ad anticos, qui illos tant i modo norint reseras, vocabuntur eadem tunc iciis, hoc est commiserabilia. Cum igitur Aristoteles pollicetur hoc loco si locuturum π ὶ δεινῶν. respexit ad cosanguineos: primum enim ea inter consanguineos mala oriuntur; mox incurrunt in oculos amicorum, qui commiseratione mouentum,& vocantur ratione ipsoru

atque hoc modo aliquando, commiserabilia, non atrocia, dicit spectare ad tragoedia multoque crebrius vliarpat eam appellationem, quia sere semper respicit ad audit res,& spectatores; nunc vero respexit ad ipsorum naturam dc ortum. nam primu existunt,& oriuntur δια inter consanguineos; mox aliis,qui ipsos cognosciit,oblata amicis G1t . His i. oportet autem ipsum poetam primum nosse illud, quam hoc; nam hoe ex illo pendet; apte igitur volens declarare commiserabilia, prius considerat V δ ei, ab ipso enim ortu inter ignotos ita vocari incipiunt,ut ante diximus.mox ad alios relata, dicunturi M&ώ. Hinc maῖno artificio Demosthenes in oratione παρ' tr. lose quens de calamitate Phocensium, ait. εαμ αεL-οι, Mia i H U. ωri in

,, λορst ξαεδε δελιγι ση α- σ G ὀρον με πHI SUI. hoc eli Spectaculum atrox & comiserabile; utrunque enim protulit,& rahet i Mεῶν, quonia mala que acciderat Phocensibus ratione ipsoru ,qui inter se cosanguinei erat,vocari poterat δώ. ratione aut Atheniensia, qui ipsis erant amici, rata. vel etia propter ipsos Athenienses m. na ea ratione voluit Demosthenes,sgnificare,magna coniunctionem animorum, quae erat inter Athenienses,& Phocenses, quasi consanguinei serent. Hermogenes,ubi loquitur UM Abe'r . satis declarat,quomodo veteres protulerint hanc dictione, his ve bis .c 'tro si orioianis δοισι ,δ in ν Πν λέγ/ em imc ρῖν,ν μεγαν,κ-vic ,ε παντα ' 19,τολμα nes δυο τοσο δαμίν fleuis μαασίθἰ του, . His declaratis; r deo ad Aristotelis contextum. Enumeratione colligit Aristoteles, quot sint hominu genera, inter quos oriri post int facta inni. seu atrocia I atque enumeratio cum sit triplex, eam retinet parte, quae videtur ad rem,de qua agit, spectare. Atrocia, utpote caedes, friat aut inter inimicos.aut inter amicos .aut inter neutros. Si inter inimicos, nulla potest esse commiseratio,praeterquam ex ipsa re. quod postea explicabimus .s inter neutros,qui scilicet se ipsos mutuo no cognoscant; nulla commiseratio existet. Ergo inter amicos haec si sant,ad tragoediam pertinent, neutros μηδέ 'in vocat Aristot les. Cicero lib. t i. de Diuinatione. viiledum vero quid bonum, quid malum; quid neutrum. Sic enim vocat, quod est neque bonu, neque malum. de qua re nos superi iis c

piose satis diximus. sc idem Cic. Anguem appellauit neutrum, id cli neque marem, neque famina. hanc veteres nonulli Philosophi, uod docet in Academicis quςsti nibus Cic. vocabant ἀδεα ραν. Medium igitur collocatur inter inimicu, & amicum,

188쪽

,, huλῶ. οτε γρ τῖ ς b.; χθρα b δτα χύπι ἴκnx ARA. αVt G isse I, i is etro' r,, ἀλγῶ ἰατ, σιγν. - , M arturist ista se GRO MPrimi ini, ta Mia L. ἰκώ kr is x sios. Haec verba liquis diligenter consideret, videat belle conuenire ei, de quo loquimur. sed talem messium hominem ait Aristoteles catere. nomine. Sunt quaeaam genera cotrariorum,quae quia habent medium nomine carens, videntur esse ex eo genere, quae non habet. Nos de hac re supei ius satis multa. Aristoteles vero pauidposui b. I i I. Et hi. ait D m H e ut leti G Ara Ala rei τ η, τὸ ἀνύ ur in x μον. N Ε v T R v v igitur vocamus, qui medius est inter amicum,& inimicum, quia ut ait Aristoteles , ό a Liris. x ibis, neque amat,neque odit. Nuc redeo ad primum enumerationis membrum, quod est, v xποκτcid. Si inimicas inimicum perimati factum illud non modo atrox, sed etiam egregiu existimaturi, sortitudinisque laudem in se habet; ut Achilles, qui Hectorem peremit . ita enim coparatum est natura, ut omnes homines inimicos Perdere, ac proiiernere cupiant. Adde quod inimicitiis ortum dedit contumelia, aut iniuria aliqua,qua ulcisci honorificia esse omnes putant. hinc Aristoteles lib. Rhet .i I. D ari Palina Arxe re n. περατ, D, duco, . sciendum vero inter se dii serrestricti & .χ- D t. r. nam et re ut ibidem ait Aristoteles vitii,3ν os Meteo , ἰχωπι. 'o Dicta cωl νεήν,πι τάνδε, sauei lati. καὶ ι- κ κnx,ρι rvit m&Do. Cum igitur inimicitiae,& odium duplicem habeant vim. nam sus ipiuntur non modo in hunc, vel illum hominem,ut pote Socrate Philippum, sed etiam in talem, vel talem,ut si irem, latronem auarum.& aliquando in totam nationem, ut in Tauro scythas, quos mactare homines audimus; aut in Paphlagonas,& Mysos, quos desides, inertesque esse scimus. Preterea cum inimicitiae ex ira oriantur,iraque in se iucunditatem quandam habeat, propter ultionis appetitionem; nulla commiseratio cieri potest; cum inimicus inimicum perimit,Vlcilcendi causa. id enim ex pei ti etiam nos aliquando scimus esse iucundum . propriue innatum hominibus. hinc Aristoteles lib. Rhetor. i i. οὐδ δε δεα N .di, si Gliax Tes c d Oli νὼ 'lis Mir . οὐ ii το, πολυ ean H i , . οὐκ emor , .m . LLibi de paulo post. Mu Id 2 Ptitat . , οὐ τεμ. rura αν, λυορόν is, το ινγ ou . , di, vi or Ucivin etsi, Iu α ris rin is ' HYου ian in.=υντίου Ii v rem. Idem Aristot les lib. Politicorum. v.ai contumeliae partes esse plures,atque earum unam quamque iram concitare,quae postea homines impellunt ad ulciscenaum. 3 c, σώ- πολ - M μυre anoa G H lis γι' Im P ο aσ EA A o De O sis iιαν ei πλῶ ι tu ιω- πιά M a illa τὼ πιο ἡ ω τὸ προσπιλαν. is FG 'Gάωομου , αδελαωM γ x ι Idem paulo pos iram,ait esse odii particulam quandam esse .in te is dum iri vim maiorem, quam odii. Verba sunt haec. μορο , Σῶ μ. sis Μ τω in 'bia ,, ναι , ror γαρ 'ura as Uas ά άα s et in, mutae rara προα ΤικωT' s. σωστο g S , A, S, es sua metro . Cu igitur talis natura inimicitiarii, inimicoruque sit, ut sibi mutuo caede inserat,c5 miseratio nulla oriri poteriti orietur sortasse conrotio quaedam animi ut inquit Aristoteles in contextu κυιωτο τὸ παθρα quatenus homines sunt ; homines enim natura mirabili quadam societate , ac lege e. inressis c5 iuncti inter se sunt. Affectio aute haec, udante diximus, irin eam, vocatunde qua Aristoteles. lib. v rii. Ethicorum, cum loquitur, est. H r taurim ἐν feris, et Uir ηγγ-μί. ν Grumio, rara ου μίαν ia aer t. π, α Pur uti ia emis, a ia τοῖσπλω ο

illa verba in cotextu. ουτι τριων τι μέ x. nam sententia est Aristotelis haec. inimicus, neque patrans caede, neque patraturus, hoc est, ita affectus; vi patrare omnino velit,c possit. commisse rationem ciere potest quale autem hoc sit declarabimus paulo post apertius. Multo minus, hoc post uni effficere οἰ ιιιδε rἰρ- ἴχαme'. quia seipsos non cognoscunt; ergo duae partes enumerationis iam excluduntur, ac renciuntur tanquam earum aptae ad trag diam.

189쪽

se Perturbationes vero ipsae,quando euenerint inter necessarios, us,, luti si fratrer fratrem, filius patrem mater filium, filius matrem vel necet, vel necaturus sit,aut etiam tale quid facinus patret, patraturus uex, st,captandae sunt.

Relinquitur igitur unum tantum genus actionum,& personarum aptum ad trago diam,quod continet ea, uae accidunt atrocia inter amicos,nam haec plurimum in se habent comiserationis. Verum obiiciat se aliquis fortasse hoc loco Aristoteli, dicat que, ipsum repugnantia loqui dixit enim ante,ea,quae accidunt inter inimicos neque atrocia esse,neque commiserabilia; Nunc vero ait; si accidant inter amicos; esse atrocia & commiseratione digna; exemplum est Oiellis,qui peremit Clytem: reliram matrem:& Alcmxonis, qui griphylen . At patet hos cum patrata fuit caedes non sitisse amicos, sed inimicos, alioqui patrari non potuisset, nisi odio impulsus ille patras let. quomodo igitur atrocia haec accidere ait Aristoteles inter amicos Respondeo,dupli ci modo id fieri posse neque repugnatia loqui Aristotelem.riam atrocia accidunt inter amicos ignorantes id ita sese habere , quod tamen paulo post detectum scelus sactumque atrox esse apparet,ut in Oedipode, qui imprudens patrem peremit; & cum

Iocaste matre concubuit postquam enim resciuit, atque agnouit, saetum utrumque nefarium, atque atrox visum est. Altero modo atrocia sunt inter amicos; cum orta incos simultate,exulceratisque odio animis,propter iniuriam illatam amicitia,coniunctioque non modo dirimitur,sed etiam mutatur in contrarium; Exemplum Alcinaeonis eito,qui prius matrem quidem singulari pietate complectebatur;mox cum illa patrem Amphiaraum peremisset irritatus ea aniuria Alcmaeon matrem odisse coepit, atque eo odio adductus ulcisci patris mortem cupiens peremit.Caedes igitur haec ab inimicis,no ab amicis sit.Sed rursus dicat aliquis,si ab inimicis in inimicos haec proueniunt, quomodo comiserationem excitabunt,aut quomodo atrocia videri poterunt respondeo utrumque in his ineste propter consanguinitatem,cuius ius,cum maximus citissimumq. sit a natura ipsa sancitum inter homines, nefas videtur 'esse violare; Quod si quando continῖit ut violetur,atrox videtur facium,atq. legibus naturae repugnare. Eorum igitur calamitatem,qui odio aliquo impulsi,c5iunctionem consansuinitatis derimunt;contemptoque omni iure naturali,se ipsos perimunt; no commiseramur ni odo sed & caedem intuentes illorum inborrescimus,quod non sine Deoru ira talia patrari posse existimamus;qui homines improbos ulcisci pro sua aequitate dum volunt; efficiunt saepe,Vt praeteritorum scelerum,quae ab auis, proauisque suerint admissa nepotes poenas luant atque furore exagitati seipses perimant. Hinc Horatius, de Romanis libro tertio Odarum ait. Delicta maiorum immeritus lues

Et Idem paulo post in Epodis.

D Sic est, acerba fata Romanos agunt. D Scelasque frater nae necis, Ut immerentis filixit in terram Remi, D Sacer nepotibus cruor. Huiusmodi igitur facta atrocia,Ob hanc causam hominum animis iniiciunt terr rem. Et atrocia quidem sunt ut ante diximus ipsis consanguineis inter se,reliquis ver3 qui ipsos norunt de sacie atque amicitiae aliquo vinculo cum illis coniunditi sunt; commiserabilia,& horribilia; omnes enim homines ut inquit Aristotele s lib. Rhet. M secudo 'Moura πι γνωριμουν. nam s suerint σω. α ι'm proseram illius verba ο Γτ. tunc erunt , ita,non λ civ.Verum de hac re satis multa superius a nobis dicta sunt, Nunc alia quaedam explicanda quae fiant in contextu; Ac primum quidem sciendum, ,, eum Aristoteles dixit , ταν φιλ .non amicitia,qtiae vulgo conglutinari inter homines is ent mutua collocutione,& consuetudine sed assinatatem,cosnationem, con-

sanguia

190쪽

IN ARIs T. DE POETICA Isssanguinitatemque intellexisse eorum,qui inter se arctiore quodam vinculo natura coiuncti fiant. Satis verδ patet hoc,libro octauo Ethicorii, ubi varia amicitiarum genera enumerans Arist. hanc uoq. sanguinis generisque coniunctione in λὶν vocat, his

υ ιτερα A fAα γλουτ. . r ira sis γλ Hr, i ολ . Amicitiam in his verbis vocat xxr' λ' coniunctionem consanguinitatem filiorum cum patre, & patris cum filiis, viri cum uxore. et uxoris cum viro. dii serunt autem singulae hae inter se cognationes, &coni unctiones, leu si malis uti verbo Aristotelis Graeco λ-, quia diuersis e causis oriunturi,diuersaque est sinsularum vis;Non fuerit autem alienum a poetica facultate, si diligentius;ex Aristotelis praescripto, harum unumquodque genus singillatim cosiderauerimus,facilius enim intelligemus, quomodo hae ad tragoediam adaptari pos-υ sint. Omnis quidem p erist in . sic enim etia vocat Aristo. a caeteris dii linguens va-m ria est; sed tota pendet ex ea,quae 'tacri. ωὐ dicitur, hoc est paterna consanguinitas. Parentes igitur liberos amant tanquam partem quandam suimet ipsorum,& rem, quae ex ipus extiterit. Liberi autem parentes aman tanquali, qui se agnoscunt, ac sentiunt illorum esse partem quandam; aut quiddam, quod ab ipsis extiterit. Magis aute& prius liberos suos diligunt ipsi parentes,quam lioeri suos parentes .magis quidem, quia maior coniunctionis causa est,quae prouenit ab aliquo erga aliquem, nam inde principium Veluti quoddam duciti,indri. vincula existunt, quibus alterum ipsi adiungituri,maxime enim agnatum et I aliquis ei,ex quo pendet,& ortum est, verba Aristodi, telis libro octauo Ethicorum sunt, ο ηαλου e,c ἰον si ἀφ' g. Prius autem incipiunt parentes diligere liberos,quam liberi parentes, quia prius intelligunt illos ex se procreatos, quam hi se ex illis. Paulatim enim liberi incipiunt, progrediente aetate parentes suos internoscere. hinc matres, sit,ut magis liberos ament, quia ex ipsis primu procreantur exeuntque in luce ipsaeque prius internoscere liberos suos incipiunt. Fratres vero sese mutuo amant, quia ex iisdem se procreatos intelligunt, ideo dicere si lemus Taia, Ira αμα inquit Aristoteles Y-Γι τραν hinc Horatius, ad Pisones scribens ait.

,, Vos is Pompilius sanguis.

Et Vergilius libro sexto quamuis ad nepotem reserat, est enim a proauo, seu authore gentis Anchisae prolatum.

Proiice tela manu sanguis meus. Sophocles saepe 4 H Hur fratres vocat eadem ratione. Augetur fraternus amor,educatione, tuae simul sit,& aequali aetate,nam,ut est in vetere adagio. Qid . sic proseram autem ipsius Aristotelis verba; nam loquens de fratribus, σψν vocat ipsorum con- , , iunctionem ,his verbis.μ γαδi m rc NM' ἡ σύνοπωκὶ το καθ' ram. δεο. α ιγνε πιι .us, fige μιου λ. Patrueles autem sororum, fratrumque filii: priuigni, vitrici,nouercae, aliique id genus ut propius, longius ue a primo coniunctionis senere ab erint, ita M ctiam minus,magis ire amant, habet autem fratrum ait Aristoteles ibidem ψis τι cisis Ητοχ σ3α . Rursus inter uxorem,& maritum οὐ videtur este secundum naturam; nam homo animal est 'taulinὀν, Μ σ ybrim ἰν , coeat unctioni ique,& societatis appetentissimus. praeterea liberorum procreatio aestiore quodam vinculo, maritu uxorem que coniungit,sunt enim liberi veluti pignora quaedam mutuae fidei,& sbcietatis;comunisque conuictus. Haec ego recensere volui,tum ut ostenderem Aristotele, λουσconsanguineos,& agnatos seu affines vocare, λὼν vero ipsam assinitatem & consanguinitate; Uim ut unusquis l. perspiceret, quantopere haec poetis scripturis tragoediam utilia sint; nolle enim illos exacte oportet ortu,naturamq. omnis assinitatis; & cosangu initatis 'uid ex quaq. proueniat,'iiid huius,quid illius propriit; quam arcta hec sit, qua illa arctiori,qua re quaelibet ipsaru innitatum quale sit ossiciu huius erga illii qualexterius erga alterum,Nam qui hac non internosci ac duudicat; non satis api mihi: